SKKN Một số kinh nghiệm ban đầu khi sử dung sơ đồ tư duy trong dạy học lịch sử ở trường THPT QUẢNG XƯƠNG

A. ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lý do chọn đề tài
Dạy học tích cực là một trong những định hướng đúng của giáo dục Việt
Nam, phù hợp với xu thế phát triển của giáo dục hiện đại trên thế giới. Bộ
trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành Chỉ thị bắt đầu từ năm học 2011 –
2012 chấm dứt việc dạy học chủ yếu qua đọc chép và nhìn chép ở bậc trung học
phổ thông.
Đây là chủ trương phù hợp với tiến trình đổi mới và nâng cao chất lượng
giáo dục, đáp ứng sự mong đợi bấy lâu nay của nhiều giáo viên tâm huyết với
giáo dục, giúp học sinh chủ động học tập và sáng tạo.
Thực hiện chỉ thị của Bộ Giáo dục và Đào tạo ,các sở Giáo dục và Đào
tạo trong đó có Sở Giáo dục và Đào tạo Thanh Hóa đã có nhiều cuộc hội thảo
và cũng đã đưa ra nhiều phương pháp dạy học tích cực …
Trong giai đoạn hiện nay, xu hướng dạy học hiện đại với sự kết hợp
những thành tựu công nghệ thông tin đã và đang diễn ra một cách khá phổ biến
ở các ngành học, cấp học. Công nghệ thông tin với tư cách là một phương tiện
hỗ trợ cho việc dạy học đang chứng tỏ những ưu thế và hiệu quả trong quá trình
dạy học nói chung và đối với bộ môn lịch sử nói riêng.
Đầu năm học 2011 – 2012 Ban giám Hiệu trưởng Trường THPT Quảng
Xương 2 triển khai chỉ thị năm học mới của Bộ GD&ĐT trong đó có nêu lên chỉ
thị “chấp dứt hoàn hoàn việc đọc – chép hoặc nhìn – chép ở trường THPT” và tổ
chuyên môn có giới thiệu một phương pháp giảng dạy mà từ lâu các nước tiên
tiến trên thế giới đã áp dụng trong dạy học đó là sử dụng sơ đồ tư duy và đã cho
giáo viên xem một số hình ảnh minh họa các “sơ đồ tư duy”.
Tôi nhận thấy đây là một trong những phương pháp tích cực nhằm đổi
mới phương pháp dạy học theo chỉ thị của Bộ Giáo dục và Đào tạo vì vậy đã
mạnh dạn áp dụng thử ở một số lớp do tôi phụ trách và được các em ủng hộ,
hiệu quả giờ dạy cũng rất tích cực. Vì vậy tôi chọn đề tài “ MỘT SỐ KINH NGHIỆM
BAN ĐẦU KHI SỬ DỤNG SƠ ĐỒ TƯ DUY TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG THPT”.
1
2. Mục đích nghiên cứu.

Mục đích nghiên cứu của đề tài là nhằm đưa ra một phương pháp dạy và
học tích cực. Giúp học sinh chủ động tiếp thu kiến thức và sáng tạo trong việc
tiếp thu, lĩnh hội kiến thức lich sử. “Chấm dứt hoàn toàn việc đọc – chép; nhìn –
chép ở trường THPT”, tạo hứng thú khi các em học lịch sử.
Vì trong năm học này tôi được phân công giảng dạy Lịch sử lớp 10, 11,
12 nên tôi chỉ tập trung nghiên cứu ở khối lớp của mình phụ trách. Trong phạm
vi nghiên cứu đề tài nầy, mức độ nghiên cứu chỉ giới hạn trong vấn đề : “kinh
nghiệm dạy học lịch sử bằng sơ đồ tư duy và hướng dẫn học sinh tìm hiểu bài
học, ghi bài theo sơ đồ tư duy”.
3. Đối tượng nghiên cứu
- Kiến thức cơ bản(sách giáo khoa) môn Lịch sử 10,11 và 12.
- Khả năng học tập, tiếp thu kiến thức lịch sử của học sinh THPT.
4. Phạm vi nghiên cứu
- Một số phương pháp thiết lập sơ đồ tư duy trong dạy và học lịch sử ở
trường THPT.
- Những ưu thế của việc dạy, học lịc sử bằng sơ đồ tư duy trong nhà
trường THPT.
5. Phương pháp nghiên cứu
- Tìm tài liệu tham khảo về sơ đồ tư duy.
- Thiết lập sơ đồ tư duy(thủ công và bằng phần mềm) và thực nghiệm trên
lớp.
- Tham khảo ý kiến góp ý của đồng nghiệp, đúc rút kinh nghiệm thực tế.
2
B. NỘI DUNG
Chương I
THỰC TIỄN CỦA VẤN ĐỀ
I. Thuận lợi
Năm học 2011 – 2012 Bộ Giáo dục và Đào tạo giảm tải nội dung sách
giáo khoa. Việc giảm tải tuy còn một số tồn tại nhưng cũng đã tạo điều kiện
thuận lợi hơn cho giáo viên trong việc dạy và học những năm qua.

Tôi tham gia đầy đủ các lớp tập huấn “Phương pháp dạy học mới” và
những năm qua đã soạn giảng khá tốt bộ giáo án điện tử lớp của cả ba khối
lớp10, 11 và lớp 12 nên có thuận lợi hơn khi áp dụng đề tài hướng dẫn học sinh
bậc THPT thực hiện ghi bài theo sơ đồ tư duy.
Ban giám hiệu nhà trường rất tạo điều kiện cho giáo viên trong trường
nói chung và nhóm lịch sử nói riêng thực hiện đổi mới phương pháp dạy – học
theo chỉ thị của Bộ GD&ĐT. Các thành viên trong nhóm sử của trường cũng rất
tích cực tìm hiểu, nghiên cứu, trao đổi về phương pháp dạy học tích cực. thường
xuyên giúp đỡ lẫn nhau trong việc đổi mới phương pháp dạy học.
Học sinh của trường THPT Quảng xương 2 đa số các em chăm ngoan,
nên mới bước đầu đã được làm quen với cách ghi bài theo sơ đồ tư duy các em
cũng rát hào hứng.
Phần mềm sơ đồ tư duy được phổ biến rộng rãi nên đã hỗ trợ cho giáo
viên và học sinh khi trình bày sơ đồ tư duy trên máy chiếu.
II. Khó khăn khi thực hiện đề tài SKKN
Khó khăn khi dự giờ đánh giá các tiết dạy vì phải theo bảng chấm điểm cũ.
Giáo viên ở các trường THCS không hướng dẫn kỹ cách thực hiện cho
học sinh và chưa nêu rõ tầm quan trọng của việc dạy học theo phương pháp mới
này.
3
Chương II
GIỚI THIỆU NỘI DUNG VÀ BIỆN PHÁP CHÍNH
I. Giới thiệu về sơ đồ tư duy và phương pháp hình thành sơ đồ tư duy.
1/ Giới thiệu đôi nét về sơ đồ tư duy
Sơ đồ tư duy hay bản đồ tư duy (Mind Map) là hình thức ghi chép sử
dụng màu sắc, hình ảnh nhằm tìm tòi đào sâu, mở rộng một ý tưởng, tóm tắt
những ý chính của một nội dung, hệ thống hoá một chủ đề. Việc xây dựng được
một “hình ảnh” thể hiện mối liên hệ giữa các kiến thức sẽ mang lại những lợi ích
đáng quan tâm về các mặt: ghi nhớ, phát triển nhận thức, tư duy, óc tưởng tượng
và khả năng sáng tạo…Một trong những công cụ hết sức hữu hiệu để tạo nên

các “hình ảnh liên kết” là sơ đồ tư duy.
Khi bắt gặp phương pháp dạy học bằng sơ đồ tư duy tôi đã tìm hiểu, áp
dung dạy học lịch sử bằng sơ đồ tư duy. Tôi tự lập sơ đồ tư duy cho một số tiết
học(vẽ bằng bút ) để tiến hành giảng dạy. Ban đầu thực sự khó bởi phải tạo ra sơ
đồ tư duy có tính logic Nếu không bài học sẽ rời rạc và phản tác dụng. tuy nhiên
cách khắc phục là phải chuẩn bị thật kĩ trước khi lên lớp. Nắm chắc kiến thức
trọng tâm cần truyền thụ cho học sinh từ đó phát triển sơ đồ tư duy. Giáo viên
(hoặc học sinh)có thể linh động sử dụng hình vẽ tay với những màu sắc, hình ảnh,
từ ngữ diễn đạt khác nhau nhằm giúp học sinh có thể nắm bắt và nhớ được phần
cốt lõi của bài giảng ngay tại lớp học.
2/ Phương pháp hình thành sơ đồ tư duy trong dạy học
a/ Bước đầu tiên
Khi bắt đầu hình thành Sơ đồ tư duy (Mind Map), ở vị trí trung tâm sơ
đồ là một hình ảnh hay một từ khóa thể hiện một ý tưởng hay khái niệm chủ
đạo. Ý trung tâm sẽ được nối với các hình ảnh hay từ khóa cấp 1 bằng các nhánh
chính, từ các nhánh chính lại có sự phân nhánh đến các từ khóa cấp 2 để nghiên
cứu sâu hơn. Cứ thế, sự phân nhánh cứ tiếp tục và các khái niệm hay hình ảnh
luôn được nối kết với nhau. Chính sự liên kết này sẽ tạo ra một “bức tranh tổng
thể” mô tả về ý trung tâm một cách đầy đủ và rõ ràng.
Ví dụ:
4
b/ Những yếu tố tạo nên hiệu quả cho sơ đồ tư duy là:
Với cách thể hiện gần như cơ chế hoạt động của bộ não, Bản đồ tư duy
sẽ giúp học sinh:
• Sáng tạo hơn.
• Tiết kiệm thời gian.
• Ghi nhớ tốt hơn.
• Nhìn thấy bức tranh tổng thể.
• Tổ chức và phân loại suy nghĩ của học sinh.
• và nhiều vấn đề khác trong quá trình học tập…

Sơ đồ tư duy đã thể hiện ra bên ngoài cách thức mà não bộ chúng ta hoạt
động.
Việc sử dụng các từ khóa, chữ số, màu sắc và hình ảnh đã đem lại một
công dụng lớn vì đã huy động cả bán cầu não phải và trái cùng hoạt động. Sự kết
hợp này sẽ làm tăng cường các liên kết giữa 2 bán cầu não, và kết quả là tăng
cường trí tuệ và tính sáng tạo của chủ nhân bộ não.
Sơ đồ tư duy là một công cụ hữu ích trong giảng dạy và học tập ở trường
phổ thông cũng như ở các bậc học cao hơn vì chúng giúp giáo viên và học sinh
trong việc trình bày các ý tưởng một cách rõ ràng, suy nghĩ sáng tạo, học tập
thông qua biểu đồ, tóm tắt thông tin của một bài học hay một cuốn sách, bài báo,
hệ thống lại kiến thức đã học, tăng cường khả năng ghi nhớ, đưa ra ý tưởng mới,
v.v…
c/ Giới thiệu một số phần mềm dùng để tạo sơ đồ tư duy (có slides hướng
dẫn)
Một sơ đồ tư duy có thể được thực hiện dễ dàng trên một tờ giấy với các
loại bút màu khác nhau, tuy nhiên, cách thức này có nhược điểm là khó lưu trữ,
thay đổi, chỉnh sửa. Một giải pháp được hướng đến là sử dụng các phần mềm để
tạo ra sơ đồ tư duy. Một số phần mềm tiêu biểu trong thể loại “phần mềm mind
mapping” (mind mapping software).
* Phần mềm Buzan’s iMindmap™: Phần mềm do công ty Buzan
Online Ltd. thực hiện.
Chức năng chính mà Imindmap cung cấp cho bạn
- Vẽ bản đồ tư duy dễ dàng.
- Trình chiếu sinh động nhờ hiệu ứng 3D.
- Xuất ra một số định dạng file thông dụng như : PowerPoint, dạng ảnh,
dạng Web
- Chức năng mới của IMINDMAP 6.01:
- Cảm nhận 3D Mindmap như đang trong tay bạn, bạn có thể tự do soạn
thảo trong môi trường 3D
+ Kiểm soát nhiều hơn trong không gian 3D

+ Tạo cảm hứng thiết kế
+ Trang chủ tại www.imindmap.com
* phần mềm MindMap5 pro có một giao diện hoàn toàn mới và dễ
dàng hơn để sử dụng hấp dẫn.
5
* Phần mềm Visual Mind: Phần mềm dễ sử dụng và linh hoạt trong
sắp xếp các nút chứa từ khóa. Trang chủ tại www.visual-mind.com
* Phần mềm FreeMind: sản phẩm được lập trình trên Java. Các icon
chưa được phong phú, tuy nhiên chương trình có đầy đủ chức năng để thực hiện
mind mapping. Trang chủ tại:
/>II. Tiến trình một tiết dạy theo sơ đồ tư duy trong dạy học lịch sử ở trường THPT
1/ Bước khởi đầu
Trước tiên giáo viên phải chuẩn bị thật kĩ bài, sau đó giới thiệu và làm
mẫu cho học sinh từ đó chỉ ra những tác dụng và hiệu quả của sơ đồ tư duy
trong dạy và học lịch sử. Sau đó hướng dẫn học sinh cách vẽ sơ đồ tư duy gồm
nội dung cả bài học trên một trang giấy rất dễ học, dễ thực hiện và học sinh sẽ
rất thích thú với mỗi tác phẩm sơ đồ tư duy của mình. Thông thường khi giảng
dạy theo sơ đồ tư duy, tôi chủ động vẽ hình trên bảng rồi phát triển mẫu một phần
sau đó cho học sinh tiếp tục lên phân nhánh sơ đồ hay để học sinh chia thành từng
nhóm nhỏ rồi tự vẽ sơ đồ theo cách hiểu của mình sau đó tôi định hướng lại từng
nội dung cho học sinh.
6
7
2/ Hướng dẫn học sinh làm sơ đồ tư duy (không phụ thuộc vào phần
mềm).
Để học sinh có thể hình thành bản đồ tư duy một cách nhanh chóng,
hiệu quả, điều cần thiết là giáo viên phải chuẩn bị trước bài dạy thật kĩ, phải
hướng dẫn học sinh tìm hiểu bài trước khi lên lớp.
Hướng dẫn học sinh sử dụng những đường thẳng, màu sắc, mũi tên,
nhánh rẽ hoặc những cách khác để thể hiện kết nối giữa những ý tưởng được

đưa ra trong bản đồ tư duy của học sinh. Những mối quan hệ này sẽ quan trọng
khi học sinh đang tìm hiểu những thông tin mới hoặc xây dựng cấu trúc của một
bài học. Bằng cách cá nhân hoá sơ đồ với những ký hiệu và thiết kế riêng của
mỗi học sinh, học sinh sẽ xây dựng được những mối quan hệ trực quan và có ý
nghĩa giữa những ý tưởng. Điều này sẽ hỗ trợ học sinh rất nhiều trong việc gợi
nhớ và hiểu.
- Bắt đầu ở trung tâm với một bức ảnh của chủ đề, sử dụng ít nhất 3 màu.
- Sử dụng hình ảnh, ký hiệu, mật mã, mũi tên trong bản đồ tư duy của
bạn.
- Chọn những từ khoá và viết chúng ra bằng chữ viết hoa.
- Mỗi từ/hình ảnh phải đứng một mình và trên một dòng riêng.
- Những đường thẳng cần phải được kết nối, bắt đầu từ bức ảnh trung tâm.
Những đường nối từ trung tâm đậm hơn, có hệ thống và bắt đầu nhỏ dần khi toả
ra xa.
- Những đường thẳng dài bằng từ/hình ảnh.
- Sử dụng màu sắc – mật mã riêng của bạn – trong khắp sơ đồ.
- Phát huy phong cách cá nhân riêng của học sinh.
- Sử dụng những điểm nhấn và chỉ ra những mối liên kết trong sơ đồ tư
duy của mỗi học sinh.
- Làm cho sơ đồ rõ ràng bằng cách phân cấp các nhánh, sử dụng số thứ tự
hoặc dàn ý để bao quát các nhánh của sơ đồ tư duy.
3/ Một vài lưu ý khi lập sơ đồ
- Sử dụng những từ có sức gợi cao cùng những hình ảnh cần thiết.
- Tạo cho trung tâm một hình ảnh rõ ràng và "mạnh" miêu tả được nội
dung tổng quất của toàn bộ sơ đồ.
- Mỗi một mối liên hệ, kể cả chính hay phụ đều chỉ được viết ra bằng
những cụm từ ngắn gọn với tư cách một tín hiệu thông tin cần xử lý. Đặt những
từ trọng tâm vào những hàng mà làm tăng kết cấu của các ghi chú.
- Những trường hợp sau phải phân biệt rõ hơn những trường hợp trước.
- Sử dụng màu sắc để làm nổi bật vấn đề: tùy ý nghĩa, vai trò của từng

mối quan hệ được kết nối, bản có thể tô những màu sắc khác nhau cho chúng.
- Sử dụng mũi tên, biểu tượng hoặc những hình ảnh để chỉ ra sự liên kết.
- Ngay khi nghĩ ra ý tưởng, nên ghi ngay vào nơi hợp lý. Không nên
lưỡng lự, vì có thể đánh mất nó.
8
* Chú ý: Lập sơ đồ tư duy là một cách thức cực kỳ hiệu quả để ghi chú.
Các bản đồ tư duy không chỉ cho thấy các thông tin mà còn cho thấy cấu trúc
tổng thể của một chủ đề và mức độ quan trọng của những phần riêng lẻ trong đó
đối với nhau. Nó giúp học sinh liên kết các ý tưởng và tạo các kết nối với các ý
khác.
9
III. Cụ thể
1/ Kiểm tra bài cũ :
Giáo viên gọi học sinh lên bảng thuyết trình sơ đồ tư duy của bài học cũ
trước lớp. Giáo viên và các bạn khác có thể đặt thêm câu hỏi để học sinh trả lời.
Bắt buộc 100% hoc sinh phải có sơ đồ tư duy bài học cũ và các sơ đồ tư duy
được học sinh lưu trong bìa giấy hoặc một túi hồ sơ để sử dụng khi ôn tập và khi
giáo viên kiểm tra thay cho vở ghi bài. Học sinh cũng có thể có một tập nháp vẽ
sơ đồ tư duy ngay tại lớp trong giờ học. Về nhà học sinh sẽ tự chỉnh sửa sơ đồ tư
duy bằng hình vẽ bằng tay hoặc bằng phần mềm vẽ sơ đồ tư duy và lưu trên máy
tính cá nhân để ôn tập các kì thi.
2/ Dạy bài mới :
Giáo viên giới thiệu bài mới và vẽ chủ đề chính của bài học lên bảng
bằng một hình vẽ bất kì trên bảng của lớp mà không ghi bài theo kiểu cũ và giáo
viên cho học sinh ngồi theo nhóm thảo luận sơ đồ tư duy của mỗi học sinh đã
chuẩn bị trước ở nhà để đối chiếu với sơ đồ tư duy của các bạn trong nhóm.
Ví dụ:
Giáo viên đặt câu hỏi chủ đề nội dung chính hôm nay có mấy nhánh lớn
cấp số 1 và gọi học sinh học sinh lên bảng vẽ nối tiếp chủ đề chia thành các
nhánh lớn trên bảng có ghi chú thích tên từng nhánh lớn.

Sau khi học sinh vẽ xong các nhánh lớn cấp số 1, giáo viên đặt câu hỏi
tiếp ở nhánh thứ nhất có mấy nhánh nhỏ cấp số 2 tương tự học sinh đã hoàn
thành nội dung sơ đồ tư duy của bài học mới ngay tại lớp. Học sinh tự chỉnh sửa
điều chỉnh bổ sung những phần còn thiếu vào sơ đồ tư duy của từng cá nhân.
Để minh họa cho sơ đồ tư duy giáo viên sẽ cho học sinh xem những
hình ảnh , đoạn phim ngắn minh họa cho rõ ý hơn của từng nhánh cấp độ 1, cấp
độ 2 Khi cho học sinh xem hình ảnh và phim minh họa giáo viên phải giáo
dục tư tưởng tình cảm học sinh khi có liên quan đến phần tích hợp tư tưởng đạo
10
đức Hồ Chí Minh, đến lịch sử địa phương của huyện Quảng Xương và tỉnh
Thanh Hóa nói riêng của đất nước con người Việt nam nói chung theo tài liệu
hướng dẫn của Bộ Giáo dục và Đào tạo và tài liệu Lịch sử địa phương của Sở
Giáo dục và Đào tạo tỉnh Thanh Hóa đã phổ biến đến giáo viên.
Có thể hình thành sơ đồ tư duy của bài học bằng cách:
Hoạt động 1: học sinh lập sơ đồ tư duy theo nhóm hay cá nhân với gợi ý
của giáo viên.
Hoạt động 2: học sinh hoặc đại diện của các nhóm học sinh lên báo cáo,
thuyết minh về sơ đồ tư duy mà nhóm mình đã thiết lập.
Hoạt động 3: học sinh thảo luận, bổ sung, chỉnh sửa để hoàn thiện sơ đồ
tư duy về kiến thức của bài học đó. Giáo viên sẽ là người cố vấn, là trọng tài
giúp học sinh hoàn chỉnh sơ đồ tư, từ đó dẫn dắt đến kiến thức của bài học.
Hoạt động 4: củng cố kiến thức bằng một sơ đồ tư duy mà giáo viên đã
chuẩn bị sẵn hoặc một sơ đồ tư duy mà cả lớp đã tham gia chỉnh sửa hoàn chỉnh,
cho học sinh lên trình bày, thuyết minh về kiến thức đó.
Lưu ý: Sơ đồ tư duy là một sơ đồ mở nên không yêu cầu tất cả các
nhóm học sinh có chung một kiểu sơ đồ tư duy, Giáo viên chỉ nên chỉnh sửa cho
học sinh về mặt kiến thức, góp ý thêm về đường nét vẽ, màu sắc và hình thức
(nếu cần).
3/ Củng cố :
Giáo viên gọi học sinh lên bảng trình bày nội dung sơ đồ tư duy mà các

em đã thực hiện. Gọi một vài em đã vẽ sơ đồ tư duy thuyết trình trước lớp cho
các bạn theo dõi nội dung bài học(tùy thuộc vào thời gian ) hoặc giáo viên kiểm
tra tác phẩm cá nhân của học sinh vừa được hoàn thành trên lớp. Giáo viên nhận
xét đánh giá cho điểm và dặn dò học sinh chuẩn bị bài học lần sau.
Kết thúc bài giảng, thay vì phải ghi chép theo cách truyền thống, học sinh
có thể tự “vẽ” bài học theo cách hiểu của mình với nhiều màu sắc và hình ảnh khác
nhau. Đến tiết học sau, chỉ cần nhìn vào sơ đồ, các em có thể nhớ được những phần
trọng tâm của bài học.
Lưu ý: Khi đặt câu hỏi cho học sinh trả lời giáo viên nên hỏi những câu
liên quan đến sự thông hiểu để học sinh vận dụng khi làm bài bài kiểm tra. Khi
học sinh trả lời giáo viên nên động viên khuyến khích và có thể hỏi tiếp những
câu có liên quan đến kiến thức của bài học cũ để học sinh vừa học kiến thức
mới, vừa ôn tập kiến thức cũ đã học.
4/ Kinh nghiệm cho thấy
Ý tưởng của bản đồ tư duy là suy nghĩ sáng tạo và liên kết bằng một
cách thức phi tuyến tính. Có rất nhiều thời gian để chỉnh sửa thông tin sau này
nhưng ở bước đầu tiên, việc đưa mọi khả năng vào bản đồ là rất quan trọng. Đôi
khi một trong những khả năng tưởng như là không thể ấy lại trở thành ý tưởng
chủ chốt đưa học sinh đến kiến thức đó.
Vài học sinh phát hiện rằng sử dụng những kí tự viết hoa sẽ thu hút các
em chỉ chú ý vào những điểm chính. Chữ viết hoa cũng dễ đọc hơn trong một sơ
đồ. Tuy nhiên, học sinh có thể viết vài ghi chú, giải thích bằng chữ viết thường.
11
Một số học sinh làm thế để khi cần xem lại bản đồ tư duy một thời gian sau,
trong lúc số khác lại dùng để ghi lại những đánh giá, phê bình.
Hầu hết học sinh đều thấy tiện dụng khi lật ngang trang giấy và vẽ sơ đồ tư
duy của các em theo chiều ngang. Đặt ý tưởng hoặc chủ đề chính vào chính giữa
trang giấy, ta sẽ có có không gian tối đa cho những ý khác tỏa ra từ trung tâm.
Vài sơ đồ tư duy hữu dụng nhất thường được học sinh bổ sung hoàn
chỉnh trong một khoảng thời gian dài tiếp tục sau này trong quá trình học tập của

các em. Sau lần vẽ ban đầu, học sinh có thể muốn làm nổi bật vài thứ, thêm
thông tin hoặc thêm vài câu hỏi. Vì vậy, để trống nhiều chỗ trên bản đồ là một ý
hay để sau đó học sinh có thể thêm vào những ý tưởng mới.
Cách học này còn phát triển được năng lực riêng của từng học sinh
không chỉ về trí tuệ (vẽ, viết gì trên sơ đồ tư duy), hệ thống hóa kiến thức (huy
động những điều đã học trước đó để chọn lọc các ý để ghi), khả năng hội họa
(hình thức trình bày, kết hợp hình vẽ, chữ viết, màu sắc), sự vận dụng kiến thức
được học qua sách vở vào cuộc sống.
Sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học lịch sử bước đầu tạo một không khí
sôi nổi, hào hứng của cả thầy và trò trong các hoạt động dạy học của nhà trường,
là một trong những nội dung quan trọng của phong trào thi đua “Xây dựng
trường học thân thiện, học sinh tích cực” mà Bộ Giáo dục và Đào tạo đang đẩy
mạnh triển khai.
Sơ đồ tư duy một công cụ có tính khả thi cao vì có thể vận dụng được
với bất kì điều kiện cơ sở vật chất nào của các nhà trường hiện nay. Có thể thiết
kế sơ đồ tư duy trên giấy, bìa, bảng phụ,… bằng cách sử dụng bút chì màu,
phấn, tẩy,… hoặc cũng có thể thiết kế trên phần mềm sơ đồ tư duy.
5/ Nhận thức bước đầu
Dạy và học bằng sơ đồ tư duy thực chất là một phương pháp mở không
theo một khuôn mẫu hay tỷ lệ nhất định. Hệ thống kiến thức được tạo ra từ một
tiết học sinh động, đầy màu sắc và thực sự hiệu quả đặc biệt trong các giờ ôn tập.
Việc vận dụng sơ đồ tư duy trong dạy học sẽ dần hình thành cho học
sinh tư duy mạch lạc, hiểu biết vấn đề một cách sâu sắc, có cách nhìn vấn đề
một cách hệ thống, khoa học. Sử dụng sơ đồ tư duy kết hợp với các phương
pháp dạy học tích cực khác như vấn đáp gợi mở, thuyết trình,… có tính khả thi
cao góp phần đổi mới phương pháp dạy học, đặc biệt là đối với các lớp ở cấp
THCS và THPT.
Giảng dạy theo sơ đồ tư duy mang tính khả thi cao vì có thể vận dụng được
với bất kỳ điều kiện cơ sở vật chất nào của các nhà trường, có thiết kế trên giấy,
bìa, bảng bằng cách sử dụng bút chì màu, phấn màu hoặc cũng có thể thiết kế trên

phần mềm sơ đồ tư duy. Việc vận dụng sơ đồ tư duy trong dạy học sẽ dần hình
thành cho học sinh tư duy mạch lạc, hiểu biết vấn đề một cách sâu sắc, có cách
nhìn vấn đề một cách hệ thống, khoa học.
Mỗi bài học được tự vẽ kiến thức trọng tâm trên một trang giấy theo
cách riêng giúp học sinh dễ ôn tập, dễ xem lại kiến thức khi cần.
12
Học sinh thường xuyên tự lập sơ đồ tư duy sẽ phát triển khả năng thẩm
mỹ do việc thiết kế nó phải bố cục màu sắc, các đường nét, các nhánh sao cho
đẹp, sắp xếp các ý tưởng khoa học, súc tích… Và đó chính là để học sinh “Học
cách học”: Học sinh được học để tích lũy kiến thức, nhưng từ trước đến nay học
sinh chưa biêt cách học cách để lĩnh hội những kiến thức bộ môn lịch sử một
cách hiệu quả.
Chương III
KẾT QUẢ, BÀI HỌC KINH NGHIỆM VÀ KIẾN NGHỊ
I. Kết quả đạt được
Qua một năm thực hiện “Sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học lịch sử ở
trường THPT” tôi nhận thấy tiết học đạt hiệu quả cao hơn rất nhiều so với cách
dạy truyền thống là đọc chép hoặc một tiết dạy chỉ sử dụng bằng bài giảng điện
tử cho học sinh nhìn chép.
Sử dụng sơ đồ tư duy trong giờ dạy lịch sử sẽ bắt buộc tất cả 100% học
sinh đều phải động não, sáng tạo và chỉ trong một tờ giấy các em có thể trình bày
nội dung của bài học. Học sinh sẽ tự khám phá và khi tạo được một tác phẩm
đẹp, ý tưởng hoàn chỉnh được giáo viên và các bạn ngợi khen sẽ phấn khởi rất
nhiều.
Các em khác cũng sẽ cố gắng tự hoàn thiện mình và mỗi học sinh có
một tính cách, một ý tưởng rất khác nhau khi trình bày sơ đồ tư duy của mình
nhưng điều quan động là các em biết cách tự ghi chép đầy đủ nội dung bài học
để học ở nhà có thể trinh bày trước tập thể lớp và ghi nhớ lâu kiến thức bài học.
100% học sinh lớp 12 do tôi giảng dạy đều biết cách thực hiện sơ đồ tư
duy môn lịch sử. Lúc đầu các em vẽ sơ đồ tư duy chưa quen theo cách ghi ký tự

ở từng nhánh, nhưng dần dần học sinh đã đạt yêu cầu tốt hơn. Đặc biệt học sinh
lớp 12 chỉ cần 24 sơ đồ tư duy là tác phẩm do tự tay mình thiết lập nên các em
có thể tự ôn tập thi tốt nghiệp thuận lợi hơn.
II. Bài học kinh nghiệm
1/ Đối với học sinh:
Môn lịch sử cũng như nhiều môn học khác đòi hỏi sự chăm chỉ trong
quá trình học tập. Sự đầu tư thời gian và công sức để học là một trong những
nhân tố quan trọng làm nên thành công.
Nếu các học sinh nghĩ rằng chỉ học thuộc lòng để nhớ các sự kiện là đã
học tốt môn lịch sử thì đơn giản quá. Lịch sử là môn học đòi hỏi rất cao tư duy
độc lập của người học trong cách đánh giá, phân tích nhân vật, sự kiện, v.v
Học sinh không nên hiểu chỉ học trong sách giáo khoa là đủ. Những kiến
thức trong sách giáo khoa mới chỉ tóm lược vắn tắt tiến trình lịch sử quốc gia và
thế giới. Nếu có thời gian giáo viên hướng dẫn học sinh đọc thêm các sách lịch
sử khác để hiểu biết thêm.
13
Mỗi lần học bài cũ ở nhà, các em hãy lật trang vở(trang sơ đồ tư duy)
của từng bài một và dừng lại xem qua một lượt. Cách này giúp các em tự động
khắc sâu kiến thức(ví dụ: khi học đến bài 10 thì bài một của em đã được nhắc lại
đến 10 lần, bài hai 09 lần ) hoặc có thể nảy sinh ý tưởng sáng tạo bổ sung cho
bài học trước. Việc này còn giúp các em hệ thống kiến thức, liên hẹ kiến thức
giữa bài trước và bài sau.
2/ Đối với xã hội:
Để học sinh yêu lịch sử thì cần có sự quan tâm đúng mức của xã hội.
Một dân tộc yêu lịch sử, tôn trọng lịch sử thì sẽ có những học sinh yêu lịch sử,
thích học lịch sử.
3/ Đối với giáo viên
Giáo viên dạy môn lịch sử trước hết phải có lòng yêu nghề và có kiến
thức sâu về chuyên môn.
Làm cho học sinh thấy được học lịch sử có ý nghĩa sống còn đối với sự

tồn tại của quốc gia dân tộc.
Cần cho học sinh thấy học lịch sử không có giới hạn mà là học suốt đời
như các môn học khác.
Khi dạy học các thầy cô không nên quá cứng nhắc về phương pháp, mà
phải có sự linh hoạt trong từng bài giảng.
Trước hết giáo viên phải tạo tâm lý thoải mái cho học sinh thì học mới
có hiệu quả.
III. Kiến nghị
Sơ đồ tư duy là một công cụ tư duy thực sự hiệu quả bởi nó tối đa hoá
được nguồn lực của cá nhân và tập thể. Mỗi thành viên đều rèn luyện được khả
năng tư duy, kỹ năng thuyết trình và làm việc khoa học. Sử dụng sơ đồ tư duy
giúp cho các thành viên hiểu được nội dung bài học một cách rõ ràng và hệ
thống. Việc ghi nhớ cũng như vận dụng cũng sẽ tốt hơn. Chỉ cần nhìn vào sơ đồ
tư duy, bất kỳ thành viên nào của nhóm cũng có thể thuyết trình được nội dung
bài học.
Bản chất của dạy học lấy người học làm trung tâm là phát huy cao độ
tính tự giác, tích cực, độc lập, sáng tạo của người học. Bộ, Sở GD&ĐT, các nhà
khoa học, Ban giám hiệu, giáo viên và học sinh cần quan tâm hơn nữa.
14
C. KẾT LUẬN
Việc vận dụng sơ đồ tư duy trong dạy học lịch sử ở trường THPT sẽ dần
dần hình thành cho học sinh tư duy mạch lạc, hiểu biết vấn đề một cách sâu sắc,
có cách nhìn vấn đề một cách hệ thống, khoa học. Sử dụng sơ đồ tư duy kết hợp
với các phương pháp dạy học tích cực khác như vấn đáp gợi mở, thuyết trình,
xem phim minh họa… có tính khả thi cao góp phần đổi mới phương pháp dạy
học, đặc biệt là đối với các lớp ở cấp THPT kể từ năm học 2012 – 2013.
Thanh hóa, ngày 09 tháng 5 năm 2013
XÁC NHẬN
CỦA THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ
Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình viết,

không sao chép nội dung của người khác.
Người viết

Nguyễn Ngọc Chí
15
“ MỘT SỐ KINH NGHIỆM BAN ĐẦU KHI SỬ DỤNG SƠ ĐỒ TƯ DUY
TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG”
MỤC LỤC
A. ĐẶT VẤN ĐỀ 1
1. Lí do chọn đề tài 1
2. Mục đích nghiên cứu 2
3. Đối tượng nghiên cứu 2
4. Phạm vi nghiên cứu 2
5. Phương pháp nghiên cứu 2
B. NỘI DUNG 3
Chương I . THỰC TIỄN CỦA VẤN ĐỀ 3
I. Thuận lợi 3
II. Khó khăn 3
Chương II . GIỚI THIỆU CÁC NỘI DUNG VÀ BIỆN PHÁP CHÍNH 4
I. Giới thiệu về sơ đồ tư duy và phương pháp hình thành sơ đồ tư duy… 4
1/ Giới thiệu đôi nét về sơ đồ tư duy 4
2/ phương pháp hình thành sơ đồ tư duy trong dạy học 4
II. Tiến trình một tiết dạy theo sơ đồ tư duy trong dạy học lịch sử ở trường
THPT 6
1/ Bước khởi đầu 6
2/ Hướng dẫn học sinh làm sơ đồ tư duy 8
3/ Một vài lưu ý khi lập sơ đồ 8
III. Cụ thể: 10
1/ Kiểm tra bài cũ 10
2/ Dạy bài mới 10

3/ Củng cố 11
4/ Kinh nghiệm cho thấy 11
5/ Nhận thức bước đầu………………………………………………………12
Chương III. KẾT QUẢ, BÀI HỌC KINH NGHIỆM VÀ KIẾN NGHỊ 13
I. Kết quả đạt được 13
II. Bài học kinh nghiệm 14
1/ Đối với học sinh………………………………………………………… 14
2/ Đối với xã hội……………………………………… ………………… 14
3/ Đối với giáo viên………………………………………………… …….14
III. Kiến nghị 14
C. KẾT LUẬN 15
16
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Trần Đình Châu, Đặng Thị Thu Thủy; Bản đồ tư duy – công cụ hiệu quả hỗ
trợ dạy học và công tác quản lý nhà trường, Báo Giáo dục&Thời đại, số 147
ngày 14/9/2010.
2. www.mind-map.com (trang web chính thức của Tony Buzan)
3. www.peterussell.com/mindmaps/mindmap.htm
4. Hướng dẫn sử dụng phần mềm sơ đồ tư duy (xem phim minh họa)
5. Phim giới thiệu một số giáo viên và học sinh các trường THPT, TTGDTX áp
dụng thành công việc sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy và học của đài truyền hình
17