Luận án phó tiến sĩ khoa học lịch sử Bước đầu tìm hiểu chế độ sở hữu và canh tác ruộng đất ở làng Việt, Nam Bộ nửa đầu thế kỷ XIX , qua địa bạ

TRuONG DAI HOC T6NG Hap
THANH PDO no CHi MINH
THAN THJ THU LUONG
, ., ,ll ",. A -
Buac DAU TIM HIEU CUE DQ sa HUU
, A ", A
VA CANH TAC RUQNG DAT a LANG VI~T,
A ., ",
NAM BQ NUA DAU THE KY XIX,
QUA DJA B~
CHUYENNGANH qCH sir V$T NAM
MA so: 5.03.15
roM TAT LU~ AN PHO TIEN sl KHOA H9C L1CH sir
rY;~,;'" _ '-~j'<~~' ~J;:'(~ OJ
, ' ;,'- ; , ,~ ,- ,'\ ,
I -'j':
U ,\) - -
\ ~
; ,
,, : i
THANH PHD HO CHI MINH
1993
LuAN AN HU'OCHOm THANH TAl
KHOA'Sir TRUONG DAl HOC T6NG Hap
TP.HO CHI MINH .
, , x
NGuffi WONG DAN KHOA HQC:
1. Giao sU': DINH xuAN LAM
'" - ,
2. Ph6 Giao sU': HO SY KHOACH
NGUdI N~ xET 1:

NGUdI N~ xET 2:
co QUAN~ xET:
L~n an se dU'gcbao v~~ HQiGongchffml~n an
Nha nU'dchQp~ TrU'CfngD~ihQcT6nghgp
TP. Ho Chi Minh .
Vao h'oi giG ngay thang nam 1993
C6 th~ till hi~u lrnn an tai :
~hU' vi~n Khoa hQc'xii hQi,' 34 Ly 1\1 Tr9ng, TP. Ho Chi
Minh
ThU' vi~n Khoa hQc T6ng hgp, 69 Ly 1\1 Tr9ng, TP .HCM.
2
DAN LU~N
I. LV DO CHQN DE TAl:
,", 1. Nham Hm hi~u giai do~n aau, ti€m cua Ijch sti phat
tri~n che d(>Sd hOO, che d(>canh mc ruQng dat d dong bang
Nam B(>.Nhtffig hi~u biet nay la m(>ttrong nhting cd sd khoa
hc;>ckhach quail cua chinh sach cM ~o va phat tri~n kinh
te' Dong nghi~p d dong bang song CU'uLong - vling Dong
nghi~p ~rc;>ngdi~m hi~n nay cua dat nudc.
2. Nhtffig hi~u biet v'e th\,tc tr~ng kinh te', phan hoa
giai cap cua Nam Ky Ivc Hnh cho den ntia dau the ky XIX
qua tu li~u Dja b;;tdang tin C?y, se soi sang nhi'eu van de
phdc ~p trong khi xem xet s\,t doi dau cua daTIt(>cvdi chu
nghla th\,tcdaTIphudng Tay, danh gia khach quail trach nhi~m
va vai tro coo nna Nguy~n trong bien co ljeh sti mat nude
cuoi the ky XIX.
II. LJCH sir NtHIEN c(t VAN DE:
Che d(>sd hOOfu(>ngdat va canh me ru(>ngdat d Vi~t
Nam noi chung, Nam B(>noi rieng, ttt lau dii dugc nhi'eu hc;>c
gia trong nudc va nudc ngoai ehu y nghien eU'll.Trudc Cach

m;;tngThang Tam thu mvc cua Phap nghien cU'uv'evan de
nay cua Viet Nam dB.kha phong phu. Dang ehu y la euon
"Eeonomie ~grieole de 1'lndoehine", Gougal - 1930 (Kinh te
Dong nghi~p Dong Dudng) eua ehuyen gia Dong hc;>eYves
Henry do Phu toaD quy'en xuat ban ~i Ha N(>i,trong do Yves
Henry d\,ta VaGket qua di'eu tra th\,te te' tieD hanh tli 1928
den 1930, dua ra nhung ty 1~v'e sd hOOru(>ng dat c; cac mi'en
Biic-Trung-Nam coo nudc ta. L~n an tieD sl coo Vu Van Hi'en
"La propriete eommunale du Tonkin", Hanoi et Paris 1939,
vdi n(>i dung di;ie khao v'e cong di'en eong th6 trong Ijch sti
Vi~t Nam va trong tlm ~i dudng thdi coo mi'en Biie. Ngoai
ra con nhi'eu tae gia khae nhu Le Jeune, Mathieu, Bienvenue,
Bondmon, Pierre Gourou d nhi'eu mdc 0(>khac nhau de c?p
Wi ehe d(>sd hOO ru(mg dat d nude ta.
3
TU sau Cach ml;lng thang Tam 1945, vi~c nghifm CUll
v~ ru~mg ~t d Vi~t nam noi chung Wi co m{'>tbttdc tien b{'>
dang k~. Cac sa gia mi'en B~c dli co gftng khai thac nhi~u
ngu'on ttt li~u phong phti d~ trinh bay dttc;1CmQt cach tttoog
d6i Ii~n t\lC vitn de ru('mg ~t xuy~n suot trong ljch sa daTI
~c. Cac mc gill Phan Huy Le, Vii Huy Phuc, Trttdng HUtt
QuYnh, HuYnh LU'a, Nguy~n Bac Nghinh, D(mg Phong V.v
dell cO nhU'ng mc phfim, bai viet nghi~n coo che dQ Sd hUtt
ruQng ~t nhi~u thdi ky khac nhau cUa Vi~t Nam, dli vttc;1t
xa nhU'ng h<;>cgia nghi~n CUllv'e ruQng ~t Vi~t Nam thdi
Phap thuQc. Tuy nhi~n hAu bet cac cang trinh tr~n hoiflcchi
de ~p den ru{'>ngditt B~c BQ, hoiflcco de ~p den ruQng ditt
cii nttdc nhttng trong do phAn nghien CUllv'e ruQng ditt Nam
BQ con rift sd Ittc;1c.Ngoai vi~c thieu ttt Ii~u thi th'!c s,! mang
de till nghien coo v'e ruQng ~t Nam BQ con chtta dtt<;1ct~p

trung nghien coo sau. Gim sa h<;>cmi~n Nam trttdc nam 1975
vdi cac mc gill nhtt Sdn Nam, Nguy~n The Anh, vitn de ru(mg
~t chi dtt<;1cde ~p trong cac mc phfim viet v'e khfin hoang
ho~c nghien coo kinh te Nam BQ noi Ghung, do v~y chtta co
h~ thong, ttt li~u dttc;1cde ~p con tan ml;ln va chtta dti sac
thuyet ph\lc.
7.1992 cuon siich "Che dQ cang dien cang th6 trong ljch
sa khfin hoang l~p itp CUaNam Ky l\lc tinh" cUa nha nghien
coo Nguy~n Binh BAu do HQi khoa h<;>cLjch sa Vi~t Nam
, xuift ban dli dtt<;1cb6 sung mQtcach dang k~ nhU'nghi~u biet
v~ ljch sa Sd hUtt ruQng ditt Nam BQ.Tuy v~y trong IInh V\!c
nghien coo che dQ Sd hUtt va caph mc ruQng ditt gftn Ii'en vm
rong cu{'>ckhai phIl miem ditt phfa Nam v~n cOn nhfi'!u khoiing
trang, c'an thiet phiii tiep t\lC nghien CUllsau hoo nua.
III. P~M VI vA NGUON TU L$U CUA DE TAl:
1. P~ VI DE TAl:
- L~n an ~p trung bttdc dau nghii'!n coo v'e che d9 Sd
ht1u va canh mc ru9ng ~t d cac lang xli ngLtdi Vi~t trong
nang than Nam B9 naa <fauthe ky XIX, chtta de ~p tdi vitn
de ru{'>ngditt trong khu V\!c ctt trti cUa ngLtCriKhd-me, ngLtdi
Cham.
4
- DO'l1 vj ceJsa d~ khao sat cua l~n an la t6ng trong
h~ thong hanh chinh xii (than) - t6ng-huy~n-phu-tinhcua
Nam B{>Gauthe ky XIX, nghia la l~n an khong nghiEmcti\1
m9t lang xli nao ma khong d~t no trong moi lien h~ t6ng th~
cua no Val t6ng-huy~n-phli-tlnh. Nhu the co nghia la lu~n an
chua di sau tal duqc quail h~ sa hoo ruQng dat giua cac ca
th~ Dong daD trong clIng m9t lang xii Valtu cach lang xii do
Ia m9t doi tuqng nghien cuu rieng bi~t.

Can cu VElDdia b? con hill l?i duqc biet ding Nam Ky
hoi 1836 co 6 tinh, 10 phu, 25 huy~n, 141 t6ng va khong
dual 1717 xii them. Trang di'eu ki~n va kha nfmg co h?n, l~n
an chi mal khao sat 124 d~ab? cUa 124 xii than thuQc 10
t6ng trong 6 tinh.
Du v~y, tac gill dii chti y ch<;>ndi~m nghiEm eti\1 ireD
m9t dja ban rQng, trai GEmireD 6 tinh val nhi'eu d~c di~m
d~c tru'ng tieu bi~u cho cac xli than con l?i. C\l th~:
- Ch<;>ncac t6ng trong do co dli cac 10?i than xii veii
tinh hinh phan bo ruQng dat khae nhau: tU 10?imal chi co
d~a ph~n chua co ru~mg dat (khong mftu) den lo?i co di~n
tich ru{>ngdfi't cao nhfi't (4678.8) d~ xem xet xem tinh hinh
ceJcall ruQng dat trong cac than xii co so IUqllgruQng dfi't
ch€mh l~ch nhau co gi khac bi~t.
- Ch<;>ncae t6ng nilma nhi'eu dja hinh da d?ng veiinhung
d~c di~m dja ly, xii h{>ikhac nhau nhu t6ng a trung tam Gong
bilng tru m~t, t6ng n~m sat do thj Wn, t6ng a Gongb~ng veil
bi~n, t6ng co ljch sti khai khfin con mal me d~ xem xet
xem nhung vj tri dja ly va hoan canh xii hQi khac nhau do
anh huang nhu the nao den tinh hinh sa hoo ru{mg dfi'tva
canh tac a cac xii than.
- Ch<;>ncac Mng co eac lo?i hinh sa hoo khac nhau:
lo?i eo ea cong di'en cong th6 va tu di'en tu th6, lo?i 1OO~
la cong di'en, 10?ituy~t d?i da so la tu diEmv v d~ tim hi~u
vi sao co s\!'phan ct,tc ve sa hoo ru9ng dflt nhu v~y.
- Ch<;>ncac t6ng co tUO'l1gdoi du cac 10?icay trong (ltia
va cac lo?i Dong san khac nhu call, mia, dati, khoai d~u v.v ),
tltO'l1gdoi dli cac 10?i hinh canh roc: canh me ruQng, canh
5
tar da't wan, canh tar ao ca, khai thac ong fling V.v d~

khao sat vBtinh hinh canh tar ru<)ngdfit cUanong than Nam
B<)mla <fauthe ky XIX.
2. NGUON TIf LItU:
- Dja b1;11836
- Ngu'on hi li~u thu tjch cUa Vi~t Nam iJ the ky XVIII
va mla <fau the ky XIX nhu:
+ Phu bien t1;1Pl\lc. cua Le Quy Don.
+ Gia D~nh thanh thong chi cUa Trjnh Hoai Duc.
+ D1;1iNam thtfc l\lc
- Quoc sa quail trieu Nguy~n bien
so1;1n
+ D1;1iNam nhfit thOng chi -Quoc sa quail nha Nguy~n
bien soliln
- Nhung rang trinh nghien ctiu v'e ru<)ng dfit eua cae
hQc gia di truoc a trong va ngoai nude dii dU<;fcrang bo ht
trudc den nay.
VI. NHUNG DONG GOP CUA LU~N AN:
1. Tien hanh thong ke phfm 101;1inI<)t cach khoa 119C
cae 101;1isa hau ru<;>ngdfit, cae hinh thue sa hliu trong 124
din b1;1cua 124 than xii chQn di~m. Bua ra cae so li~u tin c<)y
ve di~n tich sa hau CURtling 101;1iSd hU'u ruQng dat, Hnh ty
I~ phan tram giua chung.
Tien hanh phan lo~i cac Idp chu Sd hU'u cua ch€!'dQ Sd
hau rllQng dat tu, tinh ty I~ giua cac Idp Sd hliu va Hnh Sd
hUll trung binh cm m6i Sd hU'u ehu d tU'ng vUng khao sat
kh;1C nhau. Tren ce1s21do dLfara nhU'ng nh~n xet ve sd hU'u
rubn}! dnt tIt (1 n6ng them Nam BQ eho den mia arm the ky
XIX
2- Tlen himh thong kf>.di~m tich ru<)!1g dfit CURcac chu
phI) caoh vii chti h-ln than trong cae thbn XB khao sat. So

8anh quy mo S0 hlft!. dii)!1 tieh sd hau giaa hili lo~i sd hau
chu phI) cRuh va ban' h{m cf C;lC them xii c6 hi~n tuqng phI)
canh. Thong kp so d!~m tich ru<)ng dat CURchtJ phI) canh d
flup nlicing ella h9 d~ till hi~ll ban chat clill hl{m tLfqng phI)
{'
canh a cac xa than Nam BI).
3. Tinh di~n tich rul)ng dat cong tU nhi'eu ngucm gOc
du'gc ghi trong dja b~ cua m6i dja phu'oog khao sat. Phan
itch so sanh ydi cM' dQ sa ht1u ruQng dat tu'.
, 4. Dva vao tu' li~u Dja b~, thong ke so di~n itch canh
Mc du'gc chuy~n d6i tll trcmg Ilia sang trong Dong san va cay
an qua hay dao ao nuoi ca, TU' do rlit ra nh?n xet v'e van Ge
pha the dQC canh Ilia chuy~n sang ml)t n'en kinh te Dong
nghi~p da d~ng cua Dong than Nam BI) lllta GaUthe ky XIX.
5. Nghien CUudi~n m~o Gong rul)ng (di~n tich ldn nhat,
nha nhat, trung binh cua cac thU'a rul)ng dat canh Mc) qua
ghi chep cm dja b~ d~ rlit ra nh?n xet v'e quy mo canh Mc
Ilia va cac lo~i cay Dong san, gap phan lam sang ta ho'n v'e
trinh dl) Ivc 1u'Q'ngsan xuat cua kinh te Gong bflng Nam BI)
nU'a Gau the ky XIX.
6. Dva vao sV mo ta crn dja b~, [an'GaU tieD lu?n an
da dvng leu so' GOhanh chinh crn cac xa than trong 10 t6ng
ch<;m khao sat (124 xa than) va th~ hi~n tr€m do di~n m~o
rul)ng dat cay trong a tU'ng dja phu'oog, m6i giao lu'u sa hU'u
rul)ng dat giua cac dja phu'oog d6 vdi nhau va vdi cac dja
phu'oog khac. NhO' v~Whi~u ra hoo du'gc v'e h~ thong hanh
chinh cling nhu' v'e quail h~ san xuat, Ivc lu'gng san xuat a
hong than Nam BI) Gau the ky XIX.
v. PHUaNG PHA.P NGHIEN coo:
Ngoai phu'oog phap nch sU' tac gia di,ic bi~t chli trQng

Mi phu'oog phap djnh luQ'ng sU' hQc d~ khao sat tu' li~u dja
b~. Phu'dng phap nay vdi vi~c l?p phich khoa hQc va ap dt,mg
nhU'ng cong thuc tinh,toan xU' If tu' li~u dam dong cho biet
nhU'ng ket qua thong ke phan lo~i chinh X9.C,d~ tU do di den
nhU'ng ket lu?n khach quan v'e tinh hinh sa hU'u rul)ng dat
~i cac lang xii khao sat. Ngoai ra Mc gia con chli trQng den
phu'oog phap tier c?n h~ thong d~ xac djnh va If giai nhung
ket lti?n rlit ra tU' tu' li~u.
7
CHUONG I
CHE DO Sa HUu vA CANH TAc RUONG DAT
CUA NGt!aI VIET TRONG cAc LANG XA NAM BO
CHO 'HEN HET THE KY XVIII .
I. SU'RA Dm VA PIlAT TRIEN CAC HINH THUC sa HUu
RUQNG DAT DEN HET THE KY XVIII.
Cho den 1698 Wc la trll'dc khi co t6 chtic chinh quYEm
cua chill Nguy~n thi dat dai khai pM. dll'qc oEmthue)c sa ht1u
cua Ill' clan khai hoang dll'di hinh thtic sa ht1u nhi) tll' nhan.
Sau 1698 chua Nguy~n con chieu me) nht1ng ngu'erigUm
co tlt Quang Nam, Quang Ngal, Quy Nhdn vaG khai hoang.
Be) ph~n giau co nay co dfeu ki~n d~ thue mll'c1nnhi'eu nhan'
cong khai pha dat hoang thanh nht1ng di'en san Ic1nva do
v?y sa ht1u Ic1ntll' nhan v'e rue)ng dat da hinh thanh bell c~nh
sa ht1u nhi) CUadan ngheo khftn hoang.
Cuoi the ky XVII va the ky XVIII nha nll'dc phong kien
con te) chtic cho binh Hnh khai kh:1n. Lo~i rue)ng dat nay co
ten g<?ila quail di'en, quail tr~i thue)c Sd ht1u nha nll'dc.
Umg xa co me)t l~i rue)ng dat d~ chi dung cho cong
quy cua Iang go,i Ia be)n than di'en, Mn than the). ~i dat
nay thue)c quy'en Sd ht1u cua lang, stt d\1ng theo I~ cua lang

co sa ht1u. Do la rue)ng chung doi vdi dan cll' trong lang, nhu'ng
Ia rue)ng tll' cUa Iang doi vdi nha nll'dc.
Trong cac Io~i sa ht1u rue)ng dat da neu tren thi Io~i
hinh sa ht1u nho tll' nhan la lo~i hinh xuat hi~n trll'dC nhat
va ph6 bien nhat. ~i hinh sd hoo 1&1cUa giai cap dia chu
ngay cang tang leu cling vdi qua trinh kiem tinh rue)ng dat
cua chung. Rue)ng qat Mn than di'en the) phe) bien nhu'ng so
lll'qng khong nhi'eu, quail di'en quail tr~i toy xuat hi~n Sc1m
nhu'ng so lll'qng cling khong dang k~.
Di;ic di~m ne)i b~t cUa che de)Sd ht1u ru~mg dat Nam Be>
theri ky nay khac vdi che de) sd ht1u rue>ng dat a Biic Be>lEi
cong di'en cong the) chll'a xuat hi~n, bell ~nh do sd ht1u Ic1n
8
cua d~a chu da phat tri~n va ngay cang chiem t1u the.
.II. TINH HINH CANH TAC RUQNG DAT DEN CUOITHE
KY XVIII:
TrEm lo~i sa hoo nho, nong clan khai kh~n clIng gia dinh
Wmnh. '
TrEm Io~i hinh sa hoo ldn, dja chu, ngoai h,tc ll1gng Iao
dQng t~p th~ cUa cac "dfEm no", "oay ta cay ruQng" dl1qc nuoi
co'm. Than ph~n cUa hQ khong giong nhl1 than ph~n ng11ai
no I~ trong che dQ no ty - chu yell Ia laD dQng cua cac ta
diEm cay thue ruQng dat cua d~a chu then che dQ phat canh
tho to.
Trong nhung don diEmdo binh linh san xuat hay trong
khu Vt/c ruQng dat quail diEm quail tr~i thi then hinh thLi'c
qUail don dien. Binh Hnh dl1qc nha nl1dc cap nong C\,l,giong
va'Il1dng thve, cung nhau eay diy, trong trQt san phtim lam
ra nQp van kho chung. Don dfen do clan thl1C1ngcanh Me thi
daD ding ehia thanh cae dQi giong nhl1 binh Hnh nhl1ng khong

Iuy~n ~p quail sv chI san xuat, sau khi tho ho~ch hang nam
phai nQp th6e sl1u.
RuQng dat Mn than dien th6 thi dl1qc limg canh roc
chung, san philm dung d~ chi dlJ.ngcho nhung cong vi~c chung
cua lang.
RuQng dat dl1qc canh lac then che dQ quiing eanh chLi'
chl1a phai (heo che de) thalli canh, din ban vftn dlja vaa lien
san xuat nhi) vdi ky th~t canh tac can l?c h~u.
Trai qua hai the ky lien ve phia Nam, den cuol the ky
XVIII di'm tQCVi~t dB.dong dl1qc datI an van hoa v~t chat va
tinh than cUa minh a vung dilt mdi va trd thanh nhi'i.n to
phM tri6n quyet d~nh doi vdi ljch su' Dong Nai Gia D~nh.
Tren thanh qua ru{mg dilt khai khfin dB.hinh thanh nhieu
hinh thLi'e sa hoo rue>ng dilt veii nhU'ng ly'c ll1gng va phl1o'ng
thLi'c mnh me khae nhau, t?o ra d Nam Be>nhung san phftm
nong nghi~p kha phong rho.
Tren co' sa nay, bl1dc sang the ky XIX, dl1<'fislj thong
trj eua nha Nguy~n , che dQ sa ht1u va eanh me rue>ng dat
9
a dong b~ng Nam Be>tier h,le phat tri~n va bien d6i.
CHu'ONG II
CHE DO sa HUu RUONG DAT (j NAM no mfA
. DAU THE KY' XIX QUA DJA n~ .
1- BOI CANH LICH si1 Mm: TAc DONG DEN CHE DO
sa HUu RUe)NG DAT iJ NAM Be) Ni1A'DAU THE KY XIX
- Bude sang the ky XIX dat nude san hang tram Dam
ne>ichien phong kien va khai nghia Dong dan, 10;;1nly, ehia
eM nay da dugc' thong nhat 1;;1i.NamBe>chinh thti'e bude vao
quy d;;10chung, chill anh _huang cua nhung bien dQng t1'Em
tOaD quae m<)t each tn!c tier va nhanh ch6ng ho'n.

'- Nha N!,':UYEmchu t1'~mgdEin van de khftn hoang, d{lc
bi~t la khfln hoang d Nam .BI). Nha nudc da ban hanh hang
10;;1tcAe chinh sach nham khuyen khich nhan daB khai khfln,
tien hanh chill cfip rul)ng dfit hoang va t1'g giup van cho daB
ngheo san xuat, tien hanh li;1pdon dfen tn!c tier t6 chti'c khi'in
hoang; tien hanh t6 chti'c dilO nhfeu con song va kenh lern
dam bao thu~m Igi cho giao thong va thuy Igi a dong bang
Nam B(>.
- Nha nude tieD hanh do d;;1Cl~p Dia b;;1Nam Be>vao
Dam lR36 va tU' d6 ap d{lt ehe dQ sa hUn rang di'en cDng th6
vila dong bang Nam BI). Slf xuat hi~n cUa cDng di'en cDng th6
cling veri vi~e ton t;;1iva md 1'<)ngthem di~n tieh. cae sa hUn
rue>ng dfit da c6 tll the ky XVIII khien cho bti'c tranh ehe de>
Sd bU'u ru<)ng dat a Nam B(>1111aGaUthe ky XIX c6 nhung
bien d6i quan tr9ng.
11-CBE ~e) sa HPU Rue)NGOATa NAMBe)QUADM
B~ NAM KY LYC TINH 1836,
1- Nhling quy tile l~p Dja b~ va eae lo~i ru~mg dflt trong
dja b~:
14 diel1 khoan ma pbai doan l~p dia b;;1do Truo'ng Dang
Que c'am c.fflufir d\lI1g trong qua trinh do d;;1eruQng dat. Ham
10
1836, giup chung ta hi~u du'qe nhfeu van de, tradc bet la cae
khai ni~m phan lo~i ruQng dat cUa nha nu'dc phong kien
Nguy€m dau the ky XIX, chung wi theo do d~ tieD hanh phan
lo~i, thong ke ruQng dfit qua dja bl;l:nhu' tu' diEmtu' thIS, cang
diEm cang th6 vv
2.Ru~mg di.it tu' hu-u va tinh hinh phim bo Sd hUll ru~mg
dat tu'
- L?p thong ke tu' diEm tu'th6 cua cac Umg xii trong 10

t6ng dii ch<;m,dem so sanh ti I~ tu' diem tu' th6 cUa cac t6ng
nay vdi ti I~ tu' diem tu' th6 cua cac tinh tu'cfng du'<1ng,ket
qua cho thay ti I~ ruQng dat tu' trong cac t6ng khao sat la
phan anh dung tinh hinh ruQng dat tu' cUa tung tlnh ma no
tr1,1'cthuQc.
- Nghien cti'u tinh hinh phan bo ruQng dfit cUa cac chu
Sd hU'u trong 93 than xii co ruQng dfit tu' trong so 124 than
xii qua dja b~ 1836 cho thfiy
Cach thti'c Sd hU'u ruQng dfit tu': la kha da d~ng, ngoai
Sd hUll d<1nchu (mQt chu dti'ng ten mQt di~n tich Sd hUll)
cOn ph6 bien lo~i Sd hU'u da chu (tti' hai chu trd leD dti'ng
ten mQt di~n tich Sd hUll). Do do, khi xem xet tinh hinh phan
phoi sd hU'u, neu than xii nflO co sd hUll da chu, I~n an se
phan thanh hai l~i d<1nchu, da chu d~ xem xet rieng tti'ng
lol;li.
Lu~n an dii khao sat tinh hinh phan phoi ruQng dfit tu'
trong 10 t6ng dii ch<;lncho thfiy nhu' sail:
- T6ng Lqi Trinh huy~n Kien Dang phu Kien An tinh
Djnh Tu'emg d 1l11adau the ky XIX (ngay nay thuQc huy~n
Thap Mu'Cfitinh Dong Thap) la vling dong bI3.ngtrung tam
chuyen trong lua va cay an trai. RuQng dat tu' ~p trung tu'cfng
doi caD, L<1pchu co sd hoo tlt5 mfiu trd ten (cao nhfit la 165
mfiu) chiem 48% so Iu'qng chu (811/1654) va 86% di~n tich
14774.31. L<1pchu co Sd hUll du'di 5 mfiu chiem 51% so lu'qng
chu (843/1654) va 14% di~n tich ruQng dfit tu' cUa t6ng. Binh
quaD Sd hUll cUa mQt chu trong toaD t6ng la 10.3, than co
Sd hUll binh quEm caDnhat la 38.7, than co Sd hUll binh quaD
thap nhat la 3.6. Giai cap ftj:a-chcr~t{.;0t~mfiu ruQng dfit
! 'i'2~~;i~~~:~1 11
i

trO' leu) co mQt vj tri quail tr<;mg (ni1m 60% di~n tfch ruQng
dat). Dii xuat hi~n mQt fang lap dja chu Idn co sO'hoo tU 50
den g'an 200 mllu, tuy chua th~t nhfeu. .
- T6ng Th~nh Phong huy~n Kien Hba phu Kien An tinh
Djnh Tttang 0' mla dau the ky XIX (ngay nay thuQc huy~n
Can Duac tlnh Long An) Dam trong vUng dong bang trung
tam cUa dong bang song CU'u Long.
Lap chu co sO'hoo duai 5 mlm chiem 66,1% so luqng
chu (329/498) va 16,7% di~n tich ruQng dat (608.3/3645.9).
Lap chu co sO'hoo ireD 5 mlm (trong do dong nhat la co sO'
hoo tti 5 den 20 milu) chiem 33,9% so luQ11gchu (169/498)
va 83,3% di~n tfch ruQng dat (3037.6/3645.9). Binh quail sO'
hoo cUa m6i chu trong toaD tbng la 7.1. Than co binh quail
sO'hoo caD nhat la 20; than co binh quail sO'hoo nha nhat
la 2.4. Nhin chung muc dQ ~p trung ruQng dat 0' day cling
tuoog doi caD, he1n 80% di~n tfch ruQng dat Dam trong tay
nht1'ng ngttdi kha gill, 2/3 chu ngheo co sO'hoo duai 5 milu
dfft chi ni1m gall 20% di~n tfch, chUng to ruQng dat a day
phat tri~n theo chiEm huang ~p trung, giai cap dja chu dii
gilt duqc vj tri quail tr<;mg nhung so d1a chu co sO'hoo tU
50 mllu trO' leu (cao nhat la 150 milu) it hoo 0' Lqi Trinh.
- T6ng Binh Trj H~ huy~n Binh DuC1ngphu Tan Binh,
tlnh Gia Djnh d mla dau the ky XIX (ngay nay dja ban nay
thuQc q~n Binh Th~nh, thanh pho Ho Chi Minh) la vUng
dong bang veil do thj Ian Sai Gon.
SO'hau nha 0' day chiem da so, 95% so lu<;fllgchu co sO'
hau duai 5 milu ruQng dat, trong do phl1n dong la co sa hoo
duai 1 milu. Khong co dja chu Ian co sO'hoo qua 30 milu
ruQng dat. Binh quail sa hau CUambi chu a Mng nay la 1.5,
trong do caD nhat la 6.2, thap nhat la 0.1, so than xii co binh

quail duai 1 mllu kha dong (11/24).
Day la vUng Dong than dang do thj boa, cuQc song cUa
ngttdi clan khong chi chuyen nhd vao vi~c trong cay ruQng
wan, ruQng dat 0' day thu h~p I~i. Tuy v~y con so 5% so chu
co sO'hoo ireD 5 mllu I~i ni1m trong tay 34,3% di~n tfch ruQng
dat cho thay xu huang phat tri~n ruQng dat tu d day viln la
12
xu huang t{lp trung ruQng dat.
- T5ng Hoa LIilChuy~n Tan Hoa phu Tan An tmh Gla
Djnh d nt/a dati the ky XIX (nay thuQc huy~n Go Cong Dong,
mQt huy~n duyen hM cua tinh Tien Giang) la vling dong bang
d ctia song d6 ra bi~n.
(j t6ng nay s6 chu sd hU'u tlt 5 mliu trd len chiem u'u
the tuy~t d6i, s6 dja chu co Sd hU'u ldn tlt 50 ml1u den hem
100 ml1u ruQng dat chiem mQt s6 luQ'ngkha ldn: 36'fr s6 1u'Q'ng
chu va 43(~, di~n tich ruQng dat. 86 dja chu co Sd hU'u tlt 20
mliu den 50 ml1u chiem s6 luQ'ng dong nhat 83,7% s6 lu'Q'ng
chu va 56% di~n tich ruQng dat, s6 chu co Sd hU'u du'6i 5
mliu chi chiem hem I'/' di~n tich ruQng dat ma thai. Binh
qUail Sd hU'u mQt chu d t5ng nay la 31.5, than co blnh qUail
Sd hU'u Ian nhat la 82.2, than co blnh quail Sd hU'u thap nhat
la 10.1. Giai cap dja chu d day mlilnh, n1:lmtrong tay da s6
ruQng dat, quy mo Sd hU'u 16n nhat den tren 1000 ml1uruQng
dat.
- T5ng An Thuy Dong, huy~n Binh An phu Phu6c Long
tlnh Bien Hoa d ntia dati the ky XIX (ngily nay thuc)c huy~n
Thu Dtic, thanh ph6 Ho Chi Minh). 86 1u'Q'ngchll Sd hU'u
nha chiem gall 80% s6 luQ'ng chu nhung I?i chi nam du'Q'c
hcJ'n30% di~n tfch ruc)ng dat, trong khi do chu co sa hU'u tlt
5 ml1u trd len chi chiem hem 20r;', s6 luQ'ng chu I?i Dam gall

70% di~n tich ruQng dat. Dieu do phan anh fa xu the t~p
trung ruQng dat d day Nhung dja chu ldn co tU 50 ml1u trO'
len chi co mN chu. Tlnh hlnh (j day cung gall nhu' d Binh
Trj HIil, Sd hU'u nh6 chiem u'u the, ruQng da1 hi hU'u khang
nhieu, khong xuat hi~n dja chu Ian.
- T6ng Bao Ngai huy~n Bao An phu Hoang An tlnh Vinh
Long d ntia dati the ky XIX (ngily nay thuQc huy~n Giang
Tram tinh Ben Tre). Gan 70% s6 chu c6 sO'hU'u dum 5 ml1u
chi nAm 25% di~n tfch Sc1hU'u, can hem 30'(, s6 chu c6 sO'
hU'u tren 5 ml1u (dong nhat la hi 5 mAl! den 20 ml1u) Dam
trong tay hem 75'/, di~n tfch ruQng oat, phan anh xu the phat
tri~n ruQng dat tu c1day la xu the tfip trung ruQng dat.
- T6ng An Thlilnh huy~n Vlnh An phll Tfm Thanh tinh
13
An Giang a nlta oau the ky XIX, ngay nay thu{'>chuy~n Chq
Mc1itinh An Giang. T~i t6ng nay ru{'>ngdat khang nhfeu lo~i
sa hUll qua nh6 (dUc1i1 mliu), nhu'ng cling khang co nhfeu
Io~i dja ehu tU 50 mfiu trd Ien. Ba so dat dai nilm trong tay
tang Idp kha gia co sa hU'u tU 5 mliu den 20 mliu ru(>ng dat.
Tl1Y nhien gaB 35'k, so chil co Sd hUll duc1i 5 mliu chi nam
gnn 10'/, di~n tfeh rui;>ngdat tu, cho thay xu huc1ng phat tri~n
cua sd hUll rui;>ng dat d day Ia xu hudng t.{lptrung.
- T6ng Binh Thdi huy~n Vinh Binh, phil Tan Thanh
tlnh An Giang d ntta oau the ky XIX, ngay nay thu{'>chuy~n
b Man tlnh H~u Giang. T~i t6ng nay Sd hUll ttt 5 m:1u trd
Ien chiem u'u the tuy~t doL Sd hU'u nh6 chi chiem khang den
1% di~n tfch ru{'>ngdat. So dja chil ldn co Sd hUll ttt 50 den
250 mliu chiem 33% so Iuqng chil va khOling 70'k di~n tfch
ru{'>ngdat. Di'eu do chli'ng to giai cap dia chil d day m~nh,
ru{'>ngdat da t.{lptrung d muc d{'>caD.

- T6ng Quang Xuyen huy~n Long Xl1YEmphu An Bien
tinh Ha Tien chi co m{'>tchu co sd hU'u tu, sa hUll 80.1 chiem
41,7% di~n tfch rui;>ng dat cua than va 18'k rui;>ng dat CUa
toan t6ng, con l~i Ia ru(>ng dat congo Hi~n tuqng nay cho thay
xu the t.{lp trung ru(>ng dat khang chi m~nh d vung dang
bilng nhi'eu di~n tich ru{'>ngdat tu, co Ijch stt khtln hoang
Iau ddi, ma con ra r~t d vling dat tnc1ikhai khtin.
Tac gia da I~p scJ 00 hanh chinh cUa 8 t6ng co ru(>ng
da't tu (Quang Xuyen se trinh bay ky d phan nghien cuu ru(>ng
dat cang) va tren do th~ hi~n di~n tn1;l0rl1Qngdat, cay trong
cua tUng than xa qua st,t ma ta cua dja ba.
Tac gia cling da I~p 8 bang thong ke di~n m~o fl1i;>ng
dat va tfnh ty I~ phan tram cua bing lo~i ruQng dat, th6 cli,
dat thd cling, ao ca V.V cua 8 t6ng.
3. Ngum ph~ canh trong sd hii'u ru~mg di'it hi'
- Lu~n an t.{lptrung khan sat 76 than xli co hi~n tuqng
pht,1canh trong so 93 than xa co ru{'>ngdat tu thu{'>c10 t6ng
da chQn qua dia b~.
1\1' do phan Io~i so Iuqng chiJ va di~n tfch Sd hUll cUa
ngu'di pht,1 canh, ngu'di ban than va ty I~ giua hai Io~i trong
14
cac than X3 co ruQng dat hi dR.chQn khao sat. -
Dtfa VaG stf mo ui cUa diil b~, bi~u di~n moi giao htu
CUBsiJ hU'u phy. canh gili'a cae dia phu'o'ng iJ hat lo~i sc1ao:
- Sc100 glaDlu'u phy. canh cling t6ng
- Sc100 glaD lu'u phI,] canh khac t6ng CUll8 t6ng vc1i76
than xii co hi~n tu'Q'llg phy canh.
Qua sc100, chung toi dii rut ra nhti'ng nh?ll xet ve mot
giao lu'u siJ hU'u ph\! canh Cfnhli'ng dfa phlfc1ng thuQc cac vi
tri dia Iy, xa hQi khac nhau, VI dl,Jm6i glaD luu siJ hU'u gili'a

cac than trang cling mQt t6ng va gili'a chung vc1i cac dia
phu'o'ng khac ngoai tong.
Truy tim siJ hU'u ruQng clift cun nhCtng ngu'O'iph\! canh
iJ que nha CUBhQ (chi thtfc hi~n du'Q'cvc1imot glaD lu'u phy.
canh cling t6ng, con ph\! canh kh~ic t6ng chu'a co du tu' li~u
d~ thtfc hi~n,) Lu?n an dFi tim hi~u blfcfc aau ve ban chat
hi~n tu'Q'ng ph\! canh trang siJ h(tu ruQng oat Cfnong thEm
Nam BQ mla aau the ky XIX.
4/Ru~mg di'it cong
La la?i ruQng dat nhfeu thLi' hili sau tu' dien tu' th6. Do
la la?i ruQng oat thuQc siJ hU'u Nha nu'c1choi;iccoi nhu' thuQc
SCfhtfu Nha nu'c1ctraG cha XB.than ghi VaGdia b? du'c1idaub
my.c "c6ng Glen c6ng th6", La?i ruQng dat nay pilat clem quail
cap cha xa clan theo dung dinh l~ tlt trieu dinh ban xuong.
Xa than khong co quyen mOilban, dlm co ruQng oat ay, Nhung
khi Nha nu'c1ctntng dl,Jng den cong diEm cong tM thi Nha
nu'c1ckhong phai b6f thu'C111gnhu' dot vc1itu' dieD tu' th6, ma
chi ghi chu VaGdia b~ de tnl to thue,
Gong dien c6ng th6 CfNilm BQ chi xuat hi~n theo
y chi
CUBNha nu'c1Cphong kien tlt CUQckinh Iy do dl;!cI?p dja bl;!
Dam 1836.
CJph?m vi dip t6ng, Iu?n van trinh bay so 1u'Q'ngr1!Qng
dat cong thong ke du'Q'cqua 124 dja b? CUB10 t6ng dB.chQn
va ty I~ cUa chung so vc1it6ng di~n tich CUBtUng t6ng. Di;it
so ruQng dfft cong trong cac t6ng d6 VaGnhling tlnh ma chung
trtfc thuQc thi thay ding ty I~ cong Glen cong th6 da tinh
du'gc cUa cac t6ng do can ban la phli hgp vc1ity l~ c6ng diEm
15
c6ng th6 ctla cac tlnh ttio'11gling ma tac gia Nguy€m Dinh

Dau da tlnh.
Khao sat ky ho'11d 2 t6ng c6 ty I~ ru9ng dat c6ng 16"n
la t6ng Tuan Ii huy~n Twln Ngal tlnh Vinh Long (100 ,}',
c6ng diEm c6ng th6) va t6ng Quang Xuyi'm huy~n Long Xuyi'm
tinh Ha Tii'm (82'/", e6ng di'eri c6ng th6).
LU(111an da gidi thi~u bang t6ng ket di~n mi,lo ru9ng
dat va so 06 hanh chinh th~ hi~n di~n mi,loru9ng da't cua 2
t6ng.
Qua phan trinh bay v'e ruQng dat cDng, co may nh(m
xet:
Theo ket qua khao sat dja bi,ltoan Nam B9 Ctl3 Ngtly~n
Dinh Dau thi Tuan Ngai la mt)t trong 4 huy~n nAm silt nhau
cua tlnh Vinh Long (Tuan Ngai, Vinh Binh, Vinh Trj vii Trii
Vinh) c6 ty I~ cong diEm c6ng th6 rat cao. Thea hie ghi, Vtlng
nay la vung mdi khai khftn (trong dja b? ru0ng dflt ph'fm Ian
co ghi la tan khftn), nhU'ng ltiu dan ngheo nh<'1vao kinh phi
cua nha nudc cap phat d~ khftn hoang, do d6 sau khi ru0ng
dat dugc khai kh:ln thu9C v'e Sd hOOnha nude duc'fidanh m\le
c6ng di'en c6ng the). Rut)ng dat nay dugc glaD cho cae xa them
d day quaD Iy va quaD cap cho xa daD cay cfly theo dung di'eu
I~ cua tri'eu dinh.
Rut)ng dat cong d t6ng Quang Xuyen (Ha Tien) van la
ru9ng dat ban than (xa) dong canh, do d6 theo quy djnh Ctlll
nha mlc'fcphong kien, khi I?p dja bt) rut)ng dat nay du'cfctlnh
la ru0ng dat congo Day Ia vting dat ven bi~n ng;~p mi;m, (1at
dai mdi dugc khai khftn va chac cling nhO' Vi:1Ochi phi dai
thQ cua nh3 nudc ni'm ru0ng dat khai hoang d day cO'bim
thu0c sd hIm nh3 nude.
Khao sat dja bi,l I?p Dam 1836 cua 124 them xa thu(JC
10 t6ng trong 6 tlnh Nam Ky, Iu?n van ghi nb:,111SL,ithief

I?p ru0ng dat cong t:;ii n6ng t115n Nam B0. Ty I? ru9ng cHit
c6ng, tu khac nhau d nhU'ng dja phuo'11gkhac nhau phan anh
Ijch su hinh thanh co cali ru0ng dat t?i do cling nhu nhung
anh hudng va s'! quan Iy cua chlnh quYEmtrung uO'ng vdi
dja phuo'11g NhU'ng dja phUo'11gnao co [~ch sU'thanh I~p sdm,
16
ru<)ng dat do ngtfdi clan bO cang suc khat khftn ttt Iau thi
ru<)ng dat cang it, sv tal I?p ru<)ng dfit cang d~di ap Ivc cua
nha nudc phong kien i1 day khang m:;1nhme. d nhU'ng vUng
mdi khat khftn, htu clan ngheo dva vao sV trq gilip cUa cang
quy nha nudc d~ khat hoang thi ru{mg dfit cang chiem m{>t
ty I~ rat cao.
CHUaNG III
CHE DO CANH TAc RUONG DAT (j NAM BO NU'A
" '. . .
DAu THE KY XIX qua DJA B~
1. Canh me l11a,cae lo~i nong san va cay an qua :
- Tinh di~n tich ru<)ng (canh tac Ilia) va ty I~ cUa no
d cac d~a phucmg khao sat, tinh di~n itch dfit (trong Dang
san va cay an qua) va t1 I~ dfit nay trong cac d~a phuO'ng
khao sat, ket qtla cho thay rllng di~n itch canh tac Ilia i1h1iu
bet cac dja phucmg deli chiem
ty I~ cao, dfeu do chti"ng to
trong cO'cali cay trong cUa Dang nghi~p Nam B{>mi'a dati the
ky XIX cay Ilia Ia cay trong chu yeti.
Ky thu?t canh tac Ilia vlln hoan toaD I~ thu<)c vao tV
nhien, tHY v?y nhd dfit dai man mB', thuy Iqi dfeu boa, Dang
SHift Ilia cling d:;1ttucmg doi cao.
Thong ke nhU'ng trUdng hqp thay d6i Io:;1ihinh canh
roc ttt canh tac ru{>ng (trong Ilia) sang canh tac dfit vu'dn

(trong cay an trai va cac Io:;1iDang san khac) cho thay co sv
chuy~n bien cua Den cang nghi~p Nam B<)W the d<)ccanh
Ilia chuy~n sang nEm Dang nghi~p da d:;1ng.
Dja b:;1ghi chep ra
ve di~n tich tting thU'a ru<)ng dat
cho phep ta hinh dung duqc di~n m:;1odang ru{>ngcua Dang
than Nam B{>nU'a dati the ky XIX. Ket qua khao sat di~n
ID:;10dang ru<)ng d 124 than xii thu(>c 10 t6ng dii ch9n cho
thay:
- Di~n tich trung binh cua m(>t thU'a ru<)ng thudng ldn
hO'n nhieu fan so vdi di~n itch trung binh m<)t thU'a dat, noi
khac di Ia quy ma canh tac ru<)ng Id'n hO'n quy ma canh mc
17
dElt.Dfeu do mQt phan do ky th~t canh tar hill khac vcfi ky
thu?t canh tar di'lt V1.ian,nhung mi;itkhac rung rho thi'ly ru<)ng
di'lt t(1p trung a vu.ng canh tae loa hem la canh tar dat V1.ian.
- Di~n rich trung binh mQt thli'a ruQng dat cua sa hoo
rang lcfn han di~n tkh trung binh mQt thli'a ruQng dat CUa
sa hC1l1tu.
- Quy ma canh tae va sa hoo giua hai lo?i chu ban than
va phy eanh khang co sy' cach bi~t dang k~, dfeu nay mQt
ran nua khiing dinh ding giua ban than va ngu'ai phy eanh
do diEmki~n Itch sli' eua nang than Nam bQ da khang co sy'
phan bi~t nghiem ngi;it nhu Cidong b~ng B§.e bQ.
2. Canh me ao ca:
Khiip Lye tlnh chi co a Djnh Tuang co hinh thti'c canh
tac nay. Trong 124 than xa cUa 10 t6ng ehQn khao sat e6
hai than thuQc t6ng Lqi Trinh huy~n Kien Dang Hnh Djnh
TuO'ng co eanh tae ao ca. L~n van khao sat ky cae lo?i ao
ca: ao ea tu hoo, ao ca eang cUa hai than nay, xem xet thanh

phan cUa ngu'ai phy eanh ao ca(e6 nhfeu hay it ru<)ng dift Ci
que); bi~u di~n tren sc1da so lu<;>,ngngu'ai phy canh va hucfng
di cUa ngu'ai phy canh ao ca, xem xet vi~c chuy~n d6i hinh
thti'c canh tar hi ruQng daD thanh ao nuai ca ban d~ nQp thue
(thay rho vi~e n9P thue ruQng) cua hai them tren.
Ket h<;>,pvcfi tai li~u cUa "D?i Nam thy'e lye", "Gia djnn
thanh thong chi", lu?n van di den nh?n xet ve hinh thti'c
eanh tar ao ca Cidnh Djnh TuO'ng cua Nam Ky lyc tinh m1a
dau the ky -XIX d6 la mQt lo?i hinh eanh tae th~ hi~n sy'
Bang dQng cua Bong daD Nam b9 O<;>,idyng nguon l<;>,itV nhien
thay d6i hinh thti'c canh tar eho phu h<;>,pva c6 hi~u qua kinh
te caD hoo CiBhang nc1idift xifu kh6 eanh tae 100) Canh tar
ao ea g6p phan lam phong pho them lo?i hlnh eanh tae ruQng
dift Cidong b~ng Nam b('>- -
18
- KET LU~N
Tinh hinh sci hU'u va crmh roc ruQng dfit cua ngtiO'iVi~t
ci Bong than Nflm Be>mla aau the ky XIX qua dja b? 1836
du'gc trinh bay qua lL$n van ci me>ts6 net chinh nhu' salt:
1- Sv hinh thanh va phat trien che d('>Sd hliu ruQng
dat d Nam B9 trong boi canh vlta co nhung yeu to W nhien
va xii hQi cUa thO'i ky khi'in hoang (dat re>ng,ngtiO'ithu'a, thien
nhii'm trit phu hfm nhu' chu'a du'gc khai thac), l?i vtta phai
chill sv me dQng nhfeu. mi[it cua sv khung hoang cUa che de>
- phong kien.
2- Sv hinh thanh che d9 Sd hliu ruQng dat d Nam B9
mCiaau bttng vi~c ra dO'iva phat tri~n cua ru9ng dat tu', cho
bet the ky XVIII vliri chu'a co sv xuat hi~n che de>cong di'en
cong th6.
3- Sd hliu tu' nhan ve ru9ng dat d 11I1aaau the ky XIX

nhin chung chiem m<)t ty l~ rat caD trong t6ng so ruQng dat
khai khi'in du'gc. Ket qua khao sat dja b? 93 thou xii co ruQng
dat tu' trong 10 t6ng d l\lc tinh Nam Ky cua luifin van cho
thay: d nhU'ng vting khac nhau, lo?i chu co Sd hU'u ruQng dat
tu 5 mliu trd xuong va 5 mliu trd leu co nhU'ng ty l~ khac
nhau, nhung nhin chung xu hu'c1ngtifip trung tu' dien tu' th6
VaGtay giai cap dja chu dii bi~u hi~n ra r~t.
4- Hinh thti'c Sd hU'u ru9ng tu' d Nam Be>kha da d?ng.
Ngoai sd hliu ddn chu can ton t?i ph6 bien lo?i sd hliu da
chu (tti'c la 2 chu trd leu dti'ng ten me>tdi~n tich Sd hU'u).Nhin
chung Sd hU'u da chu chi chiem m9t so lu'gng chu khong nhi'eu
va m9t di~n tich nh6 be hdn nhieu so vdi di~n tich Sd hU'u
do'n chu, nhung do la m9t d(lc di~m rieng bi~t cua Sd hU'u tu'
nhan ve ru9ng dat tu' d dong bttng Nam BQ. Do la san phi'im
cUa ho~m clnh hinh thanh va phat tri~n ru9ng dat tu' d Nam
B9.
19
5- Ra d<'1iva phat tri~n m9t th<'1igian dai trong dieu
ki~n quilll Iy cua nha mt0c phong kien con lOng Um, Sd h11u
ru9ng dat hi d Gong biing Nam B9 da phat tri~n tv do theo
xu hu'0ng ~p trung ru9ng dat VaGtay giai cap dia chu. Mau
thufln giai cap giua nhling ngu'<'1iDong daD ngheo khftn hoang
va bQn d~a chu giau co da ton b;1ingay tU' Gau. Nhu'ng do
hoan canh khftn hoang dat dai con r9ng, daD cu' con thu'a
thdt lien m~u thufln tren trong th<'1igian GaUchtia b9C 19 gay
g11t,mall thufln do tang leu v0i qua trinh kiem tinh ru9ng
dat cUa giai cap dia chu.
6- Trong sd hliu va canh tac ru9ng dat tu' a Gong biing
Nam B9 hi~n tu'<;1ngph\! canh la hi~n tU'<;1ngph6 bien.
Ban chat cua lo~i ru9ng dat ph\! canh nay khong phai

la con du'<'1ngkiem tinh ru9ng dat tli d~a phu'c1ng nay sang
dia phu'c1ng khac nhu' m9t so no:i a Gong biing Biic b9 cung
th<'1i.Ph\! canh d Gong biing Nam b9 phan anh tinh hinh giao
hill sa h11u a cac d~a phu'c1ng trong boi canh quail Iy ru9ng
dat long lea cua nha nu'0c phong kien tru'0c do.
7- Tli 1836 den giua the ky XIX nha nu'0c phong kien
da ap di';ttva sau do biing nhieu bi~n phIlp da gia tang di~n
tich cong diEm cong the> a Nam b9. Xu the nay da tac d9ng
tieu cvc den tinh hinh phat tri~n kinh te cua Gong biing Nam
b9.
Chinh sv phan hoa va phM tri~n den hat cvc cUa Sd
h11uru9ng dat tu', trong do sd h11unha tv canh bi d£y xuong,
sd h11u Idn dia chu tieD Wi la yell c'8.ukhach quail cua sv
phat tri~n kinh te d Gong biing Nam b9 Gauthe ky XIX. Nhu'n'g
nha nu'0c phong kien vdi chinh sach thiet I~p va gia tang
di~n tich cong dieD cong th6, da to ra bat c~p trong vi~c clap
ung yell c'8.ukhach quail trim. Gong dieD cong the>da trd thanh
yell to I~c h~u d 1l11aGau the ky XIX vi no duy tri xa h9i
tigju Dong phong kien, trot bu9c ngu'<'1iDong daD VaGmanh
ru9ng cong nha hE?Pkhien ru9ng dat b~ keG lui I~i xu the xe
Ie manh mUll, thu cong nghi~p khong co dieu ki~n tach kh6i
Dong nghi~p, khong giili phong suc laG d9ng d~ ph\!c V\! cho
san xuat Wn. Ve mi';ttdau tranh giai cap, cong dieD cong th6
20
dii lam ch~m xu hu&lg phan hOOxa hQi,d~n d~n nhUng thoa
hi~p giua cae Ivc luQ'ng doi khang, do v~y cuQc dati tranh
giai clip, dQng Ivc phat trif}n cUa cac xa hQi co giai cllp se
khong th~ duQ'cd~y m1;lnh.Thi~t l?p va gia tang y~u t6 11;lc
h?u a mQt khu vvc ma xu hu&lg VU'emtdi m9t trinh d9 Ivc
luQ'llgsan xuat cao hem da b9C19ro nhu Nam b9, nha Nguy~n

da b9C 19ro ban chat phan d9ng CUaminh m9t each khong
th6 bi~n minh. Chfnh do v~y ma cho d~n khi Phap tdi xam
luQ'c,khat v(;mgtu ht1u ru9ng dat v~n bj kim ham. Che d9
~i sa ht1u ru9ng dat a Nam B9 11;lichi di h~t duo-ngcua no
khi dva vao sV thong trj cUachu nghia thvc daTI.Tuy nhii'm,
vi rdi vao tay chu nghia thvc daTIni'mphong ki~n Vi~t Nam
tat nhien da khong th~ phat tri6n cvc thjnh ma chi co th6
la mQt quai thai.
Ljch sa phat tri6n ch~ d9 sa ht1u va canh mc ru9ng
dat den giai do1;lnnaa aau th~ ky XIX da th6 hi~n nhung di[lc
di6m khac bi~t cUano so vdi ch~ dQsa hOOruQng d?t a Gong
bflng B~c B9 clIng tho-i.NhUng di[lcdi6m nay, rat dang du'Q'c
Ittu y nghii'mcti'uky khi ap dvng nhUngchfnh sach cili t;;lo
xay dvng nong than Nam B9 cua chung ta trong giai do1;ln
hi~n nay.
21
MVC LVC CUA LU~ AN
DAN LU~
I. Ly do ehQn df! tai
II. Lfeh sti nghif!n cUu v8:n df!
III. p~ vi nghif!n cUu va ngu'on t11li~u clia df! tai
IV. Nhii'ng dong gap' ciia I~n an
V. Ph11dng phap nghi€!n cUu.
CHUaNG'ICMDe>sa H11uva CanhTaeRu9tig": ;
D8:t.Coo Ng11enVi~t Trong Cae Lang ,M
Nam Be>Cho D~n Cu6i TM Ky XVIII
I. Sl1 ra den va phat tri~n cae hinh thue sa hdu
rue>ng da:t d~n th~ ky XIX 26
II. Tinh hinh Canh me a dong bhng Nam be>d~n
cu6i tM kY XVIII 41

CHUaNG II CM De>sa Hdu Rue>ngD8:t a Nam
Be>Ntia D'au TM Ky XIX Qua Dfa BI.!
I. B6i canh Ijeh sti mdi tac de>ngMn CM de>sa h11u
ru9ng da:t a Nam be>ntia dAu tM kY XIX
II. Ch~ d9 sa h11u ru9ng d8:t d Nam b9 qua Dja hi.!
1386' ,
1. Nhdng quy tie ~p dja 'bl.!va cae 10l.J.isa hdu
rue>ng da:ttrong dfa hI.!.
2. sa hdu rue>rig d8:t hi; 'S11phan b6 sa h11u rue>ng
da:t t11
3. Ng11<1iph1,1canh trong sa h11uruQng da:t t11
4. Sd hdu rue>ng da:t Cong ,
CHUaNG III Ch~'dQ canh' hie rue>ng d8:t a Nam
Be>ntia dAu th~ kY XIX qua
Dfa BI.!
I. Canh me ru9ng da:t, trong Ida, cae Iol.J.i
nong sim va cay !in qua
II. Canh tae aoca
KET LU~
PHV LVC
CHU THICH
TAI LItU TRAM KHAo
Trang
1
1
4
12
23
25
26

48
48
61
61
69
107
125
133
134
143
146
161
164
167
NHUNGOONGTRINH ~UA TAOGIA
LItN QUAN BEN LU~N AN
1- " Nhiing tac <l~>ngQua boa u'dc 1862 va bi k:}.ch cua trieu
Nguyen cuoi the ky XIX
d Nam B9". T~p chi Thong tin
khoa hgc lich s&. Tuyen t~p <l~c bi~t ve v&n hoa xa 39i
th~i Nguyen. Nxb Khoa hgc xa h9i, 1992, trang 79-94.
2- "Nguyen Thong va cac Sl phu yeti nudc NamB9 thai C%~
d~i". KY yeti HQi ngh} khoa h9c ky ni~m 100 nam ngay
mat Qua Nguyen Thong. Sd Vl:in boa thong tin dnh r,ong
" ?
An xuat ban, trang 210-220.
3- " Chien th~ng R~ch Gam xoai Mut dUdi m&t cae s& gia
Nam BQ". KY yeti H9i nght khoa h9c lich s~ ky ni~m
Ian thd 200 ngay chien th&ng R~eh Gam roai Mut. Ban
Tuyen huan Tinh uy Tien Giang xuat ban, 1984, trang

333-350.
4- " Khch nghla Bay Thua" (1867-1873) ('u-iet::chung vdi
Vo;.'(l'hgnh Phudng). Nxb Thanh phS HO Chi Minh, 1991,
162 trang.
5- Thu m¥c ve phong trao Tay Sdn (viet chung vdi nhieu
tac gi~). Ban Tuyen huan Tinh Uy Tien Giang
xuatban,
1985, trang 21-143.
6- " L}ch sv Dang b9 tinh 1)&CL&C" (viet chung vdi
nhieu tac gia). Ban nghien Cdu Itch sV Dang tinh D~c
L~C xuat ban, 1983,
trang 10-40.
"",",., " <~
fr";
l
rv"'-~~"~;I'!I("';- ,
I dB
I
"'!, '
I
'" "'~I,' '
j
lL;f~"""">,,,,"'.I,
1.,.'. ., /., - H':
,
l
ll,
(
li,.:,,;, r"t/'
(

\1
1 Iii, ~1C:ii0/\Ur1\;.I:
1 ,-':" ': i
~ !
I I
>,",~ ,