Sáng kiến kinh nghiệm biện pháp giúp học sinh lớp 5 học tập có hiệu quả tập làm văn miêu tả

Sáng kiến biện pháp giúp học sinh lớp 5 làm văn miêu tả có hiệu quả

BIỆN PHÁP GIÚP HỌC SINH LỚP 5 HỌC TẬP CÓ HIỆU QUẢ TẬP LÀM
VĂN MIÊU TẢ
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Dạy tốt phân môn tập làm văn nói chung và kiểu bài văn miêu tả nói riêng là
vấn đề được nhiêu giáo viên tiêu học quan tâm. Chương trình thay sách tiểu học phat
huy bốn kỹ năng nghe, nói, đọc. viết trong mơn Tiếng Việt. Học sinh tiểu học ngay
từ lớp 1,2,3 đã được tiếp xúc với nhiều dạng văn bản khác nhau, có nội dung gần gũi
trong cuộc sống và kĩ năng giao tiếp của các em với cộng đồng. Đó là một ưu điểm
khơng ai phủ nhận. Tuy nhiên, chương trình mới chuyển tải sự thay đổi cả về nội
dung và kỹ năng rèn luyện lẫn hình thức, biện pháp và quy trình lên lớp. Là giáo viên,
nhất là giáo viên dạy lớp 5 không ai tránh khỏi những trăn trở, băn khoăn là làm thế
nào giúp học sinh rèn luyện tốt kỹ năng làm bài tập làm văn nhất là miêu tả.
Qua thực tế những năm giảng dạy lớp 5, tôi hiếm khi khi gặp những bài văn
hay.
Tại sao học sinh giỏi môn tập làm văn lại ít ỏi như vậy? Trong khi Tiếng Việt
là tiếng mẹ đẻ của chúng ta.Từ lúc cất tiếng khóc chào đời các em đã được nghe
những làn điệu hát ru mượt mà của bà của mẹ, đến khi các em chưa trịn một tuổi đã
biết nói, năm sáu tuổi đã biết đọc, biết viết Tiếng Việt. Tất cả đã đi vào kí ức của các
em những nét đẹp rất thuần Việt, nuôi dưỡng tâm hồn trẻ thơ lớn lên trong sáng như
sương mai...Chúng ta tự hào vì Tiếng Việt của ta rất phong phú, giàu hình ảnh, đa
dạng về nghĩa, có sức biểu cảm sâu sắc. Nhưng một thực tế khơng như chúng ta
mong muốn vì hoc sinh giỏi mơn tập làm văn cịn q khiêm tốn. Khi chấm bài tập
làm văn, tôi thấy đa số học sinh đã biến các bài văn miêu tả thành văn kể, liệt kê một
cách khô khan, nghèo nàn về từ, diễn đạt rườm rà tối nghĩa. Vậy làm thế nào để nâng
cao chất lượng dạy học Tập làm văn nhất là văn miêu tả cho học sinh lớp 4 và lớp 5?
Đi tìm câu trả lời cho câu hỏi trên là một q trình và cũng là mục đích cần hướng
đến của các kỹ sư tâm hồn.
Để làm tốt vai trò ngươi tổ chức và hướng dẫn, tơi đã tìm tịi, phân tich thực
trạng và lựa chọn một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 học tập có hiêu quả Tập làm

văn miêu tả.
Với những lý do trên, tôi chọn và viết đề tài : "Biện pháp giúp học sinh lớp 5
học tập có hiệu quả Tập làm văn miêu tả", trước hêt là giúp nâng cao chất lượng
Tập làm văn cho lớp tơi chủ nhiệm . Sau đó mục tiêu quan trọng hơn là góp phần
nâng cao chất lượng dạy học mơn Tiếng Việt nói chung.
Giới thiệu nghiên cứu :
- Nghiên cứu và áp dụng cho học sinh lớp 5 từ năm 2010 -2011 và rút ra kinh
nghiệm áp dụng cho các năm sau.
II.Tập làm văn là một phân mơn mang tính tổng hợp và sáng tạo cao. Tổng họp
các kiến thức, kĩ năng tập đọc, kể chuyện, chính tả. Luyện từ và câu ,... để viết
nên một bài Tập làm văn.
Trường tiểu học: Nguyễn Bỉnh Khiêm

1


Sáng kiến biện pháp giúp học sinh lớp 5 làm văn miêu tả có hiệu quả

Theo quan điểm tích hợp, các phân môn được tập hợp lại xung quanh trục chủ
điểm và các bài học. Nhiệm vụ cung cấp kiến thức và rèn kỹ năng găn bó chặt chẽ
với nhau. Như vậy muốn dạy - học có hiệu quả Tập làm văn có miêu tả ( tả cảnh, tả
người ) nhất thiết người giáo viên phải dạy tốt môn Tập đọc, kể chuyện, Chính tả ,
luyện từ và câu.Vì trong các bài đọc, trong câu chuyện, trong các bài luyện từ - câu
thường xuất hiện các đoạn văn, khổ thơ có nội dung miêu tả rất rõ về cảnh vật, thiên
nhiên con người...
Bài tập làm văn nếu không sáng tạo sẽ trở thành một bài văn khơ cứng, góp
nhặt của người khác, nội dung bài văn sẽ không hồn nhiên, trong sáng mới mẻ như
tâm hồn của tác giả nhỏ tuổi.
Chất lượng Tập làm văn là chất lượng của cảm thụ văn học, của các kỹ năng
nghe, nói, đọc viết tiếng mẹ đẻ. Cho nên thầy và trò phải soạn giảng và học tập tích

cực, nghiêm túc, hiệu quả, mới mong nâng cao một cách bền vững, chất lượng của
môn Tiếng Việt ở lớp cuối cấp Tiểu học.
Dạy Tập làm văn lớp 5 phải đảm bảo mục tiêu yêu cầu cần đạt về kiến thức, kĩ
năng của chương trình giáo dục phổ thông cấp Tiểu học theo Chuẩn kiến thức kĩ năng
của từng môn học .
Tôi tin rằng đề tài này nếu được áp dụng và vận dụng hợp lý sẽ đem laị hiệu
quả cao cho phân môn tập làm văn, góp phần nâng cao chất lượng mơn Tiếng Việt
lớp 4 lớp 5.
III. CƠ SỞ THỰC TIỄN
1 .Thực trạng học sinh:
Năm 2014 -2015, tôi được phân công phụ trách lớp 5 với 23 học sinh. Hầu hết
23 học sinh của lớp 5 tơi chủ nhiệm cịn rất hạn chế khi làm bài tập làm văn. Sau khi
nghiên cứu sách giáo khoa Tiếng Việt 4, tôi nhận thấy học sinh lớp 4 đã học văn miêu
tả đồ vật, cây cối, con vật. Nhưng qua khảo sát chất lượng đầu năm học này đã có
60,8 % học sinh bị điểm yếu về Tập làm văn, dẫn đến môn Tiếng Việt lớp tôi yếu đến
26,1 % .
Các hạn chế cua học sinh là:
• Bài viết của học sinh cịn mắc nhiều lỗi chính tả.
• Học sinh chưa xác định được trọng tâm đề bài cần miêu tả.
• Nhiều em thường liệt kê, kể lể dài dòng, diễn đạt vụng về, lủng củng.
Nhiều em chưa biết dừng lại để nói kỹ một chi tiết cụ thể nổi bật.
• Vốn từ ngữ của các em còn nghèo nàn, quan sát sự vật chưa tinh tế. Đặc
biệt chưa có sự sáng tạo .
• Các em chưa biết cách sử dụng các biện pháp nghệ thuật khi miêu tả.
Thực trạng học sinh còn nhiều hạn chế như vậy đã làm cho tiết Tập làm văn trở
thành một gánh nặng, một thách thức với giáo viên tiểu học.Ý nghĩ cho rằng mơn tập
làm văn là phân mơn khó dạy và khó đạt hiệu quả đã là nhận thức chung của nhiều
giáo viên dạy lớp 4, lớp 5.

Trường tiểu học: Nguyễn Bỉnh Khiêm

2


Sáng kiến biện pháp giúp học sinh lớp 5 làm văn miêu tả có hiệu quả

Vậy đâu là nguyên nhân dẫn đến tình trạng chất lượng mơn Tập làm văn của
học sinh khơng đạt u cầu? Qua q trình giảng dạy lớp 5, tôi nhận thấy học sinh
học yếu môn tập làm văn là do nhiều nguyên nhân.
2. Nguyên nhân của thực trạng
Theo tơi có 8 ngun nhân sau :
1.
Khi làm văn , học sinh chưa xác định được yêu cầu trọng tâm của đề
bài.
2.
Học sinh không được quan sát trục tiếp đôi tượng miêu tả .
3.
Khi quan sát các em không được hướng dẫn về kỹ năng quan sát .
cần quan sát những gì, quan sát từ đâu? Làm thế nào để phát hiện ra nét tiêu
biểu của đối tượng cần miêu tả.
4.
Khơng biết hình dung bằng hình ảnh, âm thanh, cảm giác về sự vật
miêu tả khi quan sát.
5.
Vốn từ đã nghèo nàn lại không biêt sắp xếp như thế nào để bài viết
mạch lạc. Chưa diễn tả được bầng vốn từ ngữ, ngơn ngữ của mình về một sự
vật, cảnh vật về một con người cụ thể nào đó.
6.
Học sinh chưa tự giác tìm đọc các loại sách báo để bổ sung một số
vốn từ và hình ảnh cũng như câu văn, đoạn văn hay .

7.
Sự chênh lệch rất lớn về trình độ giữa học sinh khá giỏi với học sinh
yếu đã gây ra nhiều khó khăn cho giáo viên trong quá trình sử dụng phương
pháp giảng dạy.
8.
Nguyên nhân cuối cùng là trách nhiệm của giáo viên. Phân mơn tập
làm văn là một mơn học mang tính tổng hợp và sáng tạo , nhưng lâu nay giáo
viên chưa có cách phát huy tối đa năng lực học tập và cảm thụ văn học của
học sinh, chưa bồi dưỡng cho các em lòng yêu quý Tiếng Việt, ham thích học
Tiếng Việt để từ đó các em nhận ra rằng đã là người Việt Nam.
VI. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU:
Xuất phát từ thực trạng và nguên nhân trên, đồng thời thấy rõ vai trò, nhiệm vụ
của một giáo viên đang đứng trên bục giảng, tôi mạnh dạn đưa ra 7 giải pháp sau đây,
huy vọng sẽ nâng cao chất lượng phân môn Tập làm văn cho lớp tôi.
1. Giáo viên phải nắm vững nội dung, chương trình và phương pháp dạy
Tập làm văn:
Dạy như thế nào để học sinh học giỏi Tập làm văn, viết được những bài văn
miêu tả sinh động? Điều cơ bản là người dạy phải nắm vững nội dung chương trình,
đồng thời biết chọn và vận dụng phương pháp phù hợp đẻ truyền thụ kiến thức cho
học sinh. Biết được học sinh cần gì và chưa biết những gì để xác định đúng mục tiêu
bài dạy, xác định được mối quan hệ giữa kiến thức bài dạy với kiến thức cũ và kiến
thức sẽ cung cấp tiếp theo. Cụ thể giáo viên cần nắm vững những vấn đề sau:
a) Nội dung chương trình tập làm văn lớp 5:
Cả năm có 62 tiết trong đó tập làm văn miêu tả 33 tiết ( chiếm hơn 50% số tiết)
với mục tiêu là trang bị kiến thức và rèn kỹ năng làm văn, góp phần cùng với các
mơn học khác làm giàu vốn sống, rèn tư duy, bồi dưỡng tâm hồn, cảm xúc thẩm mĩ,
hình thành nhân cách cho học sinh.
b) Biện pháp dạy học từng kiểu bài:
Trường tiểu học: Nguyễn Bỉnh Khiêm

3


Sáng kiến biện pháp giúp học sinh lớp 5 làm văn miêu tả có hiệu quả

Hướng dẫn học sinh phân tích ngữ liệu và làm bài tập thực hành theo các biện
pháp sau:
- Giúp học sinh nắm vững yêu cầu bài tập.
- Tổ chức cho học sinh thực hiện bài tập.
c) Trình tự tập làm văn:
Trong phần dạy bài mới, giáo viên phải nắm vững trình tự dạy đối với hai loại
bài tập làm văn: Loại bài dạy lý thuyết và loại bài dạy thực hành. Khi dạy từng loại
bài giáo viên cần chú ý đến các đối tượng học sinh của lớp: có nội dung cho học sinh
khá, gioi; có nội dung cho học sinh trung bình, yếu...
Ví dụ:
Muốn dạy học sinh làm văn miêu tả đạt yêu cầu thì giáo viên cần biết thế nào
là văn miêu tả, đặc điểm thể loại văn miêu tả, biết yếu tố nào là quan trọng và cần
thiết để giupc học sinh làm được bài văn miêu tả sinh động thông qua quan sat đối
tượng miêu tả ( nội dung này nằm trong bước chuẩn bị bài mới của giáo viên).
2. Rèn kỹ năng quan sát cho học sinh:
Miêu tả là vẽ lại bằng lời những đặc biệt nổi bật của cảnh, của người để giúp
người nghe, người đọc hình dung được các đối tượng ấy, tức là lấy câu văn để biếu
hiện đặc tính, chân tướng sự vật, giúp người đọc như nhìn được tận mắt, sờ tận tay
vào sự vật miêu tả. Vì vậy, khi dạy văn miêu tả, giáo viên cần chú ý hướng dẫn học
sinh quan sát và miêu tartheo các trình tự hợp lý:
a) Tả theo trình tự khơng gian:
Quan sát tồn bộ trước rồi quan sat từng bộ phận, tả từ xa đén gần, từ ngoài
vào trong, từ trái sang phải,...( hoặc ngược lại). ở lớp 4, lớp 5 trình tự này được vận
dụng khi miêu tả lồi vật, đồ vật, cảnh vật,...
Ví dụ 1:

Tả từ ngồi vào trong: " Đền thượng nằm chót vót trên đỉnh núi Nghĩa Lĩnh.
Trước đền, những khóm hải đường đâm bông rực dỏ, những cánh bướm nhiều màu
sắc bay dập dờn như đang múa quạt xòe hoa. Trong đền nhũng chữ vàng Nam Quốc
Sơn Hà uy nghiêm để ở bức hồnh phi treo chính giữa."
Ví dụ 2:
Tả từ dưới lên: " Cây hồi thẳng, cao, tròn xoe. Cành hồi giòn, dễ gãy hơn cành
khế. Quả hồi phơi mình xóe trên mặt lá đầu cành" ( Rừng hối xứ Lạng).
b) Tả theo trình tự thời gian:
Cái gì xảy ra trước ( có trước ) thì miêu tả trước. cái gì xảy ra sau ( có sau) thi
miêu tả sau. Trình tự này thường được vận dụng ki làm Tập làm văn miêu tả cảnh
vật hay tả cảnh sinh hoạt con người.
"...Buổi chiều, xe dừng lại một thị trấn nhỏ. Nắng phố huyện vàng hoe. Những
em bé H'Mông, những em bé Tu Dí, Phù Lá cổ đeo móng Hổ, quần áo sặc sỡ đang
chơi đùa trước của hàng. Hồng hơn, áp phiên của phiên chợ thị trấn, người ngựa dập
dìu chìm trong sương núi tím nhạt: ( Đường đi Sa Pa - Tiếng Việt lớp 4).
Ví dụ 2:
" Thảo quả trên rừng Đản Khao đã chín nục. Chẳng có thứ quả nào hương
thơm lại ngất ngây kỳ lạ đến như thế. Mới đầu xuân năm kia, những hạt thảo quả gieo
trên đất rừng qua một năm, đã lớn đến bụng người. Một năm sau nữa,từ một thân lẻ,
thảo quả đâm thêm hai nhánh mới. Sự sinh sôi sao mà mạnh mẽ vậy".
Trường tiểu học: Nguyễn Bỉnh Khiêm

4


Sáng kiến biện pháp giúp học sinh lớp 5 làm văn miêu tả có hiệu quả

c) Tả theo trình tự tâm lý:
Khi quan sát cần thấy những đặc điểm riêng, nổi bật nhất, thu hút và gây cảm
xúc mạnh nhất đến bản thaanthif quan sát tả trước, các bộ phận khác tả sau. Khi miêu

tả đồ vật, loài vật, tả người nên vân dụng trình tự này nhưng chỉ tả những điểm đặc
trưng nhất, không cần tả đày đủ chi tiết như nhau của đối tượng.
Ví dụ 1:
" Bà tơi ngồi cạnh tơi chải đầu. Tóc đen và dày kỳ lạ, phủ kín cả hai vai, xõa
xuống ngực, xuống đầu gối. Một tay khẽ nâng mớ tóc lên và ướm trên bàn tay, bà đưa
một cách khó khăn chiếc lược thưa bằng gỗ vào mớ tóc dày.
Giọng bà trầm bổng, ngân nga như tiếng chng. Nó khắc sâu vào trí nhớ tơi
dễ dàng, và như những đóa hoa, dịu dàng, rực rỡ, đầy nhựa sống. Khi bà mỉm cười,
hai con ngươi đen sẫm nở ra long lanh, dịu hiền đến khó tả,..."(Bà tơi - Tiếng việt Tập I).
Tác giả đã quan sat và tập trung tả mái tóc, giọng nói rồi đến ánh mắt. Mái tóc
" dày kỳ lạ".
Ví dụ 2:
"Sầu riêng là loại trái quý ở miền Nam. Hương vị của nó hết sức đặc biệt, mùi
thơm đậm, bay rất xa...Hoa sẩu riêng trổ vào cuối năm...Hoa đậu từng chùm màu
trắng ngà. Đứng ngắm cây sầu riêng, tôi cứ nghĩ mãi về dáng cây kỳ lạ này. Thân nó
khẳng khiu, cao vút, cành ngay thẳng đuột...".
Tác giả đã tả nét đặc sắc nhất của quả, hoa và dáng cây của sầu riêng.
Ngồi các trình tự miêu tả trên, giáo viên cần hướng dẫn và rèn luyện cho học
sinh kỹ năng sử dụng các giác quan ( thính giác, thị giác, xúc giác, vị giác,...) để quan
sát, cảm nhận sự vật, hiện tượng miêu tả.
Ví dụ 1:
Phân tích bài " Mưa rào" ( Tiếng việt lớp 5 Tập I) ta thấy tác giả đã quan sát
bằng giác quan như sau:
+ Thị giác: Thấy những đám mây biến đổi trước cơn mưa, thấy mưa roi.
+ Xúc giác: Gió bỗng thấy mát lạnh, nguốm hơi nước.
+ Khứu giác: Biết được mùi nồng ngai ngái, xa lạ man mác của những trận
mưa đầu mùa.
+ Thính giác: Nghe thấy tiếng gió thổi, tiếng mưa rơi, tiếng sấm, tiếng hót của
chào mào.
3. Xác định yêu cầu trọng tâm đề bài:

Bài văn của học sinh được viết theo đề bài cụ thể, cho nên yeu cầu hàng đầu là
các em phải viết đúng đề bài. Một bài đưa ra cho học sinh viết thường ẩn chứa đến 3
yêu cầu: yêu cầu thể loại ( kiểu bài), yêu cầu về nội dung, yêu cầu về trọng tâm.
Ví dụ: Đề bài ở tuần 4 lớp 5 :
" Tả cảnh một buổi sáng ( hoặc trưa, chiều) trong một vườn cây, hay
trong công viên, trên đường phố, trên cánh đồng, nương rẫy).
Khi xác định yêu cầu trọng tâm của đề bài, giáo viên phải làm sao để học sinh
hiểu được rằng việc viết đúng yêu cầu của đề bài là yếu tố quyết định nội dung bài
viết:
Với đề bài trên, ẩn chứa 3 yêu cầu sau:
a. Yêu cầu về thể loại của đề bài là: Miêu tả ( thể hiện ở từ "Tả").
Trường tiểu học: Nguyễn Bỉnh Khiêm

5


Sáng kiến biện pháp giúp học sinh lớp 5 làm văn miêu tả có hiệu quả

b. Yêu cầu về nội dung là: Buổi sáng ( hoặc trưa, chiều) thể hiện ở cụm từ
"cảnh một buổi sáng ( hoặc trưa, chiều)".
c. Yêu cầu về trọng tâm là: Ở trong một vườn cây (hay trong công viên...).
Trong thực tế, không phải đề bài nào cững xác định đủ 3 yêu cầu. Nhu đề bài tả "Một
cơn mưa" chỉ có yêu cầu về thể loại và nội dung. Với đề bài này, giáo viên cần giúp
học sinh tự xác định thêm yêu cầu trọng tâm vè bài viết. Chẳng hạn " Tả một cơn
mưa khi em đang trên đường đi học"...
Việc xác định đúng trọng tâm của đề sẽ giúp cho bài viết được thu hẹp nên các
em có được ý cụ thể, chính xác, tránh việc viết tràn lan, chung chung...
4. Giúp học sinh nắm dặc điểm của từng kiểu bài miêu tả:
- Giáo viên giúp học sinh biết dùng lời văn phù hợp với yêu cầu vè nội dung và
thể loại cho trước, khi luyên tập. Giáo viên cũng cần lưu ý nhắc nhở các em nắm

vững các đặc điểm của mỗi thể loại, mỗi dạng đề bài và xác dịnhđối tượng miêu tả.
Trong mỗi bài văn phải thể hiện cái mới, cái hay, cái riêng và cảm xuc của mình.

 KIỂU BÀI TẢ CẢNH: Cần xác định các yêu cầu sau:
a) Xác định không gian thời gian nhất định:
Sau khi xác định thời gian, không gian nhất định học sinh cần biết lựa chon
trình tự quan sát. Việc quan sát có thể tiến hành ở các vị trí khác nhau nhưng vẫn phải
có một vị tric chủ yếu làm cho cảnh được quan sát bộc lộ ra những điều cơ bản nhất
của nó. Khi xác định được vị trí quan sát rồi, ta nên có cái nhìn bao qt tồn cảnh
đồng thời phải biết phân chia ra thành từng mảng, từng phần để quan sát.
b) Xác định trình tự miêu tả:
Khi tả phải xác định một trình tự miêu tả phù hợp với cảnh được tả. Tả từ trên
xuống hay từ dưới lên, từ phải sang trái hay từ ngoài vào trong...là tùy thuộc đặc
điểm của cảnh.
c) Chọn nét tiêu biểu:
Chỉ nên chọn nét tiêu biểu nhất của cảnh để tả, tập trung làm nổi bật đặc điểm
đó lên, có thể tả xen hoạt động cảu người, của vật,...trong cảnh để góp phần làm cho
cảnh sinh động hơn, đẹp hơn.
d) Tả cảnh gắn với cảm xúc riêng bằng nhiều giác quan:
Tả cảnh luôn luôn gắn với cảm xúc của người viết. Cảnh vật mang theo trong
nó cuộc sống riêng với những đặc điểm riêng. Con người cảm nhận cảnh như thé nào
sẽ đem đến những tình cảm như thế. Nhà thơ Lê Anh Xuân, trong niềm vui của ngày
Tổ quốc hồn tồn thống nhất, đất nước thốt khỏi giặc ngoại xâm, bằng tâm trạng
hạnh phúc nhất, ông đã thốt lên:
" Bỗng thấy nội tôi trẻ lại
Như thời con gái tuổi đơi mươi."
Đây chính là phần hồn của cảnh. Cảnh khơng có hồn sẽ trơ trọi, thiếu sức sống.
e) Chọn từ ngữ thích hợp khi tả cảnh:
Khi làm văn miêu tả cần biết lựa chọn từ ngữ gợi tả, dùng hình ảnh so sánh
hoặc nhân hóa để làm nổi bật đặc điểm cảnh đang tả giúp người đọc như đang được

đứng trước cảng đó và cảm nhận được những tình cảm của người viết.
Ví dụ :
Trường tiểu học: Nguyễn Bỉnh Khiêm

6


Sáng kiến biện pháp giúp học sinh lớp 5 làm văn miêu tả có hiệu quả

Sau đay xin trích một số câu trong bài văn tả cảnh: "Chiều tối" của Phạm Đức (
Sách Tiếng Việt 5 - tập I - trang 22): " Nắng bắt đầu rút lên những cành cây cao, rồi
nhạt dần và như hòa lẫn với ánh sáng trắng nhợt cuối cùng."
Ta thấy câu văn miêu tả sự chuyển hóa của ánh sáng từ "nhạt dần" rồi "hòa
lẫn" với "ánh sáng trắng nhợt".
Tác giả cũng đã dùng mắt để quan sát sự biến đổi của ánh sáng và bóng tối, đã
dùng tai để nghe tiếng dế và dùng mũi để cảm nhận hương vườn và cũng đã sử dụng
nghệ thuật nhân hóa làm cho câu văn sinh động một cách rất tinh tế, khi viết:
"Bóng tơi như bức màn mòng, như thứ bụi xốp, mờ đen phủ dần lên mọi vật."
" Một vài tiếng dế gáy sớm, vẻ thăm dò chờ đợi."
" Trong im ắng, hương vườn thơm thoảng bắt đầu rón rén bước ra và tung tăng
trong ngọn gió nhẹ, nhảy trên cỏ, trườn theo những thân cành."
 KIỂU BÀI TẢ NGƯỜI:
Khi miêu tả người, yếu tố quan sát lại càng quan trọng. Nhìn chung, mọi người
đều có đặc ddiemr giơng nhau nhưng lại hồn tồn khác nhau ở những đặc điểm
riêng, chỉ người đó mới có. Nhiệm vụ của giáo viên khi hướng dẫn học sinh "miêu tả
người" lag giúp cho các em thấy rằngphải miêu tả ngắn gọn và chân thực, sinh động
về hình ảnh và hoạt động của người mình tả.
Ví dụ:
Trong bài văn " Người thợ rèn"( SGK lớp 5 - tập I) Tác giả miêu tả người thợ
rèn đang làm việc:

"Anh bắt lấy thỏi thép hồng như bắt một con cá sống. Dưới những nhát búa
hăm hở của anh, con cá lửa ấy vùng vẫy, quằn quoại, giãy lên đành đạch."
Ta thấy tác giả quan sat rất kĩ và miêu tả sinh động làm nổi bật hình ảnh người
thợ rèn như một người đang chinh phục dũng mãnh và thấy quá trình biến thỏi thép
thành một lưỡi rựa.
Vì thế để làm dược bài văn tả người thành công, giáo viên cần giúp học sinh
xác định các yêu cầu sau:
a) Chú ý tả ngoại hình hoạt động:
Khi tả người cần chú ý đến tuổi tác - mỗi lứa tuổi khác nhau có sự phát triển về
cơ thể, tâm lý riêng biệt khác nhau và có những cử chỉ hành động thể hiện theo
giwois tính, thói quen sinh hoạt, hồn cảnh sống....Khi miêu tả cần tập chung vào
việc làm sao nêu được cái chung và cái riêng của người dược miêu tả.
b) Quan sát trò chuyện trực tiếp:
Khi tả người, điều cần nhất là quan sát trực tiếp hoặc trò chuyện, trao đổi ý
kiến với người đó. Quan sát khn mặt, dáng đi, nghe giọng nói, xem cách nói, cư chỉ
thao tác lúc làm việc...để rút ra nét nổi bật...( chon và quan sat người định tả trong
thời gian chuẩn bị bài mới ở nhà). Ta cũng cần dùng cách quan sat gián teieepslaf
thơng qua trí nhớ hoặc nhận xét của một người khác về người định tả để bổ sung
những thông tin cần thiết.
c) Tả kết hợp ngoại hình, tính nết, hoạt động:
Khi miêu tả có thể tách riêng từng mặt, từng bộ phận để tả nhưng để bài văn
miêu tả đạt được sự gắn bó, súc tích ta nên kết hợp tả ngoại hình, tính nết đan xen với
tả hoạt động.
d) Tả những nét tiêu biểu bằng tình cảm chân thật của mình:
Trường tiểu học: Nguyễn Bỉnh Khiêm

7


Sáng kiến biện pháp giúp học sinh lớp 5 làm văn miêu tả có hiệu quả

Khi tả người, điều quan trọng là cần tả chân thật những nét tiêu biểu về người
đó, khơng cần phải tơ điểm người mình tả bằng những hình ảnh hoa mĩ, vẽ nên một
hình ảnh tồn diện và vì làm như vậy bài văn se trở nên khuôn sáo, thiếu sự chân thật
làm người đọc cảm thấy khó chịu, giáo viên cầm lưu ý học sinh rằng, trong mỗi con
người ai cũng có chỗ khiếm khuyết nhưng nét đẹp thì bao giờ cũng nhiều hơn ( đẹp
về hình thể, đẹp về tính cách, đẹp về tâm hồn ...) Nếu học sinh phát hiện cảm nhận
được và biết tả hết các đặc điểm đó thì sẽ làm cho bài văn miêu tả của các em sinh
động, hồn nhiên đầy cảm xúc và người đọc dễ chấp nhận hơn.
Ví dụ:
Trong bài văn tả " Cơ Chấm" ( sách Tiếng Việt 5 - tập I - trang 156) nhà văn
Đào Vũ Đã viết: " Chấm không phải là cô con gái đẹp, nhưng là người mà ai đã gặp
thể lẫn lộn với bất cứ một người nào khác."
" Chấm cứ như một cây xương rồng. Cây xương rồng chặt ngang chặt dọc, chỉ
cần cắm nó xuống đất, đất cằn cũng được, nó sẽ sống và lớn lên. Chấm thì cần cơm
và lao động để sống."
" Chấm mộc mạc như hòn đất. Hòn đất ấy bầu bạn với nắng với mưa để cho
caay lúa mọc lên hết vụ này qua cụ khác, hết năm này qua năm khác..."
5. Làm giàu vốn từ cho học sinh:
. Giáo viên cần có biện pháp làm giàu vốn từ ngữ cho học sinh qua từng bài
đọc, từng bài tập ở các môn Tập đọc, Kể chuyện, Luyện từ - câu chủ điểm.
Tạo cho thói quen quan sát, đánh giá, nhìn nhận một sự vật, một cảnh vật hay
một con người nào đó và thể hiện những điều đã quan sát và đánh giá được bằng vốn
từ ngữ, ngơn ngữ của mình, kịp thời điều chỉnh những lỗi về dùng từ, viết câu làm
văn...
a) Bài tập làm giàu vốn từ cho học sinh thông qua các phân môn Tiếng
Việt: * Môn Tập đọc giúp các em hiểu được nghĩa đen, nghĩa bóng, hiểu được nội
dung của các đoạn văn, khổ thơ có ý nghĩ miêu tả ( cảnh vật, con người,...) mỗi tiết
dạy tập đọc nên thêm một vài cấu hỏi về thể loại, bố cục về trình tự miêu tả của tác
giả để học sinh hiểu dần về Tập làm văn miêu tả.

* Mơn luyện từ - câu là mơn có thể giúp học sinh làm giàu vốn từ nhiều nhất
khi dạy các tiết Mở rộng vốn từ. Trong các tiết này có các bài tập mở rộng vốn từ rất
cụ thể, thiết thực như tòm từ, ghép từ, phát hiện từ miêu tả, dùng từ đặt câu, sắp xếp
các từ thành nhóm miêu tả như nhóm từ ngữ miêu tả ngoại hình, nhóm từ ngữ miêu tả
đặc điểm cảnh vật, nhóm miêu tả hoạt động,...
Đặc biệt ở chính mơn Tập làm văn, giáo viên có thể giúp học sinh làm giàu vốn
từ theo đề tài nhỏ.
Ví dụ 1:
Tìm từ láy gợi tả âm tahnh trên dịng sơng (bì bọp, ì ọp, ì ầm, xơn xao, ào ào...)
Ví dụ 2:
Tìm những hình ảnh so sánh để so sánh với dịng sơng: dịng sơng như dải lụa,
dịng sơng như con trăn khổng lồ, dịng sơng như người mẹ hiền ơm ấp dồng lúa chín
vàng, dịng sơng lấp lánh như dát bạc...
b) Sử dụng từ ngữ trong miêu tả:

Trường tiểu học: Nguyễn Bỉnh Khiêm

8


Sáng kiến biện pháp giúp học sinh lớp 5 làm văn miêu tả có hiệu quả

Sau khi học sinh đã có một vốn từ nhất định, giáo viên giúp học sinh cách sử
dụng vốn từ trong miêu tả như: sử dụng từ láy, sử dụng tính từ tuyệt đối (đỏ mọng,
đặc sệt, trong suốt...), sử dụng các biện pháp nghệ thuật ( so sánh, nhân hóa, ẩn dụ...)
Ví dụ 1:
Cho các từ "ríu tít, líu lo, liếp chiếp, rộn ràng, tấp nập, là là, từ từ...".
Hãy chon từ thích hợp điền vào chỗ trống trong đoạn văn sau: " Tiếng chim...
báo hiệu một ngày mới bắt đầu. Ơng mặt trời...nhơ lên sau lũy tre xanh. Khói bếp nhà
ai...bay trong gió. Đàn gà con...gọi nhau, ...theo chân gà mẹ. Đường làng đã ... người

qua lại,"
Ví dụ 2:
Hãy chọn từ ngữ thích hợp trong ngoặc điền vào chỗ trống để được các câu văn
có hình ảnh so sánh phù hợp nhất ( tiếng chuông, chùm sao, thủy tinh, dải lụa, giọng
bà tiên).
- Hoa xoan nở từng chùm trông giống như ....
( những chùm sao)
- Nắng cứ như ....xối xuống mặt đường
( Thủy tinh)
- Giọng bag trầm ấm ngân nga như...
( tiếng chuông)
Ở ví dụ 1 và ví dụ 2, cho số từ nhiều hơn số chỗ trống cần điền, buộc HS phải
suy nghĩ kỹ hơn khi chọn từ.
6- Lập và hoàn thiện dàn ý:
Để làm một bài văn đúng trình tự, đầy đủ nội dung, hay về ý tứ lời văn, đẹp về
hình ảnh sống động, dùng từ viết câu chính xác, rõ ràng...địi hỏi học sinh phải có vốn
kiến thức về từ ngữ, kiến thức về câu, về cách xây dựng văn bản.
Khi học sinh đã cung cấp được những từ ngữ miêu tả rồi, giáo viên cần tổ
chức, hướng dẫn cho các em lập dàn ý, lựa chọn sắp xếp ý để miêu tả. Mục đích xây
dựng dàn ý là giúp học sinh xác định được đúng yêu cầu của từng phần: mở bài, thân
bài, kết bài, xác định thể loại và đối tượng miêu tả để tránh tình trạng học sinh viết
tràn lan, lạc đề và miêu tả không trọng tâm.
Hoạt động tiếp theo sau khi lập dàn ý là hoàn thiện dàn ý. Đay là bước quan
trọng, cần thiết để có một bài tập làm văn viết tốt nhất. Khi làm bài vào vở, học sinh
cần chú ý cách trình bày, chữ viết, lỗi chính tả. Đó là những yếu tố giúp học sinh
thành cơng trong q trình học Tập làm văn . Cuối cùng khi đã làm bài xong học sinh
cần kiểm tra lại bài viết của mình trước khi nộp bài.
7- Giáo viên chấm bài và trả bài viết:
Chương trình tập làm văn lớp 5 có 3 tiết trả bài tả cảnh, 3 tiết trả bài tả người, 4
tiết trả bài kể chuyện, đồ vật, cây cối, con vật. Ta nhận thấy có chấm bài chu đáo thì

mới có tiết trả bài đạt hiệu quả.
a) Chấm bài:
Khi chấm bài Tập làm văn cho học sinh, mỗi bài tơi đọc qua một lượt để có cái
nhìn chung về bố cục, về diễn đạt của học sinh, xem thử học sinh có làm bài đúng thể
loại, nội dung và trọng tâm của bài viết chưa? Tôi ghi ra sổ chấm bài những chỗ hay,
chưa hay hoặc sai những lỗi gì...của từng học sinh.
Khi chấm xong điểm cho cả lớp, tôi đánh giá chung kết quả bài làm của học
sinh và rút ra những tiến bộ cần phát huy, và những thiếu sót cần sửa chữa bổ sung để
chẩn bị cho tiết trả bài sắp tới....
b) Trả bài viết:
Trường tiểu học: Nguyễn Bỉnh Khiêm

9


Sáng kiến biện pháp giúp học sinh lớp 5 làm văn miêu tả có hiệu quả

Nội dung, phương pháp lên lớp một tiết trả bài Tập làm văn viết lớp 5, theo
sách giáo khoa xác định có 3 hoạt động chính:
1. Nghe thầy (cơ) nhận xét chung về kết quả bài làm của lớp.
2. Chữa bài.
3. Đọc tham khảo các bài văn hay được thầy (cô) khen để học tập và rút kinh
nghiệm. ( TV 5 -T1 - T53).
Để tiết trả bài viết đạt hiệu quả, giáo viên cần lấy thông tin từ bài viết của học
sinh ( đã chấm và ghi ở sổ chấm bài) và thực hiện các hoạt động trả bài một cách bài
bản, có linh hoạt tù theo tình huống chất lượng Tập làm văn của lớp.
Hoạt động 1:Nhận xét chung về bài làm của lớp gồm các bước sau:
- Bước 1: Đánh giá việc nắm vững các yêu cầu của đề bài ( ghi đề, học sinh
đọc đề bài, xác định 3 yêu cầu: thể loại, nội dung và trọng tâm). Đánh giá tình hình
làm bài của lớp về mặt nhận thức đề ( số bài đã đạt 3 yêu cầu của đề, số bài chưa đạt

hoặc đạt chưa đủ 3 yêu cầu. Biểu dương cá nhân, cả lớp...).
- Bước 2: Đánh giá về nội dung bài viết ( cho học sinh nêu dàn ý chung của
kiểu bài tả cảnh, (tả người)...Đọc một đoạn văn đã chọn sẵn cho học sinh nghe và
nhận xét, cuối cùng giáo viên đánh giá chung về nội dung đoạn văn đó.
Hoạt động 2: Chữa bài:
Nội dung và cách thức thực hiện sửa chữa lỗi diễn đạt:
+ Việc sửa chữa lỗi diễn đạt dựa trê cơ sở bài làm của cả lớp trong quá trinhg
chấm bài, giáo viên đã ghi ra các câu có vấn đề về ngữ pháp, các lỗi chính tả...Đến
lúc này GV tổ chức, hướng dẫn cho học sinh nhận xét, sửa chữa. Định hướng như vậy
sẽ giúp cho việc sửa chữa lỗi sát hợp và kịp thời uốn nắn kỹ năng diễn đạt cho lớp.
Tuy nhiên, sửa chữa như vậy sẽ dẫn đến tình trạng nhàm chán trong HS vì tiết trả bài
nào cũng sửa chữa những lỗi đó.
+ Riêng tơi, ngay từ đầu năm học đã lên kế hoạch sửa lỗi diễn đạt cho lớp, mối
tiết trả bà viết tập trung sửa chữa cho một hoặc hai lỗi nào đó một cách bền vững,
tức là cần có trọng tâm sửa lỗi cho từng tiết.
* Hoạt động 2 này tiến hành theo 3 bước:
+ Bước 1:Tham gia sửa lỗi cho cả lớp.
Ví dụ:
Tiết tả bài số 1 ( tả cảnh, tuần 5): Trọng tâm sửa lỗi và luyện từ - câu và thực
trạng viết câu.
+ Bước 2: Học sinh đọc lại bài làm của mình, chú ý những chỗ mực đỏ ghi lời
khen, chê của cô giáo. ( Ví dụ: câu hay, đoạn hay, hoặc lỗi dùng từ, lối viết câu, lỗi
chính tả...)
+ Bước 3: Học sinh tự chữa bài vào vở tập làm văn.
Hoạt động 3:
Đọc tham khảo một số đoạn, hoặc bài văn hay của một số em cho cả lớp nghe
để học tập và rút kinh nghiệm.
VI. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU:
Qua những biện pháp và giải pháp tôi đã áp dụng nêu ở trên, đến cuối học kỳ 1
năm học 2014 - 2015cacs em đã năm được một số vốn kiến thức nhất định để học có

hiệu quả phân mơn Tập làm văn. cả lớp đã thích mơn học hơn, khơng cịn sợ khi đến
tiết Tập làm văn như đầu năm nữa. Bài làm của các em đa số đã có tiến bộ, học sinh
Trường tiểu học: Nguyễn Bỉnh Khiêm

10


Sáng kiến biện pháp giúp học sinh lớp 5 làm văn miêu tả có hiệu quả

nắm bắt được cách sắp xếp ý, bố cục chặt chẽ, dùng từ chính xác, viết câu văn trơi
chảy, mạch lạc, bước đầu có hình ảnh, cảm xúc, hiểu và vận dụng khá tốt các biện
pháp tu từ trong các bài tập làm văn của mình. Các em cảm thụ được bài văn, đọc bài
trơi chảy, hiểu dúng nội dung bài, nhất là rất tự tin khi đến tiết học Tập làm văn.
Diễn biến chất lượng Tập làm văn"
Thời điểm
Số
Điểm 5
Điểm 4
Điểm 3
Điểm 1,2
HS
Khảo sát đầu
năm
2014 - 2015
Giữa kỳ I
Cuối kỳ I
Diễn biến chất lượng môn Tiếng việt ( Điếm kiểm tra):
Thời điểm
Số
Điểm

Điểm
Điểm 3
HS
9 - 10
7-8
5-6
Khảo sát đầu
năm
2014 - 2015
Giữa kỳ I
Cuối kỳ I

Điểm
1,2,3,4

Diễn biến chất lượng mônTập làm văn sau khi áp dụng đề tài này thật đáng
phấn khởi, đây là kết quả của một q trình phấn đấu của cơ và trị. Chất lượng phân
môn tập làm văn đi lên rõ rệt đã góp phần quan trongjvaof việc nâng cao chất lượng
mơn Tiếng Việt của lớp.
VII. KẾT LUẬN.
Sau một học kỳ áp dụng sáng kiến kinh nghiệm này, thành công tuy nhỏ
nhưng tôi ý thức được rằng để giúp học sinh lớp 5 làm được bài văn miêu tả sinh
động, đung kiểu bài, địi hỏi giáo viên phải dành nhiều thời gian, cơng sức nghiên cứu
soạn giảng, có lịng nhiệt tình với học sinh và thật sự tâm huyết với nghề. Thầy cô
giáo đã miệt mài, tận tụy. Thì việc mong muốn có nhiều học sinh giỏi văn sẽ khơng
cịn là khó. Sau thời gian đầu tư nghiên cứu và áp dụng những biện pháp dạy học như
trên, học sinh lớp tôi đã có chun biến đi lên về chất lượng phân mơn Tập làm văn
nói riêng và mơn Tiếng Việt nói chung.
Tập làm văn đúng là mơn có tính chất tổng hợp và tính sang tạo cao. Cho nên
mỗi bài văn của từng học sinh là một tác phẩm văn học của các em, chúng ta phải tơn

trọng nó, giúp đỡ nó để mỗi ngày có được nhiều học sinh giỏi văn. Biết đâu sau này
trong các em, sẽ có người thành nhà văn, nhà thơ...
Có thể nói, bước đầu thành cơng trong việc dạy Tập làm văn miêu tả cho học
sinh lớp 5 là nguồn động viên rất lớn cho tôi. Tôi sẽ đem kinh nghiệm này tiếp tục áp
dụng để giảng dạy phân môn Tập làm văn ở học kỳ II và các năm sau, với mong

Trường tiểu học: Nguyễn Bỉnh Khiêm

11


Sáng kiến biện pháp giúp học sinh lớp 5 làm văn miêu tả có hiệu quả

muốn lớn nhất của tơi là giúp học sinh nâng cao chất lượng môn Tiếng Việt cấp Tiểu
Học.
Tuy nhiên những biện pháo mà tôi áp dụng trên, tùy đối tượng học sinh cũng
cần có sự vận dụng một cách khéo léo, sáng tạo của mỗi giáo viên. Tôi nghĩ rằng nội
dung đề tài này không có nhiều điểm mới, đó chỉ là nhiệm vụ hàng ngày của giáo
viên mà thôi. Nhưng đồng thời tôi cũng tin tưởng rằng nếu lâu nay ta làm chưa tốt thì
bây giờ dốc hết tâm huyết vào, tận tuy với học sinh, soạn giảng nghiêm túc thì chắc
chắn sẽ gặt hái được thành cơng.
Rất mong nhận được sự đồng tình của quý thầy cô và các bạn đồng nghiệp.
VIII. ĐỀ NGHỊ
Để dạy học có hiệu quả Tập làm văn ở Tiểu học ( nhất là văn miêu tả ở lớp 4,5)
tôi xin mạnh dạn đưa ra một số đề nghị sau:
1. Đối với cấp trên: Cần diều chỉnh phân phối chương trình tập làm văn lớp 4
-5 để có thêm số tiết Tập làm văn viết và trả bài.
2. Đối với ban Giám hiệu nhà trường: Càn cho áp dụng đối với các lớp khối 4
-5 trong trường, nhằm rút kinh nghiệm chung đồng thời nâng cao chất lượng, hiệu
quả giảng dạy phân môn Tập làm văn và kiểu bài văn miêu tả nói riêng.

3. Đối với những đồng nghiệp dạy lớp 4 -5: Thầy, cô giáo cần phải đầu tư hơn
nữa về phương pháp, biện pháp cho mỗi giờ học phân môn Tập làm văn (từng thể
loại, từng kiểu bài cụ thể) để từng bước giúp các em nắm vững kiến thức, chủ động
nói lên những suy nghĩ hồn nhiên của mình, nói đúng, nói hay, làm giàu thêm vốn từ
ngữ và giữ gìn sự trong sáng trong Tiếng Việt.

Trường tiểu học: Nguyễn Bỉnh Khiêm

12