Dược liệu chứa Quinonoid

TS. Nguyễn Viết Kình
BM. Dƣợc liệu
Tháng 9-2010
2
O
O
O
OH OH
OH
OH
H H
dạng oxy-hóa
dạng khử
MỞ ĐẦU
Đại cƣơng về Quinonoid
Là 1 nhóm sắc tố tự nhiên, hiện diện chủ yếu trong thực vật
& một số vi sinh vật (nấm mốc), hải sinh vật, côn trùng.
• Trong cấu trúc có 2 nhóm chức ceton (thƣờng là para).
• Có thể ở dạng oxy-hóa hoặc dạng khử
3
PHÂN LOẠI QUINONOID
benzoquinon
naphthoquinon (chủ yếu : para-naphthoquinon)
phenanthranquinon (ortho và para diceton)
alkaloid quinon (t quan trng)
anthraquinon (1,2 di-OH) anthraquinon và
(1,8 di-OH) anthraquinon

4
O
O

O
O
O
O
O
O
O
O
benzoquinon
p-naphthoquinon (para)
(ortho)
anthraquinon
6
1
2
5
4
3
phenanthraquinon
5
BENZOQUINON
Chủ yếu gặp ở Nấm và côn trùng, 1 số ở thực vật bậc cao.
Trong thực vật bậc cao : chú ý các isopren benzoquinon
plastoquinon
O
O
Me
Me
O
O

MeO
MeO
Me
R
9
H R
n
H
(n = 6 – 10)
Ghi chú : có nhiều tài liệu công bố các giá trị n khác nhau
các ubiquinon
R = C
5
H
8
(isopren)
6
2,6 dimethoxy
benzoquinon
BENZOQUINON
O
O
O
O
Me
O
O
MeO OMe
O
O

Me
MeO
HO
O
O
MeHO
OHMeO
O
O
MeO Me
MeO Me
aurantiogliocladin
benzoquinon
2-methyl
benzoquinon
spinulosin
Fumigatin
7
NAPHTHOQUINON
plumbagin lapachol eleutherin
O
O
Me Me
O
O
Me
OH
O
OOH
chimaphilin phthiocol juglon

O
OOH
Me
O
O
OH
C
5
H
8
O
O
O
Me
OMe
Có nguồn gốc thực vật
8
Có nguồn gốc động vật
NAPHTHOQUINON
O
O
OH
OH
OH
OH
HO
O
O
OH
OH

OH
HO
HO
O
O
Me
CH
2
CH
Me
OH
Me
C
16
H
33
echinochrom A spinachrom A
vitamin K1
9
PHENANTHRAQUINON
o-phenanthraquinon khung abietan p-phenanthraquinon
O
O O
O
1
2
3
4
5
6

7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Tƣơng đối t gặp / tự nhiên.
Còn đƣợc coi là các terpenoid quinon
Điển hình : các tanshinon / Đan sâm (
Salvia miltiorrhiza
)
(khá đặc trƣng cho chi Salvia)
10
NO
O
OH
Me
N
O
OH
Me
O

N
O
OH
Me
HO
C
5
H
8
C
5
H
8
ALKALOID QUINON
pyrayaquinon A pyrayaquinon B
murrayaquinon D
11
ANTHRAQUINON
O
O
anthraquinon
O
OH
H H
H H
H
H OH
anthranol
anthron
dihydroanthranol

dạng khử
dạng oxy hóa
12
13
MỤC TIÊU HỌC TẬP
1. Đặc điểm cấu trúc của 3 nhóm anthranoid
(nhóm phẩm nhuộm, nhuận tẩy và dimer).
TRÌNH BÀY ĐƢỢC
2. Các tnh chất căn bản của anthranoid
3. Nguyên tắc chiết xuất anthranoid từ dƣợc liệu
4. Các phƣơng pháp định tnh, định lƣợng
anthranoid trong dƣợc liệu.
5. Tác dụng sinh hc – Công dụng của anthranoid
6. 08 dƣợc liệu chứa anthranoid chnh
(Cassia, Đại hoàng, Lô hội …)
14
1. ĐỊNH NGHĨA
Anthranoid là những glycosid có
phần aglycon là Δ’ của 9,10 diceton-anthracen.
(= anthracenoid)
O
O
1
2
3
4
5
6
7
8








9
10
15
THUẬT NGỮ
nhóm 1,8 di-OH AQ : ở C3, C6 thƣờng có nhóm thế
CH
3
, CH
3
O, CH
2
OH, CHO, COOH, OH
 gi chung là Oxy Methyl Anthraquinon (OMA)
anthraquinon
anthron, anthranol
dihydroanthranol
AQ oxy hóa
AQ khử
dạng aglycon
anthraglycosid (AG)
anthraquinon (AQ)
dạng O-/C-glycosid
dạng aglycon

ANTHRANOID
16
anthraquinon anthron anthranol dihydroanthranol
AQ
1 dạng oxy-hóa 3 dạng khử
anthraquinon anthron anthranol dihydroanthranol
glycosid glycosid glycosid glycosid
AG
+ ose ANTHRANOID
17
(C
6
– C
3
) Phenyl-propanoid, Coumarin
(C
6
– C
3
)
2
Lignan
(C
6
– C
3
)
n
Lignin
(C

6
–C
3
–C
6
) Flavonoid (eu-F và iso-F)
(C
6
–C
3
–C
6
)
2
Bi-Flavonoid
(C
6
–C
3
–C
6
)
n
Tannin ngƣng tụ
2. VỊ TRÍ PHÂN LOẠI
18
2. VỊ TRÍ PHÂN LOẠI
C
6
Benzoquinon

C
6
– C
1
Phenolic acid
(C
6
– C
1
)
2
Anthraquinon, Stilben
C
6
– C
1
– C
6
Xanthon
C
6
– C
2
Phenyl acetic acid, acetophenol
C
6
– C
4
Naphthoquinon



O
O


Anthraquinon Stilben
O
O
Xanthon

19
O
O
1
2
3
45
6
7
8
9
10
O
O
OHOH
8
1
1
2
O

O
OH
OH
nhóm phẩm nhuộm nhóm nhuận tẩy
20
3. PHÂN LOẠI ANTHRAQUINON
3.1. nhóm phẩm nhuộm 3.2. nhóm nhuận tẩy




sinh tổng hợp :
con đƣờng acid shikimic
sinh tổng hợp :
con đƣờng polyacetat





O
O OR
OR
1
2
8
O
O OROR
1
2

8
O
O
OH
OH
alizarin istizin
O OHOH
O
21
3.1. NHÓM PHẨM NHUỘM
2 nhóm –OH (hoặc –OR) kế cận (C
1
và C
2
)
 nhóm 1,2 dihydroxy anthraquinon (nhóm 1,2)
màu vàng tƣơi, vàng cam, đỏ cam đến ta.
thƣờng gặp / h Rubiaceae; trong côn trùng.
O
O OR
OR
1
2
8
22
acid ruberythric
O
O
OH
OH

OH
O
O
OH
OH
O
O
O
OH
glc
xyl
O
O
OH
OH
OHOH
HOOC
O
O
OH
MeOH
HO
OH COOH
glucose
boletol
purpurin* alizarin*
acid carminic
3.1. NHÓM PHẨM NHUỘM
23
O

OOH
OH
O
O
S Ph
NH R
NH R
SPh
NHÓM NHUỘM MÀU TNG HỢP
green dyes yellow dyes
(R = C
2
H
4
OH)
24
2 nhóm –OH (hoặc –OR) ở C
1
và C
8
()
 nhóm 1,8 dihydroxy anthraquinon (nhóm 1,8)
màu vàng nhạt  vàng cam, đỏ cam.
gặp / h Fabaceae, Polygonaceae, Asphodelaceae
ở C
3
: R = CH
3
, OCH
3

, CH
2
OH, CHO, COOH (OMA)
1
3
8
O
O OROR
R
3.2. NHÓM NHUẬN TẨY
25
Istizin H
Chrysophanol CH
3
Aloe emodin CH
2
OH
Rhein COOH
O
O OHOH
R
3
O
O OHOH
MeRO
H  Chrysophanol
HO  Emodin
MeO  Physcion
3.2. NHÓM NHUẬN TẨY