Chăm sóc mắt ban đầu bs đa khoa

CHĂM SÓC MẮT
CHĂM SÓC MẮT
BAN ĐẦU
BAN ĐẦU
Thạc sĩ y học Trịnh Quang Trí
Thạc sĩ y học Trịnh Quang Trí
Bộ môn Mắt – ĐHYK PNT
Bộ môn Mắt – ĐHYK PNT


CSMBĐ & NHÃN KHOA CỘNG ĐỒNG
CSMBĐ & NHÃN KHOA CỘNG ĐỒNG

Tình hình mù lòa & chiến lược PCML
Tình hình mù lòa & chiến lược PCML

Các khái niệm cơ bản về chăm sóc mắt ban đầu
Các khái niệm cơ bản về chăm sóc mắt ban đầu

Giáo dục sức khỏe các bệnh mắt gây mù
Giáo dục sức khỏe các bệnh mắt gây mù

Xử trí các bệnh mắt thường gặp ở tuyến cơ sở
Xử trí các bệnh mắt thường gặp ở tuyến cơ sở

Giới thiệu về nhãn khoa cộng đồng
Giới thiệu về nhãn khoa cộng đồng

Tình hình mù lòa
Tình hình mù lòa
Chiến lược PCML
Chiến lược PCML


Tình hình mù lòa & chiến lược PCML
Tình hình mù lòa & chiến lược PCML
Mức độ
Mức độ
Xếp loại WHO
Xếp loại WHO
Thị lực
Thị lực
0
0
Bình thường
Bình thường
3/10
3/10
≤
≤
<
<
10/10
10/10
1
1
Tổn thương TL nhẹ
Tổn thương TL nhẹ

1/10
1/10
≤
≤
<
<
3/10
3/10
2
2
Tổn thương TL nặng
Tổn thương TL nặng
1/20
1/20
≤
≤
(ĐNT 2.5m)
(ĐNT 2.5m)
<
<
1/10
1/10
3
3
Mù độ I
Mù độ I
1/50
1/50
≤
≤

(ĐNT 1m)
(ĐNT 1m)
<
<
1/20
1/20
(ĐNT 2.5m)
(ĐNT 2.5m)
4
4
Mù độ II
Mù độ II
ST(+)
ST(+)
≤
≤
<
<
1/50
1/50
(ĐNT 1m)
(ĐNT 1m)
5
5
Mù độ III
Mù độ III
ST(-)
ST(-)

Tình hình mù lòa & chiến lược PCML
Tình hình mù lòa & chiến lược PCML

Thế giới:
Thế giới:

2007:
2007:
45 triệu, mù có thể chữa được 23 triệu
45 triệu, mù có thể chữa được 23 triệu

Mỗi năm: 10 triệu mù mới, 8 triệu mù chết
Mỗi năm: 10 triệu mù mới, 8 triệu mù chết

Việt Nam:
Việt Nam:

2007:
2007:
507.000 mù 2 mắt
507.000 mù 2 mắt

Mù lòa có thể phòng chữa được:
Mù lòa có thể phòng chữa được:
70%
70%

Phòng được: Mắt hột, Khô mắt thiếu Vit A…
Phòng được: Mắt hột, Khô mắt thiếu Vit A…


Chữa được: Đục thể thủy tinh, Tật khúc xạ…
Chữa được: Đục thể thủy tinh, Tật khúc xạ…


Tình hình mù lòa & chiến lược PCML
Tình hình mù lòa & chiến lược PCML

Nguyên nhân gây mù trên thế giới:
Nguyên nhân gây mù trên thế giới:

Đục thể thủy tinh:
Đục thể thủy tinh:
39%
39%

Tật khúc xạ chưa chỉnh kính:
Tật khúc xạ chưa chỉnh kính:
18%
18%

Glaucome:
Glaucome:
10%
10%

Thoái hóa hoàng điểm tuổi già:
Thoái hóa hoàng điểm tuổi già:
7%
7%


Đái tháo đường:
Đái tháo đường:
4%
4%

Sẹo giác mạc:
Sẹo giác mạc:
4%
4%

Mắt hột:
Mắt hột:
3%
3%

Mù trẻ em:
Mù trẻ em:
3%
3%

Khô mắt:
Khô mắt:
3%
3%

Onchocercose:
Onchocercose:
0.7%
0.7%


Nguyên nhân khác:
Nguyên nhân khác:
8%
8%


Tình hình mù lòa & chiến lược PCML
Tình hình mù lòa & chiến lược PCML

Thị giác 2020
Thị giác 2020

Mục tiêu: “Quyền được nhìn thấy cho mọi người đến
Mục tiêu: “Quyền được nhìn thấy cho mọi người đến
năm 2020”
năm 2020”

Tăng cường hiểu biết của các nhà lãnh đạo về nguyên nhân
Tăng cường hiểu biết của các nhà lãnh đạo về nguyên nhân
chủ yếu gây mù và các giải pháp
chủ yếu gây mù và các giải pháp

Huy động các nguồn lực có sẵn nhằm tăng cường cho công tác
Huy động các nguồn lực có sẵn nhằm tăng cường cho công tác
PCML
PCML

Lập kế hoạch triển khai 3 chiến lược cơ bản của Thị giác 2020:
Lập kế hoạch triển khai 3 chiến lược cơ bản của Thị giác 2020:
Kiểm soát bệnh tật, Phát triển nguồn lực, Xây dựng cơ sở vật

Kiểm soát bệnh tật, Phát triển nguồn lực, Xây dựng cơ sở vật
chất.
chất.

Nội dung: phòng và chữa mù lòa cho khoảng 100 triệu
Nội dung: phòng và chữa mù lòa cho khoảng 100 triệu
người trong giai đoạn 2000-2020.
người trong giai đoạn 2000-2020.


Tình hình mù lòa & chiến lược PCML
Tình hình mù lòa & chiến lược PCML

Chiến lược để đạt mục tiêu Thị giác 2020:
Chiến lược để đạt mục tiêu Thị giác 2020:

Tăng cường sự nhận biết của toàn xã hội về mù
Tăng cường sự nhận biết của toàn xã hội về mù
lòa như một vấn đề sức khỏe cộng đồng lớn
lòa như một vấn đề sức khỏe cộng đồng lớn

Kiểm soát những nguyên nhân chính gây mù
Kiểm soát những nguyên nhân chính gây mù
lòa có thể phòng tránh được
lòa có thể phòng tránh được

Đào tạo nguồn nhân lực cho chăm sóc mắt ở
Đào tạo nguồn nhân lực cho chăm sóc mắt ở
các tuyến để có thể cung cấp các dịch vụ chăm
các tuyến để có thể cung cấp các dịch vụ chăm

sóc mắt thích hợp, ưu tiên đào tạo cán bộ chăm
sóc mắt thích hợp, ưu tiên đào tạo cán bộ chăm
sóc mắt tuyến cơ sở.
sóc mắt tuyến cơ sở.

Xây dựng cơ sở hạ tầng về chăm sóc mắt, đặc
Xây dựng cơ sở hạ tầng về chăm sóc mắt, đặc
biệt ưu tiên cho các vùng xa xôi, nghèo khó.
biệt ưu tiên cho các vùng xa xôi, nghèo khó.


Các khái niệm cơ bản về
Các khái niệm cơ bản về
chăm sóc mắt ban đầu
chăm sóc mắt ban đầu


Thế nào là chăm sóc mắt ban đầu?
Thế nào là chăm sóc mắt ban đầu?

Các hoạt động chăm sóc và bảo vệ thị giác
Các hoạt động chăm sóc và bảo vệ thị giác
phòng chống mù lòa thực hiện do
phòng chống mù lòa thực hiện do


cá nhân /
cá nhân /
thành viên trong gia đình, cộng đồng + cán
thành viên trong gia đình, cộng đồng + cán

bộ y tế nhằm:
bộ y tế nhằm:



Nâng cao sức khỏe, bảo vệ mắt
Nâng cao sức khỏe, bảo vệ mắt

Phát hiện sớm
Phát hiện sớm

Xử trí sơ cứu đúng bệnh mắt thông thường tại
Xử trí sơ cứu đúng bệnh mắt thông thường tại
tuyến gia đình và cộng đồng
tuyến gia đình và cộng đồng


Tại sao phải chăm sóc mắt ban đầu?
Tại sao phải chăm sóc mắt ban đầu?

CSMBĐ có thể dễ dàng lồng ghép vào chức
CSMBĐ có thể dễ dàng lồng ghép vào chức
năng, nhiệm vụ của các cán bộ CSSKBĐ ở
năng, nhiệm vụ của các cán bộ CSSKBĐ ở
cộng đồng
cộng đồng

95% người 2 mắt bình thường lúc sinh
95% người 2 mắt bình thường lúc sinh





cần hướng dẫn mọi người biết cách tự
cần hướng dẫn mọi người biết cách tự
chăm sóc và bảo vệ mắt
chăm sóc và bảo vệ mắt

Nhiều bệnh mắt và mù lòa có thể dễ dàng
Nhiều bệnh mắt và mù lòa có thể dễ dàng
phòng tránh hoặc điều trị được bởi nhân
phòng tránh hoặc điều trị được bởi nhân
viên y tế ở cộng đồng
viên y tế ở cộng đồng


Nguyên tắc chăm sóc mắt ban đầu?
Nguyên tắc chăm sóc mắt ban đầu?

Tự nguyện, tự giác ngộ
Tự nguyện, tự giác ngộ

Được cộng đồng chấp nhận
Được cộng đồng chấp nhận

Can thiệp phải sẵn có ở địa phương
Can thiệp phải sẵn có ở địa phương

Can thiệp phải tiếp cận được
Can thiệp phải tiếp cận được


Can thiệp phải rẻ
Can thiệp phải rẻ

Các can thiệp CSMBĐ phải là các kỹ thuật
Các can thiệp CSMBĐ phải là các kỹ thuật
thích ứng
thích ứng


Nội dung CSMBĐ tại cộng đồng
Nội dung CSMBĐ tại cộng đồng

Y tế động viên
Y tế động viên

Y tế dự phòng
Y tế dự phòng

Y tế điều trị
Y tế điều trị

Y tế phục hồi chức năng cho người mù
Y tế phục hồi chức năng cho người mù


Y tế động viên
Y tế động viên
Y tế động viên:
Y tế động viên:

giáo dục, động viên mọi người biết tự chăm
giáo dục, động viên mọi người biết tự chăm
sóc và bảo vệ thị giác cho bản thân và gia đình bằng các
sóc và bảo vệ thị giác cho bản thân và gia đình bằng các
biện pháp:
biện pháp:

Tự thử thị lực của mắt mình hàng ngày:
Tự thử thị lực của mắt mình hàng ngày:
bằng cách bịt một
bằng cách bịt một
mắt ,nếu thấy mắt mờ cần đi khám ngay
mắt ,nếu thấy mắt mờ cần đi khám ngay

Thay đổi lối sống hành vi.
Thay đổi lối sống hành vi.
VD: khi làm việc ngoài trời cần
VD: khi làm việc ngoài trời cần
đội mũ nón để phòng đục thể thủy tinh, khi bị bụi mắt
đội mũ nón để phòng đục thể thủy tinh, khi bị bụi mắt
không dụi mắt mà đi ngay đến cơ sở y tế gần nhất khám,
không dụi mắt mà đi ngay đến cơ sở y tế gần nhất khám,
khi lao động cần có kính bảo vệ mắt….
khi lao động cần có kính bảo vệ mắt….

Chấp hành những qui định của pháp luật để bảo vệ mắt.
Chấp hành những qui định của pháp luật để bảo vệ mắt.
VD: đi xe máy cần đội mũ bảo hiểm, không đốt pháo gây
VD: đi xe máy cần đội mũ bảo hiểm, không đốt pháo gây
chấn thương mắt…

chấn thương mắt…


Y tế dự phòng
Y tế dự phòng

Y tế dự phòng:
Y tế dự phòng:
tiến hành một việc gì đó để ngăn ngừa bệnh phát sinh,
tiến hành một việc gì đó để ngăn ngừa bệnh phát sinh,
hoặc ngăn chặn bệnh dẫn đến mù lòa
hoặc ngăn chặn bệnh dẫn đến mù lòa

Tổ chức y tế thế giới đã đưa ra các khái niệm về PCML ở các mức độ:
Tổ chức y tế thế giới đã đưa ra các khái niệm về PCML ở các mức độ:

Phòng chống mù lòa nguyên phát:
Phòng chống mù lòa nguyên phát:
ngăn chặn bệnh xảy ra
ngăn chặn bệnh xảy ra
VD: Rửa mặt hàng ngày 3 lần bằng nước sạch, diệt ruồi, đào giếng,
VD: Rửa mặt hàng ngày 3 lần bằng nước sạch, diệt ruồi, đào giếng,
dùng nước sạch, xây WC hợp vệ sinh sẽ ngăn ngừa mắc bệnh mắt
dùng nước sạch, xây WC hợp vệ sinh sẽ ngăn ngừa mắc bệnh mắt
hột…
hột…

Phòng chống mù lòa thứ phát:
Phòng chống mù lòa thứ phát:
bệnh đã xuất hiện, nhưng can thiệp

bệnh đã xuất hiện, nhưng can thiệp
để bệnh biến chứng không gây mù lòa.
để bệnh biến chứng không gây mù lòa.
VD: đã mắc mắt hột cần điều trị triệt để cả gia đình không để lây lan,
VD: đã mắc mắt hột cần điều trị triệt để cả gia đình không để lây lan,
tái phát; nếu đã có quặm cần mổ sớm để ngăn chặn mù lòa do
tái phát; nếu đã có quặm cần mổ sớm để ngăn chặn mù lòa do
quặm
quặm

Phòng chống mù lòa cao cấp:
Phòng chống mù lòa cao cấp:
đã bị mù nhưng can thiệp để trả lại
đã bị mù nhưng can thiệp để trả lại
thị lực cho người bệnh.
thị lực cho người bệnh.
VD: mổ đục thể thủy tinh sẽ làm cho bệnh nhân sáng mắt lại
VD: mổ đục thể thủy tinh sẽ làm cho bệnh nhân sáng mắt lại


Y tế điều trị
Y tế điều trị

Y tế điều trị:
Y tế điều trị:

phát hiện đúng
phát hiện đúng

xử trí cấp cứu nhãn khoa

xử trí cấp cứu nhãn khoa

điều trị đúng và kịp thời các bệnh mắt thông
điều trị đúng và kịp thời các bệnh mắt thông
thường bằng các kỹ thuật thích hợp
thường bằng các kỹ thuật thích hợp

chuyển tuyến bệnh nhân kịp thời để ngăn chặn mù
chuyển tuyến bệnh nhân kịp thời để ngăn chặn mù
lòa
lòa

Để có thể phát hiện đúng, xử trí điều trị đúng
Để có thể phát hiện đúng, xử trí điều trị đúng
và kịp thời các bệnh mắt thông thường cần
và kịp thời các bệnh mắt thông thường cần
nắm được các dấu hiệu bình thường và bất
nắm được các dấu hiệu bình thường và bất
thường ở mắt
thường ở mắt


Y tế điều trị
Y tế điều trị

Mắt bình thường:
Mắt bình thường:

Thị lực
Thị lực

bình thường từ 7/10 trở lên.
bình thường từ 7/10 trở lên.

Mi mắt:
Mi mắt:
có thể mở to được và nhắm kín
có thể mở to được và nhắm kín
được
được

Kết mạc:
Kết mạc:
phải trắng và ướt đều
phải trắng và ướt đều

Giác mạc:
Giác mạc:
phải đen và ướt bóng
phải đen và ướt bóng

Đồng tử
Đồng tử
(con ngươi): phải tròn đen không
(con ngươi): phải tròn đen không
dãn to, khi chiếu ánh sáng chói vào mắt
dãn to, khi chiếu ánh sáng chói vào mắt
đồng tử phải co nhỏ
đồng tử phải co nhỏ



phản xạ đồng tử tốt
phản xạ đồng tử tốt


Y tế điều trị
Y tế điều trị
Dấu hiệu không bình thường ở mắt:
Dấu hiệu không bình thường ở mắt:

Mi mắt:
Mi mắt:

không nhắm kín được: có thể là
không nhắm kín được: có thể là
hở mi
hở mi

không mở to được có thể là
không mở to được có thể là
sụp mi
sụp mi

Lông cụp vào có thể có
Lông cụp vào có thể có
lông quặm
lông quặm

Mi mắt sưng phù: có thể có
Mi mắt sưng phù: có thể có
chắp lẹo

chắp lẹo

Kết mạc:
Kết mạc:

kết mạc đỏ: có
kết mạc đỏ: có
viêm cấp
viêm cấp
(viêm kết mạc, viêm giác mạc,
(viêm kết mạc, viêm giác mạc,
viêm mống mắt thể mi, cơn glaucome cấp, chấn thương)
viêm mống mắt thể mi, cơn glaucome cấp, chấn thương)

kết mạc bò lên giác mạc: có thể có
kết mạc bò lên giác mạc: có thể có
mộng thịt
mộng thịt

kết mạc chảy máu, có dị vật: có thể do
kết mạc chảy máu, có dị vật: có thể do
chấn thương
chấn thương

kết mạc có đám trắng như bọt xà phòng: có thể
kết mạc có đám trắng như bọt xà phòng: có thể
vết Bitot
vết Bitot

Y tế điều trị
Y tế điều trị

Giác mạc:
Giác mạc:

có đám trắng trên giác mạc, mắt không đỏ: có thể là
có đám trắng trên giác mạc, mắt không đỏ: có thể là
sẹo giác mạc
sẹo giác mạc

có vết lõm trắng sáng trên giác mạc, mắt đỏ: có thể
có vết lõm trắng sáng trên giác mạc, mắt đỏ: có thể
viêm loét giác mạc
viêm loét giác mạc

giác mạc không ướt bóng, lờ mờ, kèm dấu hiệu khô
giác mạc không ướt bóng, lờ mờ, kèm dấu hiệu khô
kết mạc: có thể là
kết mạc: có thể là
khô mắt thiếu vitamin A
khô mắt thiếu vitamin A

trên giác mạc có dị vật, hoặc giác mạc bị rách: do
trên giác mạc có dị vật, hoặc giác mạc bị rách: do
chấn
chấn
thương
thương


hình dáng giác mạc không bình thường hoặc nhọn
hình dáng giác mạc không bình thường hoặc nhọn
hình nón hoặc bẹt phẳng:
hình nón hoặc bẹt phẳng:
tật giác mạc hình chóp, tật
tật giác mạc hình chóp, tật
giác mạc hình bẹt
giác mạc hình bẹt


Y tế điều trị
Y tế điều trị

Cảm giác Giác mạc
Cảm giác Giác mạc


giảm
giảm
:
:


có thể có viêm giác mạc
có thể có viêm giác mạc
do virus herpes, do bệnh phong
do virus herpes, do bệnh phong

Đồng tử:
Đồng tử:


Đồng tử màu trắng: có thể là
Đồng tử màu trắng: có thể là
đục thể thủy tinh
đục thể thủy tinh

Đồng tử xanh vàng như mắt mèo ở trẻ dưới 5 tuổi: có
Đồng tử xanh vàng như mắt mèo ở trẻ dưới 5 tuổi: có
thể là
thể là
ung thư nguyên bào võng mạc
ung thư nguyên bào võng mạc

Đồng tử méo, nham nhở: có thể là
Đồng tử méo, nham nhở: có thể là
viêm màng bồ đào
viêm màng bồ đào

Đồng tử dãn to, mất phản xạ: có thể là
Đồng tử dãn to, mất phản xạ: có thể là
bệnh glaucome
bệnh glaucome

Đồng tử hơi dãn, phản xạ kém: có thể là
Đồng tử hơi dãn, phản xạ kém: có thể là
viêm thị thần
viêm thị thần
kinh
kinh


Có máu trước đồng tử: có thề là
Có máu trước đồng tử: có thề là
máu trong tiền phòng
máu trong tiền phòng


Y tế điều trị
Y tế điều trị

Cần chuyển bệnh nhân đi tuyến trên khám
Cần chuyển bệnh nhân đi tuyến trên khám
chữa mắt ngay, sau khi bệnh nhân có một
chữa mắt ngay, sau khi bệnh nhân có một
hoặc nhiều dấu hiệu sau:
hoặc nhiều dấu hiệu sau:

Thị lực giảm dưới 3/10, thử qua kính lỗ thị lực
Thị lực giảm dưới 3/10, thử qua kính lỗ thị lực
không tăng
không tăng

Mắt đau nhức nhiều
Mắt đau nhức nhiều

Mắt đau đỏ (dấu hiệu viêm nhiễm)
Mắt đau đỏ (dấu hiệu viêm nhiễm)

Mắt bị chấn thương, bị bỏng hoặc bị lác, nhìn một
Mắt bị chấn thương, bị bỏng hoặc bị lác, nhìn một
thành hai, chảy nước mắt nhiều…

thành hai, chảy nước mắt nhiều…


Y tế phục hồi chức năng cho người mù
Y tế phục hồi chức năng cho người mù

Để giúp cho người mù không thể chữa được có
Để giúp cho người mù không thể chữa được có
thể hòa nhập cộng đồng, cần tiến hành các hoạt
thể hòa nhập cộng đồng, cần tiến hành các hoạt
động phục hồi chức năng như sau:
động phục hồi chức năng như sau:

Gửi trẻ em mù vào trường mù Nguyễn Đình Chiểu ở
Gửi trẻ em mù vào trường mù Nguyễn Đình Chiểu ở
các tỉnh để học văn hóa và học hòa nhập với các học
các tỉnh để học văn hóa và học hòa nhập với các học
sinh sáng khác
sinh sáng khác

Động viên người mù tham gia vào hội người mù ở các
Động viên người mù tham gia vào hội người mù ở các
địa phương để tạo công việc làm và hội nhập với cộng
địa phương để tạo công việc làm và hội nhập với cộng
đồng.
đồng.

Dạy phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng: dạy đi lại
Dạy phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng: dạy đi lại
định hướng trong không gian, dạy các kỹ năng sinh

định hướng trong không gian, dạy các kỹ năng sinh
hoạt hàng ngày, dạy nghề và tạo nguồn thu nhập, cho
hoạt hàng ngày, dạy nghề và tạo nguồn thu nhập, cho
vay vốn để phát triễn kinh tế nhỏ
vay vốn để phát triễn kinh tế nhỏ


Dụng cụ CSMBĐ tuyến cơ sở
Dụng cụ CSMBĐ tuyến cơ sở

Kính lúp: 1 mắt 2 mắt
Kính lúp: 1 mắt 2 mắt

Đèn pin
Đèn pin

Bảng đo thị lực
Bảng đo thị lực

Thuốc: Coll. Chloramphenicol 0.4%,
Thuốc: Coll. Chloramphenicol 0.4%,
pommade Tetracycline 1%, Coll. Povidine
pommade Tetracycline 1%, Coll. Povidine
2%, 5%, Vitamine A
2%, 5%, Vitamine A


Giáo dục sức khỏe các bệnh
Giáo dục sức khỏe các bệnh
mắt gây mù chủ yếu hiện nay

mắt gây mù chủ yếu hiện nay


Mắt hột
Mắt hột

Rửa mặt nước sạch 3 lần/ngày
Rửa mặt nước sạch 3 lần/ngày

Không dùng chung khăn, vật dụng cá nhân
Không dùng chung khăn, vật dụng cá nhân

Phải chữa mắt hột cho tất cả mọi người
Phải chữa mắt hột cho tất cả mọi người
trong nhà
trong nhà

Phải mổ quặm sớm, nhổ lông siêu cho đến
Phải mổ quặm sớm, nhổ lông siêu cho đến
khi mổ quặm
khi mổ quặm

Cải tạo vệ sinh môi trường: xây WC, đào
Cải tạo vệ sinh môi trường: xây WC, đào
giếng, đốt rác, diệt ruồi
giếng, đốt rác, diệt ruồi