Giáo trình tài chính doanh nghiệp 1 phần 2
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.74 MB, 72 trang )
1
Chương 1
TỔNG QUAN VỀ TÀI CHÍNH DOANH NGHIỆP
Mục tiêu: Sau khi đọc xong chương này sinh viên sẽ:
- Hiểu được khái niệm doanh nghiệp, các loại hình doanh nghiệp ở Việt Nam.
- Hiểu được mục tiêu doanh nghiệp, các quan hệ tài chính doanh nghiệp và hệ thống tài
chính trong một nền kinh tế.
- Hiểu được vai trò, nội dung của tài chính doanh nghiệp.
- Phân tích môi trường kinh doanh ảnh hưởng đến hoạt động của doanh nghiệp.
1.1. TÀI CHÍNH DOANH NGHIỆP
1.1.1. Hoạt động của doanh nghiệp và tài chính
Doanh nghiệp là một tổ chức kinh tế thực hiện các hoạt động sản xuất, cung ứng
hàng hóa cho người tiêu dùng qua thị trường nhằm mục đích sinh lời.
Quá trình hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp cũng là quá trình kết hợp các yếu
tố đầu vào như nhà xưởng, máy móc thiết bị, nguyên vật liệu … và sức lao động để tạo ra
yếu tố đầu ra là hàng hóa và tiêu thụ hàng hóa đó để thu lợi nhuận.
Trong nền kinh tế thị trường để có các yếu tố đầu vào đòi doanh nghiệp phải có
một lượng vốn tiền tệ nhất định, với từng doanh nghiệp sẽ có phương thức thích hợp tạo
lập số vốn tiền tệ ban đầu, từ số vốn tiền tệ đó doanh nghiệp mua sắm máy móc thiết bị,
nguyên vật liệu … Sau khi sản xuất xong, doanh nghiệp thực hiện việc bán hàng hóa và
thu được tiền bán hàng. Với số tiền bán hàng đó, doanh nghiệp sử dụng để bù đắp các
khoản chi phí vật chất đã tiêu hao, trả tiền công cho người lao động, các khoản chi phí
khác, nộp thuế cho Nhà nước và phần còn lại là lợi nhuận sau thuế, doanh nghiệp tiếp tục
phân phối số lợi nhuận này. Như vậy, quá trình hoạt động của doanh nghiệp cũng là quá
trình tạo lập, phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ hợp thành hoạt động tài chính của doanh
nghiệp. Trong quá trình đó, làm phát sinh, tạo ra sự vận động của các dòng tiền bao hàm
dòng tiền vào và dòng tiền ra gắn liền với hoạt động đầu tư và hoạt động kinh doanh
thường xuyên hàng ngày của doanh nghiệp.
Bên trong quá trình tạo lập, sử dụng quỹ tiền tệ của doanh nghiệp là các quan hệ
kinh tế dưới hình thức giá trị hợp thành các quan hệ tài chính của doanh nghiệp và bao hàm
các quan hệ tài chính chủ yếu sau:
- Quan hệ tài chính giữa doanh nghiệp với Nhà nước: Thể hiện doanh nghiệp
thực hiện thực hiện các nghĩa vụ tài chính với Nhà nước như nộp các khoản thuế, lệ phí
vào ngân sách Đối với doanh nghiệp nhà nước còn thể hiện ở việc; Nhà nước đầu tư vốn
ban đầu và bổ sung vốn cho doanh nghiệp bằng những cách thức khác nhau.
- Quan hệ tài chính giữa doanh nghiệp với các chủ thể kinh tế và các tổ chức xã hội
khác: Là những mối quan hệ rất phong phú và đa dạng thể hiện trong việc thanh toán, thưởng
phạt vật chất khi doanh nghiệp và các chủ thể khác cung cấp hàng hóa, dịch vụ cho nhau.
Ngoài quan hệ tài chính với các chủ thể kinh tế khác doanh nghiệp còn có quan hệ tài chính
với các tổ chức xã hội khác như doanh nghiệp thực hiện tài trợ cho các tổ chức xã hội …
- Quan hệ tài chính giữa doanh nghiệp với người lao động trong doanh nghiệp:
Thể hiện trong việc doanh nghiệp thanh toán tiền công, thực hiện thưởng phạt vật chất với
người lao động trong quá trình tham gia vào hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp.
2
- Quan hệ tài chính giữa doanh nghiệp với các chủ sở hữu của doanh nghiệp:
Thể hiện trong việc đầu tư, góp vốn hay rút vốn của chủ sở hữu đối với doanh nghiệp và
trong việc phân chia lợi nhuận sau thuế của doanh nghiệp.
- Quan hệ tài chính trong nội bộ doanh nghiệp: Đây là mối quan hệ thanh toán
giữa các bộ phận nội bộ doanh nghiệp trong hoạt động kinh doanh, trong việc hình thành
và sử dụng các quỹ của doanh nghiệp.
Từ những vấn đề trên, có thể rút ra một số điểm sau:
- Xét về hình thức: tài chính doanh nghiệp là quỹ tiền tệ trong quá trình tạo lập,
phân phối, sử dụng và vận động gắn liền với hoạt động của doanh nghiệp.
- Xét về bản chất: tài chính doanh nghiệp là các quan hệ kinh tế dưới hình thức giá
trị nảy sinh gắn liền với việc tạo lập, sử dụng quỹ tiền tệ của doanh nghiệp trong quá trình
hoạt động của doanh nghiệp.
1.1.2. Nội dung tài chính doanh nghiệp
a. Lựa chọn và quyết định đầu tư
Triển vọng của một doanh nghiệp trong tương lai phụ thuộc rất lớn vào quyết định
đầu tư dài hạn với quy mô lớn như quyết định đầu tư đổi mới công nghệ, quyết định mở
rộng sản xuất kinh doanh, sản xuất sản phẩm mới … Để đi đến quyết định đầu tư đòi hỏi
doanh nghiệp phải xem xét cân nhắc trên nhiều mặt về kinh tế, kỹ thuật và tài chính. Trong
đó, về mặt tài chính điều chủ yếu doanh nghiệp cần phải xem xét là hiệu quả tài chính của
dự án – tức là xem xét, cân nhắc giữa chi phí bỏ ra, những rủi ro mà doanh nghiệp có thể
gặp phải và khả năng thu lợi nhuận khi thực hiện dự án, hay nói một cách khác là xem xét
dòng tiền ra và dòng tiền vào liên quan đến khoản đầu tư để đánh giá cơ hội đầu tư về mặt
tài chính. Đó là quá trình hoạch định dự toán vốn đầu tư và đánh giá hiệu quả tài chính
của việc đầu tư.
b. Xác định nhu cầu vốn và tổ chức huy động vốn đáp ứng kịp thời, đầy đủ nhu
cầu vốn cho các hoạt động của doanh nghiệp
Tất cả các hoạt động của doanh nghiệp đòi hỏi đều phải có vốn. Bước vào hoạt
động kinh doanh tài chính doanh nghiệp phải xác định nhu cầu vốn cần thiết cho các hoạt
động của doanh nghiệp ở trong kỳ (bao gồm vốn dài hạn và vốn ngắn hạn). Tiếp theo phải
tổ chức huy động các nguồn vốn đáp ứng kịp thời, đầy đủ và có lợi cho các hoạt động của
doanh nghiệp. Việc tổ chức huy động các nguồn vốn có ảnh hưởng rất lớn đến hiệu quả
của một doanh nghiệp. Để đi đến quyết định lựa chọn hình thức và phương pháp huy động
vốn thích hợp, cần xem xét, cân nhắc trên nhiều mặt như: Kết cầu nguồn vốn, chi phí cho
việc sử dụng các nguồn vốn, những điểm lợi và bất lợi của từng hình thức huy động vốn …
c. Sử dụng có hiệu quả số vốn hiện có, quản lý chặt chẽ các khoản thu, chi và
đảm bảo khả năng thanh toán của doanh nghiệp
Tài chính doanh nghiệp phải tìm mọi biện pháp huy động tối đa số vốn hiện có của
doanh nghiệp vào hoạt động kinh doanh, giải phóng kịp thời số vốn ứ đọng, theo dõi chặt
chẽ và thực hiện tốt việc thanh toán, thu hồi tiền bán hàng và các khoản thu khác, đồng
thời quản lý chặt chẽ mọi khoản chi phí phát sinh trong quá trình hoạt động của doanh
nghiệp. Thường xuyên tìm biện pháp thiết lập sự cân bằng giữa thu và chi bằng tiền, đảm
bảo cho doanh nghiệp luôn có khả năng thanh toán các khoản nợ đến hạn.
d. Thực hiện phân phối lợi nhuận, trích lập và sử dụng các quỹ của doanh nghiệp.
Thực hiện phân phối hợp lý lợi nhuận sau thuế cũng như trích lập và sử dụng các
quỹ của doanh nghiệp sẽ góp phần quan trọng vào việc phát triển doanh nghiệp, cải thiện
đời sống vật chất và tinh thần của người lao động trong doanh nghiệp.
3
e. Kiểm soát thường xuyên tình hình hoạt động của doanh nghiệp.
Thông qua tình hình thu, chi tiền tệ hàng ngày, các báo cáo tài chính, tình hình thực
hiện các chỉ tiêu tài chính cho phép kiểm soát được tình hình hoạt động của doanh nghiệp.
Mặt khác, cần định kỳ tiến hành phân tích tình hình tài chính của doanh nghiệp. Qua phân
tích, cần đánh giá được hiệu quả sử dụng vốn, những điểm mạnh và điểm yếu trong quản
lý và dự báo trước tình hình tài chính của doanh nghiệp, từ đó giúp cho các nhà lãnh đạo,
quản ký doanh nghiệp kịp thời đưa ra các quyết định thích hợp điều chỉnh hoạt động doanh
nghiệp và tài chính.
f. Thực hiện kế hoạch hóa tài chính
Các hoạt động tài chính của doanh nghiệp cần được dự kiến trước thông qua việc
lập kế hoạch tài chính. Có kế hoạch tài chính tốt thì doanh nghiệp mới có thể đưa ra các
quyết định tài chính thích hợp nhằm đạt tới các mục tiêu của doanh nghiệp. Quá trình thực
hiện kế hoạch tài chính cũng là quá trình chủ động đưa ra các giải pháp hữu hiệu khi thị
trường có sự biến động.
1.1.3. Vai trò của tài chính doanh nghiệp
a. Tài chính doanh nghiệp huy động vốn đảm bảo cho các hoạt động của doanh
nghiệp diễn ra bình thường và liên tục.
Vốn tiền tệ là tiền đề cho các hoạt động của doanh nghiệp. Trong quá trình hoạt
động của doanh nghiệp thường nảy sinh các nhu cầu vốn ngắn hạn và dài hạn cho hoạt
động kinh doanh thường xuyên cũng như cho đầu tư phát triển của doanh nghiệp. Việc
thiếu vốn sẽ khiến cho các hoạt động của doanh nghiệp gặp khó khăn hoặc không triển
khai được. Do vậy, việc đảm bảo cho các hoạt động của doanh nghiệp được tiến hành bình
thường, liên tục phụ thuộc rất lớn vào việc tổ chức huy động vốn của tài chính doanh
nghiệp. Trong nền kinh tế thị trường sự hoạt động của quy luật cung cầu rất mạnh mẽ. Ở
đâu, ở lĩnh vực nào có nhu cầu, thì ở đó sẽ có nguồn cung cấp. Vì vậy, khi các doanh
nghiệp có nhu cầu vốn thì tất yếu thị trường vốn sẽ được hình thành với những hình thức
đa dạng của nó. Đây là môi trường hết sức thuận lợi để các doanh nghiệp chủ động khai
thác, thu hút các nguồn vốn trong xã hội nhằm phục vụ cho các mục tiêu kinh doanh của
doanh nghiệp. Vấn đề là ở chỗ người quản lý phải xác định chính xác nhu cầu vốn, cân
nhắc lựa chọn các hình thức, phương pháp thích hợp để khai thác, thu hút vốn, lựa chọn
phương án đầu tư có hiệu quả, linh hoạt sử dụng các nguồn vốn, đảm bảo khả năng thanh
toán, chi trả. Sự thành công hay thất bại trong hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp một
phần lớn được quyết định bởi chính sách tài trợ hay huy động vốn của doanh nghiệp.
b. Tài chính doanh nghiệp giữ vai trò quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả
hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp
.
- Việc đưa ra quyết định đầu tư đúng đắn phụ thuộc rất lớn vào việc đánh giá, lựa
chọn đầu tư từ góc độ tài chính.
- Việc huy động vốn kịp thời, đầy đủ giúp cho doanh nghiệp chớp được cơ hội kinh doanh.
- Lựa chọn các hình thức và phương pháp huy động vốn thích hợp có thể giảm bớt
được chi phí sử dụng vốn góp phần rất lớn tăng lợi nhuận của doanh nghiệp.
- Sử dụng đòn bẩy kinh doanh và đặc biệt là sử dụng đòn bẩy tài chính hợp lý là
yếu tố gia tăng đáng kể tỷ suất lợi nhuận vốn chủ sở hữu.
- Huy động tối đa số vốn hiện có vào hoạt động kinh doanh có thể tránh được thiệt
hại do ứ đọng vốn, tăng vòng quay tài sản, giảm được số vốn vay từ đó giảm được tiền trả
lãi vay góp phần rất lớn vào việc tăng lợi nhuận sau thuế của doanh nghiệp.
4
c. Tài chính doanh nghiệp là công cụ rất hữu ích để kiểm soát tình hình kinh
doanh của doanh nghiệp.
Quá trình hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp cũng là quá trình vận động,
chuyển hóa hình thái của vốn tiền tệ. Thông qua tình hình thu, chi tiền tệ hàng ngày, tình
hình thực hiện các chỉ tiêu tài chính và đặc biệt là các báo cáo tài chính có thể kiểm soát
kịp thời, tổng quát các mặt hoạt động của doanh nghiệp, từ đó phát hiện nhanh chóng
những tồn tại và những tiềm năng chưa được khai thác để đưa ra các quyết định thích hợp
điều chỉnh các hoạt động nhằm đạt tới mục tiêu đề ra của doanh nghiệp.
1.2. NHỮNG NHÂN TỐ CHỦ YẾU ẢNH HƯỞNG ĐẾN VIỆC TỔ CHỨC
TÀI CHÍNH DOANH NGHIỆP
Khái niệm: Tổ chức tài chính doanh nghiệp là việc hoạch định các chiến lược tài
chính và hệ thống các biện pháp để thực hiện chiến lược đó nhằm đạt được các mục tiêu
kinh doanh của doanh nghiệp trong từng thời kỳ nhất định.
1.2.1. Hình thức pháp lý tổ chức doanh nghiệp
- Doanh nghiệp nhà nước: Là một tổ chức kinh tế thuộc sở hữu Nhà nước, do Nhà
nước đầu tư vốn, thành lập và tổ chức quản lý, hoạt động kinh doanh, nhằm thực hiện các
mục tiêu kinh tế - xã hội do Nhà nước giao.
Doanh nghiệp nhà nước mới thành lập được ngân sách Nhà nước đầu tư toàn bộ
hoặc một phần vốn điều lệ ban đầu. Ngoài số vốn Nhà nước đầu tư, Doanh nghiệp nhà
nước được quyền huy động vốn dưới các hình thức như phát hành trái phiếu, vay vốn, nhận
vốn góp liên kết liên doanh và các hình thức khác.
Việc phân phối lợi nhuận sau thuế được thực hiện theo quy định của Chính Phủ.
Doanh nghiệp tự chịu trách nhiệm về toàn bộ hoạt động kinh doanh trong phạm vi
số vốn do doanh nghiệp quản lý. Như vậy, doanh nghiệp nhà nước chỉ chịu trách nhiệm
hữu hạn đối với các khoản nợ của doanh nghiệp.
- Doanh nghiệp tư nhân: Là doanh nghiệp do một cá nhân làm chủ và tự chịu
trách nhiệm bằng toàn bộ tài sản của mình về mọi hoạt động của doanh nghiệp. Chủ doanh
nghiệp là người đầu tư bằng vốn của mình và cũng có thể huy động thêm vốn từ bên ngoài
qua các hình thức đi vay.
Doanh nghiệp tư nhân không được phép phát hành bất kỳ loại chứng khoán nào để
huy động vốn trên thị trường. Qua đó, cho thấy nguồn vốn của doanh nghiệp tư nhân là rất
hạn hẹp, loại hình doanh nghiệp này thường thích hợp với việc kinh doanh quy mô nhỏ.
Chủ doanh nghiệp tư nhân có toàn quyền quyết định đối với tất cả hoạt động kinh
doanh và tài chính của doanh nghiệp, có quyền cho thuê toàn bộ doanh nghiệp của mình,
có quyền bán doanh nghiệp của mình cho người khác hoặc có quyền tạm ngừng hoạt động
kinh doanh. Việc thực hiện cho thuê hay bán doanh nghiệp hoặc tạm ngừng hoạt động kinh
doanh của doanh nghiệp phải tuân thủ các yêu cầu của pháp luật hiện hành.
Lợi nhuận sau thuế là tài sản hoàn toàn thuộc quyền sở hữu và sử dụng của chủ doanh nghiệp.
- Công ty hợp danh: Là doanh nghiệp trong đó:
Phải có ít nhất hai thành viên hợp danh, ngoài các thành viên hợp danh có thể có
thành viên góp vốn.
Thành viên hợp danh phải là cá nhân, có trình độ chuyên môn và uy tín nghề nghiệp
và phải chịu trách nhiệm bằng toàn bộ tài sản của mình về nghĩa vụ của Công ty.
Thành viên góp vốn chỉ chịu trách nhiệm về các khoản nợ của Công ty trong phạm
vi số vốn đã đã góp vào Công ty.
5
Trong Công ty hợp danh, thành viên hợp danh có quyền quản lý Công ty, tiến hành
các hoạt động kinh doanh nhân danh Công ty. Các thành viên hợp danh có quyền ngang
nhau khi quyết định các vấn đề quản lý Công ty, cùng liên đới chịu trách nhiệm về các
nghĩa vụ của Công ty. Thành viên góp vốn có quyền được chia lợi nhuận theo tỷ lệ được
quy định tại điều lệ Công ty nhưng không được tham gia quản lý Công ty và hoạt động
kinh doanh nhân danh Công ty.
Công ty hợp danh có quyền lựa chọn hình thức huy động vốn theo quy định của
pháp luật, nhưng không được phát hành bất kỳ loại chứng khoán nào để huy động vốn.
- Công ty trách nhiệm hữu hạn
Công ty TNHH có hai thành viên trở lên: là doanh nghiệp trong đó:
+ Thành viên chịu trách nhiệm về các khoản nợ và các nghĩa vụ tài sản khác của
doanh nghiệp trong phạm vi số vốn đã cam kết góp vào Công ty.
+ Phần vốn góp của thành viên chỉ được chuyển nhượng theo quy định của pháp luật.
+ Thành viên có thể là tổ chức, cá nhân, số lượng thành viên không vượt quá 50.
Thành viên của công ty có quyền biểu quyết tương ứng với phần vốn góp. Thành viên phải góp
vốn đầy đủ và đúng hạn như đã cam kết. Ngoài phần vốn góp của thành viên, công ty có quyền
lựa chọn hình thức và cách thức huy động vốn theo quy định của pháp luật, nhưng Công ty
không được quyền phát hành cổ phiếu.
Lợi nhuận sau thuế thuộc về các thành viên của Công ty, việc phân phối lợi nhuận
do các thành viên quyết định, số lợi nhuận mỗi thành viên được hưởng tương ứng với phần
vốn góp Công ty.
Công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên:
Là doanh nghiệp do một tổ chức hoặc một cá nhân làm chủ sở hữu (gọi là chủ sở
hữu Công ty); chủ sở hữu Công ty chịu trách nhiệm về các khoản nợ và nghĩa vụ tài sản
khác của Công ty trong phạm vi số vốn điều lệ của Công ty.
+ Công ty TNHH một thành viên có tư cách pháp nhân kể từ ngày được cấp giấy
phép chứng nhận đăng ký kinh doanh.
+ Công ty TNHH một thành viên, phải xác định và tách biệt tài sản của chủ sở hữu
Công ty và tài sản của Công ty. Chủ sở hữu Công ty là cá nhân phải tách biệt các chi tiêu của
cá nhân và gia đình mình với các chi tiêu trên cương vị là chủ tịch Công ty và giám đốc.
+ Công ty TNHH một thành viên không được quyền phát hành cổ phiếu.
- Công ty cổ phần: Là doanh nghiệp trong đó:
+ Vốn điều lệ được chia thành nhiều phần bằng nhau gọi là cổ phần.
+ Cổ đông chỉ chịu trách nhiệm về nợ và các nghĩa vụ tài sản khác của doanh trong
phạm vi số vốn đã góp vào Công ty.
+ Cổ đông có quyền tự do chuyển nhượng cổ phần của mình cho người khác, trừ
trường hợp có quy định của pháp luật.
+ Cổ đông có thể là tổ chức, cá nhân, số lượng cổ đông tối thiểu là ba và không hạn
chế số lượng tối đa.
Ngoài các hình thức huy động vốn thông thường, Công ty cổ phần có thể phát hành
các loại chứng khoán (cổ phiếu, trái phiếu) ra công chúng để huy động vốn nếu đủ tiêu
chuẩn theo quy định.
Các cổ đông của Công ty được tự do chuyển nhượng cổ phần cho người khác. Do đó
làm cho người đầu tư có thể dễ dàng chuyển dịch vốn đầu tư của mình.
Việc phân phối lợi nhuận sau thuế thuộc quyền quyết định của Đại hội đồng cổ
đông Công ty.
Thành viên của Công ty cổ phần chỉ chịu trách nhiệm (hữu hạn) đối với các khoản
nợ của Công ty trong phạm vi số vốn đã góp.
6
1.2.2. Đặc điểm kinh tế - kỹ thuật của ngành kinh doanh
Đặc điểm kinh tế - kỹ thuật của ngành kinh doanh có ảnh hưởng không nhỏ tới
TCDN. Mỗi ngành kinh doanh có những đặc điểm về mặt kinh tế và kỹ thuật khác nhau,
những ảnh hưởng đó thể hiện:
- Ảnh hưởng của tính chất ngành, nghề kinh doanh.
Những doanh nghiệp hoạt động trong ngành thương mại, dịch vụ thì vốn lưu động chiếm
tỷ trọng cao hơn, tốc độ chu chuyển của vốn lưu động cũng nhanh hơn so với các ngành
nông nghiệp, công nghiệp, đặc biệt là công nghiệp nặng. Ở các ngành này, vốn cố định
thường chiếm tỷ lệ cao hơn vốn lưu động, thời gian thu hồi vốn cũng chậm hơn.
- Ảnh hưởng của tính thời vụ và chu kỳ sản xuất - kinh doanh.
Những doanh nghiệp sản xuất ra những loại sản phẩm có chu kỳ sản xuất ngắn thì
nhu cầu vốn lưu động giữa các thời kỳ trong năm thường không có biến động lớn, doanh
nghiệp cũng thường xuyên thu được tiền bán hàng, nhờ đó có thể dễ dàng bảo đảm cân đối
giữa thu và chi bằng tiền, cũng như đảm bảo nguồn vốn cho nhu cầu kinh doanh. Ngược
lại, những doanh nghiệp sản xuất ra những loại sản phẩm có chu kỳ sản xuất dài, phải ứng
ra lượng vốn lưu động lớn. Những doanh nghiệp hoạt động trong những ngành sản xuất có
tính thời vụ thì nhu cầu về vốn lưu động giữa các thời kỳ trong năm thường có sự chênh
lệch nhau rất lớn, giữa thu và chi bằng tiền thường có sự không ăn khớp nhau về thời gian.
1.2.3. Môi trường kinh doanh
Bất cứ một doanh nghiệp nào cũng tồn tại và phát triển trong một môi trường kinh
doanh nhất định. Môi trường kinh doanh bao gồm tất cả những điều kiện bên trong và bên
ngoài ảnh hưởng tới hoạt động của doanh nghiệp như: môi trường kinh tế - tài chính, môi
trường chính trị, môi trường luật pháp, môi trường công nghệ, môi trường văn hóa xã hội
… Môi trường kinh doanh có tác động mạnh đến mọi hoạt động của doanh nghiệp, trong
đó có hoạt động tài chính. Dưới đây xem xét tác động của môi trường kinh tế tài chính đến
hoạt động tài chính của doanh nghiệp.
- Cơ sở hạ tầng của nền kinh tế
Nếu cơ sở hạ tầng phát triển (hệ thống giao thông, thông tin liên lạc, điện, nước …)
thì sẽ giảm bớt được nhu cầu vốn đầu tư của doanh nghiệp, đồng thời tạo điều kiện cho
doanh nghiệp tiết kiệm được chi phí trong kinh doanh.
- Tình trạng của nền kinh tế
Một nền kinh tế đang trong quá trình tăng trưởng thì có nhiều cơ hội cho doanh
nghiệp đầu tư phát triển, từ đó đòi hỏi doanh nghiệp phải tích cực áp dụng các biện pháp
huy động vốn để đáp ứng yêu cầu đầu tư. Ngược lại, nền kinh tế đang trong tình trạng suy
thoái thì doanh nghiệp khó có thể tìm được cơ hội tốt để đầu tư.
- Lãi suất thị trường
Lãi suất thị trường là yếu tố tác động rất lớn đến hoạt động tài chính của doanh
nghiệp. Lãi suất thị trường ảnh hưởng đến cơ hội đầu tư, đến chi phí sử dụng vốn và cơ hội
huy động vốn cuả doanh nghiệp. Mặt khác, lãi suất thị trường còn ảnh hưởng gián tiếp đến
tình hình sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Khi lãi suất thị trường tăng cao, người
dân có xu hướng tiết kiệm nhiều hơn tiêu dùng, điều đó làm hạn chế việc tiêu thụ sản phẩm
của doanh nghiệp.
- Lạm phát
Khi nền kinh tế có lạm phát ở mức độ cao thì việc tiêu thụ sản phẩm của doanh
nghiệp gặp khó khăn khiến cho tình trạng tài chính của doanh nghiệp căng thẳng. Nếu
7
doanh nghiệp không áp dụng các biện pháp tích cực thì có thể còn bị thất thoát vốn kinh
doanh. Lạm phát cũng làm cho nhu cầu vốn kinh doanh tăng lên và tình hình tài chính của
doanh nghiệp không ổn định.
- Chính sách kinh tế và tài chính của nhà nước đối với doanh nghiệp
Như các chính sách khuyến khích đầu tư; chính sách thuế; chính sách xuất nhập
khẩu; chế độ khấu hao TSCĐ… đây là yếu tố tác động lớn đến các vấn đề tài chính của
doanh nghiệp.
- Mức độ cạnh tranh
Nếu doanh nghiệp hoạt động trong những ngành nghề, lĩnh vực có mức độ cạnh
tranh cao đòi hỏi doanh nghiệp phải đầu tư nhiều hơn cho việc đổi mới thiết bị, công nghệ
và nâng cao chất lượng sản phẩm, đầu tư cho quảng cáo, tiệp thị và tiêu thụ sản phẩm.
- Thị trường tài chính và hệ thống các trung gian tài chính
Hoạt động của doanh nghiệp gắn liền với thị trường tài chính, nơi mà doanh nghiệp
có thể huy động gia tăng vốn, đồng thời có thể đầu tư các khoản tài chính tạm thời nhàn
rỗi để tăng thêm mức sinh lời của vốn hoặc có thể dễ dàng hơn thực hiện đầu tư dài hạn
gián tiếp. Sự phát triển của thị trường làm đa dạng hóa các công cụ và các hình thức huy
động vốn cho doanh nghiệp, chẳng hạn như sự xuất hiện và phát triển các hình thức thuê
tài chính, sự hình thành và phát triển của thị trường chứng khoán …
Hoạt động của các trung gian tài chính cũng ảnh hưởng rất lớn đến hoạt động tài
chính của doanh nghiệp. Sự phát triển mạnh mẽ của các trung gian tài chính sẽ cung cấp
các dịch vụ tài chính ngày càng phong phú, đa dạng hơn cho các doanh nghiệp, như sự
phát triển của các Ngân hàng thương mại đã làm đa dạng hóa các hình thức thanh toán như
thanh toán qua chuyển khoản, thẻ tín dụng và chuyển tiền điện tử … Sự cạnh tranh lành
mạnh giữa các trung gian tài chính tạo điều kiện tốt hơn cho doanh nghiệp tiếp cận, sử
dụng nguồn vốn tín dụng với chi phí thấp hơn.
Khi xem xét tác động của môi trường kinh tế - tài chính không chỉ xem xét ở phạm
vi trong nước mà còn cần phải xem xét đánh giá môi trường kinh tế tài chính trong khu vực
và trên thế giới. Hiện nay quá trình toàn cầu hóa đang diễn ra mạnh mẽ, những biến động
lớn về kinh tế, tài chính trong khu vực và trên thế giới ảnh hưởng rất nhanh đến nền kinh tế
và hoạt động kinh doanh của một quốc gia.
CÂU HỎI
Câu 1. Trình bày khái niệm, nội dung tài chính doanh nghiệp?
Câu 2. Phân tích các nhân tố hình thức pháp lý ảnh hưởng đến tài chính doanh nghiệp?
Câu 3. Phân tích vai trò của tài chính doanh nghiệp? cho ví dụ?
Câu 4. Phân tích nhân tố môi trường kinh tế - tài chính ảnh hưởng đến tình hình tài
chính doanh nghiệp?
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. PGS. TS Nguyễn Đình Kiệm, Tài chính doanh nghiệp, NXB Thống kê, 2009
2. TS. Nguyễn Thanh Liêm, Quản trị tài chính doanh nghiệp, NXB Thống kê, 2009.
8
Chương 2
CHI PHÍ, DOANH THU VÀ LỢI NHUẬN DOANH NGHIỆP
Mục tiêu: Sau khi học xong chương nay sinh viên sẽ
- Hiểu được khái niệm chi phí kinh doanh, nôi dung và các loại chi phí kinh doanh
- Hiểu được ý nghĩa, khái niệm giá thành, phân tích các biện pháp hạ giá thành sản phẩm
- Hiểu được khái niệm lợi nhuận, cách xác định lợi nhuận, phân tích được các biện pháp
tăng lợi nhuận của doanh nghiệp
- Hiểu được khái niệm điểm hòa vốn, cách xác định điểm hòa vốn, phân tích tác động của
đòn bẩy kinh doanh đến hoạt động sản xuất của doanh nghiệp.
- Ứng dụng đòn bẩy kinh doanh vào thực tế hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp
2.1.
CHI
PHÍ SẢN XUẤT KINH DOANH CỦA DOANH NGHIỆP
2.1.1. Khái niệm về chi phí kinh doanh
Mục tiêu cuối cùng của các doanh nghiệp là tối đa hoá giá trị tài sản cho các chủ sở
hữu. Bởi vậy, doanh nghiệp phải bỏ ra những khoản chi phí nhất định trong quá trình thực
hiện hoạt động kinh doanh, doanh nghiệp phải tiêu hao các loại vật tư, nguyên vật liệu, hao
mòn máy móc thiết bị, trả công cho những người lao động v.v Do vậy, có thể hiểu Chi
phí kinh doanh là toàn bộ các chi phí phát sinh liên quan đến hoạt động kinh doanh
thường xuyên của doanh nghiệp trong một thời kỳ nhất định.
Các chi phí này phát sinh có tính thường xuyên và gắn liền với quá trình sản xuất sản
phẩm. Do đặc điểm của chi phí sản xuất là chi phí hàng ngày gắn liền với từng vị trí sản
xuất, từng loại sản phẩm và từng loại hoạt động sản xuất - kinh doanh, việc tổng hợp, tính
toán chi phí sản xuất cần được tiến hành trong từng khoảng thời gian nhất định, không phân
biệt các sản phẩm sản xuất đã hoàn thành hay chưa hoàn thành. Chi phí kinh doanh của
doanh nghiệp gồm:
- Chi phí sản xuất kinh doanh.
- Chi phí hoạt động tài chính.
2.1.2. Nội dung chi phí kinh doanh
Để thực hiện hoạt động kinh doanh, đòi hỏi doanh nghiệp phải bỏ ra những chi phí
nhất định. Chi phí hoạt động của một doanh nghiệp trong một thời kỳ bao gồm: chi phí
sản xuất kinh doanh và chi phí hoạt động tài chính.
- Chi phí sản xuất kinh doanh: Là biểu hiện bằng tiền của các loại vật tư đã tiêu
hao, chi phí hao mòn máy móc thiết bị, tiền lương hoặc tiền công và các khoản chi phí
khác phát sinh trong quá trình sản xuất, tiêu thụ hàng hóa của doanh nghiệp trong một thời
kỳ nhất định, bao gồm:
+ Chi phí cho việc sản xuất ra các sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ:chi phí nguyên vật
liệu, nhiên liệu, khấu hao TSCĐ, tiền lương và các khoản chi phí có tính chất lương, các
khoản trích nộp theo quy định của Nhà nước như: BHXH, BHYT, BHTN, KPCĐ, chi phí
dịch vụ mua ngoài , chi phí bằng tiền khác…
+ Chi phí bán hàng: Lương, phụ cấp trả cho nhân viên bán hàng, tiếp thị, đóng gói,
vận chuyển,…
+ Chi phí quản lý doanh nghiệp: chi phí quản lý kinh doanh, quản lý hành chính và
các chi phí chung khác có liên quan đến hoạt động của toàn doanh nghiệp như lương và
9
phụ cấp trả cho hội đồng quản trị, ban giám đốc, nhân viên quản lý ở các phòng ban, đồ
dùng văn phòng, khấu hao TSCĐ chung cho doanh nghiệp, các chi phí khác bằng tiền …
- Chi phí hoạt động tài chính: Là các khoản chi phí đầu tư tài chính ra bên ngoài
doanh nghiệp nhằm mục đích sử dụng hợp lý các nguồn vốn, tăng thêm thu nhập và nâng
cao hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp trong một thời kỳ nhất định. Gồm:
+ Chi phí trả lãi tiền vay vốn kinh doanh trong kỳ.
+ Chi phí liên quan đến việc doanh nghiệp cho các tổ chức hay các doanh nghiệp
khác vay vốn (nếu có) …
Trên đây là 2 nội dung chính của chi phí kinh doanh. Ngoài 2 nội dung đã nêu ở
trên, trong hoạt động kinh doanh có thể còn phát sinh những khoản chi phí khác. Đó là
những khoản chi phí có liên quan đến hoạt động có tính chất bất thường, chi phí cho việc
thu hồi các khoản nợ, chi phí về thu tiền phạt, các chi phí về tiền phạt do vi phạm hợp
đồng, chi phí về thanh lý, nhượng bán TSCĐ …
Mỗi ngành kinh tế, do những đặc điểm kinh tế, kỹ thuật riêng có ảnh hưởng đến chi
phí kinh doanh của doanh nghiệp như ngành công nghiệp, ngành nông nghiệp, ngành
XDCB, thương mại, dịch vụ. Cần chú ý đến đặc điểm riêng của từng ngành để quản lý tốt
chi phí kinh doanh của doanh nghiệp.
2.2. CHI PHÍ SẢN XUẤT KINH DOANH VÀ GIÁ THÀNH SẢN PHẨM CỦA
DOANH NGHIỆP
2.2.1. Phân loại chi phí sản xuất kinh doanh
Để quản lý và kiểm tra chặt chẽ việc thực hiện các định mức chi phí, tính toán được
kết quả tiết kiệm chi phí ở từng bộ phận sản xuất và toàn doanh nghiệp, kiểm tra và phân
tích quá trình phát sinh chi phí và hình thành giá thành sản phẩm người ta cần phân loại chi
phí sản xuất. Thông thường, người ta sử dụng một số cách phân loại chi phí như sau:
a. Phân loại chi phí theo nội dung kinh tế
Theo cách phân loại này, toàn bộ chi phí sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp
được chia thành các yếu tố sau đây:
- Chi phí vật tư: Là toàn bộ giá trị các loại vật tư mà doanh nghiệp mua từ bên
ngoài dùng vào hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Như chi phí nguyên vật
liệu, nhiên liệu, chi phí phân bổ công cụ, phụ tùng thay thế …
- Chi phí khấu hao TSCĐ: Là toàn bộ số tiền khấu hao TSCĐ mà doanh nghiệp
trích trong kỳ.
- Chi phí tiền lương và các khoản trích theo lương: Là toàn bộ các khoản tiền
lương, tiền công mà doanh nghiệp phải trả cho người lao động tham gia vào hoạt động sản
xuất kinh doanh; các khoản trích nộp theo lương như BHXH, BHYT, BHTN, KPCĐ mà
doanh nghiệp phải nộp trong kỳ.
- Chi phí dịch vụ mua ngoài: Là toàn bộ số tiền mà doanh nghiệp phải trả cho các
dịch vụ đã sử dụng vào hoạt động sản xuất kinh doanh trong kỳ do các đơn vị khác ở bên
ngoài cung cấp như: Các khoản chi về tiền điện, nước, điện thoại, văn phòng phẩm, tiền
thuê kiểm toán, tiền thuê dịch vụ pháp lý, tiền mua bảo hiểm tài sản, bảo hiểm tai nạn con
người, tiền thuê thiết kế, chi phí thuê sửa chữa TSCĐ …
- Chi phí bằng tiền khác: Là các khoản chi phí ngoài các khoản đã nêu trên như:
các khoản nộp về thuế tài nguyên, thuế đất, thuế môn bài, tiền thuê đất, trợ cấp thôi việc
hoặc mất việc cho người lao động, chi đào tạo nâng cao trình độ năng lực quản lý cho
người lao động, chi cho công tác y tế, nghiên cứu khoa học …
10
Phân loại chi phí theo nội dung kinh tế là dựa vào hình thái ban đầu của chi phí sản
xuất kinh doanh không phân biệt chi phí đó dùng ở đâu và dùng cho sản phẩm nào. Các
yếu tố thuộc về đối tượng lao động sẽ được tính là mua từ bên ngoài.
Cách phân loại này cho thấy mức chi phí về vật tư và lao động trong toàn bộ chi phí
sản xuất kinh doanh phát sinh lần đầu trong năm. Việc phân loại này giúp cho doanh nghiệp
lập được dự toán chi phí sản xuất theo yếu tố, kiểm tra sự cân đối giữa các bộ phận trong
doanh nghiệp.
b. Phân loại chi phí theo công dụng kinh tế và địa điểm phát sinh
Những chi phí có cùng công dụng kinh tế và địa phát sinh sẽ được xếp vào một loại, gọi
là các khoản mục chi phí. Theo cách phân loại này, có các khoản mục chi phí sau:
- Chi phí vật tư trực tiếp: Là các khoản chi phí về nguyên liệu, vật liệu, nhiên
liệu, động lực tiêu dùng trực tiếp cho sản xuất sản phẩm và dịch vụ của doanh nghiệp.
- Chi phí nhân công trực tiếp: Bao gồm các khoản doanh nghiệp trả cho người lao
động trực tiếp sản xuất như tiền lương, tiền công và các khoản phụ cấp có tính chất lương, chi
ăn ca, chi BHXH, BHYT, BHTN, KPCĐ của công nhân trực tiếp sản xuất của doanh nghiệp.
- Chi phí sản xuất chung: Gồm các khoản chi phí chung phát sinh ở các phân
xưởng, các bộ phận kinh doanh của doanh nghiệp như: Tiền lương, phụ cấp ăn ca cho nhân
viên phân xưởng, chi phí vật liệu, công cụ, dụng cụ xuất dùng cho phân xưởng
- Chi phí bán hàng (tiêu thụ sản phẩm):
Chi phí tiêu thụ sản phẩm bao gồm: Chi phí trực tiếp tiêu thụ sản phẩm; chi phí hỗ
trợ marketing và phát triển.
+ Chi phí trực tiếp tiêu thụ sản phẩm gồm: các chi phí phát sinh trong quá trình tiêu
thụ sản phẩm dịch vụ như chi phí tiền lương, các khoản phụ cấp trả cho nhân viên bán
hàng, chi hoa hồng đại lý, môi giới, đóng góichi phí bao bì, vận chuyển …
+ Chi phí hỗ trợ marketing và phát triển gồm: chi phí điều tra nghiên cứu thị
trường; chi phí quảng cáo Tỷ trọng của chi phí này có xu hướng tăng trong điều kiện nền
kinh tế thị trường phát triển.
- Chi phí quản lý doanh nghiệp: Gồm các chi phí quản lý kinh doanh quản lý
hành chính và các chi phí chung khác có liên quan đến hoạt động của toàn doanh nghiệp
như: tiền lương và các khoản phụ cấp trả cho hội đồng quản trị, ban giám đốc và nhân viên
quản lý ở các phòng ban, chi bảo hiểm, kinh phí công đoàn của bộ máy quản lý doanh
nghiệp, các khoản chi phí vật liệu, đồ dùng văn phòng …
Cách phân loại chi phí này giúp cho doanh nghiệp có thể tập hợp chi phí và tính giá
thành cho từng loại sản phẩm, có thể quản lý chi phí tại các địa điểm phát sinh chi phí,
quản lý tốt chi phí, khai thác các khả năng nhằm hạ giá thành sản phẩm của doanh nghiệp.
c. Phân loại chi phí theo mối quan hệ giữa chi phí với quy mô sản xuất kinh doanh
- Chi phí cố định: Là chi phí không thay đổi theo sự thay đổi của sản lượng sản xuất,
hay quy mô kinh doanh của doanh nghiệp, gồm: chi phí khấu hao TSCĐ, chi phí về tiền
lương trả cho cán bộ, nhân viên quản lý; các chi phí thuê tài sản, văn phòng làm việc …
- Chi phí biến đổi: Là các chi phí thay đổi theo sự thay đổi của sản lượng sản xuất,
hay quy mô sản xuất của doanh nghiệp. Gồm chi phí về vật tư, chi phí tiền lương công
nhân sản xuất trực tiếp, chi phí dịch vụ như tiền điện, tiền nước, điện thoại …
Cách phân loại này giúp doanh nghiệp thấy được xu hướng biến đổi của từng loại
chi phí theo quy mô kinh doanh, từ đó doanh nghiệp có thể xác định được sản lượng hòa
vốn cũng như quy mô kinh doanh hợp lý để đạt được hiệu quả tối ưu.
11
2.2.2. Giá thành và hạ giá thành sản phẩm của doanh nghiệp
a. Giá thành sản phẩm của doanh nghiệp
Nghiên cứu chi phí sản xuất và tiêu thụ sản phẩm chưa cho biết lượng chi phí cần
thiết để hoàn thành sản xuất và tiêu thụ một loại sản phẩm hoặc một đơn vị sản phẩm nhất
định. Mặt khác, trong hoạt động kinh doanh, khi quyết định lựa chọn phương án kinh
doanh một loại sản phẩm nào đó, doanh nghiệp cần phải tính đến lượng chi phí bỏ ra để
sản xuất và tiêu thụ một sản phẩm hoặc một khối lượng sản phẩm đó. Do vậy, doanh
nghiệp cần phải xác định giá thành sản phẩm.
Giá thành sản phẩm là biểu hiện bằng tiền của toàn bộ chi phí mà doanh nghiệp đã
bỏ ra để hoàn thành việc sản xuất hoặc để sản xuất và tiêu thụ một loại sản phẩm nhất định.
Giữa giá thành sản phẩm và chi phí sản xuất có sự giống nhau và khác nhau: chi phí
sản xuất hợp thành giá thành phẩm, nhưng không phải toàn bộ chi phí sản xuất phát sinh
trong kỳ đều được tính vào giá thành sản phẩm trong kỳ. Giá thành sản phẩm phản ánh
lượng chi phí để hoàn thành sản xuất hoặc sản xuất và tiêu thụ 1 đơn vị hay 1 khối lượng sản
phẩm nhất định, còn chi phí sản xuất và lưu thông sản phẩm thể hiện số chi phí mà doanh
nghiệp bỏ ra để sản xuất và tiêu thụ sản phẩm trong một thời kỳ nhất định, thời kỳ này
thường là một năm.
Trong phạm vi sản xuất và tiêu thụ sản phẩm, có thể phân biệt giá thành sản xuất
sản phẩm và giá thành tiêu thụ sản phẩm. Giá thành sản xuất sản phẩm bao gồm toàn bộ
chi phí mà doanh nghiệp bỏ ra để hoàn thành việc sản xuất sản phẩm, gồm:
+ Chi phí vật tư trực tiếp.
+ Chi phí nhân công trực tiếp.
+ Chi phí sản xuất chung.
(Riêng đối với sản phẩm xây dựng là giá thành thi công).
Giá thành tiêu thụ sản phẩm còn được gọi là giá thành toàn bộ sản phẩm bao gồm toàn
bộ chi phí để hoàn thành cả sản xuất và tiêu thụ sản phẩm, được xác định theo công thức:
Giá thành toàn bộ của
sản phẩm, hàng hóa,
dịch vụ
=
Giá thành sản xuất
của sản phẩm hàng
hóa, dịch vụ
+
Chi phí
bán hàng
+
Chi phí quản lý
doanh nghiệp
Giá thành sản phẩm của doanh nghiệp giữ vai trò quan trọng trong công tác quản lý
các hoạt động kinh doanh, thể hiện:
- Giá thành là thước đo mức hao phí sản xuất và tiêu thụ sản phẩm, là căn cứ để xác
định hiệu quả hoạt động kinh doanh.
- Giá thành còn là một công cụ quan trọng của doanh nghiệp để kiểm tra, giám sát
chi phí hoạt động sản xuất kinh doanh, xem xét hiệu quả các biện pháp tổ chức và kỹ thuật.
- Giá thành còn là căn cứ quan trọng để doanh nghiệp xây dựng chính sách giá cả,
thực hiện chính sách cạnh tranh sản phẩm trong cơ chế thị trường.
b. Hạ giá thành sản phẩm của doanh nghiệp
Các doanh nghiệp hoạt động luôn phải quan tâm tới việc giảm chi phí, hạ giá thành
sản phẩm. Hạ giá thành sản phẩm là điều kiện cơ bản để doanh nghiệp thực hiện tốt tiêu
thụ sản phẩm, doanh nghiệp có thể hạ giá bán để tiêu thụ sản phẩm và thu hồi vốn nhanh.
Đồng thời, hạ giá thành là yếu tố quan trọng để tăng lợi nhuận.
12
Ý nghĩa của hạ giá thành sản phẩm
- Hạ giá thành sản phẩm sẽ trực tiếp làm tăng lợi nhuận của doanh nghiệp. Đây là
biện pháp cơ bản và lâu dài.
- Hạ giá thành sản phẩm sẽ tạo điều kiện để doanh nghiệp thực hiện tốt việc tiêu thụ
sản phẩm.
- Hạ giá thành có thể tạo điều kiện cho sản phẩm mở rộng sản xuất.
Sản phẩm mà doanh nghiệp sản xuất ra bao gồm sản phẩm hàng hóa so sánh được
và loại không so sánh được. Sản phẩm hàng hóa so sánh được là loại sản phẩm hàng hóa
doanh nghiệp đã sản xuất, có điều kiện, căn cứ để so sánh hạ giá thành. Còn sản phẩm
hàng hóa không so sánh được thường là sản phẩm mới sản xuất, sản phẩm sản xuất thử.
Việc hạ giá thành áp dụng cho loại sản phẩm hàng hóa so sánh được.
+ Cách xác định mức hạ giá thành sản phẩm hàng hóa so sánh được.
Trong đó:
M
z
: Mức hạ giá thành sản phẩm hàng hóa so sánh được
Q
i1
: Số lượng sản phẩm thứ i được sản xuất ra năm nay
Z
i0
: Giá thành đơn vị sản phẩm thứ i kỳ báo cáo
Z
i1
: Giá thành đơn vị sản phẩm thứ i năm nay
i : Sản phẩm so sánh thứ i (i = 1,n)
+ Cách xác định tỷ lệ hạ giá thành sản phẩm hàng hóa so sánh được.
Trong đó:
T
z
: là tỷ lệ hạ giá thành sản phẩm hàng hóa so sánh được
M
Z
: Mức hạ giá thành sản phẩm hàng hóa so sánh được
Q
i1
: Số lượng sản phẩm thứ i được sản xuất ra năm nay
Z
i0
: Giá thành đơn vị sản phẩm thứ i kỳ báo cáo
c. Một số biện pháp chủ yếu để tiết kiệm chi phí, hạ giá thành sản phẩm
- Đầu tư đổi mới kỹ thuật, cải tạo dây chuyền công nghệ, ứng dụng các thành tựu
tiến bộ khoa học - kỹ thuật vào sản xuất.
- Nâng cao trình độ tổ chức sản xuất và lao động, năng lực quản lý, hạn chế tối đa
các thiệt hại, tổn thất trong quá trình sản xuất để có thể tiết kiệm chi phí, hạ giá thành.
Ngoài ra cần tăng cường công tác quản lý chi phí ở mỗi doanh nghiệp.
- Định kỳ tổ chức phân tích chi phí sản xuất, giá thành sản phẩm nhằm phát hiện
những khâu còn yếu kém trong quản lý, những yếu tố làm tăng chi phí, giá thành sản phẩm
để có giải pháp khắc phục kịp thời.
2.3. DOANH THU VÀ THU NHẬP KHÁC CỦA DOANH NGHIỆP
2.3.1. Doanh thu của doanh nghiệp
Hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp cũng đồng thời là hoạt động tạo ra doanh
thu của doanh nghiệp. Doanh thu có ý nghĩa rất lớn đối với toàn bộ hoạt động của doanh
nghiệp. Doanh thu là nguồn tài chính tiềm năng quan trọng để trang trải các khoản chi phí
n
i
iiiiz
ZQZQM
1
0111
100
1
01
n
i
ii
z
z
ZQ
M
T
13
hoạt động kinh doanh là nguồn quan trọng để các doanh nghiệp thực hiện nghĩa vụ đối với
Nhà nước, là nguồn để có thể tham gia góp vốn cổ phần, tham gia liên kết, liên doanh với
các đơn vị khác. Trong kinh doanh doanh thu của doanh nghiệp thường bao gồm 2 bộ phận
là doanh thu bán hàng và doanh thu hoạt động tài chính.
a. Doanh thu bán hàng của doanh nghiệp
* Khái niệm
Doanh thu biểu hiện của tổng giá trị các loại sản phẩm hàng hóa, dịch vụ mà
doanh nghiệp đã bán ra trong một thời kỳ nhất định.
- Doanh thu bán hàng của doanh nghiệp (hay còn gọi là doanh thu tiêu thụ sản
phẩm hàng hóa, dịch vụ)
Tiêu thụ sản phẩm của doanh nghiệp được coi là hoạt động xuất bán sản phẩm cho
đơn vị mua để nhận được số tiền về sản phẩm đó.
Quá trình tiêu thụ sản phẩm của doanh nghiệp được coi là hoàn thành khi doanh
nghiệp nhận được tiền bán hàng của bên mua hàng thanh toán.
Khi hoàn thành việc tiêu thụ sản phẩm cũng có nghĩa là doanh nghiệp có doanh thu
tiêu thụ sản phẩm. Doanh thu của doanh nghiệp là số tiền mà khách hàng chấp nhận trả. Đây là
bộ phận thường chiếm tỷ trọng lớn trong tổng doanh thu của doanh nghiệp.
Doanh thu bán hàng của doanh nghiệp phụ thuộc vào đặc điểm sản xuất, tiêu thụ của
từng ngành và có ảnh hưởng lớn đến tình hình tài chính của doanh nghiệp. Doanh thu bán
hàng là nguồn tài chính quan trọng, doanh nghiệp dùng nó để trang trải các khoản chi phí đã
bỏ ra trong sản xuất kinh doanh, để thanh toán tiền lương, tiền công và tiền thưởng trả cho
người lao động, trích BHXH, BHYT, BHTN, KPCĐ, làm các nghĩa vụ tài chính với Nhà
nước như: nộp các khoản thuế theo quy định của pháp luật.
* Các nhân tố ảnh hưởng tới doanh thu
- Khối lượng sản phẩm bán ra trong kỳ
Khối lượng sản phẩm sản xuất ra có ảnh hưởng trực tiếp đến khối lượng sản phẩm
tiêu thụ. Sản phẩm sản xuất ra càng nhiều thì khả năng về doanh thu sẽ càng lớn. Khối
lượng sản xuất và tiêu thụ còn phụ thuộc vào quy mô của doanh nghiệp, tình hình tổ chức
công tác tiêu thụ sản phẩm; việc ký kết hợp đồng tiêu thụ đối với khách hàng, việc giao
hàng, vận chuyển và thanh toán tiền hàng. Trong thi công xây lắp, doanh thu còn phụ thuộc
vào khối lượng công trình hoàn thành.Việc chuẩn bị tốt ký hợp đồng kinh tế với các đơn vị
mua hàng, tổ chức đóng gói, vận chuyển nhanh chóng, thanh toán bằng nhiều hình thức
thích hợp, xác định và giữ vững kỷ luật thanh toán với đơn vị mua hàng, tính toán chính
xác khối lượng sản xuất và khối lượng xây lắp hoàn thành , tất cả những việc đó đều có ý
nghĩa quan trọng nhằm nâng cao doanh thu bán hàng.
- Chất lượng sản phẩm hàng hoá, dịch vụ tiêu thụ.
Việc sản xuất kinh doanh gắn liền với việc đảm bảo và nâng cao chất lượng sản
phẩm hàng hoá và dịch vụ, chất lượng sản phẩm hàng hoá dịch vụ có ảnh hưởng lớn tới giá
cả sản phẩm và dịch vụ, do đó có ảnh hưởng trực tiếp tới doanh thu. ở các doanh nghiệp
sản xuất, số sản phẩm được sản xuất ra có thể phân loại thành những phẩm cấp khác nhau
như loại I, loại II, loại III và đương nhiên, giá bán của mỗi loại cũng khác nhau. Sản
phẩm có chất lượng tốt giá bán sẽ cao hơn. Vì vậy, chất lượng chính là giá trị được tạo
thêm ở những doanh nghiệp nông nghiệp, thuỷ, hải sản, phần lớn sản phẩm là loại sản
phẩm có tính chất tươi sống. Cùng một chi phí bỏ ra nhưng nếu biết tổ chức thu hoạch, chế
biến, bảo quản kịp thời, khoa học thì có thể tăng được số lượng sản phẩm có chất lượng
cao và giảm được số sản phẩm có chất lượng thấp, từ đó có thể tăng được doanh thu bán hàng.
14
Trong xây dựng cơ bản, nếu thi công xây dựng nhanh nhưng chất lượng công trình
kém cũng không thể nghiệm thu được. Hậu quả là có thể phải tốn thêm nhiều chi phí để
sửa chữa, gia cố, thậm chí phải phá đi, làm lại. Nâng cao chất lượng sản phẩm còn tạo điều
kiện tiêu thụ sản phẩm dễ dàng, nhanh chóng thu được tiền bán hàng. Ngược lại, những
sản phẩm chất lượng kém không đúng với yêu cầu trong hợp đồng thì đơn vị mua hàng có
thể từ chối thanh toán và sẽ dẫn đến sản phẩm phải bán với giá thấp, làm giảm bớt mức
doanh thu.
- Giá cả sản phẩm hàng hoá, dịch vụ tiêu thụ
Trong trường hợp các nhân tố khác không thay đổi, thì việc thay đổi giá bán có ảnh
hưởng trực tiếp đến doanh thu. Việc thay đổi giá bán (giá bán cao hay thấp) một phần quan
trọng do quan hệ cung cầu trên thị trường quyết định. Để đảm bảo được doanh thu, doanh
nghiệp phải có những quyết định về giá cả. Giá cả phải bù đắp chi phí đã tiêu hao và tạo
nên lợi nhuận thoả đáng để thực hiện tái sản xuất mở rộng. Trong trường hợp cá biệt, một
số sản phẩm ở những doanh nghiệp do những yêu cầu về chính trị và quản lý kinh tế vĩ mô
khó đạt được lợi nhuận và có cơ chế tài trợ từ Nhà nước thì giá cả hình thành cũng có thể
thấp hơn giá thành sản phẩm doanh nghiệp phải luôn luôn bám sát tình hình thị trường để
quyết định, mở rộng hay thu hẹp nguồn hàng mà doanh nghiệp đang sản xuất kinh doanh.
Tuỳ thuộc vào quan hệ cung cầu mà doanh nghiệp có thể rơi vào một trong 3 trạng thái:
lãi, hoà vốn hoặc bị lỗ. Cùng với một loại sản phẩm, nếu bán ở trên các thị trường khác
nhau, ở vào những thời điểm khác nhau thì giá cả không nhất thiết phải như nhau.
- Thị trường tiêu thụ và phương thức tiêu thụ, thanh toán tiền hàng.
Thị trường tiêu thụ có ảnh hưởng rất lớn đến doanh thu tiêu thụ sản phẩm của
doanh nghiệp. Nếu sản phẩm của doanh nghiệp có thị trường tiêu thụ rộng lớn không chỉ
trong nước mà cả thị trường quốc tế, khả năng cạnh tranh của sản phẩm doanh nghiệp cao.
Vì vậy việc khai thác, mở rộng thị trường tiêu thụ là một nhân tố quan trọng để tăng doanh
thu của doanh nghiệp.
Lựa chọn phương thức tiêu thụ và thanh toán tiền hàng cũng có ảnh hưởng tới doanh thu tiêu
thụ sản phẩm của doanh nghiệp. Thông thường trong tiêu thụ sản phẩm sự vận động của hàng hoá và
sự vận động của tiền vốn là đồng thời. Song trong điều kiện cạnh tranh thị trường các doanh nghiệp
bán hàng thường phải dành sự ưu đãi nhất định đối với người mua.
- Uy tín doanh nghiệp và thương hiệu sản phẩm.
Uy tín của doanh nghiệp trên thị trường cũng như thương hiệu sản phẩm là một tài sản quý
giá làm cho khách hàng, người tiêu dùng tin tưởng và sẵn sàng ký hợp đồng hay tìm chọn mua trên
thị trường. Chính uy tín và thương hiệu sản phẩm đã giúp cho doanh nghiệp vượt qua được những
thử thách và thắng lợi trong cạnh tranh, từ đó cũng đảm bảo cho doanh thu tăng lên.
* Xác định doanh thu bán hàng
Doanh thu bán sản phẩm hàng hóa, căn cứ vào số lượng sản phẩm bán hàng trong
kỳ, giá bán đơn vị sản phẩm và doanh thu được xác định theo công thức sau:
Trong đó:
S: Doanh thu bán hàng
Q
ti
: Số lượng sản phẩm thứ i bán ra trong kỳ
P
i
:
Giá bán đơn vị sản phẩm thứ i
i : Loại sản phẩm bán trong kỳ
i =
n
i
iti
PQS
1
15
Giá bán sản phẩm được tính theo giá hóa đơn hoặc được xác định căn cứ chính
sách giá cả sản phẩm của doanh nghiệp.
Khi doanh nghiệp áp dụng kế toán hàng tồn kho theo phương pháp nhập trước, xuất
trước thì số lượng sản phẩm tiêu thụ bán ra trong kỳ được xác định theo công thức sau:
Trong đó:
Q
đ
: Số lượng sản phẩm tồn kho đầu kỳ
Q
x
: Số lượng sản phẩm sản xuất trong kỳ
Q
c
: Số lượng sản phẩm cuối kỳ
i: Loại sản phẩm
Đối với doanh nghiệp, không chỉ xác định doanh thu bán hàng mà còn xác định
doanh thu thuần về bán hàng
Doanh thu thuần bán hàng được xác định bằng cách lấy doanh thu bán hàng trừ đi
các khoản giảm trừ (chiết khấu bán hàng) như; chiết khấu thương mại, giảm giá hàng bán,
hàng bán bị trả lại; và các loại thuế gián thu được tính gộp vào trong giá bán (nếu có), như
thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế xuất khẩu.
b. Doanh thu hoạt động tài chính
Là tổng giá trị các lợi ích kinh tế mà doanh nghiệp thu được trong kỳ do các hoạt
động tài chính mang lại. Bao gồm các khoản thu từ lãi tiền gửi, lãi cho vay vốn, lãi do bán
ngoại tệ lãi từ việc đầu tư vốn ra ngoài công ty, lãi được chia từ việc đầu tư vốn ra ngoài
Công ty …
2.3.2. Thu nhập khác của doanh nghiệp
Các khoản thu được trong kỳ do các hoạt động không thường xuyên ngoài các hoạt
động tạo ra doanh thu.
- Tiền nhượng bán, thanh lý TSCĐ.
- Thu từ tiền bảo hiểm do các tổ chức bồi thường khi doanh nghiệp tham gia bảo hiểm.
- Thu từ tiền phạt khách hàng do vi phạm hợp đồng kinh tế với doanh nghiệp …
2.4. ĐIỂM HÒA VỐN VÀ ĐÒN BẨY KINH DOANH
2.4.1. Điểm hòa vốn
a. Khái niệm
Điểm hòa vốn mà tại đó doanh thu bán hàng bằng với chi phí đã bỏ ra. Tại điểm
hòa vốn, doanh nghiệp không có lãi và cũng không bị lỗ.
Khi xem xét điểm hòa vốn, người ta còn phân biệt ra hai trường hợp là điểm hòa
vốn kinh tế và điểm hòa vốn tài chính.
- Điểm hòa vốn kinh tế: Biểu thị doanh thu bằng tổng chi phí sản xuất – kinh
doanh, gồm tổng chi phí biến đổi và tổng chi phí cố định (chưa tính lãi vay).
Tại điểm hòa vốn kinh tế, lợi nhuận trước lãi vay và thuế bằng 0.
- Điểm hòa vốn tài chính: Là điểm tại đó biểu thị doanh thu bằng tổng chi phí sản
xuất – kinh doanh và lãi vay vốn kinh doanh phải trả.
Tại điểm hòa vốn tài chính, lợi nhuận trước thuế bằng 0.
cixiđiti
QQQQ
16
b. Xác định điểm hòa vốn
- Xác định sản lượng hòa vốn kinh tế (Q
h
)
+ Q
h
: Sản lượng cần tiêu thụ để đạt hòa vốn
+ F : Tổng chi phí cố định
+ V : Chi phí khả biến đơn vị SP
+ P : Giá bán đơn vị SP
FVPQ
h
Hình 2-1. Đồ thị điểm hòa vốn
Trên đồ thị:
- Trục tung biểu thị doanh thu, tổng chi phí.
- Trục hoành biểu thị sản lượng tiêu thụ
- Đường MF: biểu thị chi phí cố định
- Đường OV: biểu thị chi phí biến đổi
- MTC: Đường tổng chi phí
- OS: Đường doanh thu
- OS cắt MC tại I và I là điểm hòa vốn
- Xác định doanh thu hòa vốn kinh tế (S
h
)
+ Q
h
: Sản lượng cần tiêu thụ để đạt được hòa vốn
+ F : Tổng chi phí cố định
+ v : Chi phí khả biến đơn vị SP
+ P : Giá bán đơn vị SP
VQFPQ
hh
V
P
F
Q
h
S; TC
S
h
M
0
Q
h
x
F
v
TC
lỗ
lãi
I
17
Tỷ lệ được gọi là tỷ lệ lãi trên bến phí. Tỷ lệ này lớn hay nhỏ có ảnh hưởng
tới doanh thu hòa vốn lớn hay nhỏ, điều đó có ý nghĩa lớn đến việc doanh nghiệp phấn đấu
giảm chi phí, hạ giá thành sản phẩm. Trong điều kiện giá bán đã được xác định, nếu càng
tiết kiệm chi phí thì doanh thu hòa vốn sẽ càng sớm đạt được.
- Xác định công suất hòa vốn (h%)
Trong nhiều trường hợp, cần phải biết huy động bao nhiêu phầm trăm (%) công
suất máy móc thiết bị vào sản xuất sản phẩm sẽ đạt được hòa vốn, mức huy động năng lực
sản xuất cao trên công suất hòa vốn, doanh nghiệp kinh doanh sẽ có lãi; nếu mức năng lực
sản xuất thấp so với công suất hòa vốn, doanh nghiệp sẽ bị lỗ.
Theo công thức xác định sản lượng hòa vốn thì tại điểm hòa vốn, chênh lệch giữa
tổng doanh thu bán hàng với tổng chi phí biến đổi sẽ bằng tổng chi phí cố định. Tức là từ
công thức: Q
h
= . Suy ra:
F = Q (P - V) = Q
h
P – Q
h
V
Khi huy động 100% công suất đạt sản lượng là Q thì chênh lệch giữa tổng doanh
thu bán hàng và tổng chi phí biến đổi là Q(P - V) cứ 1% công suất sẽ ứng với mức chênh
lệch . Vậy cần có h% công suất để chênh lệch đủ bù đắp chi phí cố định là F.
100
)(
%
VPQ
hF
Qua chỉ số h%, người quản lý có thể xem xét doanh nghiệp có thể đạt được điểm
hòa vốn trong kỳ hay không.
Khoảng cách giữa 1 (100%) với h% gọi là khoảng cách an toàn về công suất, nếu
gọi khoảng cách này là k% thì k% = 1 - h%.
Ví dụ 2.1. Một doanh nghiệp chuyên sản xuất sản phẩm A có F = 80.000.000 đ;
P = 40.000 đ; v = 20.000 đ, công suất thiết kế 5.000 SP/năm. Cần huy động bao nhiêu công
suất để không bị lỗ (hòa vốn).
Nếu không bị lỗ, cần huy động ít nhất 80% công xuất , khoảng cách an toàn
k% = 100% - 80% = 20%
- Xác định thời gian đạt điểm hòa vốn
Gọi t là thời gian đạt điểm hòa vốn ( tháng).
Q
h
là sản lượng hòa vốn và Q là sản lượng có thể sản xuất được trong năm thì:
P
V
F
S
h
1
V
P
F
PQPS
hh
%100%
Q
Q
h
h
%100%
VPQ
F
h
%80%100
000.20000.40000.5
000.000.80
%
h
Q
Q
t
h
12
18
Với ví dụ trên, Q
h
= 4.000 sản phẩm, và nếu Q = 5.000 sản phẩm thì:
T
h
= = 9,6 tháng
Điều đó có nghĩa là doanh nghiệp cần 9,6 tháng để sản xuất mới đủ sản lượng hòa
vốn (với giả thiết là sản xuất đều đặn và liên tục).
- Phân tích điểm hòa vốn có ý nghĩa quan trọng đối với các nhà quản lý doanh nghiệp
+ Xem xét mối quan hệ giữa chi phí, doanh thu và lợi nhuận để từ đó lựa chọn
phương án sản xuất có hiệu quả nhất.
+ Giúp các nhà quản lý xem xét cần sản xuất bao nhiêu sản phẩm để không bị lỗ
với các điều kiện tương ứng là không thay đổi (như chi phí, giá bán…)
2.4.2. Rủi ro kinh doanh và đòn bẩy kinh doanh
a. Rủi ro kinh doanh
Rủi ro kinh doanh nảy sinh bắt nguồn từ chính ngay các yếu tố trong hoạt động
kinh doanh của doanh nghiệp
Rủi ro kinh doanh là sự dao động hay tính không chắc chắn về lợi nhuận trước lãi
vay và thuế hay tỷ suất sinh lời kinh tế của tài sản.
Thước đo chủ yếu thường được sử dụng để đánh giá rủi ro kinh doanh của doanh
nghiệp là độ chênh lệch chuẩn và hệ số biến thiên của lợi nhuận trước lãi vay và thuế (EBIT).
Rủi ro kinh doanh có thể biến động từ ngành này sang ngành kia và thay đổi theo
thời gian. Có nhiều yếu tố ảnh hưởng tới rủi ro kinh doanh của một doanh nghiệp, trong đó
bao hàm các yếu tố chủ yếu: Sự biến động của cầu về loại sản phẩm mà doanh nghiệp sản
xuất, biến động giá của sản phẩm đầu ra, biến động các yếu tố đầu vào có sự thay đổi, mức
độ đa dạng hóa sản phẩm, tốc độ tăng trưởng, cơ cấu chi phí sản xuất kinh doanh hay mức
độ sử dụng đòn bẩy kinh doanh của doanh nghiệp.
Trong việc quản trị tài chính doanh nghiệp cần phải nhận biết, phân tích đánh giá
để hạn chế, phòng ngừa và hạn chế rủi ro kinh doanh của doanh nghiệp.
b. Đòn bẩy kinh doanh
- Khái niệm
Đòn bẩy kinh doanh là việc sử dụng các tài sản có chi phí cố định kinh doanh nhằm
gia tăng lợi nhuận trước lãi vay và thuế hay tỷ suất sinh lời kinh tế của tài sản. Nói cách
khác đòn bẩy kinh doanh là sử dụng chi phí cố định kinh doanh của doanh nghiệp trong
hoạt động sản xuất kinh doanh nhằm hy vọng gia tăng lợi nhuận trước lãi vay và thuế hay
tỷ suất lợi nhuận kinh tế của tài sản.
Mức độ sử dụng đòn bẩy kinh doanh của doanh nghiệp được thể hiện ở tỷ trọng chi
phí cố định kinh doanh trong tổng chi phí sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Một
doanh nghiệp có tỷ trọng chi phí cố định kinh doanh ở mức cao thể hiện doanh nghiệp có
đòn bẩy kinh doanh lớn và ngược lại. Doanh nghiệp có đòn bẩy kinh doanh cao thì một sự
thay đổi nhỏ về doanh thu sẽ tạo ra sự thay đổi lớn hơn về lợi nhuận trước lãi vay và thuế.
Tuy nhiên, sử dụng đòn bẩy kinh doanh như sử dụng con dao hai lưỡi khi doanh nghiệp sử
dụng đòn bẩy kinh doanh ở mức cao thì sản lượng hòa vốn kinh tế cũng lớn. Do vậy, nếu
doanh thu của doanh nghiệp này giảm sút sẽ làm cho lợi nhuận trước lãi vay và thuế giảm
nhanh hơn và nếu doanh nghiệp bị lỗ thì sẽ bị thua lỗ nặng nề hơn so với doanh nghiệp có
đòn bẩy kinh doanh thấp hơn.
19
- Mức độ tác động của đòn bẩy kinh doanh
Để đánh giá ảnh hưởng của đòn bẩy kinh doanh đến lợi nhuận trước lãi vay và thuế
hay tỷ suất sinh lời kinh tế của tài sản, người ta sử dụng thước đo mức độ tác động của đòn
bẩy kinh doanh (DOL).
Mức độ tác động của đòn bẩy kinh doanh đo lường mức độ thay đổi lợi nhuận
trước lãi vay và thuế do sự thay đổi của doanh thu bán hàng. Xác định mức độ tác động
của đòn bẩy kinh doanh.
Tỷ lệ thay đổi của lợi nhuận trước thuế và lãi vay
Mức độ tác động của đòn
bẩy kinh doanh (DOL)
=
Tỷ lệ thay đổi của doanh thu hay sản lượng tiêu thụ
Gọi : F: là chi phí cố định kinh doanh (không bao gồm lãi vay)
v: là chi phí biến đổi 1 đơn vị sản phẩm
P: là giá bán đơn vị sản phẩm
Q: là số lượng sản phẩm bán ra.
EBIT : là lợi nhuận trước thuế và lãi vay
Khi đó: DOL = (1)
Hay
EBIT
FEBIT
F
VC
S
VCS
DOL
(2)
Công thức (1) phù hợp khi tính hiệu ứng đòn bẩy cho 1 sản phẩm hoặc cho Công ty
có 1 sản phẩm. Công thức (2) thích hợp khi tính mức độ tác động của đòn bẩy ở Công ty
có nhiều sản phẩm.
- Phân tích đòn bẩy kinh doanh
Ví dụ 2.2. Hai công ty A và B cùng kinh doanh mũ bảo hiểm loại chất lượng cao
dành cho trẻ em. Công ty A quyết định đầu tư nhiều hơn vào hệ thống máy móc hiện đại
nên có chi phí cố định là 250tr, chi phí biến đổi 30 nghìn đồng/1 đơn vị. Công ty B đầu tư
ít hơn vào hệ thống máy móc nên có mức chi phí cố định là 200tr, chi phí biến đổi 40
nghìn đồng/1 đơn vị.
Xét hai công ty A và B có sản lượng tại điểm bán 5.500 đơn vị. Chúng ta sẽ nghiên
cứu tỷ lệ thay đổi của lợi nhuận hoạt động như thế nào khi sản lượng thay đổi.
Ta có:
%100%
0
01
x
EBIT
EBITEBIT
EBIT
và
%100
0
01
x
Q
Q
Trong đó: Q
0,
Q
1
là sản lượng hiện tại và sản lượng biến đổi.
EBIT
0,
EBIT
1
là lợi nhuận hoạt động hiện tại và lợi nhuận hoạt động sau khi sản
lượng bán biến đổi . Gỉa sử sản lượng tăng 10% từ mức 5.500 đơn vị, ta có bảng tính độ
biến động của thu nhập hoạt động khi sản lượng thay đổi 1 phần trăm.
20
Bảng 2-1. Bảng tính độ nhạy cảm của lợi nhuận hoạt động khi sản lượng tăng 10%
Công ty
Chỉ tiêu
Công ty A Công ty B
1. Sản lượng(đơn vị)
5.500
6.050
5.500
6.050
2. Doanh thu (PxQ) 495.000
544.500
495.000
544.500
3. Tổng chi phí
- Chi phí biến đổi
- Chi phí cố định kinh doanh
415.000
165.000
250.000
431.500
181.500
250.000
420.000
220.000
200.000
442.000
242.000
200.000
4. Lợi nhuận hoạt động 80.000
113.000
75.000
102.500
5. Thay đổi của lợi nhuận hoạt động
33.000
27.500
6.
%EBIT
41,3%
36,7%
7.
%EBIT
/
%Q
4,13
3,67
Công ty A
DOL =
13,4
%10
%100
000.80
000.80000.113
%
%
X
Q
EBIT
%
Công ty B
DOL =
67,3
%10
%100
000.75
000.75500.102
%
%
X
Q
EBIT
%
Qua thực tế trên, chúng ta có thể thấy tại mức sản lượng Q
0
= 5.500, khi sản lượng
thay đổi, lợi nhuận hoạt động biến động với mức độ khác nhau giữa hai Công ty có chi phí
cố định khác nhau. Ứng với sự thay đổi sản lượng 1%, lợi nhuận hoạt động của Công ty A sẽ
thay đổi 4,13% còn Công ty B chỉ thay đổi 3,67%, nói cách khác, lợi nhuận hoạt động của
Công ty A có vẻ nhạy cảm với những biến thiên sản lượng hơn so với Công ty B. Rõ ràng,
sự khác biệt về chi phí cố định đã gây ra độ nhạy cảm này, Công ty A đang có nhiều chi phí
cố định hơn Công ty B. Đây chính là biểu hiện của hiệu ứng đòn bẩy (mức độ tác động của
đòn bẩy)
Mức độ tác động của đòn bẩy kinh doanh chi nhạy cảm với lợi nhuận hoạt động đối
với sự biến động của sản lượng. Đòn bẩy hoạt động khuếch đại những biến đổi của sản
lượng lên sự biến đổi của lợi nhuận hoạt động.
Xem xét đòn bẩy kinh doanh của doanh nghiệp có thể nhận thấy:
Ở mức độ sản lượng tiêu thụ sản phẩm hay doanh thu khác nhau thì mức độ tác
động của đòn bẩy kinh doanh cũng có sự khác nhau.
Nghiên cứu đòn bẩy kinh doanh có ý nghĩa quan trọng đối với các nhà quản trị
doanh nghiệp. Nó giúp cho các nhà quản trị thấy được mối quan hệ giữa thị trường yếu tố
đầu ra với quyết định về quy mô kinh doanh và quyết định đầu tư vào các loại tài sản, từ đó
đưa ra quyết định đầu tư một cách hợp lý nhằm gia tăng trực tiếp lợi nhuận trước lãi vay và
thuế để gia tăng tỷ suất lợi nhuận vốn chủ sở hữu hay thu nhập trên một cổ phần, đồng thời
phải tính đến rủi ro kinh doanh có thể gặp phải.
21
2.5. LỢI NHUẬN VÀ PHÂN PHỐI LỢI NHUẬN
2.5.1. Lợi nhuận của doanh nghiệp
Lợi nhuận là kết quả tài chính cuối cùng của các hoạt động sản xuất kinh doanh
của doanh nghiệp (hay các công ty) là khoản tiền chênh lệch giữa doanh thu và chi phí và
các khoản thuế gián thu mà doanh nghiệp bỏ ra để đạt được doanh thu đó từ các hoạt động
của doanh nghiệp đưa lại.
Lợi nhuận = Doanh thu – Chi phí tạo ra doanh thu
Nội dung và cách xác định lợi nhuận doanh nghiệp
- Ý nghĩa của lợi nhuận doanh nghiệp
+ Lợi nhuận giữ vị trí quan trọng trong hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh
nghiệp quyết định sự tồn tại và phát triển của doanh nghiệp, một trong những mục tiêu
hàng đầu của doanh nghiệp là lợi nhuận, nếu một doanh nghiệp bị thua lỗ liên tục, kéo dài
thì doanh nghiệp sẽ sớm lâm vào tình trạng phá sản.
+ Lợi nhuận là nguồn tài chính quan trọng đảm bảo cho doanh nghiệp tăng trưởng
một cách ổn định, vững chắc đồng thời cũng là nguồn thu quan trọng của NSNN.
+ Lợi nhuận còn là nguồn nhân lực tài chính chủ yếu để cải thiện đời sống vật chất
và tinh thần của người lao động trong doanh nghiệp.
+ Lợi nhuận là một chỉ tiêu chất lượng tổng hợp phản ánh hiệu quả của toàn bộ
hoạt động sản xuất kinh doanh, việc giảm chi phí sản xuất hạ giá thành sản phẩm sẽ làm lợi
nhuận tăng lên một cách trực tiệp khi các điều kiện khác không đổi. Do đó, lợi nhuận là
một chỉ tiêu đánh giá chất lượng hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp.
Nội dung của lợi nhuận doanh nghiệp bao gồm: Lợi nhuận hoạt động hoạt động
sản xuất kinh doanh, lợi nhuận hoạt động tài chính và lợi nhuận hoạt động khác.
- Lợi nhuận hoạt động sản xuất kinh doanh
Lợi nhuận hoạt
động SXKD
(hay bán hàng)
=
Doanh thu thu
ần
về bán hàng
-
Giá trị vốn
hàng bán ra
-
Chi phí
bán hàng
-
Chi phí quản lý
doanh nghiệp
Hoặc có thể xác định:
Lợi nhuận hoạt động
sản xuất kinh doanh
=
Doanh thu thuần
về bán hàng
-
Giá thành toàn bộ của sản phẩm
hàng hóa dịch vụ bán trong kỳ
- Lợi nhuận hoạt động tài chính:
Lợi nhuận
hoạt động
tài chính
=
Doanh thu
hoạt động
tài chính
-
Chi phí
hoạt động
tài chính
-
Thuế
gián thu
(nếu có)
- Lợi nhuận khác
Lợi nhuận khác =
Thu nhập khác -
Chi phí khác - Thuế gián thu (nếu có)
Lợi nhuận trước thuế của doanh nghiệp được xác định như sau:
Lợi nhuận
trước thuế
=
Lợi nhuận hoạt động
kinh doanh
+
Lợi nhuận hoạt
động tài chính
+
Lợi nhuận khác
Lợi nhuận sau thuế = lợi nhuận trước thuế - thuế thu nhập doanh nghiệp
Trên góc độ tài chính còn có thể xác định:
Lợi nhuận
sau thuế
=
Lợi nhuận
trước thuế
-
(1-Thuế suất thuế
thu nhập doanh nghiệp)
22
- Một số biện pháp cơ bản tăng lợi nhuận doanh nghiệp
+ Thực hiện tiết kiệm chi phí, hạ giá thành sản phẩm.
Tiết kiệm chi phí, hạ giá thành sản phẩm hàng hóa, dịch vụ là con đường cơ bản để
tăng lợi nhuận. Nếu như giá bán và mức thuế đã được xác định thì lợi nhuận đơn vị sản
phẩm tăng lên hay giảm bớt là do giá thành sản phẩm quyết định. Trong kinh doanh, doanh
nghiệp cần quan tâm đến quản lý chi phí, tìm biện pháp để giảm chi phí, loại trừ những chi
phí bất hợp lý, bất hợp lệ.
+ Tăng doanh thu hoạt động kinh doanh.
Cũng là một biện pháp cơ bản tăng lợi nhuận doanh nghiệp. Trước hết, doanh nghiệp
cần tăng khối lượng hàng hóa, dịch vụ sản xuất và đưa ra thị trường. Bên cạnh đó, cần chú ý
nâng cao chất lượng sản phẩm bán ra ở thị trường trong nước và xuất khẩu.
+ Xây dựng một thương hiệu có uy tín cho doanh nghiệp.
+ Đầu tư đổi mới thiết bị một cách có hiệu quả.
2.5.2 Phân phối và sử dụng lợi nhuận doanh nghiệp
Phân phối lợi nhuận là một vấn đề tài chính rất quan trọng, nó không phải là việc
phân chia theo số học một cách đơn thuần mà là việc giải quyết tổng hợp các mối quan hệ
về lợi ích giữa doanh nghiệp, Nhà nước và người lao động.
Nhìn chung lợi nhuận thực hiện hay lợi nhuận trước thuế của doanh nghiệp được
phân phối chủ yếu theo hướng sau:
+ Bù đắp phần lỗ của năm trước (nếu có) theo quy định của luật thuế TNDN.
+ Nộp thuế TNDN.
Phân phối lợi nhuận sau thuế còn lại căn cứ vào quy định của pháp luật, thì chủ sở
hữu các doanh nghiệp sẽ thực hiện việc phân phối lợi nhuận sau thuế. Việc phân phối chi
tiết số lợi nhuận này sẽ do chủ sở hữu của từng loại hình doanh nghiệp quyết định cụ thể.
Trong phân phối lợi nhuận, sẽ được trích một số loại quỹ như sau:
+ Trích lập quỹ dự phòng tài chính nhằm bù đắp những tổn thất hay thiệt hại xảy ra
trong quá trình kinh doanh ngoài phần được công ty bảo hiểm bồi thường (nếu có).
+ Doanh nghiệp giữ lại một phần lợi nhuận để tái đầu tư nhằm tăng thêm vốn hoạt
động. Ở Việt Nam, phần này được thực hiện dưới hình thức quỹ đầu tư phát triển.
+ Trích một phần lợi nhuận dùng để cải thiện đời sống vật chất và tinh thần của
người lao động, động viên khuyến khích họ nâng cao tinh thần trách nhiệm trong sản xuất,
hoặc giảm bớt một số khó khăn. Ở Việt Nam, phần này được thể hiện dưới hình thức quỹ
phúc lợi và khen thưởng.
2.5.3. Các quỹ chuyên dùng của doanh nghiệp
Doanh nghiệp sau khi tiến hành phân phối lợi nhuận sau thuế, sẽ hình thành các
loại quỹ như sau:
a. Quỹ dự phòng tài chính
Quỹ này dùng để:
- Bù đắp khoản chênh lệch từ những tổn thất thiệt hại về tài sản do những nguyên nhân
khách quan gây ra hoặc các rủi ro mà doanh nghiệp gặp phải sau khi đã được cơ quan bảo
hiểm bồi thường, nếu những tài sản đó được doanh nghiệp mua bảo hiểm.
- Bù đắp các khoản lỗ của công ty theo quyết định của Hội đồng quản trị.
23
b. Quỹ đầu tư phát triển
Quỹ này được sử dụng vào việc đầu tư mở rộng sản xuất, phát triển kinh doanh,
đổi mới thay thế máy móc thiết bị, dây truyền công nghệ, nghiên cứu ứng dụng các tiến bộ
khoa học kỹ thuật, đổi mới trang thiết bị công nghệ và điều kiện làm việc của doanh
nghiệp. Tham gia góp vốn liên doanh, liên kết (nếu có).
c. Quỹ phúc lợi
Quỹ phúc lợi dùng để:
- Đầu tư, xây dựng hoặc sửa chữa, bổ sung vốn xây dựng các công trình phúc lợi
công cộng của doanh nghiệp, góp vốn đầu tư xây dựng các công trình phúc lợi chung cho
ngành, hoặc với các đơn vị khác theo hợp đồng.
- Chi các hoạt động thể thao, văn hoá, phúc lợi công cộng của tập thể công nhân viên
công ty, phúc lợi xã hội.
- Trợ cấp khó khăn thường xuyên, đột xuất cho người lao động kể cả những trường
hợp về hưu, về mất sức, lâm vào hoàn cảnh khó khăn, không nơi nương tựa, hoặc làm công
tác từ thiện.
d. Quỹ khen thưởng
- Thưởng cuối năm hoặc thưởng thường kỳ cho cán bộ công nhân viên trong doanh
nghiệp. Mức thưởng do Giám đốc doanh nghiệp quyết định sau khi có ý kiến tham gia của
tổ chức Công đoàn và trên cơ sở năng suất lao động, thành tích công tác của mỗi cán bộ
công nhân viên trong doanh nghiệp.
- Thưởng cho những cá nhân và đơn vị bên ngoài doanh nghiệp có quan hệ kinh tế đã
hoàn thành tốt những điều kiện của hợp đồng, đóng góp có hiệu quả vào hoạt động kinh
doanh của doanh nghiệp. Mức thưởng do Giám đốc doanh nghiệp quyết định.
e. Quỹ thưởng ban điều hành Công ty
Quỹ này dùng để thưởng cho hội đồng quản trị, ban giám đốc Công ty do có thành
tích điều hành Công ty đạt hiệu quả cao trong hoạt động kinh doanh.
CÂU HỎI
Câu 1. Trình bày khái niệm, nội dung và phân loại chi phí kinh doanh của doanh nghiệp?
Câu 2. Gía thành sản phẩm là gì? Hày phân tích và cho ví dụ minh họa các biện pháp hạ
giá thành sản phẩm?
Câu 3. Trình bày khái niệm điểm hòa vốn? cong thức xác định sản lượng hòa vốn? doanh
thu hòa vốn? công suất hòa vốn? thời gian hòa vốn? vẽ đồ thị minh họa?
Câu 4. Đòn bẩy tài chính là gì? Hãy phân tích mức độ tác động của đòn bẩy tài chính? Cho
ví dụ minh họa?
Câu 5. Trình bày khái niệm, ý nghĩa, các biện pháp tăng lợi nhuận của doanh nghiệp?
24
BÀI TẬP
Bài 1. Một doanh nghiệp có các số liệu năm báo cáo như sau: ĐVT: 1000 đồng
a. Về sản phẩm A sản xuất và tiêu thụ:
- Số lượng sản phẩm tồn kho đầu kỳ là 1.000 sản phẩm.
- Số lượng sản phẩm tiêu thụ trong kỳ là 30.000 sản phẩm, giá bán là 20, giảm 7% so với
năm trước.
- Số lượng sản phẩm tồn kho cuối kỳ là 1.500 sản phẩm
- Giá thành sản xuất trên một đơn vị sản phẩm = 16, giảm 10% so với năm trước.
- Chi phí tiêu thụ sản phẩm và chi phí quản lý doanh nghiệp phân bổ cho sản phẩm A =
10% giá thành sản xuất sản phẩm A.
- Thuế GTGT phải nộp cả năm (chênh lệch thuế đầu ra với thuế đầu vào) =12.000
- Số lượng sản phẩm A tồn kho đầu kỳ được tiêu thụ hết theo nguyên tắc “ hàng nhập trước
xuất trước”
b. Doanh thu tiêu thụ các loại sản phẩm khác = 200.800, giá thành toàn bộ ccas sản phẩm
này = 180.720. Thuế GTGT phải nộp về các sản phẩm này cả năm ( chênh lệch thuế đầu ra
với thuế đầu vào) = 4.016.
c. Doanh thu từ hoạt động tài chính = 17.200, chi phí hoạt động tài chính 12.040
d. Doanh thu từ hoạt động bất thường = 11.000, chi phí hoạt động bất thường = 8.000.
Yêu cầu:
1. Tính tổng mức doanh thu thuần của doanh nghiệp năm báo cáo.
2. Tính tổng lợi nhuận của doanh nghiệp (trước thuế thu nhập doanh nghiệp)
3. Hãy nhận xét mức tăng giảm lợi nhuận của năm báo cáo so với năm trước (chỉ
nhận xét đối với sản phẩm A), nêu lý do và nêu chiến lược kinh doanh của doanh nghiệp.
Bài 2. Công ty TNHH Việt Trung chuyên sản xuất một loại nước khoáng mới. Kế hoạch
sản xuất này có số liệu kế toán như sau:
1. Tổng vốn kinh doanh = 1 tỷ đồng
Trong đó vốn vay chiếm 60% với lãi suất tiền vay là 18%/năm
2. Tiền thuê nhà xưởng 150 triệu đồng/năm
3. Chi phí khấu hao máy móc thiết bị = 100 triệu /năm
4. Chi phí cố định khác = 200 triệu/năm
5. Chi phí về nguyên vật liệu = 100.000 đồng/bình
6. Chi phí nhân công trực tiếp = 50.000 đồng/bình
7. Chi phí biến đổi khác = 100.000 đồng/bình
8. Gía dự kiến thị trường có thể chấp nhận được là 300.000 đồng /bình
9. Công suất sản xuất tối đa là 1.200.000 bình/năm
10. Thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp là 25%
Yêu cầu:
1. Hãy xác định sản lượng hoà vốn kinh tế, doanh thu hoà vốn kinh tế, thời gian
hoà vốn kinh tế, công suất hoà vốn kinh tế?
25
2. Muốn đạt được lợi nhuận sau thuế là 75 triệu đồng thì sản lượng phải đạt là bao nhiêu?
3. Hãy xác định độ nghiêng các đòn bẩy DOL, DFL, DTL
4. Vẽ đồ thị minh hoạ điểm hoà vốn?
Bài 3. Công ty A sản xuất một loại sản phẩm hiện nay thị trường đang có nhu cầu mà Công
ty chưa đáp ứng đủ. Do vậy ban giám đốc Công ty dự tính sẽ mở rộng sản xuất bằng nguồn
vốn tự bổ sung (lợi nhuận không chia) và vốn vay (với lãi suất được xác định là 5%/năm).
Với nhu cầu vốn đầu tư là 200 triệu, giả thiết hệ số nợ là 60%.
1. Anh (chị) hãy xác định sản lượng hoà vốn kinh tế, doanh thu hoà vốn kinh tế, thời gian
hoà vốn kinh tế trong ba trường hợp trên?
Trường hợp
Chỉ tiêu
1 2 3
1. Sản lượng (sản phẩm) 50.000 58.000 78.000
2. Tổng định phí (đã có lãi vay) (triệu) 24 25 26
3. Biến phí 1 sản phẩm (đồng) 1.200 1.200 1.200
4. Giá bán 1 sản phẩm (đồng) 1.700 1.700 1.700
2. Hãy tính độ lớn đòn bẩy kinh doanh, đòn bẩy tài chính, đòn bẩy tổng hợp (trường hợp 1,2,3)
Bài 4. Công ty cơ khí Thống Nhất chuyên sản xuất quạt điện. Công suất tối đa có thể sản
xuất được là 10.000 chiếc quạt. Gía bán hiện hành là 400.000 đồng/chiếc. Số liệu trong
năm kế hoạch như sau:
1. Khấu hao TSCĐ: 150 triệu/năm
2. Chi tiền lương nhân công trực tiếp: 60.000 đồng/sản phẩm
3. Chi phí vật tư trực tiếp: 200.000 đồng/sản phẩm
4. Chi phí biến đổi khác: 40.000 đồng/sản phẩm
5. Tổng vốn kinh doanh là: 2.000 triệu. Trong đó vốn vay = 1.000 triệu
6. Lãi vay = 10%/năm
7. Chi phí lương cho bộ phận quản lý = 300 triệu/năm
8. Chi phí cố định khác = 100 triệu/năm
9. Thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp = 25%/năm
Yêu cầu:
1. Hãy xác định sản lượng hoà vốn kinh tế, thời gian hoà vốn kinh tế, công suất hoà
vốn kinh tế?
2. Muốn đạt được lợi nhuận sau thuế là 150 triệu đồng thì sản xuất và tiêu thụ bao
nhiêu sản phẩm?
3. Hãy xác định độ nghiêng các đòn bẩy DOL, DFL, DTL tại mức sản lượng đạt
được là 150 triệu lợi nhuận sau thuế và nêu ý nghĩa của 3 kết quả trên.
4. Vẽ đồ thị minh hoạ điểm hoà vốn?
Bài 5. Công ty chế tạo thiết bị y tế Hà Nội đang cân nhắc sản xuất một loại ghế khám răng
cho các bệnh nhân trang bị cho các bệnh viện. Gía bán một chiếc ghế là 2 triệu đồng.Tổng
chi phí cố định dự kiến là 1 tỷ đồng. Chi phí biến đổi là 1,5 triệu /ghế.
