Cái bi là một phạm trù mỹ học cơ bản

Website: Email : Tel : 0918.775.368
ĐẶT VẤN ĐỀ
Cái bi cũng như cái hài và cái đẹp nằm trong các phạm trù cơ bản của
khách thể thẩm mỹ. Vậy trước hết chúng ta cần tìm hiểu khách thể thẩm mỹ là gì
? Có ba thành tố cấu tạo nên đời sống thẩm mỹ, đó là: bản chất thẩm mỹ, khách
thể thẩm mỹ, chủ thể thẩm mỹ. Như vậy, khách thể thẩm mỹ là một trong ba
thành tố cấu tạo nên đời sống thẩm mỹ. Khách thể thẩm mỹ được hiểu là khái
niệm thể hiện nhận thức khái quát của con người về những hiện tượng thẩm mĩ
trong tự nhiên, trong đời sống con người và trong nghệ thuật, là một phương
diện hợp thành mối quan hệ thẩm mỹ của con người với thế giới hiện thực khách
quan. Khách thể thẩm mỹ được hiểu một hệ thống các phạm trù chỉ các hiện
tượng, các quy luật thẩm mỹ tồn tại bên ngoài chủ thể, là những yếu tố những
hiện tượng bao quát mọi hiện tượng thẩm mỹ quanh ta từ tự nhiên, xã hội đến
nghệ thuật.
Khách thể thẩm mỹ bao gồm 4 phạm trù cơ bản: cái đẹp, cái bi, cái hài,
cái trác tuyệt. Ta chỉ có thể nắm vững toàn bộ hiện tượng thẩm mỹ và những
quy luật thẩm mỹ khi ta nắm vững 4 phạm trù cơ bản này
CÁI BI
Cái đẹp trong là phạm trù trung tâm, cơ bản, là yếu tố hạt nhân các phạm
trù khác xoay quanh nó. Cái bi là sự xung đột giữa cái đẹp và cái xấu, cái đẹp ở
vị trí thấp hơn và bị cái xấu tiêu diệt. Cái hài là sự xung đột giữa cái đẹp và cái
xấu, nhưng cái hài thông minh hơn có thể đánh bật cái xấu ra khỏi cái đẹp
Là một trong những phạm trù cơ bản của khách thể thẩm mỹ cái bi là một
hiện tượng thẩm mỹ đặc biệt. Cái bi không có trong tự nhiên, bởi vì các sinh vật
trong tự nhiên không có tư duy, tình cảm, ý thức nên dù có xung đột căng thẳng
đến máy cũng không thể tạo thành cái bi. Cái bi chỉ xuất hiện trong xã hội loài
người.
Xuất phát từ những yêu cầu trên, bài tự học xác định xin đề cập tới một
phạm trù mĩ học cơ bản đó là: CÁI BI
1
Website: Email : Tel : 0918.775.368

GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
I. Bản chất của cái bi
1. Cái bi là một phạm trù mỹ học cơ bản
Cái bi, tiếng Anh: the tragic, tiếng Pháp: La tragicque, tiếng Đức: Das
Tragisch, đều có nghĩa là cái chết, nỗi thống khổ
Bản chất của cái bi là sự xung đột: xung đột giữa cái đẹp – cái xấu, cái
chính nghĩa – cái gian tà, ánh sáng – bóng tối, hiểu theo khía cạnh khác là biểu
hiện của cuộc đấu tranh giữa cái cũ và cái mới,cái tiến bộ với cái lạc hậu, cái
thiện với cái ác.
Một hiện tượng thẩm mỹ mang ý nghĩa cái bi luôn luôn kịch tính và bao
giờ cũng tạo nên sự thống khổ và sự đồng khổ to lớn. Người ta thương cảm với
số phận bi đát, người ta căm giận những nguyên nhân tạo ra bi kịch, ý thức
trách nhiệm trước những thống khổ ấy (tuy nhiên không phải mọi nỗi thống khổ
đều có ý nghĩa cái bi)
Cái bi nào cũng gắn liền với nỗi bất hạnh, với cái chết cho nên
Tsecnưepki, nhà mỹ học dân chủ cách mạng Nga đã coi cái bi là sự buồn thương
do chết choc mang lại. Đối với cái Tsecnưepki, cái chết là chân lý vĩnh cửu của
cái bi. Cái bi gắn liền với nỗi bất hạnh, với cái chết nhưng phải mang ý nghĩa
thẩm mỹ. Như cái chết của những kẻ như: Bạc Hạnh, Bạc Bà, Mã Giám Sinh…
là cái chết nhơ nhuốc, bẩn thỉu không để lại nuổi tiếc trong tâm trí loài người ,
sự mất đi của các nhân vật này làm cho nhân loại đẹp đẽ và sạch sẽ hơn. Cái bi
gắn với cái chết mang tính xã hội rộng lớn và tích cực, nó khác với cái chết sinh
học của những người ít hoá thân vào xã hội
Tóm lại, có thể nói, bản chất thẩm mỹ của cái bi là cái đẹp, cái cao cả, cái
anh hùng. Cái mới mang nội dung xã hội tích cực trong đấu tranh với cái xấu,
cái tiêu cực, đã bị thất bại tạm thời, bị tiêu vong, bị hy sinh, tạo nên sự đồng khổ
sâu rộng có ý nghĩa bất tử trong chủ thể xã hội tiên tiến
2
Website: Email : Tel : 0918.775.368
2. Cái bi là một tình huống xã hội

Nhà triết học, mỹ học lớn Hêghen trong bài giảng mỹ học đã nghiên cứu
công phu cái bi với tư cách là một phạm trù mĩ học. Ông cho rằng: xung đột có
tính bi kịch là tình huống thế giới với ba dạng mau thuẫn phổ biến: mâu thuẫn
giữa con người và tự nhiên, mâu thuẫn giữa con người và tình dục, mâu thuẫn
trong thế giới tinh thần. Cái bi là tình huống của con người và lịch sử , tồn tại
phổ biến trong số phận mỗi cá nhân, trong gia đình và ngoài xã hội
Theo Hêghen, cái bi chỉ xuất hiện ở các tình huống xung đột của cá tính
và hoàn cảnh, của con người và tự nhiên
Đặc điểm lớn của học thuyết tình huống thế giới của xung đột bi kịch
trong mỹ học Hêghen là sự xung đột bế tắc chưa có cách giải quyết trên những
khuynh hướng lịch sử. Theo ông, bi kich là sự xung đột tinh thần, sự lệch chuẩn
của các cá nhân đối với các nguyên tắc đạo đức phỏ biến
3. Nội dung xã hội của cái bi
Về nguồn gốc của cái bi nhân loại có nhiều câu trả lời khác nhau
Có người cho rằng: cái bi là sự tiêu hao của một cơ thể sống, sự ngừng
đập của một trái tim trong lồng ngực, sự thôi suy nghĩ của một bộ óc nào đó.
Con người sinh ra trong thời gian, chết đi khi tiêu hao hết quỹ thời gian, bi kịch
gõ cửa mọi nhà và mọi người
Có hai quan điểm khác nhau về nguyên nhân của cái bi: các nhà mỹ học
Duy vật cho rằng nguyên nhân của bi kịch là những mâu thuẫn đối kháng trong
cuộc sống xã hội của con người, các nhà mỹ học Duy tâm lại đổ nguyên nhân
của mọi bi kịch là định mệnh, là thiên định, số phận con người
Arixtot cho rằng nội dung của bi kịch là nỗi xót thương khủng khiếp .
Hêghen đã bàn đên nguồn gốc mâu thuẫn tinh thần của bi kịch trong cuốn hiện
tượng luận tinh thần, bài giảng lịch sử triết học, triết học lịch sử, triết học pháp
quyền đều bàn tới nội dung xã hội của bi kịch. Bởi vì theo Hêghen, các xung đột
tinh thần rộng lớn,có nội dung biện chứng sâu rộng phải tìm thấy trong bi kịch.
3
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Bi kịch của Hêghen phản ánh tính thiếu sót về đạo đức và đặt ra vấn đề cần bổ

khuyết các thiếu sót đó
Chủ nghĩa vật trước Mac cũng đã tồn tại khuynh hướng phi xã hội hoá bi
kịch. Nó coi cái chết của con người là giá trị tuyệt đối cái bi bắt nguồn từ cái
ngẫu nhiên, nó không bắt nguồn từ các nhân tố bản chất các nhân tố đã có từ
trước
Nhà triết học Hunggari, Lucat đã từng khẳng định rằng: “bi kịch bắt
nguồn ở chỗ con người vào cuộc sống đã nâng lên phép lạ của cái ngẫu nhiên”
Cái bi có nội dung tình huống xã hội đột ngột, ngẫu nhiên, có những số
phận bất hạnh bất ngờ. Cái bi mang nội dung xã hội sâu rộng, nó đánh dấu cuộc
chiến đấu to lớn của con người giữa cái đẹp và cái xấu, cuộc chiến đấu này là
một bài ca hào hùng của con người (Anghen cha rằng : sự thắng lợi của Oreste
giết mẹ, trả thù cho cha là sự thắng lợi của chế độ phụ quyền với chế độ mẫu
quyền )
Cái bi khẳng định tính bất tử của khát vọng vươn lên cải tạo thế giới
II. Các quan điểm khác nhau về lịch sử cái bi
Trong lịch sử mỹ học có rất nhiều quan điểm khác nhau về cái bi
Thời kì cổ đại, những quan niệm về định mệnh, số phận đều hàm chứa
hầu hết lí luận và thực tiễn sáng tạo về phạm trù cái bi , cái bi tồn tại ở những
tình huống không tránh khỏi như:
+ Có cái mạnh như: cá tính Promêtê muốn lấy lửa của thần Dớt dâng cho
loài người
+ Có cái tình dục mạnh: Clytemnet phản bội chồng, ngoại tình
+ Có sắc đẹp và màu da . Như: nàng Io làm cho thần Dớt mê mẩn và Hera
ghen tuông
Arixtot với tác phẩm thi pháp (nghệ thuật thi ca), ông quan niệm: “Bi kịch
là sự bắt chước một hành động quan trọng và hoàn chỉnh. Hành động này có một
quy mô nhất định … bằng hành động này chứ không phải bằng câu chuyện kể,
bi kịch tẩy rửa những cảm xúc qua cách khêu gợi sự xót thương và khủng khiếp”
4
Website: Email : Tel : 0918.775.368

(Các vở kịch trong thời kỳ này như : Êđip làm vua, Iliát… đều khẳng định nguồ
gốc xâu xa của cái bi là sự xung đột giữa thiện và ác, giữa đạo đức và vô đạo
đức. Vở bi kịch Rômêo và Juliet của Sechpia đã lên án sự thù địch giữa hai dòng
họ dẫn đến cái chết bi thương…)
Hêghen, nhà mỹ học duy tâm khách quan Cổ điển Đức đã có tư duy và
cách tiếp cận khác các nhà mỹ học thời trước như Aritxtot, Raxin, Coocnay hay
Boalo… trong các tác phẩm như : hiện tượng học tinh thần, triết học pháp
quyền, mỹ học, lịch sử triết học, ông đã nêu những quan điểm biện chứng hơn.
Hêghen thật thuyết phục khi đưa ra học thuyết “ Xung đột và mâu thuẫn” phản
ánh tính thiếu sót về đạo đức và đặt ra vấn đề phải bổ khuyết các thiếu sót đó
Nhà mỹ học Cách mạng dân chủ Nga Tsecnưepki cho rằng: lí luận về bi
kịch không chỉ quan trọng đối với mỹ học mà còn là tri thức về đời sống, về lịch
sử và về triết học : “ Cái bi hoặc bi kịch chỉ là nỗi đau khổ và chết chóc của
người ta , bi kịch là cái khủng khiếp trong đời người”
Đứng trên quan niệm duy vật lích sử, Mac và Anghen có cái nhìn hoàn
toàn mới, biện chứng và khoa học, các ông đã nhìn nhận vấn đề một cách khoa
học. Mac đã khẳng địnhcái b va cái bi kịch bắt nguồn từ xung đột hay nói cách
khác sự xung đột đối kháng dẫn đến cái bi và cái bi kịch , những xung đột bi
kịch ấy mang tính khách quan thời đại trong một khoảnh khắc lịch sử nhất định
Anghen giữ vũng nguyên lí về xung đột bi kịch là: phản ánh trung thực sự
vận động tất yếu của các mối quan hệ xã hội, của lịch sử
III. Các hình thức biểu hiện
Cái bi có 2 hình thức biểu hiện: Cái bi trong lịch sử và cái bi trong đời
sống con người.
+ Cái bi trong lịch sử gồm: Bi kịch của những nhân vật chết trong đêm
trường đen tối và bi kịch của những nhân vật chết trước bình minh
+ Cái bi trong đời sống con người : Bi kịch của cái cũ, cái xấu, của sự
nhầm lẫn, kém hiểu biết hoặc dốt nát và bi kịch những khát vọng của con người
1. Cái bi trong lịch sử
5

Website: Email : Tel : 0918.775.368
1.1. Bi kịch của các nhân vật chêt trong đêm trường đen tối
Bi kịch của các nhân vật chết trong đêm trường đen tối là một dạng thức
bi kịch lịch sử và có tính chất điển hình nhất, như Anghen nói : “ Đây là xung
đột bi kịch tất yếu về mặt lịch sử và tình trạng không thể nào thực hiện được
điều đó trong thực tiễn” ( Mac – Anghen- Lenin, Về văn học và nghệ thuật, NXB
Sự thật, 1997,tr378)
Bi kịch ở đây là bi kịch của cái mới, cái tiến bộ, cái cách mạng, còn đang
ở trong thế yếu, trong một hoàn cảnh đã nảy sinh nhu cầu tất yếu cần thay đổi
nhu cầu lịch sử hiện hành, vì già cỗi nhưng điều kiện thực hiện nhu cầu đó lại
chưa chín muồi
Các nhân vật trong đó là những người con ưu tú , dám đón nhận sứ mệnh
cao cả để đốt đuốc làm bừng tỉnh cả dân tộc đang ngủ triền miên. Họ phải chết,
chết một cách vĩ đại, vì họ đại diện cho “ những giai cấp và những trào lưu nhất
định của thời đại”. Tính cách của nhân vật này trở nên hùng mạnh, là một hành
động có ý thức sâu sắc trước lịch sử với nhiệm vụ thiêng liêng, ngoài họ không
ai có thể làm được
Tấm gương của họ trở nên trác tuyệt, họ chết trong bối cảnh vận động của
lịch sử tạo thành phong trào đối địch. Cái chết của họ có tác dụng thôi thúc mọi
người đứng dậy đấu tranh cho lẽ phải và làm cho kẻ thù không còn ngụy trang
được bằng bộ mặt mị dân nữa sự bạo tàn của kẻ thù phải bộc lộ trắng trợn, xã
hội thấy ghê tởm và cảm thấy không còn sợ chúng nữa
Trong lịch sử mãi mãi ca ngợi cái chết của liệt sĩ Phạm Hồng Thái vì
tiếng bom Sa Điện ( Quảng Châu ) ném vào mặt tên toàn quyền Pháp đã làm
thức tỉnh cả một thế hệ thanh niên Việt Nam đời đời ghi nhớ….
1.2. Bi kịch của những nhân vật chết trước bình minh
Bi kịch này vẫn là một dạng thức lịch sử, nhưng là bi kịch của cái mới, cái
tiến bộ, cách mạng đã ở thế thắng trong thế thắng toàn cục nhưng một bộ phận
nào đó còn lâm vào hoàn cảnh trở trêu, khiến cho người anh hùng tạm thời bị sa
cơ và bị tiêu vong thảm thương

6