Quan điểm của Đảng và nhà nước Việt Nam về vấn đề ngôn ngữ và văn hóa ở vùng dân tộc thiểu số Việt Nam

1
Quan im ca ng v nh nc Vit Nam v vn ngụn ng v vn hoỏ
vựng dõn tc thiu s Vit Nam

I. Ch ngha Mỏc - Lờnin vi vn ngụn ng vn hoỏ cỏc dõn tc thiu s
Ngay t khi mi ra i, ng Cng sn Vit Nam ó ly ch ngha Mỏc -
Lờnin lm nn tng t tng, lm kim ch nam cho mi hot ng ca mỡnh.
Nhng vn dõn tc, nhng chớnh sỏch xõy dng v phỏt trin t nc luụn
xut phỏt t lý lun ca ch ngha Mỏc - Lờnin v nh hng xó hi ch ngha.
Chớnh vỡ vy, lý lun ca ch ngha Mỏc - Lờnin cú vai trũ quan trng, nh
hng trc tip n vic hoch nh nhng chớnh sỏch phỏt trin t nc núi
chung v nhng chớnh sỏch ngụn ng vn hoỏ dõn tc núi riờng ca ng v
Nh nc. ú l lý do gii thớch vỡ sao khi cp n quan im ca ng v
Nh nc v vn ngụn ng vn hoỏ dõn tc vựng dõn tc thiu s, chỳng ta
khụng th khụng cp n ch ngha Mỏc-Lờnin vi vn ngụn ng vn hoỏ
cỏc dõn tc thiu s.
Do tớnh lch s, quan im ca ch ngha Mỏc-Lờnin v vn ngụn ng
vn hoỏ tp trung ch yu quan im ca Lờnin. Lờnin cng nh cỏc trit ga
khỏc rt quan tõm n mt bn cht ca ngụn ng trong mi quan h bin chng
trc tip hoc giỏn tip vi ngụn ng khụng phi ch vỡ bn thõn ngụn ng l
mt i tng ca trit hc m vi Lờnin, iu quan trng khụng kộm l ngụn
ng gn bú rt cht ch vi cỏc vn dõn tc, cỏc vn vn hoỏ v nhiu vn
xó hi khỏc.
Nhng vn m ngy nay chỳng ta gi l chớnh sỏch ngụn ng ó c
hỡnh thnh v tr thnh b phn hu c ca hc thuyt Mỏc - Lờnin vo nhng
nm u th k XX. S quan tõm ca Lờnin i vi ngụn ng th hin rừ trong
nhng vn v quan h ngụn ng gia cỏc dõn tc, quyn bỡnh ng dõn tc v
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
2
mặt ngơn ngữ, việc sử dụng và thụ hưởng giáo dục ngơn ngữ. V. I Lênin kế thừa
những tư tưởng của Mác và Ăngghen, đã hồn thiện nó trong một điều kiện xã

hội mới và là người có nhiều ý kiến hơn cả về vấn đề dân tộc và chính sách ngơn
ngữ dân tộc.
1. Ý kiến của V.I.Lênin về vai trò ngơn ngữ trong việc đồn kết các
dân tộc ở một quốc gia đa dân tộc
Đồn kết dân tộc trong một quốc gia đa dân tộc khơng chỉ là mục tiêu của
sự phát triển mà còn là biện pháp để thúc đẩy sự phát triển đất nước. Ở một quốc
gia đa dân tộc, muốn quốc gia đó được phát triển, người ta khơng thể khơng đặt
ra vấn đề đồn kết dân tộc. Đây là tư tưởng của Đảng ta khi nắm vai trò lãnh đạo
xã hội để đưa nước ta trở thành một nước cơng nghiệp hố, hiện đại hố.
Trong bài viết của mình, Lênin đã chỉ rõ mối quan hệ mật thiết giữa ngơn
ngữ và sự đồn kết các dân tộc để phát triển xã hội. Mối quan hệ này thể hiện ở
tình trạng ngơn ngữ một mặt vừa là dấu hiệu của sự phát triển xã hội và mặt
khác ngơn ngữ sẽ góp phần vào việc thúc đẩy sự phát triển của chính xã hội đó.
Những phân tích của Lênin chỉ rõ rằng muốn giành được mục tiêu cao cả
là thúc đẩy sự tiến bộ của một xã hội có nhiều dân tộc khác nhau cùng chung
sống, người ta phải ln ln đặt lên vị trí hàng đầu vấn đề đồn kết các dân tộc
đó. Mà vấn đề đồn kết dân tộc phải nhất thiết có sự tham gia và đóng góp của
ngơn ngữ. Thừa nhận vai trò của ngơn ngữ thực chất là sự tơn trọng nét đặc
trưng văn hố của các dân tộc, là việc ghi nhận vai trò là cơng cụ tun truyền
cách mạng.
Cũng vẫn một cách nhìn như vậy, Lênin khẳng định rằng : "chế đọ dân
chủ mà giai cấp cơng nhân vẫn bênh vực, khơng giành một tí đặc quyền nào cho
bất cứ một dân tộc nào, cũng như bất cứ một ngơn ngữ nào! Khơng được có một
hành động áp chế nhỏ nào, khơng được có một sự bất cơng nhỏ nào đối với dân
THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
3
tộc thiểu số. Đó là những ngun tắc của nền dân chủ cơng nhân." Rõ rằng tư
tưởng bình đẳng dân tộc và cùng với nó là bình đẳng ngơn ngữ dân tộc theo
phân tích của Lênin là thước đo để đánh giá mức độ dân chủ của một xã hội nhất
định. Có thể thấy, ở đây Lênin cho rằng đảm bảo sự bình đẳng ngơn ngữ khơng

đơn thuần chỉ là đảm bảo sự bình đẳng dân tộc mà còn là sự đảm bảo vững vàng
bản chất dân chủ của nhà nước vơ sản.
Như vậy, qua những ý kiến của Lênin về vấn đề này, chúng ta thấy rõ mối
quan tâm của Người về vai trò của ngơn ngữ trong đồn kết cùng phát triển các
dân tộc quan trọng đến mức nào.
2. Ý kiến của V.I Lênin về quyền sử dụng tiếng mẹ đẻ của các dân tộc
trong một quốc gia đa dân tộc, đa ngơn ngữ
Trong một quốc gia đa dân tộc như nước Nga, đối với Lênin, vấn đề đồn
kết các dân tộc để cùng nhau phát triển là một tư tưởng nhất qn của Người.
Chính vì vậy, đối với tiếng mẹ đẻ của các dân tộc thiểu số trong một quốc gia có
bối cảnh như nước Nga sau cách mạng Tháng Mười, theo tư tưởng của Lênin,
quyền được sử dụng tiếng mẹ đẻ trong các hoại động xã hội là quyền bất khỏi
xâm phạm. Người viết: "Nhân dân có quyền học bằng tiếng mẹ đẻ, mỗi cơng
dân có quyền phát biểu bằng tiếng mẹ đẻ trong các cuộc họp và ở các cơ quan xã
hội cũng như các cơ quan nhà nước" Ở đây Lênin khẳng định một cách dứt
khốt rằng mỗi dân tộc đều có quyền được tiếp nhận giáo dục bằng tiếng mẹ đẻ
của họ, và đây là quyền thiêng liêng của mỗi dân tộc trong một quốc gia đa dân
tộc để bảo tồn ngơn ngữ và văn hố của họ. Cùng với sự tiếp nhận giáo dục bằng
tiếng mẹ đẻ, Người còng khẳng định quyền của các dân tộc được sử dụng tiếng
mẹ đẻ trong các cuộc hội họp (tất nhiên, các cuộc hội họp ở đây được hiểu là có
sự góp mặt của nhiều dân tộc khác nhau) để bày tỏ ý kiến của mình. Và họ cũng
có quyền dùng tiếng nói của mình trong tỏng các tổ chức xã hội hay cơ quan nhà
THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
4
nc m ngụn ng thng dựng l ngụn ng ca dõn tc khụng phi l ting m
ca h. Tụn trng quyn t do s dng ting m ca cỏc dõn tc thiu s,
s lm tng thờm s hiờu bit ln nhau gia cỏc dõn tc, do ú s lm tng thờm
sc mnh ca quc gia a dõn tc trong s nghip xõy dng v bo v t nc.
Ngi vit: "Chỳng ta ũi hi mt s bỡnh ng tuyt i v mt quyn
li cao nht cho tt c cỏc dõn tc trong quc gia v s bo v vụ iu kin

quyn li ca mi dõn tc ớt ngi." Nh vy, i vi Lờnin, quyn c dựng
ting m v hot ng vn hoỏ dõn tc l quyn bt kh xõm phm ca cỏc
dõn tc khỏc nhau trong xó hi a dõn tc. mt khớa cnh khỏc, quyn dựng
ting m , theo Lờnin, li l s bỡnh ng trong mt xó hi dõn ch, tc l mt
xó hi dõn ch thc s. Ngi vit : "Khụng mt ngi dõn ch no, li cng
khụng cú mt ngi Mỏcxớt no ph nhn s bỡnh ng gia cỏc ngụn ng"
iu ny cú th c hiu nh l quyn ca mi dõn tc trong mt xó hi a dõn
tc duy trỡ v phỏt huy ting m ca mỡnh nh l tiờu chớ ca mt xó hi dõn
ch.
õy thc s l nhng ng lc thỳc y s phỏt trin ca mt xó hi núi
chung v c bit l trong xó hi xó hi ch ngha m chỳng ta mong mun xõy
dng.
3. í kin ca V.I Lờnin v ngụn ng quc gia trong mt quc gia a
dõn tc, a ngụn ng
Khi tỡm hiu quan nim ca Lờnin v ngụn ng vn hoỏ trong mt quc
gia a dõn tc, chỳng ta khụng th ch thun tỳy tỡm hiu quan nim ca Ngi
v vai trũ xó hi ca ngụn ng cỏc dõn tc thiu s m cũn phi tỡm hiu quan
nim ca Ngi v v trớ ngụn ng quc gia trong quc gia a dõn tc ú. Ch
khi no thy ht bn cht bin chng ca mi quan h ny, chỳng ta mi cú
c mt ng x ỳng trong vic hoch nh chớnh sỏch ngụn ng vn hoỏ ca
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
5
một quốc gia đa dân tộc. Khi nghiên cứu tư tưởng của Lênin, thực chất chúng ta
tìm hiểu quan niệm của Người về vị trí của tiếng Nga thời bây giờ. Xuât phát từ
quan niệm bình đẳng ngôn ngữ của mình, V.I.Lênin luôn luôn đặt vị trí của tiếng
Nga trong sự bình đẳng của nó đối với các ngôn ngữ khác cho dù nó là ngôn ngữ
của đa sô cư dân gần như đông đảo nhất của nước Nga so với các ngôn ngữ khác
thời bấy giờ. Mặc dù vậy, trong phân tích của Người, chúng ta vẫn nhận thấy sự
nhấn mạnh ở mức độ khác nhau về vai trò của các ngôn ngữ khác nhau trong xã
hội có nhiều dân tộc đang ở trình độ phát triển khác nhau như ở nước Nga, và

qua đó thấy được vai trò của tiếng Nga trong xã hội Nga thời đó.
Đi vào cụ thể, chúng ta có thể nhận thấy những vấn đề sau đây trong các ý
kiến của Lênin.
3.1 Vấn đề tránh độc quyền ngôn ngữ
Trong "Đề cương về vấn đề dân tộc," V.I Lênin viết rằng : "Đặc biệt,
Đảng dân chủ xã hội bác bỏ các chủ trương đề ra thứ ngôn ngữ quốc gia. Ở nước
Nga, cái đó thật là thừa, vì hơn bảy phần mười dân cư của Nga là thuộc các dân
tộc Xlavơ cùng huyết thống và trong điều kiện có nhà trường tự do trong lưu
thông kinh tế, sẽ dễ dàng có thể hiểu được nhau mà không cần phải dành cho
một trong những tiếng nào đó bất cứ một đặc quyền quốc gia nào". Cách đặt vấn
đề của Lênin ở đây thật rõ rằng. Đối với Người, trong điều kiện của nước Nga,
không cần dành cho tiếng Nga một đặc quyền riêng nào mà đặc quyền đó được
núp dưới danh hiệu là ngôn ngữ "quốc gia." Tuy không ủng hộ việc người ta
giành đặc quyền riêng cho tiếng Nga dưới chiêu bài là một ngôn ngữ quốc gia,
nhưng Lênin vẫn thừa nhận vai trò hay vị trí quan trọng của tiếng Nga trong xã
hội nước Nga nói chung. Ở đây, chính lý do kinh tế mới là lý do làm cho tiếng
Nga có thể trở thành công cụ giao tiếp chung của mọi dân tộc trong xã hội Nga
được hay không. Và như vậy, tiếng Nga gắn với sự trội hơn về kinh tế trong xã
THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
6
hi Nga. Nu khụng nhn thy vai trũ ú m to ra mt s ỏp t, m s ỏp t
õy nỳp di hỡnh thc cp cho nú mt c quyn quc gia riờng, thỡ cỏch lm
y l tha, l khụng cn thit.
Lờnin cng phõn tớch rng "Ti sao nc Nga "rng ln", nhiu thnh
phn dõn tc hn m li lc hu mt cỏch ghờ gm, li phi kỡm hóm s phỏt
trin ca mỡnh bng cỏch duy trỡ mt c quyn no ú cho mt trong nhng
ting núi ca nú? Chng phi l nc Nga cn xoỏ b mi c quyn mt cỏch
nhanh chúng, ht sc y v ht sc kiờn quyt, nu nú mun ui kp chõu
u."
Nh vy, nhng phõn tớch sõu sc ca Lờnin v ting Nga trong bi cnh

nc Nga sau cỏch mng Thỏng Mi m chỳng ta va trớch trờn phn ỏnh
mt t tng chung l mt quc gia a ngụn ng, ý nh ginh c quyn
riờng cho mt ngụn ng no ú l trỏi vi quy lut phỏt trin ca xó hi, do ú
s kỡm hóm s phỏt trin ca xó hi ú. iu ny cng cú ngha l Lờnin phn
i c quyn ca mt ngụn ng duy nht ch khụng ph nhn cú s khỏc nhau
v vai trũ ca nhng ngụn ng khỏc nhau trong xó hi ca mt quc gia a dõn
tc. Do ú, i vi chỳng ta, nhn bit s khỏc nhau v vai trũ ca cỏc ngụn ng
khỏc nhau trong mt xó hi c th l thc s cn thit xõy dng mt chớnh
sỏch hp lý cho s phỏt trin. Bi vỡ, cú nh vy ngi ta mi thy vic t chc
dy v hc nhiu hay ớt mt ngụn ng no y khụng phi l mt s phõn bit
i x m l xut phỏt t li ớch phỏt trin xó hi. V õy chớnh l s hiu bit
thc s nhm trỏnh s t ti khụng cn thit.
3.2. Ngụn ng quc gia phi l ngụn ng c cỏc dõn tc khỏc nhau
cựng tha nhn v chp nhn
i vi Lờnin, khi núi v ngụn ng quc gia, Ngi cú mt cỏch nhỡn
bin chng m theo chỳng tụi luụn luụn cp nht trong thi i chỳng ta, nht l
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN