Bài 23: Hịch tướng sĩ

Giáo án Ngữ văn 8
Tiết 94
hịch tớng sĩ
Trần Quốc Tuấn
I. Mục tiêu bài dạy :
Giúp học sinh cảm nhận đợc lòng yêu nớc bất khuất của Trần Quốc Tuấn,
của nhân dân ta trong cuộc kháng chiến chống quân Mông Nguyên thể hiện qua
lòng căm thù giặc, tinh thần quyết chiến, quyết thắng kẻ thù xâm lợc.
Nắm đợc đặc điểm cơ bản của thể hịch, thấy đợc những đặc sắc nghệ thuật
trong văn chính luận.
Rèn kĩ năng đọc, phân tích văn nghị luận cổ.
Lồng ghép giáo dục kĩ năng sống:
+ Kĩ năng giao tiếp ( Trao đổi, trình bày suy nghĩ về lòng căm thù giặc, ý chí
quyết chiến quyết thắng kẻ thù của TQT)
+ Kĩ năng suy nghĩ sáng tạo ( Phân tích klết cấu, lập luận và ý nghĩa nội
dung của TP)
+ Xác định giá trị bản thân( Có trách nhiệm với đất nớc, dân tộc)
Giáo dục t tởng đạo đức Hồ Chí Minh (Liên hệ t tởng yêu nớc và độc lập
dân tộc của Bác)
Giáo dục tinh thần yêu nớc, tự hào dân tộc.
II. Ph ơng tiện thực hiện :
GV : Giáo án , SGK, SGV, Tài liệu tham khảo .
HS : Sách vở, ĐDHT.
III. Cách thức tiến hành
Gợi mở, vấn đáp, nêu vấn đề.
IV. Tiến trình giờ dạy
1. Tổ chức:
2. Kiểm tra bài cũ:
Em hãy cho biết hoàn cảnh ra đời của bài Hịch tớng sĩ của Trần Quốc Tuấn?
- Nêu bố cục của bài Hịch (bài hịch chia làm mấy phần? Nội dung chính của
từng phần)

3. Bài mới:
Hoạt động 1. Khởi động
Lê Vĩnh Hải Trờng THCS Ngọc Thanh
1
Giáo án Ngữ văn 8
Nếu đợc trở về với lịch sử, sống với những ngày tháng sôi sục của năm 1285,
đất nớc đang đứng trớc nguy cơ giặc Nguyên Mông xâm lợc, mà đọc bài Hịch thì
hẳn một ngời có lơng tâm sẽ không thể ngồi yên. Trần Quốc Tuấn viết bài Hịch t-
ớng sĩ không chỉ thức tỉnh ngời đọc bởi lý lẽ chặt chẽ sắc bén mà còn rung động
ngời đọc bởi tấm lòng của 1 vị chủ soái bồi hồi lo lắng cho vận mệnh sống còn của
đất nớc. Và từ đó bài Hịch nh truyền thêm cho mỗi ngời 1 khí thế Sát Thát hừng
hực, một niềm tin tất thắng không gì lay chuyển nổi để làm nên 1 hào khí Đông A
khiến kẻ thù phải bạt vía kinh hồn
Tiết trớc chúng ta đã tìm hiểu tấm lòng của vị chủ soái hôm nay chúng ta sẽ tìm
hiểu tiếp lời phân tích đúng sai và lời kêu gọi của Trần Quốc Tuấn để thấy đợc sức
thuyết phục mạnh mẽ của bài Hịch
Hoạt động 2. Đọc hiểu văn bản
Đọc phần 3 của bài Hịch từ :
Các ngơi phỏng có đợc
không.
- Phần văn bản này có mấy nội
dung xác định nội dung từng
đoạn?
Em có nhận xét gì về sắp xếp nội
dung từng đoạn trong văn bản
này? có thể đảo đoạn văn nào lên
trớc đợc không?
I. Đọc và tìm hiểu chú thích.
II. Tìm hiểu văn bản.
3. Phân tích.

c. Phân tích những phải trái, đúng sai của
Trần Quốc Tuấn với các t ớng sĩ,
* Đoạn văn bản có 3 nội dung:
+ Tình cảm và ân nghĩa của Trần Quốc Tuấn
với các tớng sĩ dới quyền
+ Phê phán thái độ hành động sai trái, không
hợp thời của các tớng sĩ và hậu quả của nó
+ Chỉ ra thái độ hành động đúng và hợp thời
của các tớng sĩ và kết quả của nó.
Nội dung các đoạn đợc sắp xếp theo 1 trình
tự logic chặt chẽ nội dung đoạn trớc làm cơ
sở cho đoạn sau và cùng hớng đến mục đích
văn bản:
+ Khích lệ lòng tự trọng liêm sỉ ở mỗi ngời
khi thấy rõ cái sai điều đúng
+ Quyết tâm lập công danh xả thân vì nớc
Lê Vĩnh Hải Trờng THCS Ngọc Thanh
2
Giáo án Ngữ văn 8
Trần Quốc Tuấn đã nhắc lại mối
quan hệ, cách đối đãi của chủ
soái với tớng sĩ dới quyền nh thế
nào?
ở đây tác giả đã sử dụng biện
pháp nghệ thuật gì trong diễn
đạt? em có nhận xét gì về lời lẽ
giọng văn?
Em hiểu nh thế nào về cách c xử
đối đãi của Trần Quốc Tuấn với
tớng sĩ dới quyền

Việc nhắc lại mối quan hệ ân
tình ấy mục đích để làm gì?
Mục đích của đoạn văn là để
nhắc nhở tớng sĩ phải nhớ đến
ân nghĩa của chủ mà báo đền
cho xứng đáng. mặt khác ta thấy
mối quan hệ đẳng cấp đợc tác
giả ý thức rất sâu sắc, giọng điệu
phân biệt trên dới rất rõ đầy ân
tình bao dung song cũng đầy
quyền uy trong mối quan hệ thần
chủ, chủ tôi nhng cũng thể
hiện mối quan hệ ngời cùng
cảnh ngộ khích lệ ý thức trách
* Tình cảm và ân nghĩa của Trần Quốc
Tuấn với các tớng sĩ dới quyền:
+ Không có mặc cho áo
+ Không có ăn cho cơm
+ Quan nhỏ thăng chức
+ Lơng ít cấp bổng
+ Đi thuỷ cho thuyền
+ Đi bộ cho ngựa
+ Trận mạc cùng sống chết
+ Nhàn hạ cùng vui cời
Biện pháp: Liệt kê ở hai phơng diện vật
chất và tinh thần
Lặp cấu trúc: không - thì cho; điệp từ cùng
Nhắc lại cách c xử chu đáo hậu hĩnh, quan
tâm trên mọi lĩnh vực
Mối quan hệ thân thiết đồng cam cộng khổ

Khích lệ tinh thần trách nhiệm, ý thức
nghĩa vụ của mỗi ngời đối với đạo vua tôi tình
cốt nhục
Lê Vĩnh Hải Trờng THCS Ngọc Thanh
3
Giáo án Ngữ văn 8
nhiệm nghĩa vụ của mỗi ngời đối
với đạo vua tôi cũng nh đối với
tình cốt nhục
Trần Quốc Tuấn đã phê phán các
tớng sĩ những điều gì?
Em có nhận xét gì về cách trình
bày, giọng văn của Trần Quốc
Tuấn khi phê phán tớng sĩ
Trần Quốc Tuấn đã phê phán
thái độ lối sống gì của tớng sĩ
Sau khi phê phán những hành
động của tớng sĩ Trần Quốc
Tuấn đã nêu những hành động
sai trái ấy trên những phơng diện
nào? Hậu quả của những phơng
* Phê phán thái độ hành động sai trái,
không hợp thời của các tớng sĩ và hậu quả
của nó
+ Phê phán:
- Thái độ: - Chủ nhục không biết lo
- Nớc nhục không biết thẹn
- Hầu giặc không biết tức
- Nghe nhạc Thái Thờng đãi
giặc không biết căm

- Lối sống: - Chọi gà, đánh bạc, ham săn
bắn, thích rợu, mê tiếng hát
- Vui thú ruộng vờn, quyến luyến
vợ con, lo làm giàu
+ Phơng pháp liệt kê, lặp cấu trúc ngữ
pháp, điệp từ
+ Giọng văn trách móc vừa trì chiết thống
thiết, vừa nghiêm khắc
Phê phán thái độ bàng quan thờ ơ đánh mất
lòng tự trọng, tự tôn dân tộc
- Phê phán thói ăn chơi hởng lạc không hợp
thời
- Phê phán lối sống vun vén lợi ích cá nhân
khi Tổ quốc đang nguy
+ Hậu quả:
- Tình huống: Khi đối phó với giặc:
+ Cựa gà không thể đâm áo giáp giặc
Lê Vĩnh Hải Trờng THCS Ngọc Thanh
4
Giáo án Ngữ văn 8
diện ấy đã đợc diễn đạt cụ thể
nh thế nào?
Em có nhận xét gì về nghệ thuật
diễn đạt và giọng văn tác giả sử
dụng ở đây?
Nghệ thuật diễn đạt, giọng văn
của Trần Quốc Tuấn sử dụng ở
đoạn này có tác dụng gì?
Đặt mình vào vị trí tớng sĩ dới
quyền của Trần Quốc Tuấn khi

+ Cờ bạc không thể làm nhu nhợc nhà binh
+ Tiền của không mua đợc đầu giặc
+ Chó săn không đuổi quân thù
+ Rợu không thể làm giặc say chết
+ Tiếng hát không thể làm giặc điếc tai
Hình ảnh tơng phản, liệt kê, điệp từ, điệp ý,
tăng tiến
Giọng văn mỉa mai, chế giễu
Phân tích rõ tác hại những việc tởng chừng
nh đơn giản, dễ thấy mà tớng sĩ lại dờng nh
không biết và hậu quả to lớn là thất bại khi
chiến đấu với kẻ thù
- Hậu quả khôn lờng khi thất bại trớc quân
thù: nc mt nh tan
Ta Các ngơi
Thái ấp không còn Bổng lộc mất
Gia quyến tan Vợ con khốn
Xã tắc tổ tiên bị giày
xéo
Phần mộ bị quật
chịu nhục tiếng dơ
khôn rửa
Gia thanh mang
tiếng
- Điệp ngữ, điệp ý theo lối tăng tiến
- Sự đối xứng giữa: ta ngơi
- Từ ngữ phủ định sử dụng cặp quan hệ hô
ứng chẳng những - mà còn
Từng bớc chỉ ra kết cục bi thảm nhục nhã
cả về vật chất và danh dự của cả chủ soái lẫn t-

ớng sĩ theo mức độ tăng dần
cảnh tỉnh tớng sĩ, giúp tớng sĩ nhận rõ hậu
quả khôn lờng của lối sống bàng quan, vô
trách nhiệm với đất nớc, khích lệ lòng tự trọng
cá nhân
Lê Vĩnh Hải Trờng THCS Ngọc Thanh
5
Giáo án Ngữ văn 8
nghe những lời phân tích này em
có suy nghĩ gì?
Sau khi phân tích những hành
động sai trái và hậu quả của lối
sống cầu an mất cảnh giác tác
giả đã khuyên bảo tớng sĩ nhũng
gì? em hiểu những gì về lời
khuyên ấy?
Để lời khuyên thêm sức thuyết
phục Trần Quốc Tuấn đã giúp t-
ớng sĩ hình dung nh thế nào về
kết quả khi nghe theo lời khuyên
đó?
* Chỉ ra thái độ hành động đúng và hợp
thời của các tớng sĩ và kết quả của nó.
- Lời khuyên răn:
+ Đặt mồi lửa làm nguy cơ
+ Kiềng canh nóng làm răn sợ
Sử dụng điển tích
Lời khuyên cần phải thay đổi ý thức, biết
nêu cao tinh thần cảnh giác trớc kẻ thù
- Chỉ ra hành động:

+ Huấn luyện tập dợt
+ Giỏi nh Bàng Mông, Hậu Nghệ
+ Bêu đầu Hốt tất Liệt ở cửa khuyết
Rữa thịt Vân Nam Vơng ở Cả Nhai
Chỉ ra những việc làm thiết thực, những
hành động đúng nên làm: tích cực luyện tập
binh th, trau dồi võ nghệ chuẩn bị chiến đấu
với kẻ thù
- Kết quả: chin thng k thự, t nc
thỏi bỡnh
+ Bêu đầu Hốt tất Liệt ở cửa khuyết
Rữa thịt Vân Nam Vơng ở Cả Nhai
+
Ta Các ngơi
Thái ấp vững bền Bổng lộc đời đời h-
ởng thụ
Gia quyến êm ấm Vợ con bách niên
giai lão
Tông miếu muôn đời
tế lễ
Tổ tông thờ cúng
quanh năm
Thân ta đắc chí Trăm năm tiếng tốt
lu truyền
Danh hiệu không bị Tên họ sử sách lu
Lê Vĩnh Hải Trờng THCS Ngọc Thanh
6
Giáo án Ngữ văn 8
Nhận xét cách diễn đạt của đoạn
văn

+ So sánh cách trình bày của
đoạn văn này với đoạn văn trên?
+ Em có nhận xét gì về hai câu
văn kết thúc đoạn văn:
- Lúc bấy giờ, dẫu các ngơi
muốn vui vẻ phỏng có đợc
không?
- Lúc bấy giờ, dẫu các ngơi
không muốn vui vẻ phỏng có đợc
không?
+ Cái hay của đoạn văn là lặp
cấu trúc của đoạn trên: điệp ngữ
- tăng tiến và sự trái ngợc của
viễn cảnh thê thảm đau xót với
viễn cảnh huy hoàng vẻ vang,
đầu hàng thất bại thì mất tất cả,
nhục nhã muôn đời còn thắng lợi
thì đợc tất cả cả chung cả riêng
+ Câu kết ở đoạn văn sai chỉ
thêm 1 từ không còn lặp lại
giống nh câu kết ở trên đó là câu
hỏi tu từ tự nó nh lời khẳng định
đanh thép vừa xoáy vào tâm trí
ngời nghe và vừa nh 1 lời kết
luận mà hiển nhiên không thể
khác
mai một thơm
- Lặp kết cấu ngữ pháp, đối lập ý cân xứng,
Điệp ý tăng tiến câu văn mang ý khẳng định.
Chỉ ra viễn cảnh huy hoàng vẻ vang cả về

vật chất lẫn danh dự của cả chủ và tớ
Khi có thái độ và hành động đúng đắn
Khích lệ ý chí lập công danh, xả thân vì nớc
lời lẽ đanh thép, vừa có lý, vừa có tình giúp
tớng sĩ nhận ra đúng sai phải trái và nghe theo,
khích lệ lòng yêu nớc, ý chí quyết chiến,
quyết thắng với kẻ thù xâm lợc
d. những mệnh lệnh chủ tr ơng cụ thể của
Lê Vĩnh Hải Trờng THCS Ngọc Thanh
7
Giáo án Ngữ văn 8
Từ việc chỉ ra đúng sai, phải
trái, Trần Quốc Tuấn đa ra
những chủ trơng phơng hớng gì
cho những tớng sĩ dới quyền
Em hiểu nh thế nào về cuốn binh
th yếu lợc.
Sau khi đa ra chủ trơng Trần
Quốc Tuấn đã lập luận nh thế
nào để các tớng sĩ tâm phục khẩu
phục học tập binh th yếu lợc
Mục đích của toàn văn bản Hịch
tớng sĩ của Trần Quốc Tuấn là
gì?
Khái quát những nét đặc sắc về
nghệ thuật tạo ra sức thuyết phục
với ngời đọc cả bằng nhận thức
và tình cảm của bài Hịch
(lập luận, giọng văn, câu văn,
biện pháp tu từ)

Bài hịch đã phản ánh tinh thần gì
của quân dân thời Trần?
Trần Quốc Tuấn đối với các t ớng sĩ:
- Chủ trơng: Học tập binh th yếu lợc
- Vạch ra hai con đờng:
+ Nếu chuyên tập theo sách, theo lời dạy bảo
phải đạo thần chủ
+ Nhợc khinh bỏ sách, trái lời kẻ nghịch thù
- Học tập binh th, luyện tập võ nghệ
- Khích lệ, cổ vũ tinh thần trung quân ái
quốc, sẵn sàng chiến đấu quyết thắng kẻ thù
4. Tổng kết
a. Nghệ thuật:
Lập luận chặt chẽ, sắc bén, giàu sức thuyết
phục, khích lệ nhiều mặt để tập trung vào 1
mục đích
- Giọng văn đa dạng, biến hoá - lời văn giàu
hình ảnh cảm xúc, kết hợp hài hoà giữa lý và
tình câu văn đa dạng phong phú
- Sử dụng nhiều biện pháp tu từ đặc sắc
b. Nội dung:
Phản ánh tinh thần yêu nớc căm thù giặc, ý
chí quyết chiến quyết thắng kẻ thù xâm lợc
của quân dân thời Trần
Hoạt động 4. Củng cố và dặn dò
4. Củng cố:
1. Đánh số cho đoạn văn ở phần 3:
Lê Vĩnh Hải Trờng THCS Ngọc Thanh
8
Giáo án Ngữ văn 8

Đoạn 1: Chng nhng thỏi p ca ta đợc không
Đoạn 2: Nh vy, chng nhng thỏi p ca ta:. không
Hai đoạn văn này có gì giống và khác nhau về nội dung và hình thức.
(Giống: cùng sử dụng biện pháp nghê thuật lặp cấu trúc câu, điệp ngữ tăng tiến,
Cùng hớng tới mục đích giúp tớng sĩ nhận thức đợc hành động đúng sai
nêu cao tinh thần quyết chiến, quyết thắng kẻ thù xâm lợc
Khác:
Đoạn 1 Đoạn 2
Viễn cảnh thê thảm
Sử dụng từ phủ định: không còn cũng
mất bị tan
Viễn cảnh huy hoàng, vẻ vang
Sử dụng từ khẳng định mãi mãi, vững
bền, đời đời
2. Khích lệ nhiều mặt để tập trung vào một hớng đó là cách triển khai lập
luận của bài hịch tớng sĩ. Hãy làm sáng tỏ điều này bằng một lợc đồ về kết cấu của
bài Hịch
3. Cuối bài Hịch, tác giả viết: ta viết ra bài hịch này để các ngơi biết bụng ta
Theo em, tớng sĩ thời Trần sẽ biết bụng chủ tớng của mình là Trần Quốc Tuấn nh
thế nào qua bài Hịch của ông?
4. Sau khi học xong bài hịch, em suy nghĩ nh thế nào về trách nhiệm của bản
thân mình với đất nớc, với dân tộc?
5. Hớng dẫn HS về nhà:
Chứng minh bài Hịch tớng sĩ có lập luận chặt chẽ, sắc bén và giàu hình tởng
cảm xúc do đó có sức thuyết phục cao.
Lê Vĩnh Hải Trờng THCS Ngọc Thanh
9