phương pháp thu thập thông tin

LỜI NÓI ĐẦU
Trong việc điều tra xã hội học có nhiều phương pháp giúp người thu thập
thông tin có được một cách nhìn toàn diện nhất về cuộc điều tra của mình tuy
nhiên trong đó có 2 phương pháp phổ biến nhất và đem lại kết quả khá chính xác,
có độ tin cậy cao đó là : phương pháp phỏng vấn và phương pháp ankét. Sau đây
ta sẽ tìm hiểu nội dung chi tiết của 2 phương pháp trên.
NỘI DUNG
I. Phương pháp phỏng vấn
1.. Thực chất của phương pháp phỏng vấn.
Phỏng vấn là cuộc nói chuyện được tiến hành theo một kế hoạch nhất
định thông qua cách thức hỏi- đáp trực tiếp giữa người phỏng vấn và người cung
cấp thông tin dựa theo một bảng câu hỏi ( phiếu điều tra được chuẩn bị trước )
trong đó người phỏng vấn nêu các câu hỏi cho đối tượng cần khảo sát, lắng nghe
ý kiến trả lời và ghi nhận kết quả vào phiếu điều tra.
2. Các loại phỏng vấn.
a. Phỏng vấn tiêu chuẩn hóa và phỏng vấn không tiêu chuẩn hóa.
- Phỏng vấn tiêu chuẩn hóa là cuộc phỏng vấn diễn ra theo một trình tự
nhất định với cùng một nội dung được vạch sẵn như nhau cho mọi người. Người
phỏng vấn tiến hành thu thập thông tin theo bảng hỏi. Trình tự hỏi đáp phải tuân
thủ nghiêm ngặt theo trình tự của bảng hỏi. Người phỏng vấn không được tùy tiện
thay đổi nội dung hay trình tự, không có quyền đưa thêm câu hỏi hay gợi ý
phương pháp trả lời. Cuộc phỏng vấn rất tiện xử lý trên máy tính, đặc điểm của
phỏng vấn này là tính chất gò bó, khô khan và cứng nhắc của nó .
- Phỏng vấn không tiêu chuẩn hóa ( phỏng vấn tự do ) là cuộc đối thoại
tự do được tiến hành theo một chủ đề được vạch sẵn. Người phỏng vấn tùy theo
tình huống cụ thể có thể tùy tiện sử dụng các câu hỏi không nhất thiết phải tuân
1
theo một trình tự nào, có thể đưa ra nhận xét của mình, trao đổi ý kiến kiến qua
lại nhằm thu thập được những thông tin mong muốn.
b. Phỏng vấn thường và phỏng vấn sâu
- Phỏng vấn thường được thực hiện trên quy mô rộng với nhiều lọa đối

tượng trả lời.
- Phỏng vấn sâu là cuộc phỏng vấn lấy ý kiến chuyên gia hoặc đi sâu
vào tìm hiểu một vấn đề kinh tế, chính trị, hay xã hội phức tạp nào đó. Yêu cầu
đối với người tiến hành phỏng vấn sâu là phải có kinh nghiệm, trình độ học vấn
cao,và am hiểu sâu sắc vấn đề cần nghiên cứu, thành thạo nghề.
Để đảm bảo thành công của cuộc phỏng vấn cần chú ý đến các nguyên
tắc :
Thứ nhất, nghệ thuật đặt câu hỏi tại sao. Trong thực tế ở bất kỳ cuộc
phỏng vấn nào nếu nhà nghiên cứu chỉ lắng nghe thụ động thì câu trả lời của
người được phỏng vấn rất dễ lan man. Để khắc phục tình trạng trên cần đảm bảo
các yêu cầu:
- Các khía cạnh được đưa ra để hỏi phải được sắp xếp một cách trật tự rõ
ràng, chính xác.
- Nội dung câu hỏi phải cụ thể, hiểu theo một nghĩa, tránh những câu hỏi
mập mờ.
- Đặt các câu hỏi phải vô tư tế nhị, tránh dẫn dắt người trả lời theo ý
muốn chủ quan của mình.
- Chỉ nên hỏi từng câu hỏi một và phải luôn chú ý đến những manh mối
đã được nói ra hay bị che dấu.
Thứ hai, nghệ thuật lắng nghe. Đây là một nghệ thuật, nó phải được rèn
luyện và phát triển qua thực tiễn. Việc lắng nghe một cách chủ động và sáng tạo
đòi hỏi phải có sự nhạy cảm cao trong tư duy, kết hợ giữa trực giác và cảm giác
một cách chính xác. Khi lắng nghe cần chú ý mấy điểm sau :
- Chủ động thể hiện sự đồng cảm với người nói, tỏ ra chăm chú, biểu thị
khả năng có thể thấu hiểu được những ý nghĩ và hành động của người nói.
2
- Phải biết suy luận, chắt lọc và tìm hiểu những chỉ báo về những gì
người nói còn băn khoăn, lo lăng hoặc những gì mà người nói đã tin tưởng và
khẳng định
- Người phỏng vấn phải hiểu được ý nghĩa của từng chi tiết khi người

trả lời do dự, im lặng hay có những biểu hiện khác nhau khi trả lời một câu hỏi
nào đó.
- Phải biết cách khơi gợi, khích lệ người trả lời nói thật, nói hết ra những
điều sâu kín mà thông thường người ta không muốn bộc lộ ra.
Thứ ba, phỏng vấn là một quá trình điều tra sáng tạo, luôn luôn đòi hỏi
phải tiến hành như một quá trình linh hoạt, sáng tạo. Muốn cho một cuộc phỏng
vấn thu được kết quả tốt thì trong mọi tình huống của cuộc phỏng vấn luôn đòi
hỏi sự sáng tạo. Một cuộc phỏng vấn tốt là một cuộc phỏng vấn không khiên
cưỡng, nó như là một cuộc tọa đàm, một cuộc trò truyện nhưng lại thu được hiệu
quả cao.
c. Phỏng vấn cá nhân và phỏng vấn nhóm xã hội, trong đó phỏng vấn cá
nhân được sử dụng phổ biến, còn phỏng vấn nhóm ít được sử dụng. Nó là cuộc
nói chuyện đã được kế hoạch hóa, trong đó nhà nghiên cứu muốn hướng tới khơi
gợi sự tranh luận tập thể trong nhóm.
d. Phỏng vấn qua điện thoại được sử dụng trong các trường hợp cần thu
nhập nhanh ý kiến của nhiều người về một vấn đề xã hội nào đó đang được dư
luận quan tâm.
3. Trình tự dẫn dắt một cuộc phỏng vấn bao gồm
- Thứ nhất, thiết lập sự tiếp xúc bước đầu mà mục đích là tạo không khí
thân thiện, cởi mở cho câu chuyện. Trước tiên điều tra viên giới thiệu về mình, cơ
quan công tác… mà chưa được nói về nội dung chính của cuộc phỏng vấn. Người
trả lời có thể ngạc nhiên về việc họ được chọn trả lời , tù chối hoặc khuyên nên
gặp người nọ người kia để biết rõ hơn. Tùy từng trường hợp mà điều tra viên phải
biết ứng xử linh hoạt.
3
- Thứ hai, củng cố cuộc tiếp xúc bằng những câu hỏi đầu tiên theo kế
hoạch phỏng vấn như những câu hỏi thông thường về cuộc sống, sinh hoạt, các
mối quan tâm,… Cần khẳng định với người trả lời rằng những thông tin nhận
được từ họ sẽ rất lý thú lý thú, hấp dẫn.
- Thứ ba, chuyển qua các câu hỏi chính cần phỏng vấn. Cần có những lời

lẽ dẫn dắt, tiếp tục khửng định tầm quan trọng của câu chuyện. Điều tra viên cần
chú ý tới việc trả lời những câu hỏi phức tạp bằng biện pháp thuyết phục. Nếu có
những chi tiết mà điều tra viên không đồng tình, nghe chưa rõ hoặc phát hiện
những mâu thuẫn trong câu trả lời của người được phỏng vấn thì cần linh hoạt
điều chỉnh hoặc kiểm tra lại bằng những tiểu xảo kỹ thuật một cách tế nhị.
- Thứ tư, một yếu tố quan trọng trong nghệ thuật phỏng vấn là cần nhanh
chóng thiết lập lại cuộc nói chuyện trong trường hợp nó bị ngắt quãng giữa chừng
vì những lý do nào đó. Người trả lời vì lý do nào đó có thể từ chối việc trả lời các
câu hỏi hoặc bắt đầu trả lời lan man, lệch trọng tâm. Lý do của vấn đề này cũng
rất đa dạng, chẳng hạn, do không hiểu mục đích câu hỏi, hoặc không hào hứng
với câu hỏi nào đó…. Trong mọi trường hợp, điểu tra viên phải biết dừng lại đúng
lúc, biết gợi ý, khích lệ hoặc chuyển qua câu hỏi khác.
- Thứ năm, kết thúc cuộc nói chuyện. Để kết thúc, điều tra viên có thể
quay trở lại với một vài câu hỏi mà trước đó chưa được trả lời một cách đầy đủ,
đính chính lại một vài chi tiết nào đó,….
Cuối cùng, điều tra viên có lời cảm ơn, một lần nữa khẳng định giá trị và
tầm quan trọng của những thông tin được cung cấp, những thông tin đó sẽ được
sử dụng đúng mục đích đặt ra mà không phục vụ bất kỳ mục đích nào khác.
4. Đánh giá về phương pháp phỏng vấn
a.Ưu điểm
- Phỏng vấn là phương pháp định tính cơ bản. Do người phỏng vấn
và đối tượng khảo sát tiếp xúc trực tiếp với nhau nên phương pháp phỏng vấn cho
phép thu thập được những thông tin về thực tại cũng như các thông tin về suy
nghĩ, tâm tư, tình cảm của đối tượng.
4
- Bằng phương pháp phỏng vấn, các thông tin thu được có chất lượng
cao, tính chân thực và độ tin cậy của thông tin có thể kiểm nghiệm được trong
quá trình phỏng vấn .
b. Nhược điểm
- Ở phương pháp phỏng vấn đòi hỏi người đi phỏng vấn phải là chuyên

gia có trình độ cao, có kỹ năng xử lý các tình huống, am hiểu lĩnh vực nghiên
cứu, biết cách tiếp đối tượng được phỏng vấn, vì vậy, phương pháp phỏng vấn
khó triển khai được trên quy mô rộng.
- Tiếp cận đối tượng để phỏng vấn là việc tương đối khó.
II. Phương pháp ankét
1. Thực chất của phương pháp ankét
Ankét là phương pháp thu thập thông tin xã hội sơ cấp được sử dụng
rất rộng rãi trong điều tra xã hội học. Phương pháp ankét, về thực chất, là hình
thức hỏi-đáp gián tiếp dựa trên bảng câu hỏi được soạn thảo trước. Điều tra viên
tiến hành phát bảng hỏi, hướng dẫn thống nhất cách trả lời các câu hỏi; người
được hỏi tự đọc các câu hỏi trong bảng hỏi rồi ghi cách trả lời của mình vào phiếu
hỏi và gửi lại cho điều tra viên.
Đặc trưng của phương pháp ankét là người ta chỉ sử dụng một bảng hỏi
đã được quy chuẩn, dùng để hỏi chung cho tất cả những người nằm trong mẫu
điều tra. Thông thường người hỏi và người trả lời không tiếp xúc trực tiếp với
nhau mà thông qua cộng tác viên.
2. Phân loại Ankét
a. Theo nội dung và theo cấu tạo các câu hỏi đặt ra trong phiếu Ankét
- Phiếu Ankét mở là loại phiếu mà người trả lời tự do bày tỏ ý kiến của
mình theo các câu hỏi đặt ra.
- Phiếu Ankét đóng là loại phiếu mà tất cả các phương án trả lời đã được
xác định từ trước theo từng câu hỏi.
b. Theo phương thức phát- thu phiếu Ankét
5