NHỮNG VẤN ðỀ CƠ BẢN VỀ THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH VÀ VAI TRÒ CỦA NHÀ NƯỚC TRONG PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG

L I CAM ðOAN

Tơi xin cam đoan b n lu n án này là cơng trình nghiên c u c a
riêng tôi. Các s li u, k t qu nêu trong lu n án là trung th c và có
ngu n g c rõ ràng.
TÁC GI LU N ÁN

Bùi Văn Th ch


M CL C
Trang

Trang ph bìa
L i cam đoan
M cl c
Danh m c các ch vi t t t
Danh m c các b ng
Danh m c các bi u ñ
Danh m c các sơ ñ
L IM

ð U

1

CHƯƠNG I: NH NG V N ð CƠ B N V TH TRƯ NG TÀI CHÍNH
VÀ VAI TRỊ C A NHÀ NƯ C TRONG PHÁT TRI N TH TRƯ NG
TÀI CHÍNH TRONG N N KINH T TH TRƯ NG

7

1.1.

7

T ng quan v th trư ng tài chính

1.1.1. Khái ni m th trư ng tài chính

7

1.1.2. Ch c năng c a th trư ng tài chính

9

1.1.3. Phân lo i th trư ng tài chính

12

1.1.4. Các cơng c c a th trư ng tài chính

17

1.1.5. Các ch th tham gia th trư ng tài chính

23

1.1.6 Nh ng ñi u ki n c n thi t ñ phát tri n th trư ng tài chính

26

1.2.

Vai trị c a nhà nư c trong phát tri n th trư ng tài chính

31

1.2.1 Cơ s lý lu n v vai trị c a Nhà nư c trong n n kinh t th trư ng

31

1.2.2 Cơ s lý lu n v vai trò c a Nhà nư c trong phát tri n TTTC

36

1.2.3 Vai trị c a nhà nư c đ i v i th trư ng ti n t

44

1.2.4 Vai trò c a nhà nư c ñ i v i th trư ng ch ng khoán

48

1.2.5 Các nhân t

52

nh hư ng ñ n ho t ñ ng qu n lý Nhà nư c ñ i v i TTTC

1.3

Kinh nghi m v qu n lý nhà nư c ñ i v i s phát tri n TTTC
c a m t s nư c trên th gi i

54

1.3.1 Vai trò qu n lý nhà nư c ñ i v i s phát tri n TTTC Trung Qu c

54

1.3.2 Vai trò qu n lý nhà nư c ñ i v i s phát tri n TTTC Nh t B n

62

1.3.3 Vai trò qu n lý nhà nư c ñ i v i s phát tri n TTTC
trong khu v c ðông Nam Á

các nư c

66

1.3.4 M t s bài h c rút ra t vi c nghiên c u kinh nghi m v qu n lý
nhà nư c trong phát tri n TTTC c a m t s nư c trên th gi i

71


CHƯƠNG 2: TH C TR NG VAI TRÒ C A NHÀ NƯ C TRONG
PHÁT TRI N TH TRƯ NG TÀI CHÍNH VI T NAM

75

2.1.

75

Khái quát chung v th trư ng tài chính Vi t Nam

2.1.1. Th trư ng ti n t c a Vi t Nam

75

2.1.2. Th trư ng v n Vi t Nam

88

2.2

Vai trò c a Nhà nư c trong quá trình hình thành và phát tri n
c a th trư ng tài chính Vi t Nam

95

2.2.1 Vai trị c a Nhà nư c trong vi c hình thành và phát tri n th
trư ng ti n t Vi t Nam

95

2.2.2 Vai trò c a Nhà nư c trong vi c hình thành và phát tri n th
trư ng v n Vi t Nam

122

CHƯƠNG 3: GI I PHÁP NÂNG CAO VAI TRÒ C A NHÀ NƯ C
TRONG PHÁT TRI N TH TRƯ NG TÀI CHÍNH VI T NAM TH I
GIAN T I

160

3.1

160

Quan ñi m và phương hư ng phát tri n th trư ng tài chính
Vi t Nam

3.1.1 Quan ñi m phát tri n th trư ng tài chính Vi t Nam

160

3.1.2 Phương hư ng phát tri n th trư ng tài chính Vi t Nam

162

3.1.3 Cơ h i và thách th c ñ i v i th trư ng tài chính Vi t Nam

164

3.2 Gi i pháp nh m nâng cao vai trò c a Nhà nư c trong vi c phát
tri n th trư ng tài chính Vi t Nam

166

3.2.1. Nh ng gi i pháp nh m nâng cao vai trò c a Nhà nư c trong phát
tri n th trư ng ti n t

166

3.2.2 Nh ng gi i pháp nh m nâng cao vai trò c a Nhà nư c trong phát
tri n th trư ng ch ng khoán

181

3.2.3 Gi i pháp t o s g n k t, ñ ng b gi a TTTT và TTCK
K T LU N
DANH M C CÁC CƠNG TRÌNH C A TÁC GI
TÀI LI U THAM KH O

195
197


DANH M C CH

VI T T T

CBTT

Công b thông tin

CCQðT

Ch ng ch qu đ u tư

CK&TTCK

Ch ng khốn và th trư ng ch ng khốn

CPH

C ph n hố

CSTT

Chính sách ti n t

CtyCK

Cơng ty ch ng khốn

CtyCP

Cơng ty c ph n

CtyNY

Cơng ty niêm y t

CtyQLQ

Công ty qu n lý qu

DNNN

Doanh nghi p Nhà nư c

ðKGD

ðăng kí giao đ ch

ðTCK

ð u tư ch ng khốn

ðTNN

ð u tư nư c ngồi

GDCK

Giao d ch ch ng khốn

GTCG

Gi y t có giá

HðQT

H i đ ng Qu n tr

LNH

Liên ngân hàng

NHTW

Ngân hàng Trung ương

NHNN

Ngân hàng Nhà nư c

NHTM

Ngân hàng thương m i

NHTM NN

Ngân hàng thương m i nhà nư c

NHTMCP

Ngân hàng thương m i c ph n

NSNN

Ngân sách nhà nư c

PHCK

Phát hành ch ng khoán

QLNN

Qu n lý Nhà nư c

TCNY

T ch c niêm y t

TCPH

T ch c phát hành


TCTD

T ch c tín d ng

TNHH

Trách nhi m h u h n

TPCP

Trái phi u Chính ph

TPKB

Tín phi u kho b c

TPCQðP

Trái phi u chính quy n đ a phương

TTCK

Th trư ng ch ng khoán

TTGDCK

Trung tâm giao d ch ch ng khoán

TTGDCK HN

Trung tâm giao d ch ch ng khoán Hà N i

TTGDCK Tp.HCM

Trung tâm giao d ch ch ng khoán thành ph H Chí Minh

TTTC

Th trư ng tài chính

TTTT

Th trư ng ti n t

TTLKCK

Trung tâm lưu kí ch ng khốn

SGDCK

S giao d ch ch ng khoán

SGDCK.HN

S giao d ch ch ng khoán Hà N i

SGDCK Tp.HCM

S giao d ch ch ng khốn thành ph H Chí Minh

UBCKNN

U ban ch ng khoán Nhà nư c


DANH M C CÁC B NG

S

HI U

TÊN B NG

m t s nư c ðông Nam Á

Trang

1.1

T l ti t ki m

67

1.2

T ng giá tr trái phi u trong nư c b ng n i t năm
2001 (% GDP)

68

2.1

Ngu n v n huy ñ ng c a các NHTM giai ño n 2004-2007

76

2.2

T ng s phiên và doanh s giao d ch trên th trư ng m
t 2000-2008

87

2.3

Quy mô kh i lư ng niêm y t và giá tr giao d ch ch ng

khốn niêm y t trên tồn th trư ng năm 2007

90

2.4

T ng h p k t qu trúng th u tín phi u Kho b c t 2000 2009

100

2.5

Danh m c gi y t có giá đư c giao d ch trên th trư ng
m

103

2.6

S lư ng các thành viên tham gia th trư ng m

105

2.7

M t s ch tiêu ñánh giá hi u qu ho t ñ ng c a các
NHTMNN giai ño n 2000 - 2008

119

DANH M C CÁC BI U ð

S

TÊN BI U ð

Trang

2.1

Tình hình huy đ ng v n c a các NHTM t năm 2004-2009

77

2.2

Tăng trư ng tín d ng c a các NHTM t năm 2004-2009

78

2.3

Tăng trư ng c a doanh s giao d ch ngo i t trên TTLNH

81

2.4

Bi n ñ ng c a t giá USD/USD trong 2 năm 2008-2009

82

2.5

T ng h p k t qu trúng th u tín phi u Kho b c t 2001 - 2009

85

2.6

Di n bi n ch s VN-Index t ngày 03/01/2006 ñ n 6/8/2008

91

2.7

Di n bi n lãi su t c a NHNN Vi t Nam th i gian qua (20022009)

109

2.8

T ng giá tr ch ng khốn đăng ký theo m nh giá t i
TTLKCK t năm 2006-2009

138

HI U

DANH M C CÁC SƠ ð

S

HI U

TÊN SƠ ð

Trang

1.1

Ch c năng d n chuy n v n c a TTTC

10

2.1

Mô hình ban đ u v t ch c b máy QLNN và t ch c
TTCK

124

Mơ hình hi n nay v t ch c b máy QLNN và t ch c
TTCK.

126

2.2

1

L IM
1.

ð U

Tính c p thi t c a đ tài
T sau ð i h i ð ng toàn qu c l n th VI ñ n nay, Vi t Nam ñư c xem là

m t trong nh ng qu c gia chuy n đ i thành cơng và sau hơn 2 th p k ñ i m i ñã
ñ t ñư c nhi u thành t u quan tr ng trong phát tri n n n kinh t th trư ng ñ nh hư ng
xã h i ch nghĩa, trong đó có th trư ng tài chính (TTTC). ð n nay TTTC Vi t Nam đã
đư c hình thành v cơ b n và có th kh ng đ nh s phát tri n c a TTTC là ñ ng l c
quan tr ng góp ph n phát tri n các lo i th trư ng khác trong n n kinh t như th
trư ng hàng hoá, d ch v ; th trư ng s c lao ñ ng; th trư ng b t ñ ng s n; th
trư ng khoa h c, công ngh ,…Th c ti n quá trình hình thành các th trư ng trên th
gi i và

nư c ta cho th y TTTC là m t trong nh ng y u t c u thành khơng th thi u

đư c trong n n kinh t th trư ng, có vai trị đ c bi t quan tr ng ñ i v i vi c huy
ñ ng ti t ki m và phân b các ngu n v n. TTTC phát tri n lành m nh là nhân t thi t
y u ñ m b o n đ nh kinh t vĩ mơ, nâng cao kh năng c nh tranh c a n n kinh t và
thúc ñ y kinh t phát tri n b n v ng.
Tuy nhiên, nhìn m t cách t ng th và nghiêm túc v quá trình hình thành và s
phát tri n nhanh chóng v a qua c a TTTC Vi t Nam, chúng tơi cho r ng cịn có
nhi u v n ñ t n t i, h n ch . TTTC Vi t Nam ñ t trong t ng th phát tri n các lo i

th trư ng trong n n kinh t , v n chưa ñáp ng ñư c yêu c u phát tri n nhanh và b n
v ng c a n n kinh t Vi t Nam, ñ c bi t là trong b i c nh h i nh p kinh t qu c t .
Trong các th trư ng b ph n c a TTTC, ñ c bi t là TTCK, các y u t c u thành th
trư ng (cung, c u, hàng hoá, giá c , cơ ch thanh toán - giao d ch, môi trư ng th
ch ..) cũng chưa đư c hình thành và v n hành m t cách đ ng b . Vì v y, s phát
tri n nhanh chóng v quy mơ c a TTCK Vi t Nam trong vài năm tr l i ñây ñã và
ñang có nhi u mâu thu n v i cơ ch đi u hành cịn nhi u b t c p, n ng v hành chính
c a các cơ quan qu n lý nhà nư c trong lĩnh v c này. Có th kh ng đ nh, s hình
thành và phát tri n c a TTTC c n có s tác ñ ng c a nhi u nhân t , nh t là vai trị
đ c bi t quan tr ng c a Nhà nư c ñ t ng bư c thi t l p và v n hành th trư ng theo
đúng nghĩa c a nó, nh m khai thác tính ưu vi t c a TTTC ph c v s nghi p cơng
nghi p hố, hi n ñ i hoá ñ t nư c.


2

Lý thuy t kinh t và kinh nghi m c a các nư c, nh t là các nư c có n n kinh
t chuy n đ i, cho th y phát tri n TTTC là m t công vi c r t ph c t p và n ch a
nhi u r i ro. Vì v y, nhà nư c ph i n l c ñ thư ng xuyên hồn ch nh khn kh
pháp lý và cơ ch qu n lý; t ch c b máy ñi u hành ho t ñ ng, qu n lý th trư ng ñ
ñi u ch nh và t o ñi u ki n thúc đ y s v n hành thơng thống c a th trư ng, ñáp
ng yêu c u phát tri n kinh t ñ t nư c trong t ng th i kỳ theo m c tiêu ñã ñ ra.
Xu t phát t nh ng lý do trên tác gi đã ch n v n đ : "Vai trị c a nhà nư c
trong vi c phát tri n th trư ng tài chính

Vi t Nam" làm đ tài nghiên c u lu n

án ti n sĩ.
2.

M c đích nghiên c u
Lu n án t p trung nghiên c u nh ng v n ñ sau :
- Nghiên c u nh ng v n ñ lý lu n cơ b n v TTTC và vai trò c a nhà nư c

ñ i v i s phát tri n c a TTTC.
- ðánh giá ñúng nh ng k t qu ñ t ñư c, phân tích và làm rõ nh ng h n ch ,
b t c p c a các cơ quan nhà nư c trong vi c th c hi n ch c năng qu n lý nhà nư c
ñ i v i TTTC

nư c ta.

- ð xu t, ki n ngh các chính sách, gi i pháp đ xây d ng cơ ch qu n lý
thơng thống, lu t pháp ñ ng b , liên k t ch t ch b o ñ m nhà nư c th c hi n t t
vai trị c a mình t o ñi u ki n cho TTTC nư c ta phát tri n ngày càng hoàn thi n.
3.

ð i tư ng và ph m vi nghiên c u
Lu n án t p trung nghiên c u vai trò c a nhà nư c ñ i v i th trư ng tài

chính

Vi t Nam nói chung và các th trư ng b ph n bao g m: th trư ng ti n t

(TTTT) và th trư ng ch ng khoán (TTCK) nói riêng trong giai đo n t năm 2000
(th i đi m TTCK Vi t Nam chính th c ñi vào ho t ñ ng) ñ n năm 2009.
Lu n án ch bàn v nh ng v n ñ chung, mang tính vĩ mơ mà khơng đi sâu
vào các v n đ có tính ch t k thu t.
4.

Phương pháp nghiên c u

ð nghiên c u vai trò c a nhà nư c trong vi c phát tri n TTTC

tác gi s d ng nh ng phương pháp nghiên c u sau:

Vi t Nam,


3

Phương pháp k th a: trong quá trình nghiên c u, tác gi s khai thác s
li u t nhi u ngu n như: các Báo cáo thư ng niên c a NHNN, UBCKNN; các k
ho ch phát tri n kinh t - xã h i c a Chính ph và Niên giám th ng kê hàng năm
c a T ng c c Th ng kê. Ngoài ra, tác gi cũng khai thác và s d ng thêm các k t
qu nghiên c u, đánh giá trong và ngồi nư c v phát tri n th trư ng tài chính c a
Vi t Nam trong th i gian qua ñ ñ i chi u, so sánh... ph c v cho m c tiêu nghiên
c u c a lu n án.
Phương pháp nghiên c u ñ nh lư ng: ñư c s d ng đ đánh giá quy mơ c a
TTTT và TTCK. Cơ s d li u ch y u thu th p t k t qu ho t ñ ng giao d ch c a
các th trư ng t năm 2000 đ n năm 2009.
Phương pháp phân tích, t ng h p: s d ng trong quá trình nghiên c u lý
thuy t và hoàn thi n lu n án. K t qu t vi c thu th p thơng tin, t các mơ hình x
lý s li u s đư c di n gi i và phân tích th c tr ng TTTT và TTCK; ñánh giá vai trị
nhà nư c trong phát tri n TTTC nói chung TTTT và TTCK nói riêng. D a trên
nh ng k t qu phân tích, t ng h p đ đ xu t phương hư ng, m c tiêu, cơ ch , gi i
pháp nh m b o ñ m nhà nư c th c hi n t t vai trò c a mình trong phát tri n TTTC
Vi t nam trong th i gian t i.
5.

Tình hình nghiên c u
Phát tri n TTTC là v n đ s ng cịn ñ i v i s phát tri n kinh t , xã h i m i

qu c gia, nhưng ñây là v n ñ h t s c nh y c m, ph c t p, do đó đã thu hút ñư c s
quan tâm nghiên c u c a nhi u nhà qu n lý, nhà khoa h c trong và ngồi nư c.
5.1. Tình hình nghiên c u ngoài nư c
Trong tác ph m Financial markets and institutions, tác gi Anthony Saunders đã
phân tích nh ng b ph n c u thành c a TTTC và m i quan h gi a các b ph n.
Anthony cho r ng các trung gian tài chính (g m ngân hàng và các đ nh ch tài chính
khác) có vai trị r t quan tr ng ñ i v i s phát tri n c a TTTC. Tuy v y TTTC cũng
không th thi u s tham gia c a các ch th khác như nhà ñ u tư, ngư i ti t ki m.
ð c bi t, ông nh n m nh vai trò quan tr ng c a Nhà nư c ñ i v i s phát tri n c a
th trư ng, nh t là trong giai ño n đ u. Tuy nhiên, Anthony l i khơng đ c p ñ n
m t cách c th các phương th c ñi u ch nh và tác ñ ng th trư ng c a Nhà nư c.


4

Tác gi c a lu n án ti n s Engstrom, Eric Capen v i ñ tài “Essays on
financial market risk premiums” t i ñ i h c COLUMBIA, M l i đ c p đ n vai trị
c a nhà nư c trong vi c ñi u ti t và h n ch nh ng r i ro chính tr , r i ro ñ o ñ c và
r i ro thơng tin có nguy cơ làm s p ñ TTTC, ñ c bi t là

các qu c gia có n n kinh

t chuy n đ i như Mexico, Brazil, Hungary…vv. Tác gi Terada, Akiko trong lu n
án ti n s b o v t i ð i h c GEORGE WASHINGTON v i tiêu ñ Imperfect
financial market, macroeconomic volatility, and 'sudden stop' of capitalinflows l i
cho r ng s thi u hoàn thi n c a TTTC là nguyên nhân ch y u d n ñ n s d ch
chuy n ñ t ng t c a các dòng v n luân chuy n ra-vào n n kinh t , t đó gây nên
nh ng kh ng hồng nghiêm tr ng v s n xu t, ñ u tư và xu t nh p kh u. Trong ph n
khuy n ngh , tác gi cũng cho r ng n u Chính ph các nư c ðơng Nam Á có m t h

th ng “c nh báo s m” thì cu c kh ng hồng tài chính - ti n t năm 1997 đã khơng đ
l i nh ng di ch ng n ng n ñ i v i n n kinh t .
Nikiforos T. Laopodis trong bài báo Financial market liberalization and
stock market efficiency: the case of Greece ñăng trên t p chí Managerial Finance
(s 29 - kỳ 4 năm 2003) l i cho r ng, s cam k t c a Chính ph v m c đ t do
hoá c a TTTC là nhân t quan tr ng quy t ñ nh hi u qu c a th trư ng c phi u.
Nó khơng nh ng làm tăng tính thanh kho n cho các c phi u giao d ch trên th
trư ng mà còn giúp cho các dòng v n qu c t luân chuy n, kích thích s phát tri n
c a các n n kinh t .
Nhìn chung, các cơng trình nghiên c u

nư c ngồi, dư i nhi u giác đ

khác nhau đ u nh n m nh vai trò quan tr ng c a Nhà nư c ñ i v i s phát tri n c a
TTTC. Tuy nhiên, ña ph n các nghiên c u k trên là nghiên c u ñ nh lư ng nên các
khuy n ngh và ñ xu t chính sách khơng nhi u. Trong b i c nh Vi t Nam, TTTC
ñang trong giai ño n ñ u hình thành và phát tri n, cơ s d li u chưa ñ m b o ñ tin
c y đ có th đưa ra nh ng b ng ch ng đ nh lư ng thì vi c áp d ng nh ng k t qu
nghiên c u trên t ra khơng phù h p.
5.2. V tình hình nghiên c u trong nư c
TTTC ñã thu hút ñư c s quan tâm c a không ch các nhà qu n lý, nhà ñ u tư
mà k c các nhà nghiên c u trong nư c. Không k nh ng bài vi t t n m n trên các
báo và t p chí, đã có khá nhi u cơng trình nghiên c u cơng phu v n đ này ví d :


5

ð tài khoa h c c p nhà nư c KX01.07 thu c chương trình khoa h c c p nhà
nư c giai ño n 2001-2005 KX.01 “Phát tri n ñ ng b các lo i th trư ng trong n n
kinh t th trư ng ñ nh hư ng xã h i ch nghĩa” do GS.TS. Nguy n ðình Hương ch

nhi m ñã nghiên c u khá sâu v TTTC như là m t b ph n c u thành h th ng các
lo i th trư ng

Vi t Nam. TTTC

Vi t Nam đư c đánh giá là cịn khá sơ khai và

nhi u khi m khuy t. Các tác gi cho r ng s can thi p c a Nhà nư c là nhân t quy t
ñ nh s ra ñ i c a TTCK Vi t Nam năm 2000. Tuy nhiên s can thi p c a Nhà nư c
trong th i gian qua l i t ra khơng hi u qu đ i v i s phát tri n c a th trư ng.
ð tài khoa h c c p B năm 2001, mã s B2001.38.17 do PGS.TS Lê ð c
L ch nhi m “Gi i pháp phát tri n ñ ng b th trư ng tài chính

Vi t Nam hi n

nay” l i cho r ng vi c ra ñ i c a TTCK năm 2000 là quá s m. Các ñi u ki n c n
thi t cho th trư ng ho t ñ ng là chưa đ , trong khi đó các cơ quan qu n lý th
trư ng l i thi u kinh nghi m và y u trong cơng tác đi u hành, s d ng quá nhi u
các bi n pháp hành chính đ can thi p và th trư ng. Chính vì v y, TTCK

Vi t

Nam có d u hi u khơng n đ nh và thi u minh b ch.
Trong cu n sách “Th trư ng tài chính Vi t Nam - Th c tr ng, v n ñ và gi i
pháp chính sách” xu t b n năm 2004 do TS Võ Trí Thành ch biên đã khái quát
nh ng v n ñ lý lu n cơ b n v TTTC; trình bày nh ng m u hình c u trúc tài chính
trên th gi i, kinh nghi m phát tri n TTTC c a m t s nư c ñang phát tri n và
chuy n ñ i. Các tác gi đã mơ t b c tranh t ng th v TTTC Vi t Nam, ñ c trưng
c a s phát tri n các th trư ng c u thành c a TTTC g m: th trư ng ti n t , th
trư ng c phi u, th trư ng trái phi u, th trư ng tín d ng ngân hàng, t đó ch ra

nh ng b t c p, y u kém c a TTTC Vi t Nam. ð ng th i, ñưa ra m t s quan đi m
và gi i pháp chính sách nh m phát tri n và hoàn thi n TTTC Vi t Nam.
ð tài Khoa h c C p b

"Th c tr ng và gi i pháp hoàn thi n h th ng pháp

lu t cho s phát tri n c a th trư ng tài chính và d ch v tài chính" do tác gi Nguy n
Tr ng Nghĩa làm ch nhi m ñã ñ c p m t s gi i pháp xây d ng h th ng pháp lu t
ñ thúc ñ y s phát tri n c a TTTC

Vi t Nam. Tuy nhiên chưa ñ c p nhi u v

vai trị c a Nhà nư c đ i v i s phát tri n c a TTTC. Can thi p ñ n m c ñ nào và
như th nào v n ñang là m t câu h i chưa có l i gi i đáp.


6

ð tài Khoa h c C p b "Gi i pháp phát tri n d ch v tài chính - k tốn
trong đi u ki n h i nh p kinh t qu c t " c a tác gi TS ð ng Thái Hùng và
Nguy n Th Mùi làm ch nhi m ñã nghiên c u ñư c m t khía c nh c a phát tri n
TTTC, đó là phát tri n s n ph m d ch v tài chính.
Các cơng trình nghiên c u trên, ho c nghiên c u m t cách toàn di n v chi n
lư c phát tri n TTTC c a Vi t Nam, ho c nghiên c u sâu v các thành t khác nhau
c a TTTC như: TTTT và ngân hàng, TTCK... Tuy nhiên, chưa th y ñ tài nào nghiên
c u chuyên sâu v vai trò c a Nhà nư c trong vi c phát tri n TTTC, v n ñ này ch
ñư c ñ c p như là m t ph n khơng th thi u đư c c a các ñ tài nghiên c u.
6.

Ý nghĩa c a vi c nghiên c u

- Thông qua vi c nghiên c u, Lu n án góp ph n làm sáng t m t s v n ñ

cơ b n v TTTC và nh t là vai trò c a nhà nư c trong phát tri n TTTC.
- T s phân tích có h th ng th c tr ng vai trò c a nhà nư c trong phát tri n
TTTC Vi t Nam th i gian qua, Lu n án s ñưa ra nh ng ñánh giá khách quan v
nh ng k t qu ñã ñ t ñư c cũng như nh ng h n ch , t n t i và nguyên nhân c a
nh ng h n ch , t n t i c n kh c ph c đ phát huy vai trị c a nhà nư c trong phát
tri n TTTC Vi t Nam th i gian t i.
- Xu t phát t th c ti n vai trò c a nhà nư c trong phát tri n TTTC Vi t
Nam trong th i gian qua, Lu n án ñã ñ xu t các gi i pháp g n v i quan ñi m, ñ nh
hư ng và chi n lư c phát tri n TTTC Vi t Nam ñ n năm 2015, t m nhìn 2020,
nh m góp ph n nâng cao vai trị và hồn thi n cơ ch qu n lý, ñi u hành c a nhà
nư c trong phát tri n TTTC Vi t Nam th i gian t i.
7.

K t c u c a Lu n án
Ngoài ph n m c l c, danh m c ch vi t t t, l i nói đ u, n i dung c a Lu n

án ñư c chia thành 3 chương. C th là :
Chương 1: Nh ng v n ñ cơ b n v th trư ng tài chính và vai trò c a
nhà nư c trong phát tri n th trư ng tài chính trong n n kinh t th trư ng
Chương 2: Th c tr ng vai trò c a nhà nư c trong phát tri n th trư ng
tài chính

Vi t Nam

Chương 3: Gi i pháp nâng cao vai trò c a nhà nư c trong phát tri n th
trư ng tài chính Vi t Nam trong th i gian t i

7

Chương 1
NH NG V N ð CƠ B N V TH TRƯ NG TÀI CHÍNH
VÀ VAI TRỊ C A NHÀ NƯ C TRONG PHÁT TRI N TH TRƯ NG TÀI
CHÍNH TRONG N N KINH T TH TRƯ NG
1.1 T NG QUAN V TH TRƯ NG TÀI CHÍNH
1.1.1 Khái ni m th trư ng tài chính
Kinh t hàng hố ngày càng phát tri n, s phân cơng lao đ ng xã h i ngày
càng sâu s c, trong xã h i xu t hi n hai nhóm ngư i: nhóm nh ng ngư i thi u v n,
c n tìm ngu n tài tr cho ho t ñ ng s n xu t kinh doanh ho c tiêu dùng và nhóm
ngư i ti t ki m có v n dư th a mu n tìm cách sinh l i. Như v y, trong n n kinh t
lúc này ñã xu t hi n cung và c u v v n. N n kinh t nói chung và các ch th k
trên nói riêng s khơng có cơ h i phát tri n n u cung và c u v v n chưa g p ñư c
nhau. Lúc ñ u ngư i th a v n và ngư i thi u v n s tìm cách g p nhau m t cách
tr c ti p và t phát. H tho thu n v i nhau, qua đó m t ngư i s s d ng v n c a
ngư i kia trong m t th i gian nh t ñ nh v i đi u ki n hồn tr đúng th i h n kho n
v n ban ñ u và m t kho n “hoa h ng” tương x ng, ñư c g i là lãi. V i phương
th c này, nhu c u c a hai bên s ñư c tho mãn. Tuy nhiên, theo cách này chi phí
giao d ch (exchange cost) s r t cao b i c ngư i c n v n và ngư i có v n đ u có
th m t r t nhi u chi phí như: chi phí th i gian, chi phí đ i ch và tìm ki m đ i tác,
th m chí m t đi c nh ng cơ h i trong kinh doanh ñ g p ñư c nhau [31].
Như c ñi m trên ñư c kh c ph c v i s xu t hi n c a m t nhóm ngư i đ ng
ra làm trung gian gi a ngư i c n v n và ngư i có v n. H giúp cho ngư i c n v n
và ngư i có v n g p nhau d dàng hơn lúc đó xu t hi n các trung gian tài chính
(ngân hàng thương m i, qu tín d ng…). Tuy nhiên, nhu c u v n c a n n kinh t
ngày càng cao, nh t là ngu n v n trung và dài h n. Trong khi đó, các trung gian tài
chính khơng th ch ñ ng ñáp ng ñ y ñ nhu c u này. M t khác vì ph m vi l a
ch n phương án cho vay c a ch th cung ng v n còn h n h p. Lãi su t ngân hàng
không ph i lúc nào cũng h p d n ngư i có ti n g i ti n vào ngân hàng. V phía

ngư i c n v n cũng không ph i luôn luôn d dàng vay v n c a ngân hàng, nh t là
khi th c hi n các phương án ñ u tư có s r i ro và m o hi m cao.


8

Trong hồn c nh đó, b ng cách t o ra nh ng cơng c tài chính, ngư i c n v n
đã tìm cách g p tr c ti p nh ng ngư i th a v n. ðó có th là gi y n ho c gi y
ch ng nh n quy n s h u mà sau này đư c g i là ch ng khốn. B n thân nh ng
ngư i n m gi ch ng khốn đ u tiên chưa nghĩ đ n chuy n mua ñi bán l i chúng.
Nhưng sau này, cùng v i s phát tri n c a n n kinh t , m t th trư ng di n ra các
ho t ñ ng mua ñi bán l i nh ng gi y t có giá đã đư c hình thành. Th trư ng tài
chính theo đúng nghĩa c a nó xu t hi n t đó [31]. V y th trư ng tài chính (TTTC)
là gì?
Hi n nay có nhi u khái ni m khác nhau v TTTC:
TTTC cũng ñư c hi u theo nghĩa chung nh t là: t t c nh ng nơi mà t i đó
di n ra các ho t ñ ng trao ñ i liên quan t i ngu n l c tài chính (financial
resources). TTTC là th trư ng trong đó ngu n tài chính đư c chuy n t ngư i có
v n dư th a sang ngư i thi u v n thông qua m t phương th c th trư ng nào đó.
TTTC là t ng hồ các m i quan h cung c u v v n, là môi trư ng trong đó h
th ng tài chính v n ñ ng [31].
Nhà kinh t h c FREDERIC S.MISHKIN cho r ng: "TTTC là th trư ng
trong đó v n ñư c chuy n t nh ng ngư i hi n có dư th a v n sang nh ng ngư i
thi u v n” [20, tr.35]. Theo nghĩa đó, TTTC t n t i

t t c các n n kinh t mà

đó t n t i các quan h ti n t . ð i tư ng mua bán trên TTTC là m t lo i hàng hố
đ c bi t - đó là v n.
T nh ng cách hi u khác nhau v TTTC, chúng ta có th th y r ng khi ñ

c p ñ n TTTC khơng ch đ c p t i phương th c giao d ch, cơng c tài chính đư c
trao đ i mà cịn đ c p t i các ch th tham gia th trư ng và cơ ch giám sát. Vi c
chuy n ñ i quy n s h u và s d ng các ngu n tài chính trên TTTC đư c th c hi n
thơng qua các phương th c giao d ch và các công c tài chính nh t đ nh. TTTC là nơi
phát hành, mua bán, trao ñ i và chuy n như ng các cơng c tài chính theo các quy
t c, lu t l đã đư c quy đ nh. Vì v y, có th hi u:
Th trư ng tài chính là nơi di n ra vi c chuy n giao các ngu n tài chính m t
cách tr c ti p ho c gián ti p gi a các ch th kinh t v i nhau thông qua nh ng
phương th c giao d ch và cơng c tài chính nh t ñ nh nh m tho mãn quan h cung
c u v v n và m c đích ki m l i.


9

Như v y, ñ i tư ng mua bán trên TTTC là các ngu n tài chính ng n h n hay
dài h n, chúng ñư c chuy n t ch th th a v n sang ch th thi u v n thơng qua
các cơng c tài chính, đó là các ch ng khốn. Trư c đây, ch ng khốn đư c hi u là
lo i gi y t có giá, t c là m t gi y ch ng nh n kho n ti n mà ngư i ta đã ng ra và
có quy n đư c hư ng nh ng kho n l i t c nh t đ nh theo kỳ h n. Ví d : công trái
do Nhà nư c phát hành; các lo i c phi u, trái phi u do các doanh nghi p hay t
ch c tài chính phát hành và các d ng kỳ phi u, ch ng ch ti n g i,...Tuy nhiên, v i
s phát tri n c a TTCK, ch ng khốn khơng ch th hi n dư i d ng các gi y t có giá
mà cịn có th ghi l i trên h th ng thi t b ñi n t , các quy n ñư c mua c phi u, trái
phi u theo nh ng ñi u ki n nh t ñ nh ñã ñư c th a thu n trư c (ch ng khoán phái
sinh). Do v y, ch ng khốn đư c hi u r ng hơn, đó là các ch ng t dư i d ng gi y t
ho c ghi trên h th ng ñi n t xác nh n các quy n và l i ích h p pháp c a ngư i s
h u ch ng t đó v i ngư i phát hành [10].
Ch ng khoán là phương ti n huy ñ ng, t p trung ngu n tài chính đ i v i
nh ng ch th c n ngu n tài chính, là phương ti n đ u tư ñ thu l i ñ i v i nh ng
ch th có th a ngu n tài chính. Thu nh p mà nhà ñ u tư ch ng khốn thu đư c bao

g m c l i t c thu ñư c do bán quy n s d ng ngu n tài chính và kho n lãi do bán
l i ch ng khoán cao hơn giá mua.
Ch th tham gia TTTC là nh ng pháp nhân hay th nhân ñ i di n cho
nh ng ngu n cung và c u v v n nhàn r i tham gia trên TTTC, ch y u là ngư i
ti t ki m, các NHTM, cơng ty tài chính, cơng ty b o hi m, qu đ u tư, cơng ty mơi
gi i, các doanh nghi p, chính ph , h gia đình.v.v.
1.1.2 Ch c năng c a th trư ng tài chính
Trong n n kinh t th trư ng, TTTC có các ch c năng cơ b n sau đây:
1.1.2.1 D n ngu n tài chính t nh ng ch th có kh năng cung ng ngu n tài
chính đ n nh ng ch th c n ngu n tài chính
TTTC đóng vai trị là kênh d n chuy n v n t nhà ñ u tư ñ n nhà s n xu t;
t ngư i cho vay - ngư i ti t ki m t i ngư i vay - ngư i chi tiêu. Vì v y, TTTC là
nơi g p g gi a cung và c u ngu n tài chính, là nơi thu hút m nh m m i ngu n tài
chính nhàn r i, chuy n giao nh ng ngu n này cho các nhu c u ñ u tư phát tri n
nh m m r ng s n xu t kinh doanh, ho c th a mãn nhu c u khác nhau c a ch th


10

c n ngu n tài chính. TTTC đư c xem như c u n i gi a tích lũy và ñ u tư, gi a
ngư i cung ngu n tài chính và ngư i c n ngu n tài chính. Nó giúp h g p nhau
cung ng ngu n tài chính cho nhau dư i hình th c mua bán các ch ng khốn, thơng
qua hai kênh tài tr , đó là: tài chính tr c ti p và tài chính gián ti p [20].
TÀI CHÍNH GIÁN TI P

v n

v n

v n

CÁC
TRUNG
GIAN TÀI
CHÍNH

Ngư i cho vay v n
1. H gia đình
2. Doanh nghi p
3. Chính ph
4. Nư c ngồi

v n

TH
TRƯ NG
TÀI
CHÍNH

v n

Ngư i đi vay v n
1. H gia đình
2. Doanh nghi p
3. Chính ph
4. Nư c ngồi

TÀI CHÍNH TR C TI P

Sơ ñ 1.1. Ch c năng d n chuy n v n c a TTTC

Ngu n: [20] FREDERIC S.MISHKIN (2001), Ti n t , ngân hàng và th trư ng
tài chính - NXB Khoa h c và K thu t, Hà N i.
kênh tài chính tr c ti p: ngư i ñi vay, vay v n tr c ti p t ngư i cho vay
b ng cách bán ch ng khốn (cịn g i là cơng c tài chính -financial instruments).
Ch ng khốn là nh ng trái quy n (quy n ñư c hư ng) ñ i v i thu nh p ho c tài s n
tương lai c a ngư i vay. Ch ng khoán là tài s n có đ i v i ngư i mua chúng, chúng
l i là tài s n n ñ i v i ngư i hay doanh nghi p phát hành.
kênh tài chính gián ti p: v n đư c chuy n t ngư i cho vay t i ngư i vay
thơng qua trung gian tài chính. Trung gian tài chính chuy n v n t ngư i cho vay ngư i ti t ki m sang ngư i vay - ngư i s d ng và h ki m l i b ng cách ñưa ra m c
lãi su t cao hơn m c lãi su t mà h ph i tr cho ngư i g i ti n.


11

1.1.2.2 Cung c p kh năng thanh kho n cho các ch ng khoán
TTTC là nơi các ch ng khoán ñư c mua bán, trao ñ i. B i v y, nh có TTTC
(c th là th trư ng th c p), các nhà đ u tư có th d dàng chuy n đ i các ch ng
khốn h s h u thành ti n ho c thành các ch ng khoán khác khi h mu n. Kh năng
thanh kho n (kh năng chuy n ñ i thành ti n) là m t trong nh ng y u t quy t đ nh
tính h p d n c a ch ng khốn đ i v i các nhà đ u tư. Ch c năng cung c p kh năng
thanh kho n cho các ch ng khốn đ m b o cho TTTC ho t ñ ng năng ñ ng, hi u qu .
1.1.2.3 Cung c p thông tin kinh t và ñánh giá giá tr doanh nghi p
B ng nh ng phương ti n k thu t và thông tin hi n ñ i, TTTC là nơi cung c p
k p th i, chính xác nh ng ngu n thơng tin c n thi t có liên quan đ n vi c mua bán các
ch ng khoán cho m i thành viên c a th trư ng (thông tin v tình hình cung c u t ng
lo i ch ng khốn trong nh ng th i đi m nh t ñ nh, v tình hình phát tri n kinh t , v s
thay đ i chính sách tài chính-ti n t …). M t khác, TTTC (c th là trên th trư ng
chính th c) b t bu c các doanh nghi p ph i công b các báo cáo tài chính, nh ng thơng
tin v doanh nghi p và ph i đ m b o tính chính xác c a các thơng tin đó.
TTTC ph n ánh “s c kh e” c a n n kinh t qu c dân, ph n ánh các xu

hư ng phát tri n kinh t ... ði u này có th th y ñư c thông qua s bi n ñ ng c a
ch s giá ch ng khốn. Do đó, ch s giá ch ng khốn đư c coi là "hàn th bi u”
c a m t n n kinh t . V i xu hư ng qu c t hóa, TTTC còn ph n ánh xu hư ng phát
tri n c a kinh t th gi i.
M t khác, do giá tr c a công ty c ph n ph thu c vào t ng giá tr th trư ng
c a các c phi u đang lưu hành. Vì v y, thông qua giá c phi u c a m t cơng ty
ngư i ta có th đánh giá đư c tình hình ho t đ ng, k t qu kinh doanh và giá tr c a
doanh nghi p đó.
1.1.2.4 Là mơi trư ng đ nhà nư c th c hi n chính sách ti n t và tài khóa
TTTC là nơi cung c p các d li u, giúp cho nhà nư c có bi n pháp đi u hồ,
lưu thông ti n t thông qua cơ ch th trư ng m .
Ch c năng này ñư c th hi n thông qua vi c mua bán các trái phi u, tín
phi u và các gi y t có giá khác c a NHTƯ trên TTTT. Vi c nhà nư c mua ch ng
khốn vào có tác d ng “bơm” thêm ti n vào chu chuy n kinh t và ngư c l i, vi c
bán ch ng khoán s rút b t lư ng ti n kh i chu chuy n kinh t . Nhà nư c cũng có


12

th thay ñ i lãi su t ti n g i, t l d tr b t bu c ho c lãi su t tái chi t kh u ñ
th c hi n đi u hồ lưu thơng ti n t . Ngồi ra, NHTƯ cũng có th mua bán ngo i t
trên th trư ng ngo i h i ñ ñi u ch nh lư ng cung và c u ngo i t nh m giúp chính
ph

n đ nh t giá h i đối
M t khác, trong đi u ki n có b i chi NSNN, thì TTTC là nơi mà nhà nư c

ti n hành vay n dân chúng trong nư c và vay các t ch c và cá nhân nư c ngoài
m t cách d dàng nh t ñ gi i quy t thâm h t ngân sách. B ng cách phát hành các
trái phi u chính ph b ng đ ng n i t ho c ngo i t , chính ph s thu hút ñư c

ngu n tài chính to l n ñ bù ñ p b i chi NSNN. ðây cũng là gi i pháp tích c c đ
cân đ i ngân sách, b i vì Nhà nư c khơng ph i phát hành ti n ñ bù ñ p b i chi
ngân sách. ði u này s góp ph n gi m b t nguy cơ l m phát.
1.1.3 Phân lo i th trư ng tài chính
TTTC r t đa d ng và phong phú v công c , th i gian cung ng s d ng
ngu n tài chính, cơ ch ho t ñ ng. ð nghiên c u c u trúc c th c a TTTC, chúng
ta c n nghiên c u m t vài cách phân lo i TTTC theo các góc đ khác nhau.
1.1.3.1 Phân lo i theo th i h n c a các công c tài chính
D a vào th i h n s d ng ngu n tài chính, TTTC bao g m: th trư ng ti n t
(th trư ng ng n h n) và th trư ng v n (th trư ng dài h n).
(i) Th trư ng ti n t (TTTT), là th trư ng phát hành và mua bán các công c
tài chính ng n h n, thơng thư ng dư i 1 năm như tín phi u kho b c, các kho n vay
ng n h n gi a các ngân hàng, h p ñ ng mua l i, ch ng ch ti n g i, thương phi u.
Theo nghĩa c ñi n, TTTT là th trư ng liên ngân hàng thu n túy. Tuy nhiên,
t th p k 70 tr ñi, TTTT ñã m r ng v i s tham gia c a nhi u tác nhân kinh t
[34]. Do v y, TTTT ngày nay ñư c hi u như là nơi th c hi n toàn b nh ng kho n
vay gi a các ch th , trên cơ s m t h p ñ ng hay gi y t có giá nh t đ nh nh m
t o ra s cân b ng cung c u ti n t theo m t giá nh t ñ nh và theo m t th i h n c
th (thư ng là dư i 1 năm). Do tính ch t ng n h n đó nên TTTT cung ng ngu n tài
chính có kh năng thanh tốn cao và ngư i tham d ít b r i ro. Lãi su t trên TTTT
đư c hình thành t cung và c u v n trên th trư ng và lãi su t này b nh hư ng b i s
can thi p c a NHTƯ.
TTTT ñư c c u thành b i các th trư ng b ph n sau ñây:


13

- Th trư ng tín d ng ng n h n, là th trư ng truy n th ng đóng vai trò quan
tr ng trong TTTT, là ngu n cung ng v n ng n h n ch y u cho n n kinh t . Ho t
ñ ng trên th trư ng ch y u là ñi vay - huy ñ ng v n và cho vay - s d ng v n c a

các NHTM. Vì v y chính sách và cơ ch đi u hành lãi su t c a NHNN có vai trị
đ c bi t quan tr ng trong vi c m r ng hay thu h p ñ i v i th trư ng này.
- Th trư ng ti n t liên ngân hàng (n i t và ngo i t ), là th trư ng v n
ng n h n do NHTƯ t ch c ñ gi i quy t nhu c u c a các NHTM mu n trao ñ i
v i nhau các kho n v n t m th i th a
t m th i thi u

m t s ngân hàng này v i các kho n v n

m t s ngân hàng khác thông qua các tài kho n c a h

NHTƯ

nh m bù ñ p s thi u h t qu d tr b t bu c, ñáp ng nhu c u thanh toán c a
khách hàng, bù ñ p thi u h t trong thanh toán bù tr gi a các ngân hàng... Do đó,
vi c tham gia th trư ng này ch h n ch dành cho các ngân hàng và các t ch c tài
chính tín d ng ho t đ ng theo quy ch c a th trư ng.
Trong TTTT, th trư ng liên ngân hàng ñư c coi là h t nhân c a TTTT. Trên
th trư ng này, lãi su t th trư ng đư c hình thành trên cơ s cung - c u v n, v i
tính ch t bán buôn. Các m c lãi su t trên th trư ng liên ngân hàng ñư c coi là các
m c lãi su t tham chi u cho vi c ñ nh giá các công c n khác.
- Th trư ng ti n t m r ng (th trư ng m ), là th trư ng mà các ch th
tham gia ñư c m r ng hơn so v i th trư ng ti n t liên ngân hàng, bao g m các
NHTM, các t ch c tài chính phi ngân hàng, các doanh nghi p, ngư i môi gi i và
công chúng… ð c trưng c a th trư ng là mua bán qua trung gian môi gi i ti n t .
Giá c có th là giá đ u th u ho c giá tho thu n. Th trư ng này là th trư ng c a
nh ng nhà kinh doanh, nghĩa là h bán ra ch ng khoán theo t ng lơ nh , l v i giá
đ nh trư c ho c bán ra nh ng lo i ch ng khốn l n b ng cách đ u giá. So v i th
trư ng liên ngân hàng thì th trư ng này có ch th tham gia mua bán r ng hơn còn
cách th c mua bán cũng tương t . Do có các ch th đư c m r ng và nghi p v

trên th trư ng m ñã tr c ti p tác ñ ng ñ n kh năng cung ng ti n cho n n kinh t
nên đây là mơi trư ng thu n l i cho NHTƯ can thi p ñ ñi u ti t lư ng cung ng
ti n t thông qua vi c mua, bán các gi y t có giá ng n h n trên th trư ng này.
(ii) Th trư ng v n, là th trư ng phát hành và mua bán các cơng c tài chính
có kỳ h n trên m t năm, hay chính là nơi gi i quy t quan h cung c u v v n dài


14

h n. Trong n n kinh t th trư ng phát tri n, th trư ng v n ñư c c u thành b i các
b ph n ch y u sau ñây:
- Th trư ng cho vay dài h n, là b ph n th trư ng v n di n ra ho t ñ ng
cho vay các ngu n tài chính dài h n gi a ch th cung ng ngu n tài chính dài h n
và ch th c n ngu n tài chính dài h n mà khơng c n phát hành các ch ng khốn.
- Th trư ng tín d ng thuê mua hay cho thuê tài chính, là m t b ph n c a
th trư ng v n, trong đó: Ngư i cung ngu n tài chính đóng vai trị là ngư i cho thuê
cam k t mua tài s n thi t b theo yêu c u c a ngư i thuê (ngư i s d ng ngu n tài
chính) và n m gi quy n s h u ñ i v i tài s n cho thuê. Ngư i c n ngu n tài chính
s d ng tài s n thuê và thanh toán ti n thuê trong su t th i h n ñã ñư c th a thu n
trong h p ñ ng. Th i h n này ph i chi m ph n l n th i gian h u d ng c a tài s n
(th p nh t là 60% ho c 75% vịng đ i c a tài s n tùy theo quy ñ nh c a m i nư c).
T ng s ti n ngư i thuê ph i tr cho ngư i cho thuê ph i b ng ho c l n hơn giá th
trư ng c a tài s n cho thuê vào th i ñi m ký h p ñ ng. Khi k t thúc th i h n thuê,
bên thuê có quy n ch n mua tài s n thuê v i giá th p hơn giá tr tài s n thuê t i th i
ñi m mua l i.
- Th trư ng ch ng khoán, là b ph n ch y u c a th trư ng v n, là nơi di n
ra ho t ñ ng mua bán các lo i ch ng khoán trung và dài h n.
- Xét v m t hình th c, các ho t ñ ng trao ñ i mua bán, chuy n như ng các
ch ng khoán ch là vi c thay ñ i các ch th s h u ch ng khốn.
- Xét v m t b n ch t, đây chính là q trình chuy n giao ngu n tài chính t

ch th này sang ch th khác. Các ch th kinh t huy đ ng ngu n tài chính b ng
cách phát hành các ch ng khoán là c phi u, trái phi u... trên TTCK.
C n ph i lưu ý r ng, trong các b ph n nói trên c a th trư ng v n, TTCK là
hình th c v n đ ng đi n hình v i kh i lư ng giao d ch và s c thu hút m nh m ñ i
v i các nhà ñ u tư.

h u h t các nư c có n n kinh t th trư ng phát tri n, TTCK

ln gi v trí ch y u trong k t c u c a th trư ng v n các nư c. M t khác, n u
nhìn trên góc ñ bao quát thì th trư ng v n và TTCK ch là hai tên g i khác nhau
c a cùng m t ñ nh nghĩa v th trư ng tư b n (capital), trong đó th trư ng v n bi u
hi n b n ch t bên trong c a quá trình mua bán các ngu n tài chính dài h n, cịn tên
g i TTCK là bi u hi n bên ngồi, là hình th c c a các giao d ch v n c th thông


15

qua các cơng c là các ch ng khốn dài h n. Vì nh ng lý do nói trên, khi nói đ n th
trư ng v n dài h n ngư i ta thư ng t p trung ch y u vào th trư ng ch ng khoán.
1.1.3.2. D a theo phương th c huy ñ ng ngu n tài chính
D a trên tiêu th c này, TTTC đư c chia thành: th trư ng n và th trư ng
v n c ph n.
(i) Th trư ng n , là th trư ng trong đó ngư i c n v n huy ñ ng d a trên
vi c phát hành các cơng c n như trái phi u, tín phi u, kỳ phi u. Th c ch t c a
vi c phát hành các công c n này là nhà phát hành ñ ng ra ñi vay theo phương
th c có hồn tr c g c và lãi. Ngư i cho vay không ch u b t c trách nhi m nào v
k t qu ho t ñ ng s d ng v n c a ngư i vay và trong m i trư ng h p, nhà phát
hành ph i có trách nhi m hồn tr theo các cam k t ñã ñư c xác ñ nh trong h p
đ ng vay. Các cơng c n có th i h n xác đ nh, có th là ng n h n, trung h n hay
dài h n. ð c ñi m c a công c n là d a trên quan h vay mư n; có th i h n, lãi su t

ñư c n ñ nh trư c, ngư i s h u cơng c n khơng có vai trị qu n lý trong cơng ty.
(ii) Th trư ng v n c ph n, là th trư ng trong đó ngư i c n v n huy đ ng
v n b ng cách phát hành các c phi u bán cho nh ng ngư i có v n. Ngư i n m gi
c phi u g i là các c đơng, h chính là các ch s h u cơng ty phát hành, vì v y h
có quy n đư c chia ph n lãi rịng và tài s n rịng c a cơng ty. Khác v i cơng c n ,
c phi u khơng có lãi c ñ nh, mà c t c ph thu c vào k t qu kinh doanh c a các
công ty phát hành. Các c phi u này ñư c coi là nh ng ch ng khốn dài h n, vì
chúng khơng quy ñ nh th i gian mãn h n. Ngư i n m gi c phi u ch có th l y l i
ti n b ng cách bán l i c phi u đó trên th trư ng th c p.
1.1.3.3. Căn c vào s luân chuy n các ngu n tài chính
D a vào tiêu th c này, TTTC ñư c chia thành: th trư ng sơ c p và th
trư ng th c p.
(i) Th trư ng sơ c p, là nơi các nh ng ch ng khốn m i phát hành và đư c
mua bán l n ñ u tiên. Do v y, th trư ng này cịn đư c g i là th trư ng c p m t.
Trên th trư ng sơ c p, v n t nhà ñ u tư ñư c chuy n sang nhà phát hành
thơng qua vi c nhà đ u tư mua các ch ng khoán (g m c phi u, trái phi u) m i
phát hành. Do v y, thông qua th trư ng này ngu n v n v n ñ ng m t cách tr c ti p
t ngư i ñ u tư sang ch th phát hành ch ng khoán. Th trư ng sơ c p ít quen thu c


16

v i cơng chúng đ u tư vì vi c bán ch ng khoán t i nh ng ngư i mua ñ u tiên ñư c
ti n hành theo nh ng phương th c và đ c thù riêng, thơng thư ng ch gi i h n

m t

s thành viên nh t ñ nh, thư ng là: Kho b c Nhà nư c, NHTƯ, các công ty phát
hành, t p ñoàn b o lãnh phát hành. Giá c ban ñ u c a ch ng khốn mang tính quy
đ nh nhi u hơn là do th trư ng xác ñ nh, thư ng là do t ch c phát hành quy t đ nh.

Nh có th trư ng sơ c p mà ngu n v n c n huy ñ ng c a các cơng ty đư c
ch ng khốn hố, v n c a cơng ty đư c huy đ ng thơng qua vi c phát hành ch ng
khốn. S ho t ñ ng c a th trư ng sơ c p chính là huy đ ng ngu n tài chính trong xã
h i chuy n thành v n ñ u tư cho n n kinh t .
(ii) Th trư ng th c p, là th trư ng giao d ch các ch ng khốn sau khi
chúng đã đư c phát hành trên th trư ng sơ c p. Th trư ng th c p cịn đư c g i là
th trư ng c p hai.
Ho t ñ ng trên th trư ng th c p di n ra trong ph m vi r ng hơn v i t ng
m c lưu chuy n v n l n hơn nhi u so v i th trư ng sơ c p. Tuy nhiên, vi c mua
bán ch ng khoán trên th trư ng này khơng làm thay đ i ngu n v n c a t ch c
phát hành mà th c ch t ch là quá trình luân chuy n v n t nhà ñ u tư này sang nhà
ñ u tư khác trên th trư ng. Giao d ch trên th trư ng th c p ph n ánh nguyên t c
c nh tranh t do, giá ch ng khoán trên th trư ng th c p do cung và c u quy t
ñ nh. Th trư ng th c p là th trư ng ho t ñ ng liên t c, các nhà đ u tư có th mua
và bán các ch ng khoán nhi u l n trên th trư ng này. Th trư ng th c p có th
đư c t ch c theo hai hình th c cơ b n là s giao d ch t p trung (các s giao d ch
ch ng khoán) và th trư ng phi t p trung (OTC).
Gi a th trư ng sơ c p và th trư ng th c p có m i quan h ch t ch v i
nhau. Trong đó, th trư ng sơ c p đóng vai trị là th trư ng cơ s , t o ra hàng hóa
cho th trư ng th c p và ngư c l i th trư ng th c p làm tăng tính thanh kho n
c a các ch ng khốn đã đư c phát hành trên th trư ng sơ c p, do đó t o ñi u ki n
thu n l i cho vi c phát hành trên th trư ng sơ c p. Do v y, th trư ng th c p đóng
vai trị là đ ng l c, thúc đ y th trư ng sơ c p phát tri n.
1.1.3.4. Căn c vào tính ch t pháp lý
Căn c vào tính ch t pháp lý, TTTC ñư c chia thành hai b ph n: th trư ng
tài chính chính th c và th trư ng tài chính khơng chính th c.


17

(i) Th trư ng chính th c, là th trư ng trong đó các ch th chính th c ho t
ñ ng và ñư c ñi u ch nh theo lu t v TTTC, và thư ng ñư c cơ quan ch qu n
(như U ban ch ng khoán) giám sát. Ví d , s giao d ch ch ng khoán, th trư ng
ti n t liên ngân hàng. Th trư ng chính th c là bi u nhi t ñ ñ ño lư ng "s c
kho " c a n n kinh t , vì h u h t các cơng c tài chính đư c trao đ i trên th trư ng
chính th c đ u là các cơng c "m nh". Th trư ng này cịn là cơ s đ th trư ng phi
chính th c xác ñ nh phương hư ng và giá c c a mình.
(ii)Th trư ng phi chính th c, là th trư ng trong đó các ch th khơng ch u
s đi u ch nh c a b t kỳ lu t chính th c nào, ch ho t đ ng theo s th a thu n gi a
ngư i mua và ngư i bán theo quy lu t cung c u trên th trư ng. Th trư ng này m c
dù khơng đư c cơng nh n chính th c, nhưng v n luôn luôn t n t i và ho t đ ng cùng
v i th trư ng chính th c. ðây là th trư ng r t linh ho t và mang tính thích nghi cao.
Th trư ng phi chính th c là nơi đáp ng nh ng nhu c u mà th trư ng chính th c
khơng đáp ng đư c.
1.1.4 Các cơng c c a th trư ng tài chính
1.1.4.1 Cơng c c a th trư ng ti n t
ð chuy n giao quy n s d ng các ngu n tài chính ng n h n, TTTT s d ng
nhi u công c khác nhau. Bao g m:
(i) Tín phi u kho b c (Treasury bills), là lo i ch ng nh n n ng n h n c a
Chính ph do Kho b c nhà nư c phát hành nh m bù ñ p thi u h t t m th i cho
NSNN và là m t cơng c quan tr ng đ NHTƯ đi u hành chính sách ti n t qua
nghi p v th trư ng m . Chúng không mang lãi su t, mang tính vơ danh, đư c phát
hành v i th i h n thông thư ng là 3 tháng, 6 tháng, 9 tháng, 1 năm và thư ng ñư c
phát hành b ng phương th c ñ u th u.
Các tín phi u kho b c thư ng có m c ñ r i ro th p ñ i v i ngư i đ u tư, nó
là lo i cơng c an tồn nh t trong tồn b các cơng c c a TTTT vì Chính ph có
kh năng th c hi n nghĩa v tr n . Do ñó lãi su t áp d ng cũng thư ng th p hơn so
v i các công c TTTT khác.
(ii) Ch ng ch

ti n g i ngân hàng có th

chuy n như ng đư c

(Negotiablebank certificates of deposit), là cơng c vay n do NHTM bán cho
ngư i g i ti n v i lãi su t ñư c quy ñ nh cho t ng kỳ h n nh t ñ nh, ph n l n là t