tiểu luận Sử dụng đồ họa thông tin trên báo Đầu tư

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Để mở đầu cho đề tài nghiên cứu, người viết xin trích dẫn một lời nhận
xét của ông Eric Scherer, Giám đốc chiến lược kế hoạch và hợp tác tại
Agence France-Presse (Pháp) đã khẳng định trong một bài phỏng vấn: "Tôi
tin rằng báo chí trực quan đang là một trong những xu hướng không chỉ của
các phương tiện truyền thông truyền thống mà còn của các phương tiện truyền
thông mới"; "Một bức ảnh hoặc đồ họa tốt có thể đáng giá hơn 1.000, 2.000,
thậm chí 3.000 từ".
Lấy dẫn chứng như vậy để thấy rằng trong xu thế phát triển của báo chí
hiện đại, việc sử dụng các hình ảnh đồ họa trong mỗi tác phẩm báo chí cũng
như toàn bộ tờ báo, ấn phẩm có thể coi là một trong những giải pháp trọng
tâm nhằm làm tăng hiệu quả truyền tải đến mọi tầng lớp công chúng. Trong
khi các loại hình báo chí khác như truyền hình và đặc biệt là báo mạng điện tử
không ngừng dựa vào các thành tựu của thời đại bùng nổ công nghệ số để tích
hợp vào mỗi tác phẩm của mình thì dường như các cơ quan báo in lại thực sự
gặp khó với vấn đề này.
Thay đổi cách thức, phương pháp và hình thức truyền tải là một trong
những vấn đề quan trọng với báo in hiện đại. Giờ đây, công chúng đã ít mặn
mà với những bài viết, trang báo kín đặc chữ, nhiều văn tự nhưng lại thể hiện
lại không bắt mắt và thiếu các ví dụ minh họa bằng hình ảnh đồ họa. Thêm
nữa, hơi thở gấp gáp của cuộc sống cũng khiến cho quỹ thời gian của mỗi con
người trở nên eo hẹp hơn trước, họ cần những tác phẩm có thể đá ứng một
cách nhanh nhất nhu cầu thông tin, trực quan, sinh động, có thể đáp ứng một
lượng thông tin cần thiết trong khoảng thời gian ngắn nhất.
Vì thế, việc sử dụng đồ họa tuy còn chưa thực sự phổ biến và được coi
trọng đúng với vị thế nhưng nó sẽ là hướng phát triển quan trọng của mỗi tờ
báo in ở hiện tại và tương lai. Nhờ việc mã hoá các thông tin ngôn ngữ dưới
1
dạng các hình vẽ, biểu đồ nên thông tin sẽ được diễn đạt một cách nhanh gọn,
súc tích, dễ hiểu, dễ gây ấn tượng, giúp công chúng lưu nhớ dễ dàng và lâu

dài hơn. Đó cũng chính là lý do để người viết lựa chọn vấn đề “Sử dụng đồ
họa thông tin trên báo Đầu tư” (Khảo sát báo Đầu tư bản giấy tiếng Việt năm
2011) làm vấn đề nghiên cứu.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
2.1. Trên thế giới
Từ lâu việc sử dụng đồ họa thông tin trong các tác phẩm báo chí đã trở
nên phổ biến và là một vấn đề quan trọng. Chính vì thế, đã có khá nhiều các
công trình do các tác giả nước ngoài công bố có bàn về hình thức thông tin đồ
hoạ. Trong quá trình tìm hiểu, người viết đã nghiên cứu và có tham khảo một
số cuốn cách nói về vấn đề này, trong đó có:
- “A pratical guide to Graphics reporting – Information graphics for
print, web, broadcast” của Jennifer George - Palilonis do NXB Linacre phát
hành năm 2006. Tác giả Jennifer George – Palilonis đã xem xét các vấn đề
của đồ họa thông tin một cách biện chứng, những vấn đề quan trọng về lý
luận được hệ thống cung cấp lượng kiến thức cần thiết về đồ họa thông tin.
- “Thiết kế, tạo mẫu và dàn trang” của Roger C.Parkers do NXB trẻ
phát hành năm 2003. Trong cuốn sách, tác giả Roger C.Parkers đã đề cập đến
tầm quan trọng của đồ họa thông tin trên báo chí, tầm quan trọng và những
hướng đi mới nhằm phát huy tối đa hiệu quả của dạng thức đưa tin độc đáo
này.
- Báo cáo kết quả nghiên cứu về đồ họa thông tin: “Reporting and
editing news” của Kelly Barry. Những số liệu, con số thống kê cụ thể về tình
hình phát triển của đồ họa thông tin là vô cùng hữu ích, nó giúp người viết
khóa luận dễ dàng hơn trong việc đánh giá, nhận xét và đối chiếu với các tờ
báo ở Việt Nam, từ đó đưa ra kết luận chính xác cũng như các đề xuất,
khuyến nghị xác đáng.
2
2.2. Ở Việt Nam
Đồ họa thông tin dự không còn là một khái niệm mới mẻ ở nước ta,
nhưng nó cũng chưa nhận được sự quan tâm đúng mức và chưa có nhiều công

trình nghiên cứu, sách và tài liệu nói về vấn đề này.
Trong quá trình nghiên cứu, tôi cũng đã được tiếp cận một số tác phẩm
có đề liên quan đến vấn đề này. Cụ thể như sau:
Về sách có:
- “Tổ chức nội dung và thiết kế trình bày báo in”, Tiến sỹ Hà Huy
Phượng do NXB Lý luận chính trị phát hành năm 2006. Cuốn sách cung cấp
những khái niệm và kiến thức căn bản và thiết thức về đồ họa thông tin trên
báo chí, bằng những khái niệm chung nhất cùng những nghiên cứu tình hình
thực tiễn. Trong những vấn đề được nêu trong cuốn sách, việc sử dụng đồ họa
thông tin trên báo chí được xem xét, nghiên cứu với vị trí một dạng thức quan
trọng, là hướng phát triển của báo chí trong tương lai. Với nền tảng kiến thức
mà cuốn sách đã nêu, người viết kế thừa được những kiến thức căn bản và
quan trọng.
Về luận án, luận văn, khó luận, báo cáo khoa học có:
- Luận văn “Vấn đề sử dụng đồ họa trong thông tin báo chí ở Việt Nam
hiện nay”, Luận văn của Nguyễn Thị Thiện, năm 2011. Kế thừa nền tảng và
những cơ sở đã có trong “Tổ chức nội dung và thiết kế trình bày báo in”, tác
giả Nguyễn Thị Thiện đi vào nghiên cứu một số cơ quan báo chí cụ thể để tìm
ra phương hương phát triển của dạng thức sử dụng đồ họa để đưa tin trên báo
chí. Tác giả đã nghiên cứu Bản tin thời sự 19h00 của VTV1, Bản tin thời sự
19h45’ của Đài PT-TH Quảng Ninh, báo Thời báo kinh tế Việt Nam, báo điện
tử Vnexpress từ 01/01 đến 30/04/2011.
- Khóa luận tốt nghiệp của Trần Bích Ngân, năm 2011. Đây cũng là
một sự kế thừa nữa từ “Tổ chức nội dung và thiết kế trình bày báo in” của TS
Hà Huy Phượng. Tác giả Trần Bích Ngân cũng đi vào nghiên cứu cụ thể ở
3
một tờ báo để tìm ra phương hướng phát triển cho dạng thức thông tin này
trong tương lai.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu

Cải thiện việc đưa tin bằng đồ họa thông tin trên báo Đầu tư cũng như
các tờ báo khác tại Việt Nam.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu thực trạng sử dụng đồ họa tin tức trên báo Đầu tư bản
tiếng Việt trong năm 2011.
- Tìm hiểu nguyên nhân dẫn đến thực trạng trên.
- Đưa ra khuyến nghị, giải pháp để hạn chế những mặt còn tồn tại cũng
như phát huy những mặt tích cực để từ đó phát triển một cách cao nhất giá trị
của dạng thức đưa tin bằng đồ họa thông tin trên báo Đầu tư.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Nghiên cứu việc sử dụng đồ họa thông tin trên báo Đầu tư.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Khảo sát đồ họa thông tin trên báo Đầu tư bản in tiếng Việt ra tuần 3 số
từ ngày 1/1 đến 31/12/2011.
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
5.1. Cơ sở lý luận
Đề tài nghiên cứu dựa trên cơ sở nhận thức luận các vấn đề lý luận của
Chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về báo chí cách mạng; quan
điểm, đường lối của Đảng và Nhà nước ta về báo chí; các vấn đề về lý luận
báo chí và các ngành khoa học liên quan.
4
5.2. Phương pháp nghiên cứu
Để nghiên cứu đề tài, tác giả sử dụng các phương pháp công cụ cơ bản sau:
- Phương pháp khảo sát
- Phương pháp thống kê
- Phương pháp phân tích, đánh giá
- Phương pháp phỏng vấn sâu
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của khóa luận
6.1 Ý nghĩa lý luận

Đề tài là tài liệu tham khảo về lý luận tại các cơ sở đào tạo, nghiên cứu
báo chí - truyền thông và những ai quan tâm nghiên cứu lĩnh vực đồ họa
thông tin.
6.2 Giá trị thực tiễn
Khóa luận là tài liệu tham khảo đối với những người làm báo nói
chung, người thể hiện đồ họa thông tin nói riêng tại báo Đầu tư cũng như tại
các cơ quan báo chí, truyền thông khác. Mang đến cái nhìn tổng quan về đồ
họa thông tin trên thế giới và so sánh với bức tranh đồ họa thông tin tại Việt
Nam .
Thông qua nghiên cứu, người viết luận văn đề xuất các giải pháp sử
dụng đồ họa tin tức trên báo Đầu tư nhằm phát huy cao nhất ưu điểm của
phong cách đưa tin này cả về nội dung và hình thức.
7. Kết cấu khóa luận
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo, Phụ lục, Khóa luận
gồm 60 trang; 3 chương; 10 tiết cùng các phụ bản và hình minh họa.
5
Chương 1
NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ ĐỒ HỌA THÔNG TIN
1.1 Các khái niệm
1.1.1 Trực quan hóa và trực quan hóa thông tin
Theo Đại từ điển tiếng Việt do Nguyễn Như Ý chủ biên, NXB Văn hoa –
Thông tin xuất bản năm 1999: “Trực quan hóa là việc sử dụng bất kỳ kỹ
thuật nào để tạo ra hình ảnh, sơ đồ hoặc hình ảnh động để truyền tải một
thông điệp” [tr.1211].
Sự trực quan hóa thông qua hình ảnh trực quan là cách làm hiệu quả để
truyền tải cả ý tưởng trừu tượng lẫn cụ thể từ buổi bình minh của loài người.
Có thể dẫn ra một số bằng chứng từ lịch sử xa xưa như: các bức tranh khắc
trong hang động, chữ tượng hình, hình học Hy Lạp, và phương pháp mang
tính cách mạng của Leonardo da Vinci trong việc thiết kế bản vẽ kỹ thuật cho
mục đích kỹ thuật và khoa học.

Ngày nay, trực quan hóa được ứng dụng rất nhiều trong khoa học, trong
kỹ thuật trực quan hóa sản phẩm, trong giảng dạy, tương tác đa phương tiện…
Ứng dụng điển hình của trực quan hóa ngày nay là việc sử dụng rộng rãi đồ
họa máy tính. Phát minh ra đồ họa máy tính có lẽ là phát triển quan trọng nhất
trong lĩnh vực trực quan hóa kể từ khi con người phát minh ra quan điểm
trung tâm trong thời kỳ Phục hưng. Sự phát triển của phim hoạt hình cũng
giúp thúc đẩy lĩnh vực trực quan hóa.
Cũng theo Đại từ điển tiếng Việt: “Trực quan hóa thông tin là một bộ
môn trong khoa học máy tính, sử dụng đồng thời những mô tả có tính tương
tác cao tác động vào các giác quan và các hình ảnh điển hình của các dữ liệu
trừu tượng để tăng cường nhận thức của người xem” [tr.1212].
6
Trực quan hóa thông tin là một lĩnh vực nghiên cứu phức tạp. Nó được
xây dựng dựa trên lý thuyết về thiết kế thông tin, đồ họa máy tính, tương tác
con người - máy tính và khoa học nhận thức. Những ứng dụng thực tiễn của
trực quan hóa thông tin trong các chương trình máy tính liên quan đến việc
lựa chọn, chuyển đổi và mô tả các dữ liệu trừu tượng thành một thể thức nhất
định nhằm tạo điều kiện cho tương tác của con người trong quá trình khám
phá và hiểu biết.
Tiến sĩ Keith Andrews thuộc Đại học Kỹ thuật Graz, Áo cũng cho rằng
trực quan hóa thông tin là sự mô tả trực quan về không gian và cấu trúc của
thông tin trừu tượng nhằm đẩy nhanh quá trình tiếp nhận và hiểu biết về thông
tin.
Theo ông, nguyên tắc chung của trực quan hóa thông tin là tận dụng
nhận thức thuộc về thị giác của con người. Con người có khả năng nhận thức
thị giác đáng kể để:
• Một cách nhanh chóng quét, nhận biết và hồi tưởng hình ảnh.
• Một cách nhanh chóng và tự động phát hiện các đường hướng và
thay đổi về kích thước, màu sắc, hình dáng, chuyển động, hoặc kết cấu.
Nếu giao diện tiếp xúc với mắt người là các văn bản, người xem sẽ cần

một nỗ lực nhận thức nhất định để hiểu được nội dung thông tin chứa đựng
trong văn bản đó. Trực quan hóa thông tin, mặt khác, lại tìm cách trình bày
thông tin một cách trực quan, thực chất là nhằm giảm tải công việc nhận thức
cho hệ thống nhận thức thị giác của con người.
1.1.2. Trực quan hóa thông tin trong báo chí
Ngay từ những năm 1990, Peter Ong, lúc đó là biên tập viên tờ The
New Paper và The Straits Times, Singapore, đã thấy trước được sự phát triển
của ngành thiết kế, trình bày báo như một đáp ứng tất yếu cho nhu cầu đang
thay đổi từng ngày của độc giả. Ông cũng đặt ra yêu cầu phải biết tư duy trực
quan cho các nhà báo, đặc biệt là các chuyên viên thiết kế làm việc tại cơ
quan báo chí.
7
Một nhà báo biết tư duy trực quan khi anh ta nhìn sự vật, sự việc bằng
một cách nhìn mới. Nó đòi hỏi khả năng tư duy kết hợp, sáng tạo, thiên về
hình ảnh, mô hình, đường và điểm nhiều hơn là tính logic và hợp lý. Khi đó,
viết một bài báo sẽ đồng nghĩa với việc định hình hình dạng của thông tin (ví
dụ như đồ họa) hơn là định hình độ dài của văn bản.
Theo Peter Ong, những yếu tố độc giả mong chờ ở một ấn phẩm báo chí
hiện đại là:
o Tin tức thời sự
o Sự chính xác
o Độ tin cậy
o Tính chuyên nghiệp
o Tính nhất quán
o Tôn trọng thời gian của độc giả
Trong đó ông nhấn mạnh vào yếu tố tôn trọng thời gian của độc giả
như một lý do thuyết phục các tòa soạn thúc đẩy công việc trực quan hóa
thông tin, cụ thể ở đây là các tin tức thời sự. Tôn trọng thời gian của độc giả
được thể hiện dưới nhiều dạng, như việc sử dụng những bài báo rõ ràng, súc
tích; thiết kế, trình bày trang báo một cách khoa học hay thiết kế những đồ

họa tin tức dễ hiểu và hấp dẫn, tạo thuận lợi cho quá trình tiếp nhận của độc
giả.
1.1.3. Đồ họa thông tin
Cho tới nay, việc nghiên cứu một cách chính thức và khoa học về đồ
họa thông tin trên thế giới cũng như tại Việt Nam vẫn còn hạn chế, vì vậy để
đưa ra một định nghĩa chính xác và đầy đủ nhất về đồ họa thông tin là một
việc không đơn giản.
Theo Đại từ điển Tiếng Việt: “Đồ họa là nghệ thuật tạo hình lấy nét vẽ,
nét khắc hoặc mảng hình tách bạch làm ngôn ngữ chính” [40, tr.651].
8
Trong cuốn “Tổ chức nội dung và Thiết kế, trình bày báo in”, tác giả
Hà Huy Phượng đã định nghĩa: Đồ họa thông tin như một dạng thức thông tin
diễn tả sự kiện, vấn đề bằng hình vẽ. Hình vẽ có thể kết hợp với chữ viết hoặc
hình ảnh chụp để biểu đạt các chi tiết, tình tiết sự kiện hoàn chỉnh [trang 96].
Trong tiếng Anh, đồ họa thông tin được gọi dưới nhiều cái tên khác
nhau: Informational graphic, newspaper information graphic, infographic
news… nhưng tựu chung lại, những thuật ngữ trên đều chứa dựng hai yếu tố
thông tin (Information) và đồ họa (Graphic).
Theo Graphic News - một công ty nổi tiếng về thiết kế và cung cấp đồ
họa thông tin cho các tờ báo, tạp chí tại Anh và trên toàn thế giới: Đồ họa
thông tin là một hình thức đưa tin bằng cách kết hợp giữa các yếu tố văn bản,
hình ảnh và tranh vẽ để thông báo về các sự kiện, vấn đề một cách ngắn gọn
và trực quan.
Đồ họa thông tin là dạng thức thông tin trực quan. Người tiếp nhận dễ
dàng giải mã thông điệp bằng thông tin đồ họa hơn là chữ viết. Đôi khi có
những sự kiện chữ viết hoặc hình ảnh chụp không diễn tả được hoặc không
diễn tả hết thì đồ họa thông tin lại thể hiện rất tốt. Có những sự kiện vì những
lý do nào đó không cho phép diễn tả bằng hình ảnh chụp thì có thể sử dụng đồ
họa thông tin để diễn tả một cách hiệu quả.
Đồ họa thông tin là một trong những yếu tố góp phần làm phong phú

các hình thức thông tin báo chí. Ngoài khả năng diễn tả độc lập sự kiện, đồ
họa thông tin còn đóng vai trị là yếu tố minh họa cho các bài viết giống như
những bức ảnh. Mục đích sử dụng đồ họa thông tin là để thể hiện các sự kiện
mà chữ viết hoặc hình ảnh chụp không thể diễn tả hết được.
Bên cạnh việc nâng cao chất lượng nội dung, vấn đề hình thức của tờ
báo hiện nay đang được rất nhiều tòa soạn quan tâm. Nhiều tờ báo đã tiến
hành cải cách về mặt hình thức như tăng trang, đổi khổ, chú trọng chất lượng
hình ảnh, tăng cường trực quan hóa thông tin bằng cách sử dụng đồ họa tin
9
tức,… Tất cả đều nhằm mục tiêu giữ chân những độc giả cũ đồng thời thu hút
thêm độc giả mới.
Theo khảo sát của Kelly Barry, Phó Tổng biên tập mảng đồ họa của tờ
USA Today, quá trình tiếp nhận thông tin của độc giả thường bị chi phối bởi
sức hấp dẫn thị giác (sự bắt mắt) của các thành phần có trong một trang báo.
Qua đồ thị trên ta có thể nhận thấy hình ảnh, đồ họa là yếu tố bắt mắt
độc giả đầu tiên khi tiếp cận một trang báo vì nó mang tính trực quan, dễ thu
hút thị giác độc giả. Một bức ảnh đẹp, một đồ họa tốt, có thông tin sẽ tạo cho
độc giả hứng thú tiếp tục đọc báo. Ngược lại, độc giả có thể sẽ bỏ qua những
thông tin cần thiết mà bài báo đề cập, thậm chí bỏ qua thông tin của cả trang
báo cho dù trang này có những sự kiện, vấn đề quan trọng, mới lạ. Sở dĩ nhiều
tờ báo, tạp chí không tạo được hứng thú đọc cho độc giả độc giả cũng do ít sử
dụng ảnh, phần chữ quá dài khiến độc giả ngại đọc.
1.2. Lịch sử hình thành và phát triển của đồ họa thông tin
1.2.1. Trên thế giới
Thuật ngữ đồ họa và thiết kế đồ họa được cho là ra đời trong thế kỷ
XX, tuy nhiên từ thuở xa xưa khi chữ viết và công nghệ in ấn chưa ra đời thì
con người đã biết sử dụng hình vẽ để chuyển tải thông tin. Ngày nay, tại hang
10
Lascaux, thung lũng Vezere thuộc miền Tây nước Pháp, người ta có thể tìm
thấy di chỉ của các hình vẽ về các loài động vật, chủ yếu là gia súc được vẽ

trên vách đá có niên đại 17 nghìn năm trước Công nguyên; hay tại hang động
Altamire của Tây Ban Nha xuất hiện những hình vẽ được xác định có cách
ngày nay khoảng 32 - 40 nghìn năm.
Với những dẫn chứng như trên có thể khẳng định rằng những hình vẽ
như trên chính là khởi thủy của thuật ngữ đồ họa ngày hôm nay. Trải qua quá
trình lịch sử hàng nghìn, vạn năm thì việc sử dụng hình vẽ vẫn là một trong
những phương thức truyền đạt thông tin quan trọng của con người.
Tranh trong hang động tại Lascaux, Pháp
Trong lĩnh vực báo chí truyền thông, việc sử dụng các hình vẽ, bảng
biểu đồ họa cũng sớm manh nha. Trong cuốn “Tổ chức nội dung và thiết kế,
trình bày Báo in”, Tiến sĩ Hà Huy Phượng cho rằng: “Thông tin đồ họa không
phải dạng thức mới trên báo chí mà nó đã xuất hiện ngay từ khi những tờ báo
đầu tiên trên thế giới ra đời. Bằng chứng là những sơ đồ, hình vẽ thông tin tàu
thuyền buôn bán cập các cảng trên các tờ báo ra đời đầu tiên ở Italia, Đức,
Pháp, Tây Ban Nha ”.
11
Cùng với sự tiến bộ của văn minh nhân loại, đặc biệt là trong các thời
kỳ Phục hưng và thế kỷ ánh sáng, con người bắt đầu dựng tới bản đồ, biểu
đồ, sơ đồ để ghi lại nhưng số liệu kinh tế, khoa học, xã hội quan trọng và sau
đó thì được coi như là một cách thức để truyền bá các thông tin, sự kiện quan
trọng tới quảng đại công chúng.
Vào khoảng cuối thế kỷ XVIII cho đến giữa thế kỷ XIX, trên các tờ báo
sử dụng khá nhiều các hình ảnh minh họa, bản đồ, biểu đồ đối với các tin
chính. Vào năm 1886, việc phát minh ra máy in lino với chế độ sắp chữ tự
động đã cho phép các nhà xuất bản và các toà báo tiến hành in các hình hoạ
khổ lớn hơn. Năm 1875, lần đầu tiên tờ thời báo Times tại London đã sử dụng
bản đồ dự báo thời tiết. Tiếp theo đó, năm 1876 tờ nhật báo New York cũng
sử dụng hình thức này. Đến năm 1930 hầu như tất cả các tờ báo lớn trên nước
Mỹ như Thời báo New York và diễn đàn Chicago đều sử dụng bản đồ và biểu
đồ một cách thường xuyên…

Tuy nhiên, nếu xét Đồ họa thông tin như một hình thức đưa tin quan
trọng và chuyên nghiệp của báo chí thế giới thì phải từ những năm 1980 của
thế kỷ XX, các tờ báo của Mỹ mới thực sự bùng nổ việc khai thác thông tin
báo chí qua hình thức đồ họa thông tin. Sau đó hình thức này lan sang nước
Anh và giờ đây, đồ họa thông tin trở thành hình thức ưa thích mà báo chí toàn
cầu luôn chú trọng khai thác và sử dụng.
12
Đồ họa cảnh báo núi lửa đăng trên tờ U.S Geological Survey tháng 6/1980
Hiện nay, báo chí thế giới luôn đầu tư vào hình thức này một cách đúng
mức và tận dụng tối đa những lợi thế của đồ họa thông tin trên mỗi trang báo.
Các hãng thông tấn và truyền thông như Reuters, BBC, CNN, AFP, các tờ
như Telegraph, The Independent thậm chí còn có riêng một đội ngũ thiết kế
và sản xuất đồ họa thông tin. Còn các tờ báo lớn tại Mỹ, Anh, Pháp như The
Washington Post, Telegraph, Independent đều sử dụng một cách rộng rãi các
sản phẩm đồ họa thông tin. Tiêu biểu là tờ USA Today (Nước Mỹ ngày nay) -
tờ báo phát hành 2,25 triệu bản mỗi ngày còn thành lập hẳn 1 ban chuyên
trách mảng đồ họa thông tin.
Đồ họa dự báo thời tiết của tờ US Today
13
Đồ họa bài viết về y học trên US Today
Trong trường hợp khẩn cấp, chính biên tập viên cũng cần có khả năng
xử lý đồ họa nhanh chóng để có tin đăng tải. Kế đó, các tin bổ sung về một sự
kiện và các tin khác sẽ được phân bổ giữa các chuyên viên thiết kế.
Con tàu Titanic được tái hiện bằng đồ họa trên tờ Telegraph (Anh)
Bên cạnh các cơ quan thông tấn và các tòa soạn, hiện nay cũng xuất
hiện một số công ty chuyên thiết kế đồ họa thông tin để cung cấp cho khách
hàng. Graphic News của Anh quốc là một ví dụ điển hình. Công ty này được
thành lập từ năm 1991, tuy có quy mô khá khiêm tốn nhưng hoạt động rất
14
hiệu quả, nổi danh trên toàn thế giới không chỉ bởi chất lượng đồ họa thông

tin được thiết kế mà còn bởi các dịch vụ cá nhân khác.
Trong khu vực Đông Nam Á, một số quốc gia như Singapore và
Malaysia đang được đánh giá là phát triển khá nhanh về lĩnh vực này.
1.2.2. Ở Việt Nam
Ra đời chậm hơn hàng thế kỷ nhưng những tờ báo đầu tiên của nước ta
lại không sử dụng đồ họa trong các bài viết của mình. Do những hạn chế về
công nghệ in ấn, đồng thời cũng một phần nguyên nhân do khi đó báo chí
mang đậm tính văn chương. Vì thế hầu như không có đồ họa trong thời kỳ
báo chí này.
Phải đến khi các bảng biểu, đồ họa được sử dụng trên một số tờ báo
Cách mạng, trong chiến tranh thì khi đó đồ họa mới dần được biết đến và sử
dụng. Trên báo Quân đội Nhân dân, số 4989 ra ngày 24/3/1975 đăng tải một
sơ đồ khu vực khá to, nó làm cho trang báo trở nên sinh động chân thực và dễ
hình dung hơn rất nhiều:
Báo Quân đội Nhân dân, số 4989 ra ngày 24/3/1975
Không chỉ có sơ đồ mà dạng thức đồ họa bảng biểu, biểu đồ cũng được
chú ý sử dụng ví dụ như trong bài “ Cuộc đời đẫm mồ hôi và nước mắt” của
15
tác giả Hoàng Liên đăng trên báo Nhân dân số 7614 ra ngày 9/3/1975, viết về
tình trạng thất nghiệp ở phụ nữ đã đăng kèm biểu đồ 1.3:
Báo Nhân dân số 7614 ra ngày 9/3/1975
Trong khoảng 20 năm trở lại đây, tình hình sử dụng đồ họa trên các tờ
báo của nước ta có những bước chuyển căn bản. Một số tờ báo đặc biệt chú
trọng đến vấn đề này và nhờ vậy, đồ họa thông tin trên báo chí Việt Nam hiện
nay cũng phát triển hơn trước.
Hiện tại ở Việt Nam mới chỉ có Thông tấn xã Việt Nam là có bộ phận
chuyên về thiết kế và cung cấp đồ họa thông tin cho các khách hàng có nhu
cầu. Dịch vụ này bắt đầu từ năm 2004, là kết quả sự hợp tác giữa TTXVN và
công ty Graphic News của Anh.
1.3. Đặc điểm và vai trò của đồ họa thông tin

1.3.1 Đặc điểm của đồ họa thông tin
Đồ họa thông tin là một hoạt động thiết kế thẩm mỹ mang bản chất
truyền thông. Nhà thiết kế đồ họa sẽ sử dụng các yếu tố thiết kế như con chữ,
mảng màu, hình vẽ để phát đi các thông điệp cụ thể. Người thiết kế sử dụng
các ngôn ngữ thiết kế (hình khối, màu sắc, tương quan, bố cục, tỷ lệ, cách
điệu…) và phương tiện thiết kế (bút vẽ, khắc, chế tác, máy tính…) để thể hiện
các thông tin, dữ liệu báo chí bằng các sản phẩm có tính thẩm mỹ và nhằm
chuyển tải một nội dung hay thông điệp nào đó.
16
Đồ họa thông tin là một dạng ngôn ngữ phi văn tự, một dạng thức
thông tin trực quan. Ngôn ngữ báo chí bao gồm 2 loại là ngôn ngữ văn tự và
ngôn ngữ phi văn tự. Ngôn ngữ văn tự là lời nói, chữ viết. Ngôn ngữ phi văn
tự là dạng thức thông tin trực quan, tức là không dùng lời văn để biểu hiện nội
dung mà dựng hình ảnh như ảnh chụp, tranh minh hoạ, đồ họa…
Đồ hoạ thông tin còn mang tính đa dụng và phổ biến. Những hình ảnh
đồ họa thường là dễ hiểu do thông tin được diễn đạt một cách đơn giản hoá
thông qua các hình ảnh mang tính ẩn dụ ( ví dụ lấy hình tròn để thể hiện tất
cả, hay lấy sự thay đổi về độ dài để làm phép so sánh về sự tăng lên hay giảm
đi). Vì thế, thông điệp của các hình ảnh được giải mã và tiếp nhận một cách
dễ dàng. Người tiếp nhận, dự sử dụng ngôn ngữ nào , dự có biết chữ hay
không thì chỉ cần nhìn tấm biển vẽ điếu thuốc lá có gạch chéo là ngay lập
tức hiểu rằng mình không được hút thuốc.
1.3.2. Vai trò của đồ họa thông tin
Đồ họa thông tin từ lâu đã là một dạng thức quan trọng mà báo chí sử
dụng để truyền tải thông tin. Nó giúp công chúng tóm lược được cái hồn của
tác phẩm một cách nhanh nhất, trực quan và không kém phần sinh động, bắt
mắt. Vì thế, đây được coi là một hướng đi quan trọng cho tất cả các loại hình
báo chí, bao gồm cả báo in, truyền hình hay báo mạng. Những tờ báo in có lợi
thế rất lớn trong việc sử dụng và tận dụng khai thác một cách tối đa hiệu quả
của dạng thức này thông qua những đồ họa, hình ảnh tĩnh, độc giả có thể chủ

động tiếp nhận nội dung thông tin.
Đồ họa làm cho bài báo trở nên bắt mắt và nổi bật, đó là một yếu tố gây
chú ý cho bạn đọc và khiến họ ghi nhớ thông tin mà đồ họa mang lại. Đồ họa
thông tin có khả năng giải thích câu chuyện nhanh hơn, giúp người đọc tiếp
cận thông tin dễ dàng và nhanh chóng hơn. Điều này đặc biệt đúng với những
con số, miêu tả các mốc thời gian và hình ảnh khó có thể lột tả hết được bằng
chữ.
17
Thông tin đồ họa còn là một trong những yếu tố góp phần làm phong
phú các hình thức thông tin báo chí. Ngoài khả năng diễn tả độc lập sự kiện,
đồ họa thông tin còn đóng vai trị là yếu tố minh họa giống như những bức ảnh
trong một bài báo.
Bởi vậy, không cần cho đến khi cuộc cách mạng công nghệ thời kỳ
hiện đại nổ ra, các tờ báo in trên thế giới đã sử dụng hình thức đưa tin bằng
các hình ảnh đồ họa ngay từ những năm đầu của thế kỷ trước. Ở Việt Nam,
dự muộn hơn những việc sử dụng đồ họa thông tin trên các tờ báo cũng đang
có những chuyển biến rất tích cực.
1.4. Sự giống và khác nhau của các đồ họa thông tin trên các loại
hình báo chí và những loại đồ họa thông dụng trên báo chí hiện nay
1.4.1. Sự giống nhau
Ngoại trừ báo phát thanh, các loại hình báo chí khác đều sử dụng đồ họa
thông tin trong các tác phẩm báo chí. Và dự có những đặc điểm khác nhau thì
tựu chung mỗi sản phẩm đồ họa thông tin trên báo chí đều là các tác phẩm
hoàn chỉnh, có tác dụng biểu đạt ý nghĩa của ngôn từ mặc dù không sử dụng
ngôn ngữ. Trên mọi loại hình báo chí, đồ họa thông tin đều là dạng ngôn ngữ
trực quan, khai thác thế mạnh của tạo hình và cyar các phương tiện công cụ
kỹ thuật tạo hình để thể hiện tác phẩm.
1.4.2. Sự khác nhau
Tùy theo điều kiện, đặc điểm và thế mạnh mà mỗi loại hình báo chí lại có
cách khai thác, thể hiện các yếu tố đồ họa thông tin khác nhau. Dưới đây bảng

so sánh cụ thể của từng loại hình:
Đặc điểm Phương pháp
thể hiện
Hạn chế Thế mạnh
Đồ hoạ
truyền hình
Đồ hoạ có thể là
động hoặc tĩnh.
công chúng tiếp
nhận một cách
Miêu tả kèm
theo lời đọc.
Các đúp hình
thường ngắn
nên công chúng
không có nhiều
Có thể kết hợp
kết hợp hình
ảnh video, tiếng
động , giống
18
thụ động, họ chỉ
có thể xem và
nghe khi hình
ảnh đồ hoạ tin
tức được đưa ra
thời gian để
nắm bắt nội
dung thông tin .
Việc sử dụng

công nghệ 3D
và hình ảnh
động có thể mất
thời gian hơn .
như hình ảnh
video, hình ảnh
đồ hoạ trên
truyền hình có
thể diễn tả tiến
trình của sự
kiện như là
đang xảy ra
Đồ họa
báo in
Hình ảnh tĩnh,
một chiều. Đọc,
xem là phương
thức tương tác
mà qua đó, độc
giả chủ động
tiếp nhận nội
dung thông tin
Văn bản được
coi là yếu tố cơ
bản
Sự chuyển động
phải được thể
hiện bằng các
mũi tên hay các
biểu tượng tĩnh

khác. Báo in
thường bị hạn
chế về mặt
không gian.
Hình ảnh đồ hoạ
có thể được
sáng tạo ra
nhanh hơn
Đồ hoạ
báo mạng
Hình ảnh đồ
hoạ động hoặc
tĩnh . Công
chúng có thể
xem một cách
chủ động
Văn bản và
tiếng động có
thể kết hợp để
phục vụ cho
việc giải thích
thông tin rõ
ràng hơn
Phải mất nhiều
thời gian hơn để
làm cho đúng
hạn
Có thể kết hợp
mọi tính năng
đa phương tiện

như văn bản,
tranh minh hoạ,
hình ảnh động,
video, âm
thanh…
1.4.3 Những loại đồ họa thông tin thông dụng trên báo chí hiện nay
Đồ họa thông tin trên báo chí là dạng thức thông tin trực quan. Người
tiếp nhận dễ dàng giải mã thông điệp bằng thông tin đồ họa hơn là chữ viết.
Bởi vậy, việc thể hiện dạng thức này cần mang đến đọc giả chuỗi thông tin có
thể dễ dàng giả mã nhất.
Trong cuốn “Tổ chức nội dung và thiết kế, trình bày báo”, tác giả Hà
Huy Phượng cho rằng có một số thủ pháp thể hiện như sau:
 Sử dụng sơ đồ, bản đồ để diễn tả các sự kiện
19
Sơ đồ, bản đồ được sử dụng trên tờ US Today tháng 8/2011
Nguồn: Graphicnews.com
Sơ đồ là hình vẽ quy ước, sơ lược nhằm mô tả đặc trưng nào đó của sự
vật hay một quá trình nào đó. Thông tin bằng sơ đồ là sự đơn giản hoá một
quá trình, một mô hình vì vậy độ chính xác chỉ là tương đối. Tuy nhiên, trên
báo chí hình thức này rất hiệu quả hơn hẳn hình thức thông tin bằng văn tự
trong việc giúp công chúng hình dung ra vấn đề, sự việc.
Bản đồ là hình ảnh thu nhỏ và khái quát hoá của một phần mặt đất lên
mặt giấy phẳng theo những quy luật toán học nhất định. Bản đồ được sử dụng
nhằm giúp mọi người định vị, xác định phương hướng. Trên báo chí, bản đồ
được sử dụng khá phổ biến. Nó thường được dùng trong các tin tức sự kiện
như chiến sự, thiên tai, dự báo thời tiết. Bản đồ sử dụng trên báo chí thường
không được thể hiện đầy đủ chi tiết mà chỉ là những nét phác thảo, rõ ràng,
đơn giản để công chúng chỉ cần nhìn liếc qua là cũng đã có thể hiểu được.
Các tờ nhật báo, tuần báo hay dựng loại này. Để thực hiện được cách
này, người làm đồ họa cần phải dày công thu thập tư liệu, chụp ảnh hiện

trường, có bản đồ chi tiết nơi xảy ra sự kiện; có hình mẫu các chi tiết liên
quan đến sự kiện thì mới giúp cho đồ họa đạt hiệu quả cao nhất.
20
Bản đồ giải thích tâm chấn động đất ở Nghệ An
( đăng trên báo Đất Việt số ra ngày 8/7/2011)
Bản đồ này đã có tác động mạnh mẽ đến đọc giả bởi nó không chỉ làm
tăng tính xác thực và độ tin cậy cho bài báo mà hơn thế nữa, nó thu hút bạn
đọc ngay khi vừa tiếp cận với tờ báo. Một sự kiện lớn lại được thể hiện bằng
phương pháp bản đồ rất cụ thể, đương nhiên vì thế mà làm tăng giá trị cho tác
phẩm báo chí này.
 Sử dụng biểu đồ, đồ thị để diễn tả sự kiện
Đây là dạng đồ họa thông tin đơn giản, thường được sử dụng nhiều trên
các tờ báo, tạp chí thuộc lĩnh vực kinh tế, tài chính. Nếu các số liệu thống kê,
tổng kết được trình bày dưới dạng văn bản, độc giả sẽ rất ngại đọc các số liệu
đó. Trong trường hợp này, biểu đồ, đồ thị sẽ là lựa chọn thông minh nhất.
Có 3 hình thức đồ thị diễn tả sự kiện, vấn đề:
 Diễn tả đồ thị bằng hình khối tròn, elip (hay còn gọi là đồ thị bánh)
Những đồ thị này thường sử dụng các dạng thức % của các số liệu. Khi
diễn tả thông tin bằng hình tròn thì cần chú ý quy các số % lẻ thành số chẵn
để dễ diễn tả.
21
Đồ họa tỷ lệ đọc giả định nghĩa về phụ gia thực phẩm
(báo Đầu tư số 10 thứ Hai ngày 24/1/2011)
 Diễn tả sự kiện, vấn đề bằng đồ thị cột
Thường áp dụng cho các số liệu không biểu thị bằng số % và được
phép diễn tả các số lẻ. Các đồ thị diễn tả các dữ liệu trên trục tung và trục
hoành, có thể lấy các hình vẽ đặc trưng của lĩnh vực mà sự kiện khai thác.
Đồ họa diễn tả khả năng thu hút vốn FDI của các doanh nghiệp nước ta qua
các năm trên báo Đầu tư tháng 6/2011
 Diễn tả sự kiện, vấn đề bằng đồ thị đường và điểm

22
Các này làm tương tự với với đồ thị cột, chỉ khác là thay các khối diễn
tiến sự tăng giảm các số liệu bằng đường chỉ mũi tên hoặc điểm nút đánh dấu.
Đồ họa chỉ số giá tiêu dùng trên báo Đầu tư tháng 11/4/2011
Ngoài ra, theo nhà báo Kelly Barry, Phó Tổng biên tập mảng đồ họa
của tờ USA Today, các dạng đồ họa trên báo chí hiện nay còn bao gồm:
o Biểu đồ theo dòng thời gian (Timeline)
o Bản đồ định vị (Locator map)
o Bảng số liệu (Table)
o Đồ thị bằng hình vẽ (Pictograph)
Tiểu kết chương 1
Chương 1 đã giải quyết được các vấn đề về mặt hệ thống lý luận, đưa
ra những khái niệm cụ thể và mới nhất về đồ họa thông tin. Cụ thể các vấn đề
như sau:
- Nêu khái niệm đồ họa thông tin dưới nhiều góc độ.
23
- Khái quát quá trình hình thành, phát triển của đồ họa thông tin trên
báo chí thế giới cũng như Việt Nam.
- Nêu rõ những đặc điểm quan trọng của đồ họa thông tin. Hơn thế,
chương 1 giúp người đọc thấy được vai trò, tầm quan trọng của việc sử dụng
đồ họa thông tin trong mỗi tác phẩm báo chí, ấn bản báo chí.
- Làm nổi bật sự khác nhau trong việc sử dụng đồ họa thông tin trong
các loại hình báo chí khác nhau.
- Giúp người đọc định hình các dạng thức đồ họa thông tin phổ biến
trên báo chí hiện nay.
Những định nghĩa, việc nghiên cứu về đồ họa thông tin và tình hình
phát triển cũng như việc nhận biết, phân loại rồi hình thức thể hiện dạng thức
này chính là nội dung chính của Chương I. Những vấn đề chung nhất, cần
thiết về lý luận được nêu ra một cách cụ thể, ngắn gọn, diễn giải các khái
niệm và thuật ngữ chuyên ngành cần thiết Những thông tin toàn cảnh về

việc sử dụng đồ họa thông tin trên những trang báo in thế giới cũng như ở
nước ta được cập nhật đầy đủ.
Tóm lại, Chương I đã làm rõ các khái niệm và giải quyết các vấn đề lý
luận liên quan đến việc sử dụng đồ họa thông tin trên báo in nhằm cung cấp
những kiến thức cơ bản, cái nhìn khái quát, tạo điều kiện cho người đọc tiếp
cận những nội dung tiếp theo một cách dễ dàng và thuận lợi.
24
Chương 2
THỰC TRẠNG SỬ DỤNG ĐỒ HỌA THÔNG TIN TRÊN
BÁO ĐẦU TƯ BẢN IN (KHẢO SÁT NĂM 2011)
2.1. Giới thiệu báo Đầu tư
2.1.1. Lịch sử ra đời
Cho đến tháng 6/1991, Việt Nam mới chỉ có duy nhất tờ VietnamNews
là tờ báo tiếng Anh của Thông Tấn xã, chủ yếu đăng tải những thông tin chính
trị - xã hội. Nhằm đáp ứng nhu cầu thông tin của độc giả và nhà đầu tư nước
ngoài tại Việt Nam, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Nhà nước về Hợp tác và
Đầu tư lúc bấy giờ - Ông Đậu Ngọc Xuân - đã yêu cầu Phó Chủ nhiệm Vị
Đông Giang và Phó Chủ nhiệm Nguyễn Mại xúc tiến việc xuất bản một tờ
báo để phục vụ các nhà đầu tư bằng tiếng Việt và tiếng Anh. Vậy là tờ bán
nguyệt san Việt Nam Đầu tư nước ngoài (đổi tên thành Đầu tư từ tháng
11/2006) và tờ tuần báo Vietnam Investment Review (bản tiếng Anh của Việt
Nam Đầu tư nước ngoài) đã ra đời vào ngày 27/9/1991, trên cơ sở hợp tác
giữa Cơ quan báo chí của Ủy ban Nhà nước về Hợp tác và Đầu tư với Tập
đoàn Báo chí và Xuất bản Australia (Australian Associated Press).
Những năm đầu tiên khi Việt Nam Đầu tư nước ngoài và Vietnam
Investment Review mới “khởi nghiệp” là thời điểm vô cùng khó khăn. Tổng
số phóng viên của hai ấn bản tiếng Việt và tiếng Anh ở Hà Nội lẫn TP. Hồ
Chí Minh có thể đếm trên đầu ngón tay. Bài vở từ TP. Hồ Chí Minh được gửi
fax tới Ủy ban Nhà nước về Hợp tác và Đầu tư tại Hà Nội để Tổng Biên tập
Nguyễn Mại duyệt. Phó Tổng Biên tập Nguyễn Trí Dũng cũng phải thường

xuyên đi về giữa hai thành phố ở hai miền đất nước. Về phía nước ngoài,
Nick Mount Stephen lo công tác hậu cần và quảng cáo, Alex McKinnon phụ
trách phần biên tập tiếng Anh. Báo ra sáng thứ sáu nên buổi chiều cùng ngày
là thời gian để các phóng viên, nhân viên nghỉ ngơi sau cả tuần vật lộn với
25