mối quan hệ biện chứng giữa 5 yếu tố của Ngũ Luân trong tư tưởng Nho giáo của Trung Hoa

Website:

Email :

Tel : 0918.775.368
Hãy phân tích mối quan hệ biện chứng giữa 5 yếu tố của Ngũ Luân
trong tư tưởng Nho giáo của Trung Hoa. Thông qua việc phân tích
dẫn chứng những điển tích, điển cố, kim cổ
“Có mới, nới cũ” thường tình vẫn thế. “Tân học” mỗi ngày mỗi
tiến đó là một xu thế tất yếu khách quan của thế giới, đồng nghĩa với nó
là sự lùi lại và có khi mai một đi của “cựu học”. Nhưng tân học mà hay
mà phản ánh một cách sinh động nhưng cũng không kém phần xác thực
với đời sống xã hội con người thì tức là Tân học có một nền tảng vẵng
chắc. Nền tảng ấy chính là tinh hoa của “cựu học”. “Cựu học” của loài
người là một thứ học trải qua bao nhiêu đời, đã làm cho ông cha ta phú
thực được cương thường, chấn chỉnh được phong hoá bảo tồn được quốc
thể, duy trì được thế đạo nhân tâm, phản ánh những mối quan hệ bất di
bất dịch trong xã hội. Thật không phải là cái học không có giá trị đáng
khinh rẻ hay quên bỏ được. Và chăng : “Tri kim, nhi bất tri cổ, vị chi
manh cổ; tri cổ, nhi bất tri kim, vị chi lục trầm”, ta đã biết chuyện đời
nay, ta lại cần phải học chuyện đời xưa, ta ôn lại việc xưa mà ta rõ được
việc đời nay, có như thế thì cái học của ta, cái trật tự xã hội này mới
không đến nỗi khiếm khuyết được. Vì, tuy chia làm cổ kim nhưng chẳng
qua cũng chỉ là buổi sớm, buổi chiều trong một ngày của trời đất.
Trong tất cả các hiểu biết về cổ kim của xã hội này thì cái quan
trọng nhất, trung tâm nhất chi phối toàn bộ đời sống xã hội con người,
mà dựa vào đó mà xã hội này mới có thể có tôn ti trật tự từ trên xuống
dưới; từ trong gia đình, và ngoài xã hội cho đến quốc gia. Chẳng thế mà
Khổng Tử đã từng dạy rằng “tu thân, tề gia, trị quóc, bình thiên hạ”.
Muốn làm được điều đó thì tất phải có những vường cột chắc chắn và
xuyên suốt cho đến tận ngày nay đó chính là học thuyết về “ngũ luân,

ngũ thường” một tư tưởng lỗi lạc của đạo Nho do nhà giáo dục lỗi lạc
Khổng Tử sáng lập nên.
Trong khuôn khổ bài tiểu luận này chúng ta sẽ đi tìm hiểu về mối
quan hệ biện chứng giữa 5 yếu tố trong ngữ luân của Khổng Tử thông
qua các ví dụ kim cổ nói về các mối quan hệ này.
Theo chúng tôi thì 5 mối quan hệ trong “ngũ luân” bao gồm : quan
hệ quân - thần; quan hệ phụ - tử, quan hệ phu - phụ: quan hệ huynh - đệ ;
quan hệ bằng - hữu;(1)
Trước khi đi vào phân tích mối quan hệ biện chứng của “ngũ luân”,
ta cần tìm hiểu một chút về lịch sử hình thành của thuật ngữ gọi là “ngũ
luân” như thế nào.
Từ thuyết “tam cương” được (đề cập từ thời cổ đại) trong tư tưởng
của Nho giáo, được gọi là mối quan hệ dường cột, cơ bản trong xã hội
giữa người và người trong xã hội đó là 3 mối quan hệ cơ bản là quân
thần (vua-tôi); phụ - tử (cha-con); Phu - thê (vợ chồng), gọi là “tam
cương”. Từ thuyết “tam cương” này Đổng Trọng Thư một nhà chiến lược
gia, triết học đời Tống mở rộng ra hai quan hệ nữa là Trưởng - Ấn (Anh
- em) và bằng - hữu (bạn bè) mà thành ra “ngũ luân”.
Thực ra đây là những mối quan hệ rất tiến bộ được Khổng Tử và
Mạnh Tử đề cập đến nhưng Đổng Trọng Thư phát triển thêm và đưa vào
đó một chiều và khắt khe (2) như trong các quan hệ đó theo quan điểm
của Đổng Trọng Thư thì quân bắt thần chết thì thần phải chết, phụ bắt tử
chết thì tử phải chết, nếu không chết gọi là bất trung và bất hiếu.
Ở đây chúng tôi chủ trương chỉ đi vào mối quan hệ giữa “ngũ luân”
theo quan điểm tiến bộ và nhân đạo của Khổng Tử và Mạnh Tử. Mạnh
Tử nói : trong quan hệ vua - tôi phải lấy cái nghĩa (quân thần hữu nghĩa),
trong quan hệ cha - con phải lấy tình thân (Phụ tử hữu thân) vợ chồng
phải tôn trọng nhau (Phu - Phụ hữu biệt) ; anh em phải có trên dưới
(Trưởng ấu hữu tự), bạn bè phải lấy chữ tín (bằng - hữu hữu tín) mà đối
xử với nhau (3)

Như vậy cái quan hệ đầu tiên được xét đến ở đây chính là quan hệ
vua - tôi. Đó là quan hệ cao nhất thiêng liêng nhất đối với mọi người
2
trung xã hội phong kiến. Quan hệ này chi phối hầu hết các quan hệ khác,
nói khác đi đây chính là quan hệ chủ đạo trong “ngũ luân”. Qua các tác
phẩm cổ điển cũng như đương đại mối quan hệ này được đề cập đến khá
nhiều.
Đầu tiên phải kể đến là : Sự hi sinh thân mình để cứu chúa của
người anh hùng dân tộc, được ghi trong sử sách Việt Nam đó là Lê Lai.
Trong một trận đánh mà quân khởi nghĩa Lam Sơn đã bị bao vây thì
chính Lê Lai, một trong những người trong tổ chức hội thề Lũng Nhau
đã cùng hơn một trăm cảm tử quân, mặc áo giống Lê Lợi và cưỡi voi
xông ra đánh lạc hướng quân thù, vì vậy Lê Lợi đã thoát chết trong trận
đánh ấy. Và sau này đã tổ chức lại quân đội, chiến đấu và chiến thắng
quân xâm lược nhà Minh. Lập nên một triều đại thịnh trị nhất trong lịch
sử phong kiến nước ta. Người ta thường truyền nhau câu thơ sau để tỏ
lòng kính trọng và biết ơn đối với Lê Lai là : “Hăm mốt Lê Lai, hăm hai
Lê Lợi, hăm ba mưa trôi lá bánh” (nghĩa là giỗ của Lê Lai bao giờ cũng
trước Lê Lợi một ngày và không có gì phải kiêng kị khi người ta đặt cái
tên Lê Lai trước Lê Lợi. (4).
Tiếp theo, cũng vì mối quan hệ quân - thần mà Khổng Minh một
đời trung thành với Leu Bị nói riêng và nhà Tây Thục nói chung. Khi
Lưu Bị sắp mất, có nói với Khổng Minh rằng nếu con của Lưu Bị bất tài
thì Khổng Minh có thể phế đi và nắm chính sự, sau khi Lưu Bị chết, mặc
dù con của ông bất tài, nhưng Khổng Minh vẫn một lòng trung thành đã
cầm quân sáu lần và kỳ sơn chống quân nguỵ, giúp đỡ nhà vua trong mọi
công việc cho đến lúc mất vẫn không thay lòng đổi dạ. Đó cũng có thể
xem như một tấm gương sáng trong việc một lòng trung thành với chủ
của mình (5).
Đối với Giới Tử Thôi thì sự việc càng rõ nét cái cao quí này hơn

khi triều đình có biến, đất nước có giặc ngoại xâm, vua đã vời Giới Tử
Thôi và giúp vủa trừ giặc, sau khi thắng trận, ông quyết không chịu nhận
ân huệ của nhà vua và không ra làm quan mặc dù vẫn một lòng trung
3
thành, việc này làm cho nhà vua tức giận đã cho quân lính đến bắt nhưng
ông đã cõng mẹ gia vào rừng sống, nhà vua cho đất cả khu rừng và Giới
Tử Thôi cùng mẹ đã chết cháy trong rừng đó. Từ đó về sau nhân dân
Trung Quốc đã lấy ngày 5-5 âm lịch làm tết Đoan Ngọ để kỷ niệm ngày
giỗ của ông.
Đời vua Chiêu Vương nước Sở, có người Thạch Chử làm quan rất
công minh chính trực. Một hôm, đang đi tuần trong hạt, thấy ở ngoài
đường có kẻ giết người. Thạch Chử đuổi bắt, thì ra chính là cha mình
bèn quay xe lại. Rồi chạy đến trước sân rồng nói rầng : “Kẻ giết người là
cha tôi. Bắt cha làm tội thì tình không nỡ: vì cha mà bỏ phép thì lý
không xuôi làm quan đã không giữ phép thì phải chịu tội” vừa nói, vừa
kề gươm vào cổ, xin vua cho hành hình. Vua nói : :nhà ngươi đuổi theo
mà không bắt đã là biết giữ phép, còn tội gì. Cứ yên tâm mà làm chức
vụ”. Thạch Chử thưa “làm con mà không biết uỷ khúc thờ cha không gọi
là người con hiếu, làm tôi không công bằng giữ phép nước, không gọi là
bây tôi trung. Bao dung mà xá tội là ơn của bệ hạ; trái phép mà chịu tội
là phạm tội con”. Nói đoạn cầm gươm tự sát. Có thể thấy đây là một tấm
gương trung hiếu vẹn toàn của Thạch Chử vậy (6).
Chuyển sang mối quan hệ thứ hai đó là mối quan hệ giữa Cha mẹ
và con cái. Từ xưa đến nay cha mẹ và con cái bao giờ cũng là một mối
quan hệ rất quan trọng trong xã hội loài người, bởi vì gia đình là tế bào
của xã hội, muốn cho xã hội được ổn định thì gia đình phải yên vui, đầm
ấm, thương yêu giúp đỡ lẫn nhau giữa mọi thành viên tỏng gia đình, đặc
biệt là giữa cha mẹ và con cái.
Đối với mỗi chúng ta là công dân của nước Việt Nam thì không ai
là không biết đến truyện Kiều, một kiệt tác văn chương của loài người.

Trong truyện, Thuý Kiều là nhân vật chính : là một người con gái đệp
tuyệt trần, đã được Nguyễn Du khắc hoạ rất tinh tế đó lại có một cuộc
đời đầy nước mắt, cuộc tình đẹp đẽ của nàng và Kim Trọng thất thanh
cao nhưng vì chữ hiếu mà nàng đành lỗi hẹn với chữ tình đã bán thân để
4
đổi lấy sự tự do cho Cha mình. Và trải qua một quãng đời đầy sóng gió
trong mười lăm năn. Đối với mỗi con người chúng ta đều được sinh ra
bởi cha mẹ mình, vì vậy cái đầu tiên và phải được đặt lên hàng đầu chính
là tình phụ tử. Cái tình đó nó thiêng liêng và cao quý, nó có thể làm cho
con người ta hi sinh mọi thứ trên đời để giữ trọn đạo làm con. Trước hết
mỗi con người đều phải đặt công sinh thành lên đầu tiên để sống và hành
động.
Hay trong truyện Tam Quốc diễn nghĩa, khi nói về tình cha con ta
có thể nói đến mối quan hệ giữa quan Vân Trường (Quan Vũ, quan
Công…) với Châu Sương. Tuy chỉ là con nuôi nhưng khi được tin Quan
Vân Trường chết, thì Châu Sương sau khi đã làm tang cho cha nuôi xong
đã lao đầu xuống sông tự vẫn. Đấy là một hành động cao đẹp của một
dũng tướng, nhưng trên tất cả đó chính là tình phụ tử không có nỗi khổ
đau nào lại có thể lớn bằng nỗi khổ đau khi mất cha mẹ của mình và
Châu Sương chỉ là một nhân vật phụ trong truyện nhưng cũng để lại cho
người đời những suy nghĩ về những việc mà mình đã làm.
Truyện kể về người mẹ của Mạnh Tử đã kể rằng, khi Mạnh tử còn
nhỏ, nhà ở gần nghĩa địa thì ông hay làm theo cái ông thấy là những
người khóc than khi gia đình có người chết. Người mẹ đã nghĩ rằng đây
không phải là nơi sinh sống của mình. Rồi bà chuyển đến gần một cái
chợ, thấy người ta buôn bán, Mạnh Tử cũng học theo cách buôn bán của
mọi người, mẹ ông lại cho rằng đây không phải là nơi sống để nuôi dạy
con tốt và bà lại chuyển nhà đến gần một ngôi trường. Mạnh Tử cũng
học theo các học trò về lễ nghi… bà mẹ lấy làm hài lòng và cho rằng đây
là nơi cần ở để giáo dục con cho tốt. Quả nhiên sau này ông trở thành

một bậc đại hiền thế chẳng phải là nhờ có cái công giáo dục quí báu của
người mẹ hay sao? Con cái trưởng thành là người như thế nào một là do
sự dạy dỗ của cha mẹ, nếu cha mẹ biết điều hơn thiệt thì con cái họ sẽ
trở thành một người hữu ích cho xã hội còn ngược lại thì con cái họ sẽ
trở thành những kẻ vô tích sự.
5