CHƯƠNG VI hợp CHẤT CHỨA NITO

Chương VI : HP CHẤT CHỨA NITƠ
A - AMIN
Amin là dẫn xuất của NH3 khi thay thế các nguyên tử
hidro bằng gốc hidrocarbon.
RNH2
Amin bậc 1
R3N
Amin bậc 3

R2NH
Amin bậc 2
R4N+XHợp chất amoni baäc 4


I. TÊN GỌI :
1. Tên gọi thông thường : được hình thành bằng cách
ghép tên của gốc hidrocarbon vào trước từ amin
CH3NH2 : metylamin

(CH3)3N : trimetylamin

CH3CH2NH2 : etylamin
CH3-CH2-N(CH3)2 : dimetyletylamin

(CH3)2NH : dimetylamin
CH3-CH2-NH-CH3 : metyletylamin

NH2

Anilin

2. Theo cách gọi tên quốc tế
- Chọn mạch carbon dài nhất làm mạch chính
- Gọi tên các nhóm amino hoặc amino có nhóm thế
như những tiếp đầu ngữ : -NH2 amino; -NHCH3
metylamino; -N(CH3)2 dimetylamino;….
Ví dụ :
CH3 CH

CH2

CH3

NH2
CH3 CH CH2
NHCH3

: 2 - aminobutan
Sec-butyl amin

CH3

: 2 - metylaminobutan


CH3

CH2 CH CH2 CH3
CH

NH CH3

: 2 - metylamino - 3 - etylpentan

CH 3

CH3NH2 : aminometan
CH3 – CH2 – NH2 : amino etan
CH3 – CH2 – CH2 – NH2 : 1 – amino propan
(CH3)2CH CH2NH2 :

1-amino – 2 – metyl propan
isobutyl amin


VD : gọi tên hợp chất sau

CH3 - CH - CH2 - CH3
NH2
a. 3 -aminobutan

c. 2-aminobutan

b. 2-metilpropanamin

d. 2-etiletanamin


VD : gọi tên hợp chất sau

CH3 CH2 CH CH2CH2CH3
CH-NH-CH2-CH3
CH3

a. 2-etilamino-3-propilpentan

b. 2-etilamino-3-etilhexan

c. 3-propil-4-etilaminopentan

d. 4-etil-5-etilamiohexan


3. Các amin thơm có tên gọi xuất phát từ anilin :

NH2

NH2

NH2

CH3
CH3
2-metylanilin

3-metylanilin

(o-Toludin)

(m-Toludin)

NH - CH3
N-metylanilin

CH3

4-metylanilin
(p-Toludin)

CH3
N
CH3
N, N - dimetylanilin


OH

NH2

NH2

NH2

NO2

SO3H

p - nitro anilin

anilin p - sunfoaxit

axit sunfanilic

p - amino phenol

Hợp chất amoni bậc 4 được gọi như muối amoni :

CH3 CH2

_
N (CH3 )3 Cl
+

: trimetyletylamoniclorua


Gọi tên các amin sau :
a) CH3 CH = CHCH2NH2
b)

CH3 CH NH CH3

c)

N(CH3)2

d)

2-butenyl amin
isopropyl metyl amin

CH3

N, N – dimetyl anilin

CH2 = CH CH2 NH CH3
Metyl – 2 – propenyl amin


II. ĐIỀU CHẾ :

Ankyl hóa amoniac, amin
Phản ứng giữa ancol và amoniac
Từ amit
Khử các hợp chất nitro, nitrin, oxim


1. Ankyl hóa trực tiếp NH3 và amin :
RX + NH3

RNH3X

RX

R-NH2X

+ RNH2

+

+

R

NH3
to
NH3
to

RNH2

R2 NH

+ NH4X

+ NH4X

Phương pháp thường cho một hỗn hợp các amin.
Tuy nhiên nếu dùng dư NH3 ta có thể thu được amin bậc 1
là chủ yếu.


1. Ankyl hóa trực tiếp NH3 và amin :
Ví dụ :

CH3I + NH3

CH3NH2 + CH3I

+
CH3 - NH3I

CH3 - NH2I
CH3
+

to

CH3NH2 + HI
to (CH ) NH + HI
3 2

Dimetyl amin


Với aryl halogenua, phản ứng thường phải thực hiện ở
nhiệt độ và áp suất cao :

C6H5Cl

+

2NH3

o

340 C
340 atm

C6H5NH2

+

NH4Cl

Có thể thay dẫn xuất halogen bằng ancol có mặt xúc tác
axit vô cơ hoặc oxit nhôm


2. Phản ứng giữa ancol và amoniac :
Cho hơi rượu và amoniac đi qua Al2O3 (hoặc Th2O3),
nung ở nhiệt độ 450oC
xúc tác
C2H5OH + NH3
o

C2H5NH2 + H2O

R - NH2 + ROH xúcotác

R2 - NH + H2O

R2 - NH + ROH xúcotác

R3N + H2O

t

t

t

Với ancol thơm :

ArOH + NH3

P cao
to

ArNH2 + H2O


3. Từ amit :
Cho amit tác dụng với hypohalogen natri (họăc Cl2 hay
Br2 trong dung dịch kiềm) → hợp chất amin

O
R - C - NH2 + NaOBr

R - NH2 + CO2 + NaBr

Khử amit :
C6H5 CO NH2

LiAlH4

C6H5 CH2 NH2


4. Khử các hợp chất nitro, nitrin, amit :
a. Khử hợp chất Nitro :

Phương pháp khử hợp chất nitro cho phép điều chế
amin bậc 1, đặc biệt là amin thơm :
C6H5NO2 + 6H →
C6H5NO + 4H

C6H5NH2 + 2H2O
C6H5NH2 + H2O

→

C6H5 - N = N – C6H5

+ 2H2

→

2C6H5NH2

Các chất khử thường dùng là : hidro đang sinh ( từ Fe/
HCl; Zn/ HCl,…); NH4HS; H2/Ni,Pt
NO2
NO2

+ Na2S + H2O

NO2
NH2

+ Na2S2O3

b. Khử Nitrin :

C6H5CH2C
CH3

CH2 CH2

Na + C2H5OH

N
C

N

LiAlH4

CH2NH2

C6H5

CH2

CH3

CH2 CH2 CH2NH2

c. Khử oxim

R CH = N - OH

+ 4[H]

R CH2 NH2

+ H2O


Phản ứng Gabriel :
O

O

C

C

NH
C

KOH
C2H5OH

Kali phtalimit

O

C
O

C
O

O
phtalimit

C

NK

RI
- KI

O

N R

H2O
H+

C

OH

C

OH

O

+

RNH2
amin


VD : Cho biết sản phẩm chính của phản ứng sau

CH3 CH2 Cl
a. C2H5 NH2
b. (C2H5)2 NH
c. (C2H5)3 N
d. (C2H5)4N+

+ NH3 dö


VD : Cho biết lần lượt các chất A và B trong sơ đồ phản
ứng sau
CH3CH2 Cl

NH3 dư

(A) CH3Cl thiếu

a. C2H5NH2 vaø C2H5-N-(CH3)2
b. (C2H5)2NH vaø CH3-N-(C2H5)2
c. (C2H5)2NH vaø (C2H5)2N+(CH3)2
d. C2H5NH2 vaø C2H5-NH-CH3

(B)


Cho biết sản phẩm (B) của chuỗi phản ứng sau :
HNO3/ H2SO4

Fe/ HCl

(A)

o

t

NH2

(B)

NH2

a.

b.
Cl

Cl

NH2

NH2

c.

NO2

d.


Cho biết lần lượt các chất A và B trong sơ đồ phản ứng sau
OH
HNO3/ H2SO4

(A)

Zn/ HCl

dư
OH

OH

NO2

NO2

a.

và

OH

b.

Cl

OH
NO2

NO2
và
Cl

(B)


Cho biết lần lượt các chất A và B trong sơ đồ phản ứng sau
OH
HNO3/ H2SO4

(A)

Zn/ HCl

dư

OH

OH
và

c.

NO2

NO2
OH
d.

OH
và

NO2

NH2

Cl

(B)


Cho biết lần lượt các chất A và B trong sơ đồ phản ứng sau :
CH2Cl
NaCN

H2, Ni
140oC

B

và

c)

và

CN

CH2Cl

b)
CN

CH2Cl
và

CH2NH2

CH2Cl

CH2Cl

CH2-CH2-NH2

CH2CN

a)

A

CH2NH2

d)
CH2Cl
CN

và

CH2Cl
CH2NH2


Cho biết sản phẩm chính của phản ứng sau:

C6H5CONH2
a) C6H5CH2OH
b) C6H5CH2NH2
c) C6H5CHO
d) C6H5COOH

LiAlH4