Bình luận vai trò của Asean trong việc giả quyết các tranh chấp khu vực

Lời mở đầu:
Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á gọi tắt là Asean được thành lập năm
1967 tại Thái lan. Từ khi thành lập đến nay Asean đã trở thành một tổ chức
liên chính phủ, có tư cách pháp nhân và đang dần khẳng định vị thế của
mình trên trường quốc tế mà việc thành lập và xây dựng cộng đồng Asean đã
chứng minh điều này. Tuy nhiên càng bước vào công cuộc hội nhập sâu,
rộng thì những tranh chấp giữa các quốc gia trên nhiều lĩnh vực đã và đang
diễn ra như không có hồi kết. Vì vậy mà trong những năm qua vấn đề giữ
gìn hòa bình, an ninh của mỗi quốc gia và trên toàn khu vực có một vai trò
vô cùng to lớn thuộc về tổ chức Asean. Với vai trò là tổ chức kinh tế, chính
trị của toàn khu vực, Asean đã xây dựng nên những nguyên tắc chung và cơ
chế chung thống nhất cho việc cho việc giải quyết các tranh chấp, bất đồng
cũng như các tình thế nguy hiểm của khu vực.
Từ việc nhận thức được tầm quan trọng của Asean trong việc giải quyết các
tranh chấp khu vực mà em đã chọn để tài “ Bình luận vai trò của Asean
trong việc giả quyết các tranh chấp khu vực” làm đề tài cho bài tập học kì
môn Pháp luật Công pháp quốc tế.
Nội dung chính:
I. Đánh giá chung về vai trò của Asean trong việc giải quyết các
tranh chấp khu vực.
Trải qua hơn 40 năm thành lập và phát triển, Asean đã ngày càng hoàn thiện
và vững mạnh hơn, sự hợp tác giữa các quốc gia được đẩy mạnh không
ngừng, góp phần nâng cao vị thế của Asean trên trường quốc tế. Với một cơ
chế giải quyết tranh chấp không ngừng được hoàn thiện đã tạo ra nền tảng
quan trọng cho việc hợp tác phát triển kinh tế khu vực và hội nhập kinh tế
toàn cầu, cũng nhau đảm bảo hòa bình ổn định Đông Nam Á nói riêng và
châu Á- Thái Bình Dương nói chung. Hiến chương Asean đã đưa ra một cơ
chế giải quyết tranh chấp khá toàn diện, đảm bảo cho các tranh chấp đã phát
sinh đều được xem xét giải quyết. Ngoài việc sử dụng các cơ chế được ghi
nhận trong các văn kiện pháp lý đã có để giải quyết tranh chấp, Asean còn
ghi nhận thêm các cơ chế giải quyết tranh chấp phù hợp khác bao gồm cả

hình thức trọng tài và dự liệu thêm cả trường hợp nếu tranh chấp không giải
quyết được khi đã áp dụng các cơ chế trên, thì Cấp Cao Asean sẽ là cơ quan
quyết định cuối cùng trong việc giải quyết tranh chấp. Hiện nay, để đưa
Hiến chương đi vào cuộc sống, các điều khoản của Hiến chương cũng được
cụ thể hóa để hoàn thiện. Nghị định thư về Cơ chế giải quyết tranh chấp
được ký thông qua ngày 8/4/2010 ( sẽ có hiệu lực sau khi các quốc gia thành
viên phê chuẩn ) tại phiên họp thứ 6 của Hội đồng điều phối Asean (ACC)
chính là một bước hoàn thiện cơ chế giải quyết tranh chấp của ASEAN theo
điều 25 của Hiến chương. Theo đó để giải quyết tranh chấp liên quan đến
việc giải thích và áp dụng Hiến chương hoặc các hiện định khác của Asean,
có bốn biện pháp giải quyết tranh chấp được sử dụng là trọng tài, trung gian,
môi giới và hòa giải. Đây được coi là một văn kiện pháp lý quan trọng góp
phần hoàn thiện khung pháp lý theo quy định của Hiến chương Asean để
giải quyết các tranh chấp một cách công bằng và hợp lí.
Bên cạnh những mặt đã làm được thì Asean cũng còn rất nhiều hạn chế
trong việc hỉa quyết các tranh chấp khu vực, bởi các lý do khách quan và
chủ quan khác nhau, nhưng ASEAN là sự liên kết giữa các chính thể đa
dạng trên tất cả các lĩnh vực của đời sống. Vì thế các nguyên tắc như không
can thiệp vào công việc nội bộ, các quyết định đều phải được thông qua trên
cơ sở đồng thuận là một điều dường như mang tính “cố hữu”, khó có thể
thay đổi mà chỉ có thể được áp dụng linh hoạt. Điều này cho thấy, việc đưa
ra một bản Hiến chương với những quy định mạnh mẽ trên tất cả các lĩnh
vực là rất không hiện thực trong thời điểm hiện nay.
II. Vai trò của Asean trong giải quyết các tranh chấp an ninh –
chính trị
a. Những thành tựu đã đạt được
Từ năm 1996, ASEAN đã bắt đầu soạn thảo Nghị định thư về Cơ chế Giải
quyết Tranh chấp, và Nghị định thư này đã được các Bộ trưởng Kinh tế
ASEAN ký ngày 20/11/1996 tại Manila (Philippines). Việc tạo ra một cơ
chế giải quyết các tranh chấp là hết sức quan trọng, nó không chỉ khôi phục

lại quyền và lợi ích của các bên tranh chấp đã xâm phạm mà còn tăng cường
hiểu biết lẫn nhau, mối quan hệ láng giềng tốt và tình hữu nghị hợp tác có ý
nghĩa chiến lược giữa các nước. Việc giải quyết các tranh chấp của Asean
trong thời gian qua còn góp phần giữ gìn hòa bình, an ninh và ổn định của
khu vực, nhất là trong điều kiện toàn cầu hóa như hiện nay. Asean đã tạo ra
được một cơ chế giải quyết tranh chấp, trong đó có nhiều sự lựa chọn cho
các bên như: thương lượng trực tiếp, các biện pháp được nêu trong điều 33
Hiến chương Liên hợp quốc, hoặc là thông qua Hội đồng cấp cao hoặc lựa
chọn các biện pháp hòa bình khác. Thực tế cho thấy bằng những nỗ lực của
mình, đã có những tranh chấp được Asean giải quyết hiệu quả bằng các biên
pháp trung gian hòa giải và thông qua con đường ngoại giao ví dụ như tranh
chấo giữa Malaysia và Philippines về vấn đề Xaba.
b. Những mặt hạn chế:
Một hạn chế trong việc giải quyết các tranh chấp quốc tế của Asean là hạn
chế của Hội đồng cấp cao, Hội đòng này không phải là cơ quan thường trực
của Asean để giải quyết các tranh chấp mà chỉ được thành lập và hoạt động
khi tranh chấp xảy ra và các bên có sự lựa chọn, nó cũng chấm dứt hoạt
động khi các bên sử dụng một biện pháp hòa bình khác để giải quyết các
tranh chấp hoặc khi Hội đồng cấp cao đưa ra khuyến nghị và kết luận giải
quyết tranh chấp đối với các bên. Điều này phản ánh tính thiếu hiệu quả
trong cơ chế giải quyết tranh chấp vì trên thực tế có thể có các tranh chấp
không được giải quyết một cách kịp thời và có những tình hình vó khả năng
gây nguy hiểm tới hòa bình và ổn định khu vực sẽ không được xem xét và
xử lí dẫn tới nguy cơ trở nên tranh chấp, xung đột thực sự.
III. Vai trò của Asean trong việc giải quyết các tranh chấp lĩnh vực
kinh tế - thương mại
a. Những thành tựu đã đạt được
Cơ chế giải quyết tranh chấp kinh tế thương mại được hoàn thiện dần từ
Nghị định thư năm 1996 đến Nghị định thư năm 2004 đến Hiến chương
Asean. Có thể nói dù là cơ chế nào thì mục đích của nó đều là hòa bình giải

quyết các tranh chấp phát sinh và ngăn ngừa những tình thế có thể đe dọa tới
hòa bình và an ninh khu vực. Từ những quy định về cơ chế giải quyết tranh
chấp kinh tế thương mại của Asean, có thể thấy bên cạnh một vài nét khác
biệt được thay đổi phù hợp với Asean như không thành lập một cơ quan giải
quyết tranh chấp riêng trực thuộc Asean mà vẫn sử dụng hai thiết chế SEOM
và AEM tham giâ vào hoạt động này; thành lập một cơ quan phúc thẩm
thường trực để xem xét giải quyết kháng cáo, thì Nghị định thư năm 2004 rất
giống với cơ chế giải quyết tranh chấp theo bản thỏa thuận về các quy tắc và
thủ tục giải quyết tranh chấp của WTO. Có thể nói rằng, Asean có xu hướng
để tạo thành một mô hình cơ chế giải quyết tranh chấp thu nhỏ của WTO
trong khu vực Asean về lĩnh vực thương mại. Khi chuyển dần từ hợp tác vào
hội nhập kinh tế sâu và rộng, nhiều hiệp định thương mại ràng buộc về mặt
pháp lí sẽ được thực hiện và điều này sẽ kéo theo sự gia tăng tranh chấp phát
sinh của các nước đối với việc áp dụng các hiệp định đó. Trong khi ấy,
Asean với cơ chế giải quyết tranh chấp chính thức theo cách riêng của Asean
và cơ chế giải quyết tranh chấp theo Nghị định thư 2004 sẽ bổ sung và hỗ trợ
cho nhau trong việc giải quyết tranh chấp một cách kịp thời và linh hoạt.
Đây cũng là một cơ chế hiệu quả, khắc phục được những rủi ro liên quan
đến giải quyết tranh chấp bằng phương pháp ngoại giao như: sự độc lập
trong việc chấp thuận và tuân thủ của bị đơn dẫn đến sự không tuân thủ
nghiêm túc phán quyết hoặc thỏa thuận chung của các bên; những giải pháp
của Tòa trọng tài vụ việc có thể phản ánh sức mạng tương đối của các bên
hơn là xem xét bản chất của vụ việc.
b. Những mặt hạn chế
Là mô hình được mô phỏng gần như hoàn toàn mà chỉ có sự thay đổi chứ
không mang tính sáng tạo cơ chế giải quyết tranh chấp thương mại của
WTO nên vai trò giải quyết các tranh chấp kinh tế thương mại của Asean
cũng mang những hạn chế mà DSB của WTO cũng mắc phải. Cụ thể như
sau: Quy định về thời gian giải quyết tranh chấp quá dài, tổng thời gian giải
quyết tranh chấp là gần 15 tháng. Như vậy sẽ khiến cho tình trạng vi phạm

pháp luật theo các hiệp định được kí kết trong khuôn khổ Asean sẽ bị duy
trì, điều này có thể gây ra thiệt hại cho nước thành viên là bên bị vi phạm,
cũng khiến cho các bên tốn kém về tài chính trong các vụ việc giải quyết
tranh chấp
Một hạn chế nữa trong vai trò của Asean trong lĩnh vực kinh tế thương mại
là việc giải quyết các tranh chấp chưa đảm bảo được tính minh bạch, công
khai trong quá trình giải quyết tranh chấp. Điều này sẽ dẫn đến việc giảm
lòng tin của các nước thành viên vào cơ chế giải quyết tranh chấp hiện có, vì
nghi ngờ sự vô tư, khách quan và công bằng của các cơ quan giải quyết