Bài thơ chiều tối của HCM

Triết gia Quách Mạt Nhược đã ca ngợi: “Tập thơ Nhật kí trong tù có những bài thơ hay
hơn cả thơ Đường, thơ Tống ngày xưa” và bài thơ Mộ (Chiều tối) là một bài thơ như
thế. Bài thơ được sáng tác trong hoàn cảnh Người bị chính quyền Tưởng Giới Thạch
bắt giam và đầy đọa vô cùng cực khổ, bài thơ Mộ là một trong những bài thơ tuyệt tác
được Người sáng tác trong thời gian đầu mới bị bắt giam.
Bài thơ thuộc thể thơ thất ngôn tứ tuyệt, cả bài thơ gồm bốn câu với hai mươi tám chữ
nhưng rất cô đọng và hàm xúc qua đó thể hiện vẻ đẹp tâm hồn của Hồ Chí Minh trong
những ngày tháng tù đày. Hai câu thơ đầu là cảm hứng của thi sĩ về bức tranh thiên
nhiên núi rừng lúc chiều tối tại Quảng Tây – Trung Quốc. Hai câu thơ sau miêu tả cảnh
sinh hoạt của những người dân lao động nơi núi rừng.
Mặc dù phải chịu cảnh chuyển lao suốt một ngày trời, bị đày đọa trong mưa nắng, đói
khổ và tương lai phía trước lại là một nhà giam mới đầy những cực khổ nhưng tâm hồn
thi sĩ vẫn giao hòa với thiên nhiên tức cảnh sinh tình:
“Chim mỏi về rừng tìm chốn ngủ
Chòm mây trôi nhẹ giữa tầng không”
(“Quyện điểu quy lâm tầm túc thụ
Cô vân mạn mạn độ thiên không”)
Mở đầu bài thơ là hình ảnh cánh chim chiều đang bay chậm vì “mỏi” để về rừng tìm
chốn ngủ sau mọt ngày kiếm ăn vất vả. Trước hết đây là câu thơ tả cảnh trời chiều, có
lẽ phải rất cao rộng trong xanh lồng lộng thì ánh mắt của nhà thơ mới có thể nhìn rõ
cánh chim như vậy. Với phép tu từ nhân hóa thi sĩ đã thổi hồn mình vào cánh chim
chiều qua đó tả được cảnh bầu trời êm đềm và tư thế ung dung thanh thản ngẩng cao
đầu vượt qua hoàn cảnh nghiệt ngã để hòa tâm hồn vào thiên nhiên. Không những vậy,
nó còn cho thấy tình yêu thiên nhiên say đắm của người thi sĩ như có sự đồng cảm với
cánh chim nhỏ bé và khát vọng tự do gửi theo cánh chim chiều bay lượn mênh mông
trên bầu trời cùng ước nguyện được trở về mái ấm của mình là đất nước Việt Nam thân
yêu nơi có đồng bào, đồng chí thân yêu. Khi cánh chim chiều bay về tổ ánh mắt nhà thơ
tiếp tục dâng cao và thích thú ngắm áng mây lững lờ trôi nhẹ điểm tô cho bầu trời chiều
thêm đẹp và sinh động. Hình ảnh này đậm chất cổ điển bởi là hình ảnh truyền thống
trong thơ xưa. Lí Bạch có câu thơ: “Cô vân độc khứ nhàn” còn Thôi Hiệu thì có: “Ngàn
năm mấy trắng bay chơi vơi”. Người xưa thường mượn hình ảnh “mây” để gửi quan

niệm sống ẩn dật nhàn tản, nhưng ở bài thơ này có lẽ Bác Hồ chỉ dùng mây để tả cảnh.
Trong nguyên tác người nhân hóa mây biết cô đơn chứng tỏ tâm hồn con người với
thiên nhiên lại giao hòa, giao cảm. Một lần nữa lại tô đậm vẻ đẹp hiện đại của câu thơ
thể hiện chất thép của người chiến sĩ cách mạng – luôn ung dung thanh thản, đồng thời
tô đậm thêm tình yêu thiên nhiên say đắm và khát vọng tự do.