Nghiên cứu về các thủ pháp tạo giá trị biểu cảm cho ngôn ngữ báo chí.

Website: Email : Tel : 0918.775.368
Lời nói đầu
Trong đời sống hàng ngày, ngôn ngữ là phơng tiện hữu hiệu để con ngời
tiến hành các hoạt động giao tiếp, để biểu lộ suy nghĩ, cảm xúc . của mình.
Trong báo chí, đặc biệt là phát thanh ngôn ngữ lại càng là công cụ không thể
thiếu bởi báo chí sử dụng nó nh phơng tiện gốc để truyền tải thông tin tới công
chúng các ký hiệu, cử chỉ của con ngời nh khoa chân múa tay, gật đầu, lắc đầu
đều không thay thế đợc giàu thông tin, đa hình tợng của ngôn ngữ.
Trong thời đại bùng nổ thông tin, báo chí đã có những bớc phát triển mạnh
mẽ. Cha bao giờ chúng ta lại thấy có nhiều tờ báo đợc xuất bản đến thế. Đó cũng
là điều dễ hiểu bởi đời sống vật chất của con ngời ngày càng đợc nâng cao thì nhu
cầu hởng thụ về tinh thần cũng tăng dần. Vì vậy muốn thu hút đợc độc giả đến
với mình các tờ báo phải nâng cao cả chất lợng cả về nội dung hình thức đặc biệt
là chú trọng đến việc sử dụng từ ngữ, cách diễn đạt (nói cách khác là phải chú
trọng đến các thủ pháp nhằm tạo giá trị biểu cảm cho ngôn ngữ báo chí) bởi viết
gì đã là quan trọng, song nh Chủ Tịch Hồ Chí Minh đã dậy các nhà báo "viết cho
ai" còn quan trọng hơn". Đây cũng là điều kiện tiên quyết tạo ra sức mạnh, sự độc
đáo cũng nh tạo ra cái "duyên ngầm" cho tờ báo, từ đó gây ấn tợng cho độc giả
khiến họ nhớ lâu và dần trở thành ngời bạn thân thiết của báo.
Nhận thức rõ tầm quan trọng trong các th pháp tạo giá trị biểu cảm cho
ngôn ngữ báo chí đối với mỗi tờ báo, ngời viết tiểu luận này xin góp chút sức nhỏ
bé của mình nghiên cứu, khảo sát các thủ pháp này với mong muốn khám phá,
tìm hiểu rõ hơn bản chất, cách thức và các trờng hợp sử dụng cũng nh việc làm
thế nào để vật dụng chúng một cách tốt nhất. Rẻ liệu khảo sát lấy từ các tờ báo
Lao động, Tiền phong, Sinh viên Việt Nam, thiếu niên tiền phong kể từ các số
tháng 2-2002 đến tháng 5-2002.
Chắc hẳn tiểu luận này còn nhiều thiếu sót dù sao cũng hi vọng đây là
"Một chúng gì để nhớ"đối với những sinh viên yêu nghề báo và ham mê viết báo.
1
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Nội dung

I. Vài nét khái quát về các thủ pháp tạo giá trị biểu cảm cho ngôn
ngữ báo chí.
1. Thế nào là sự biểu cảm trong ngôn ngữ.
Ngôn ngữ vốn là tài sản vô giá của con ngời. Nó là phơng tiện để con ngời
có thể thay thế giao tiếp với nhau và hiểu biết lẫn nhau, đồng thời làm cho cộng
đồng ngời nói nh chủ tịch HCM thì "Ngôn ngữ là tài sản rất lâu đời và rất quý
báu của dân tộc". Không có ngôn ngữ thì sẽ không có cộng đồng ngời và ngợc
lại không có cộng đồng nào lại không có ngôn ngữ. Trong giao tiếp cùng một lúc
ngôn ngữ thực hiện hai chức năng. Truyền đạt thông tin và nhận thức. Để việc
truyền đạt thông tin và nhận thức có hiệu quả thì không chỉ phải sử dụng ngôn
ngữ đúng, trùng mà còn phải hay tức là phải có sức biểu cảm bởi sự biểu cảm
trong ngôn ngữ làm tăng giá trị của thông tin lên rất nhiều, từ đó có tác động tích
cực đến đối tợng đợc truyền đạt thông tin.
Biểu cảm (expressive) là tính năng thuộc các thành tố ngôn ngữ đối lập với
khuôn mẫu giá trị biểu cảm đợc tạo lập là nhờ việc sử dụng các thành tố ngôn ngữ
mới lạ giầu hình ảnh vì thế sinh động và hấp dẫn đối với ngời nghe, ngời đọc (ở
đây khuôn mẫu (stereotype) là những công thức ngôn ngữ có sẵn đợc sử dụng lặp
đi lặp lại nhằm tự động hoá quy trình thông tin làm cho nó trở nên nhanh chúng
ta thuận tiện hơn).
Nh vậy có thể hiểu biểu cảm trong ngôn ngữ, là sự sử dụng các thủ pháp
nghệ thuật về ngôn ngữ, câu từ, về câu, ngữ điệu nhằm tạo ra các giá trị cảm xúc
thẫm mỹ ở tâm lý của chính ngời sử dụng.
Dùng các giá trị biểu cảm trong ngôn ngữ giúp cho ngời đọc ngời nghe dễ
tiếp nhận những thông tin mình đa ra và đồng thời gây nên một sức mạnh to lớn
kích thích những yếu tố cảm xúc trong tâm lý con ngời. Do biểu cảm thờng mang
màu sắc cá nhận rõ nét (tuy nhiên cũng có những thành tố biểu cảm mang tính xã
2
Website: Email : Tel : 0918.775.368
hội cao nh ca dao, dân ca, tục ngữ, nên dễ tạo sự độc đáo mới mẻ ) Tuy nhiên
phải sử dụng ngôn ngữ biểu cảm phải đúng chỗ, đúng liều lợng nếu không rất rễ

gây nên những phản cảm. Vì thế ngời cầm bút phải hiểu rõ mối quan hệ giữa biểu
cảm và khuông mẫu dễ có thể sử dụng thành thục chúng, phục vụ đắc lực cho ý
đồ, ý tởng của mình trong sáng tạo tác phẩm.
Báo cáo dùng ngôn ngữ làm phơng tiện chính để phản ánh hiện thực đời
sống xã hội, phản ánh các sự kiện vấn đề, mâu thuẫn nảy sinh
Trong quá trình phát triển của lịch sử xã hội báo chí đã và đang trở thành
"ngời bạn tinh thần" không thể thiếu song hành cùng con ngời. Vì thế báo chí rất
cần sử dụng các thử pháp nhằm tạo giá trị biểu cảm trong ngôn ngữ của mình để
gây ấn tợng, tạo dựng mối quan hệ thân thiết cảm giác gần gủi với độc giả.
2. Vài nét khái quát về ngôn ngữ báo chí.
Có rất nhiều quan niệm về ngôn ngữ báo chí có ngôn ngữ nói chung đợc
vận dụng linh hoạt trong các thể loại khác nhau trong các tác phẩm báo chí. Sở dĩ
có ý kiến nh vậy là do ngời ta không thể tìm ra những đặc trng riêng có, khả năng
khu biệt ngôn ngữ báo chí với các văn phong khác. Quan niệm khác cho rằng có
ngôn ngữ báo chí và là một thứ ngôn ngữ tồn tại độc lập với những quy luật phát
triển riêng và không phụ thuộc vào sự phát triển của ngôn ngữ nói chung. Lại có
quan niệm nữa cho rằng ngôn ngữ báo chí là một phong cách chức năng, mà
phong cách chức năng đó chính là những khuôn mẫu trong hoạt động lời nói đợc
hình thành từ những thói quen sử dụng ngôn ngữ có tính chất truyền thống và
chuẩn mực trong việc xây dựng các lớp văn bản tiêu biểu. Trong cuộc sống hàng
ngày, khi giao tiếp bao giờ chúng ta cũng phải lựa chọn giọng điệu giao tiếp cho
phù hợp. Chính những cách thức, kiểu lựa chọn ngôn ngữ nh vậy tạo ra phong
cách ngôn ngữ.
Báo chí nh nhiều ngời đã biết, là một loại hình giao tiếp đặc biệt. Nó không
giống nh giao tiếp thông thờng bởi giữa ngời phát và ngời nhận bao giờ cũng có
khoảng cách thật sự là khoảng không gian lớn nên đây là giao tiếp một chiều,
giao tiếp không có sự đổi vai giữa ngời phát và ngời nhận.
3
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Không những thế báo chí còn là loại hình giao tiếp phức tạp nhất vì ngời

phát tin không hớng tới một cá nhân riêng lẻ cụ thể mà hớng tới cả cộng đồng cả
xã hội. Giao tiếp báo chí là giao tiếp không khép kín và luôn có độ mở vì những
thông tin về một sự kiện có thể đợc kết nối liên tục. Với các đặc thù nh vậy, ta có
thể rút ra các tính chất và cũng là yêu cầu đối với ngôn ngữ báo chí nh sau:
- Tính chính xác
- Tính đại chúng
- Tính khuôn mẫu
- Tính cụ thể
- Tính ngắn gọn
- Tính thời sự
- Tính bình giá
- Tính định lợng
Ngôn ngữ báo chí có sự khác biệt so với ngôn ngữ văn học về mức độ của
cái tôi tác giả, sự đánh giá và tính khuôn mẫu:
Về cái tôi tác giả: Cái tôi trong tác phẩm báo chí bao giờ cũng là tác giả, là
cái tôi nhân chứng trực tiếp tiếp xúc với nguồn tin. Cái tôi trong tác phẩm văn học
không bao giờ là tác giả mà là cái tôi nhân vật, là sản phẩm của sự h cấu, tởng t-
ợng của tác giả. Tức là cái tôi của tác giả đợc hoá thân vào nhân vật sản phẩm h
cấu tởng tợng.
- Về sự đánh giá, sự khác biệt về cái tôi dẫn đến sự đánh giá khác nhau
(Nhà văn viết tác phẩm cũng là sự đánh giá nhận xét nhng là sự đánh giá gián tiếp
thông qua hành động xuy nghĩ của nhân vật. Nhà báo đánh giá công khai trực
tiếp, cảm xúc khen chê - yêu, ghét là của chính tác giả của nhà báo mang tính xã
hội, sự đánh giá của nhà văn mang tính cá nhân đơn lẻ.
- Về tính khuôn mẫu. Trong báo chí, khuôn mẫu có tính tất yếu, có tính xã
hội rộng lớn do nhu cầu thông tin phải đảm bảo tính thời sự nên cần có khuôn
mẫu để đa tin nhanh, thuận lợi. Trong văn học khuôn mẫu thờng mang tính cá
nhân đơn lẻ tạo nên phong cách viết của nhà văn.
4
Website: Email : Tel : 0918.775.368

3. Những thể loại báo chí sử dụng các thủ pháp nhằm tạo giá trị biểu cảm
cho ngôn ngữ báo chí.
Nh ta đã biết, báo chí có 3 mảng thể tài chính: Thể tài tin tức (bao gồm tin
một câu, tin vắn, tin ngắn, tin thờng, tin sâu, tin bình, tin tổng hợp, tin kết hợp)
thể tài phản ánh (phóng sự, điều tra, phỏng vấn, tờng thuật, ghi nhanh, bài ngời
tốt việc tốt ) thể tài chính luận (bình luận xã luận, chuyên luận, đàm luận,
phiếm luận, luận văn tuyên truyền) ngoài ra còn có mảng thể tài văn nghệ trên
báo chí. Mỗi thể loại nằm trong các mảng thể tài này đều có đặc điểm riêng, đặc
điểm thể loại quy định cách viết (cách thể hiện) trong việc chuyển tải thông tin
tới công chúng: Ví dụ tin thì đòi hỏi phải có tính thời sự, cập nhật, chính sác và
phải ngắn gọn, để đảm bảo tính thời sự của sự kiện nên ngời ta chỉ phản ánh ở
những lát cắt của sự kiện và theo những khuôn mẫu có sẵn với cách thể hiện trung
tính (cái tôi tác giả không biểu hiện rõ) nh địa điểm sảy ra sự kiện, thời gian, sảy
ra nh thế nào, nguyên nhân. Trong khi đó một số thể loại báo chí khác nh phóng
sự, ghi nhanh cần đi sâu tìm hiểu bản chất vấn đề, của sự kiện và lý giải một
cách tỷ mĩ cặn kẽ để ngời đọc có thể hiểu đợc tơng đối tờng tận.Vì vậy nên phải
sử dụng lối viết giầu hình ảnh sử dụng ngôn ngữ biểu cảm thu hút ngời đọc nhiều
hơn tạo sự hứng thú không gây nhàm chán.
Việc sử dụng các từ ngữ, lối nói giầu hình ảnh độc đáo sinh động hấp dẫn
thờng rất ít đợc sử dụng trong mảng đề tài chính luận và đặc biệt là mảng thể tài
tin tức vì chúng thờng đề cập đến những vấn đề sự kiện chính trị - xã hội đòi hỏi
tính chính xác, nghiêm túc và tính khoa học cao. Tuy nhiên không phải là những
dạng bài phản ánh là không quan trọng mà do đặc điểm thể loại những bài phóng
sự, điều tra
Cung cấp cho độc giả một bức tranh toàn cảnh sinh động về các sự kiện
các vấn đề tốt xấu trong dòng chảy thời sự của sự kiện (chứ không phải là
những lát cắt nh tin ở trên đã nói) muốn làm đợc điều đó phải sử dụng các thủ
pháp biểu cảm trong ngôn ngữ.
Tất nhiên những phân định ở trên chỉ mang tính chất tơng đối theo ý chủ
quan của ngời viết vì chung quanh vấn đề này vẫn còn nhiều quan điểm khác

5
Website: Email : Tel : 0918.775.368
nhau. Tuy nhiên hầu hết các thể loại báo chí đều có thể sử dụng các thủ pháp
ngôn ngữ biểu cảm (loại trừ một số thể loại nh tin).
Vấn đề là ở chỗ sử dụng chúng lúc nào, chỗ nào để có thể đạt hiệu quả
tuyên truyền, truyền tải thông tin định hớng t tởng, đờng dẫn d luận xã hội một
cách tích cực nhất.
II. Các thủ pháp nhằm tạo giá trị biểu cảm cho ngôn ngữ báo chí.
1. Vai trò, tác dụng của các thủ pháp nhằm tạo giá trị biểu cảm cho ngôn
ngữ báo chí.
Macxin Gorki nói: Không có mặt trời không có hoa nở, không có bà mẹ
không có anh hùng. Chúng ta cũng có thể khẳng định: trong ngôn ngữ nói chung
và ngôn ngữ báo chí nói riêng, không sử dụng các thủ pháp nhằm tạo giá trị biểu
cảm là đã mất đi một nữa thông tin, một nữa sự thành công (loại trừ một số dạng
không thể sử dụng đặc điểm này do tính chất thể loại của nó quy định) bởi báo
chí có nhiệm vụ phải chuyển tải thông tin nhanh chóng, cập nhật không chỉ đến
cái đầu của công chúng mà phải đến cả trái tim của công chúng. Vì thế các thủ
pháp biểu cảm có vai trò to lớn và tác dụng tích cực trong báo chí mà biểu hiện cụ
thể là:
* Vai trò.
- Các thủ pháp nhằm tạo giá trị biểu cảm cho ngôn ngữ báo chí là công cụ
phơng tiện hữu hiệu chuyển tải thông tin tới độc giả. Phơng tiện này không thay
thế bằng bất kỳ phơng tiện nào khác bởi không gì có thể so sánh đợc với tính chất
dễ sử dụng, tính đa nghĩa, giàu thông tin của chúng (các thủ pháp biểu cảm).
- Tạo điều kiện cho ngời làm báo cáo có thêm kinh nghiệm trong việc sử
dụng ngôn ngữ.
- Các thủ pháp tạo giá trị biểu cảm là ngời bạn đồng hành không thể thiếu
đối với ngôn ngữ báo chí bởi sự liên quan mật thiết giữa chúng: các thủ pháp biểu
cảm nâng cao giá trị, ý nghĩa của ngôn ngữ báo chí, còn ngôn ngữ báo chí tạo
6

Website: Email : Tel : 0918.775.368
điều kiện để các thủ pháp này có "cơ hội" xuất hiện, giúp định hình những phong
cách viết khác nhau.
* Tác dụng.
- Tạo sự đa dạng, phong phú, sinh động, hấp dẫn trong việc thể hiện nội
dung tác phẩm báo chí/
- Tăng giá trị biểu đạt, sự hàm súc, cô động, tính sâu sắc cho tác phẩm báo
chí
- Lôi cuốn độc giả, tạo cho độc giả niềm đam mê độc báo.
- Cung cấp cho nhà báo kỹ năng, phơng pháp sử dụng ngôn ngữ báo chí
một cách uyển chuyển linh hoạt.
- Tạo điều kiện cho các chuyên gia về ngôn ngữ học có cơ sở thực tế
nghiên cứu và rút ra những giải pháp tốt hơn cho việc sử dụng ngôn ngữ báo chí
nói riêng ngôn ngữ nói chung.
2. Các thủ pháp nhằm tạo giá trị biểu cảm cho ngôn ngữ báo chí.
2.1. Mợn chất liệu văn học:
VD1: Nớc sông Vĩ lên to, nhà giầu nọ có ngời chết đuối. Có ngời vớt đợc
xác, nhà giàu đến xin chuộc, ngời ấy đòi giá quá cao, nhà giàu cha biết tính
toán thế nào bên đến hỏi Đặng Tích. Đặng Tích bảo:
Nó còn bán cái xác ấy cho ai đợc mà cần. Cứ yên.
Kẻ vớt đợc xác thấy nhà giàu không đến nữa, đâm lo. Bên đến hỏi Đặng
Tích. Đặng Tích bảo:
Nó làm sao mua đợc cái xác ấy ở ngời khác. Cứ yên.
Chuyện lan ra, mọi ngời bảo Đặng Tích tuy là ngời có uy tín nhng lại
làm sai lẽ phải, thiếu cả tình. Đó là hạng ngời hai phải.
Ngời khác bàn thêm. Hạng ngời hai phải cũng nguy hiểm nhng không
đáng sợ bằng hạng ngời hai mang, vừa ăn lơng Nhà nớc, làm việc ở cơ quan
công quyền miệng thì gào lên chống tham nhũng, chống tệ nạn xã hội nhng lại
bảo kê cho bọn xã hội đen để hởng lợi.
Vậy nữa sao ?

7
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Không đọc báo, nghe đài hay sao. Đồng tiền đã góp phần biến họ ra vậy
đó!
- Ông chỉ đỡ vậy. Phẩm chất của họ mới là cái chính chứ.
- Dẫu sao họ cũng bỏ phí cả một quá khứ huy hoàng của chính mình
(Hai phải - hai mang! Lao động số 132/2002 ra này 25 . 5 . 2002)
VD2: Những ngời có mặt cả họ nhà trai lẫn nhà gái đều cời nghiêng ngã
sau khi "qua 5 ải chém 6 tớng" rồi cũng đến cửa ải cuối cùng, cũng là cửa ải chú
rể "đau lòng" nhất .
(Đám cới ở Nga - những điều lý thú - Tiền phong số 7, báo tiền phong ra
ngày 17.2.2002)
VD3. Hoặc ngày 15/5 Leverkusen sẽ chơi với trận chung kết tranh cúp
Đức với Schaltre 04 trớc khi gặp Real Madrid trong trận tranh cúp C1. Không biết
CLB này sẽ thi đấu ra sao. Cấu chúc cho ớc mơ ban đầu của họ không trở thành
"miếng da lừa"
(Kẻ phá bĩnh gặp ngời khổng lồ TP số 19, ra ngày 12.5.2002)
Mùng 7 bắt đầu đến lớp học, cô ấy cùng gió tuyết chiều này ra với bạn bè,
sai, bắt đầu đóng vai "Mạnh Thờng Quân" rút phong bao lì xì trớc.
Túi 18 gang tâm sự - Thiếu niên tiền phong số 24 tháng 2.2002
Sử dụng từ ngữ, cách diễn đạt, cốt truyện từ các tác phẩm văn học làm cho
câu văn trở nên giầu tính biểu đạt hơn cô đọng và tinh tế hơn. Cách sử dụng này
thờng mang tính khái quát hoá và điển hình hoá, ví nh nói tới một anh chàng Sở
Khanh là ngời ta hình dung ngay ra đó là ngời chuyên môn đi tán tỉnh lừa gạt tình
cảm các cô gái, nói đến Tú Bà ngời ta biết ngay đó là từ dùng để chỉ mụ chứa gái
mại dâm vv..
ở các ví dụ trên tì ở ví dụ 1 tác giả đã mợn cốt chuyện cổ và đa vào đó
những dữ kiện của thời hiện đại. ở phần đầu truyện là giữ nguyên phần sau đã
thay đổi tình tiết làm cho ngời đọc có thể liên tởng đợc ngay sự việc mà tác giả
muốn đề cập.

8