PHƯƠNG HƯỚNG HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT ĐẦU TƯ NƯỚC NGOÀI TIẾN TỚI MẶT BẰNG PHÁP LÝ CHUNG CHO ĐẦU TƯ TRONG NƯỚC VÀ ĐẦU TƯ NƯỚC NGOÀI TẠI VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG
KHOA KINH TẾ NGOẠI THƯƠNG
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP
Đề tài:
PHƯƠNG HƯỚNG HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT ĐẦU TƯ
NƯỚC NGOÀI TIẾN TỚI MẶT BẰNG PHÁP LÝ CHUNG CHO ĐẦU
TƯ TRONG NƯỚC VÀ ĐẦU TƯ NƯỚC NGOÀI TẠI VIỆT NAM
Sinh viên thực hiện : Vũ Huyền Bảo
Linh
Lớp : Anh 11, K38 D
KTNT
Giáo viên hướng dẫn : PGS.TS Vũ Chí
Lộc
Hà nội, năm 2003
LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình thực hiện khóa luận, tôi đã nhận được sự giúp đỡ của
các thầy cô giáo trong Khoa Kinh tế Ngoại thương - Trường Đại học Ngoại
thương Hà nội, đặc biệt là sự giúp đỡ tận tình của thầy giáo hướng dẫn
PGS.TS Vũ Chí Lộc - người đã trực tiếp hướng dẫn tôi thực hiện bản khóa
luận này.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn đối với các thầy giáo, cô giáo Khoa Kinh tế
Ngoại thương – Trường Đại học Ngoại thương Hà nội, đã dạy dỗ và giúp đỡ
tôi trong suốt bốn năm học tập; bày tỏ sự biết ơn sâu sắc đến các bạn cùng
lớp đã động viên, khích lệ tôi hoàn thành khóa luận này. Tuy nhiên, do thời
gian và trình độ có hạn, khóa luận này chắc chắn không tránh khỏi một số
thiếu sót.
Tôi rất mong nhận được sự góp ý của các thầy giáo, cô giáo và các
bạn.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, tháng 12 năm 2003.
Sinh viên thực hiện

Vũ Huyền Bảo Linh
MỤC LỤC
LỜI NÓI ĐẦU 1
CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ PHÁP LUẬT ĐẦU TƯ
NƯỚC NGOÀI TẠI VIỆT NAM
1.1 Sự cần thiết phải điều chỉnh hoạt động đầu tư nước ngoài bằng pháp luật3
1.2 Khái niệm và đặc trưng cơ bản của pháp luật Đầu tư nước ngoài tại Việt Nam
1.2.1 Khái niệm pháp luật đầu tư nước ngoài 5
1.2.2 Đặc trưng cơ bản của pháp luật đầu tư nước ngoài 13
1.2.3 Vai trò của pháp Luật Đầu tư nước ngoài 17
CHƯƠNG 2: SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA HỆ THỐNG PHÁP LUẬT
ĐẦU TƯ NƯỚC NGOÀI TẠI VIỆT NAM
2.1Giới thiệu về hệ thống pháp luật đầu tư nước ngoài 22
2.2 Sự hình thành và phát triển của pháp luật đầu tư nước ngoài qua các giai đoạn lịch
sử.
2.1.1 Giai đoạn thứ nhất (từ năm 1975 đến năm 1987) 28
2.1.2 Giai đoạn thứ hai (từ năm 1987 đến năm 1996) 29
2.1.3 Giai đoạn thứ ba (từ năm 1996 đến nay) 31
2.3Sự hình thành và phát triển một số chế định pháp lý chủ yếu của pháp luật Đầu tư
nước ngoài tại Việt Nam
2.3.1 Chủ thể tham gia hợp tác đầu tư nước ngoài 33
2.3.2 Hình thức đầu tư và phương thức đầu tư 35
2.3.3 Các biện pháp bảo đảm đầu tư 37
2.3.4 Các biện pháp khuyến khích đầu tư 39
2.3.5 Quản lý tài chính và hoạt động của các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước
ngoài
2.3.6 Giải quyết tranh chấp, giải thể, thanh lý, phá sản doanh nghiệp49
2.3.7 Thủ tục đầu tư 50
2.3.8 Quản lý nhà nước về đầu tư nước ngoài 51
3

2.4Đánh giá về sự hình thành và phát triển của pháp luật đầu tư nước ngoài tại Việt
Nam
4.1.1 Ưu điểm của pháp luật đầu tư nước ngoài 51
4.1.2 Những hạn chế của pháp luật đầu tư nước ngoài 53
4.1.3 Nguyên nhân của những nhược điểm 55
CHƯƠNG 3: XU HƯỚNG VÀ CÁC GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT ĐẦU
TƯ NƯỚC NGOÀI TẠI VIỆT NAM
3.1Sự cần thiết phải hoàn thiện pháp luật đầu tư nước ngoài tại Việt Nam58
3.2Các nguyên tắc tiếp tục hoàn thiện pháp luật đầu tư nước ngoài tại Việt Nam
3.3Giải pháp hoàn thiện pháp luật đầu tư nước ngoài tại Việt Nam 65
3.3.1 Giải pháp chung về sửa đổi Luật Đầu tư nước ngoài 65
3.3.2 Giải pháp tiếp tục hoàn thiện pháp luật đầu tư nước ngoài trong từng
vấn đề cụ thể
KẾT LUẬN 79
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
4
LỜI NÓI ĐẦU
Từ sau Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI của Đảng, sự nghiệp đổi
mới do Đảng ta khởi xướng và lãnh đạo đã giành được những thắng lợi quan
trọng trên nhiều lĩnh vực. Đời sống chính trị, kinh tế, văn hoá, xã hội của đất
nước đã có nhiều khởi sắc, được nhân dân ta và quốc tế đánh giá cao.
Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ IX đã nêu rõ: “Nghiên cứu để tiến tới áp
dụng một khung pháp luật thống nhất chung cho doanh nghiệp trong nước và
doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Tạo mặt bằng pháp lý chung cho cả đầu
tư nước ngoài và đầu tư trong nước là một trong những quy luật khách quan của
xu thế hội nhập kinh tế quốc tế. Theo lời của Thủ tướng Phan Văn Khải, thì
“..Cái chính là mặt bằng pháp luật, mặt bằng cơ chế chính sách”. Nếu không có
một “hành lang pháp lý” vững chắc, bảo đảm sự bình đẳng giữa các nhà đầu tư
nước ngoài và đầu tư trong nước trong mọi quá trình của hoạt động đầu tư từ
khẩu tìm hiểu đầu tư đến khâu thành lập, triển khai, mở rộng hoặc thu hẹp và

chấm dứt dự án đầu tư thì sẽ không theo kịp với tiến trình hội nhập. Có thể nói,
sự phân biệt đối xử giữa các nhà đầu tư nước ngoài và các nhà đầu tư trong nước
hiện nay được coi là một trong những hạn chế ảnh hưởng tới tính hấp dẫn, tính
cạnh tranh của môi trường đầu tư nước ngoài tại Việt Nam.
Trong những năm qua, chúng ta có nhiều cố gắng trong việc đưa các quy
định của pháp luật đầu tư nước ngoài và các quy định về đầu tư trong nước xích
lại gần nhau. Một khi còn tồn tại hai hệ thống quy phạm pháp luật riêng điều
chỉnh đầu tư nước ngoài và đầu tư trong nước, thì không thể có khái niệm “sân
chơi” bình đẳng cho hoạt động đầu tư trong nước, bất kể đó là đầu tư nước ngoài
hay đầu tư trong nước. Tất nhiên, do hiện nay các doanh nghiệp Việt Nam chưa
đủ mạnh, nên nếu phải vào cùng một “sân chơi”, trong cùng một “mặt bằng” với
các nhà đầu tư nước ngoài, có tiềm lực kinh tế, giàu kinh nghiệm, có công nghệ,
máy móc thiết bị hiện đại hơn hẳn chúng ta, thì các doanh nghiệp Việt Nam
không thể cạnh tranh nổi. Chính vì vậy, trước mắt vẫn cần phải có hành lang
5
pháp lý riêng cho từng loại đối tượng. Nhưng do xu thế toàn cầu hoá nền kinh tế
đang trở thành vấn đề bức xúc và do yêu cầu của việc hội nhập, các quốc gia
đang dần xoá bỏ sự khác biệt giữa đầu tư trong nước và đầu tư nước ngoài. Việt
Nam muốn hoà vào xu thế chung đó thì không có cách nào khác là phải từng
bước tiến tới mặt bằng pháp lý chung cho đầu tư trong nước và đầu tư nước
ngoài. Chúng ta phải tính toán để đưa ra những bước đi thích hợp với trình độ,
hoàn cảnh và đặc điểm của Việt Nam. Vì vậy, việc lựa chọn đề tài “Phương
hướng hoàn thiện pháp luật đầu tư nước ngoài tiến tới mặt bằng pháp lý chung
cho đầu tư trong nước và đầu tư nước ngoài tại Việt Nam” hiện nay mang tính
cấp thiết, không những về lý luận, mà còn đòi hỏi thực tiễn nhằm nâng cao hiệu
quả hoạt động đầu tư tại Việt Nam.
6
CHƯƠNG 1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG
VỀ PHÁP LUẬT ĐẦU TƯ NƯỚC NGOÀI TẠI VIỆT NAM

1.1. SỰ CẦN THIẾT PHẢI CÓ PHÁP LUẬT ĐẦU TƯ NƯỚC NGOÀI TẠI
VIỆT NAM
Trong đời sống xã hội, pháp luật luôn là một phương tiện quan trọng
không thể thay thế để điều chỉnh các quan hệ xã hội, tổ chức, quản lý đời sống xã
hội, bảo đảm cho xã hội ổn định, phát triển, phù hợp với những mục đích mà
Nhà nước và xã hội đặt ra. Tại kỳ họp thứ 10, Quốc hội nước Cộng hòa xã hội
chủ nghĩa Việt Nam khóa X đã ban hành Nghị quyết số 51/2001/QH10 ngày
25/12/2001 về việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp nước Cộng hòa
xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 1992, trong đó quy định: "Nhà nước Cộng hòa
xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân
dân, do nhân dân, vì nhân dân"; Điều 12 Hiến pháp năm 1992 quy định: "Nhà nước
quản lý xã hội bằng pháp luật và không ngừng tăng cường pháp chế XHCN ".
Quản lý kinh tế nói chung, quản lý hoạt động đầu tư trực tiếp nước ngoài
nói riêng, là chức năng cơ bản của Nhà nước ta trong điều kiện cụ thể hiện nay.
Để thực hiện chức năng này, chúng ta phải nhận thức đúng đắn các quy luật kinh tế
– xã hội khách quan, khai thác có hiệu quả các nguồn lực của đất nước và các
điều kiện quốc tế, xây dựng chiến lược thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài, sử
dụng đồng bộ và hợp lý các công cụ kế hoạch, chính sách và các đòn bẩy kinh tế.
Trong hệ thống các công cụ và biện pháp quản lý hoạt động đầu tư trực tiếp nước
ngoài, pháp luật có vai trò đặc biệt quan trọng, được thể hiện ở một số nội dung
sau đây:
Thứ nhất, để điều chỉnh hoạt động đầu tư trực tiếp nước ngoài, Nhà nước có
thể và cần phải sử dụng nhiều công cụ, biện pháp và hình thức khác nhau như
chính sách, kế hoạch đầu tư trực tiếp nước ngoài, đòn bẩy kinh tế, pháp luật đầu tư
nước ngoài... Tuy nhiên, trong số các công cụ, biện pháp đó, pháp luật đầu tư
7
nước ngoài có vai trò đặc biệt quan trọng, bởi lẽ với những đặc điểm riêng của
mình, pháp luật có khả năng triển khai những chủ trương, chính sách của Nhà
nước một cách nhanh nhất, đồng bộ và có hiệu quả nhất trên quy mô toàn xã hội.
Thứ hai, pháp luật là công cụ quản lý của Nhà nước, luôn luôn gắn liền với

Nhà nước và chỉ Nhà nước mới sử dụng công cụ này. Nhà nước điều chỉnh mọi
quá trình xảy ra trong xã hội và hành vi của con người, trong đó có hoạt động
đầu tư trực tiếp nước ngoài bằng quyền lực nhà nước. Quyền lực nhà nước được
thực hiện bằng một cơ chế thực thi pháp luật và nhờ có quyền lực nhà nước, giai
cấp thống trị thực hiện ý chí của mình, buộc cả xã hội phải tuân theo và phục
tùng bằng cách đề ra pháp luật và thực hiện pháp luật trên thực tế. Nhà nước điều
chỉnh hoạt động đầu tư trực tiếp nước ngoài bằng pháp luật. Do đó chỉ có điều
chỉnh hoạt động đầu tư trực tiếp nước ngoài bằng pháp luật thì quyền lực nhà
nước mới có ý nghĩa và mới đem lại hiệu quả thiết thực.
Nhà nước ta là Nhà nước của dân, do dân và vì dân, nên cũng có thể khẳng
định, pháp luật đầu tư nước ngoài ra đời từ nhu cầu bảo vệ lợi ích của nhân dân,
trong đó có lợi ích kinh tế và lợi ích chính trị.
Thứ ba, sự phát sinh, phát triển của pháp luật đầu tư nước ngoài phụ thuộc
hoàn toàn vào ý chí của giai cấp thống trị. Tuy nhiên, sau khi pháp luật đầu tư
nước ngoài đã được ban hành, các cơ quan nhà nước phải triệt để tuân thủ trong
quá trình thực hiện chức năng quản lý đầu tư trực tiếp nước ngoài. Đây cũng là
một trong những nội dung cơ bản của quá trình xây dựng Nhà nước pháp quyền
XHCN Việt Nam hiện nay.
Thứ tư, trong nền kinh tế thị trường, có sự quản lý của Nhà nước, theo
định hướng XHCN, sự tồn tại của pháp luật là một nhu cầu khách quan bắt
nguồn từ những đòi hỏi của các quan hệ kinh tế. Đây là điểm khác biệt so với
thời kỳ quan liêu, bao cấp, vì ở thời kỳ này, sự tồn tại của pháp luật như một nhu
cầu chủ quan bắt nguồn từ những đòi hỏi của Nhà nước, là một phương tiện
trong tay Nhà nước để kìm hãm, xóa bỏ những quan hệ kinh tế nào đó một cách
8
duy ý chí.
Đối với hoạt động đầu tư trực tiếp nước ngoài, pháp luật đầu tư nước ngoài
được hình thành trên cơ sở những đòi hỏi khách quan của quan hệ đầu tư trực
tiếp nước ngoài, tồn tại như một quan hệ nội tại của sự vận động, phát triển kinh
tế đối ngoại. Pháp luật đầu tư nước ngoài là hệ thống các quy phạm, chuẩn mực,

mà dựa vào đó các nhà đầu tư nước ngoài tìm được "sân chơi", các nhà quản lý
có phương tiện để điều khiển "cuộc chơi". Pháp luật đầu tư nước ngoài là mực
thước để phân định đúng, sai, kiểm nghiệm và điều chỉnh hoạt động đầu tư trực
tiếp nước ngoài cho phù hợp với nhu cầu xã hội.
Sự điều chỉnh hoạt động đầu tư trực tiếp nước ngoài bằng pháp luật phải
bảo đảm cho hoạt động này vận động theo đúng những quy luật khách quan,
không thể áp đặt bằng ý chí chủ quan, duy ý chí. Bằng pháp luật, Nhà nước tạo
môi trường và hành lang pháp lý để những nhà đầu tư nước ngoài có thể tự chủ
sản xuất kinh doanh, tự bảo vệ lợi ích của mình, đồng thời không làm tổn hại đến
lợi ích của các chủ thể khác và toàn xã hội.
Thứ năm, trong việc điều chỉnh quan hệ đầu tư trực tiếp nước ngoài, pháp
luật quy định cho các bên tham gia một số quyền và nghĩa vụ pháp lý nhất định,
đồng thời thiết lập cơ chế đảm bảo cho các quyền và nghĩa vụ pháp lý đó được
thực hiện. Vì vậy, khi tham gia vào các quan hệ đầu tư trực tiếp nước ngoài do
pháp luật điều chỉnh, các chủ thể phải có hành vi phù hợp với các yêu cầu của
pháp luật. Tuy nhiên, việc điều chỉnh hoạt động đầu tư trực tiếp nước ngoài bằng
pháp luật, không chỉ tác động tới các hành vi của các chủ thể tham gia quan hệ
đầu tư trực tiếp nước ngoài, mà còn tác động đối với toàn xã hội nói chung.
1.2. KHÁI NIỆM, ĐẶC TRƯNG VÀ VAI TRÒ CỦA PHÁP LUẬT ĐẦU
TƯ NƯỚC NGOÀI TẠI VIỆT NAM
1.2.1. Khái niệm pháp luật đầu tư nước ngoài
Để làm sáng tỏ khái niệm pháp luật đầu tư nước ngoài, cần làm rõ khái
niệm đầu tư, đầu tư nước ngoài, các hình thức, phương thức đầu tư nước ngoài,
9
đối tượng điều chỉnh và phương pháp điều chỉnh của pháp luật đầu tư nước
ngoài.
1.2.1.1. Khái niệm đầu tư, đầu tư nước ngoài, hình thức, phương thức đầu
tư nước ngoài
 Khái niệm “đầu tư nước ngoài”
Để làm sáng tỏ khái niệm pháp luật đầu tư nước ngoài, trước hết cần làm

rõ khái niệm đầu tư. Theo Đại từ điển tiếng Việt, đầu tư là: "Bỏ vốn vào sản
xuất, kinh doanh để được hưởng phần lời lãi"
1
.
Dưới góc độ khoa học, đầu tư (investment) là việc sử dụng vốn vào quá
trình tái sản xuất xã hội nhằm tạo ra năng lực sản xuất lớn hơn. Nói cách khác,
đầu tư là việc đưa vốn vào một hoạt động nào đó nhằm mục đích thu lợi nhuận.
Vốn đầu tư bao gồm tiền và các tài sản khác như động sản, bất động sản, tài sản
hữu hình, tài sản vô hình…
Như vậy, có thể đưa ra khái niệm đầu tư như sau: đầu tư là việc nhà đầu
tư đưa vốn bằng tiền hoặc tài sản khác để thực hiện các hoạt động sản xuất, kinh
doanh, dịch vụ nhằm thu lợi nhuận.
Về khái niệm đầu tư nước ngoài, Hội đồng tương trợ kinh tế (SEV) đã đưa
ra định nghĩa: "đầu tư nước ngoài được hiểu là tất cả những loại giá trị vật chất
mà nhà đầu tư đưa từ nước ký kết này sang nước ký kết hữu quan theo pháp luật
của nước sử dụng đầu tư". Ở khái niệm này, đầu tư nước ngoài được hiểu với
nghĩa rất hẹp chỉ bao gồm các giá trị vật chất, còn các loại tài sản vô hình thì lại
chưa được đề cập đến.
Trong báo cáo của Ngân hàng thế giới năm 1996: "Đầu tư thương mại và
các thỏa thuận chính sách quốc tế", có đưa ra định nghĩa pháp lý của khái niệm
đầu tư trực tiếp nước ngoài: "là một khoản đầu tư liên quan đến các quan hệ dài
hạn và phản ánh một lợi ích lâu dài và sự kiểm soát một thực thể trong một nền
kinh tế (nhà đầu tư nước ngoài hay công ty mẹ) thông qua một doanh nghiệp
thuộc về một nền kinh tế khác, nền kinh tế của nước có nhà đầu tư trực tiếp nước
1
Xem: Nguyễn Như Ý (chủ biên): Đại từ điển tiếng Việt, Nxb Văn hóa- Thông tin, H Nà ội, 1998, tr. 610..
10
ngoài".
Ở nước ta, ngay từ năm 1977, khái niệm đầu tư nước ngoài đã chính thức
được ghi nhận trong Điều lệ Đầu tư của nước ngoài được ban hành kèm theo

Nghị định số 115/CP ngày 18/4/1977 (sau đây gọi tắt là Điều lệ Đầu tư nước
ngoài năm 1977):
“ Được coi là đầu tư của nước ngoài ở Việt Nam việc đưa vào sử dụng ở
Việt Nam những tài sản và vốn sau đây, nhằm xây dựng những cơ sở mới hoặc
đổi mới trang bị kỹ thuật, mở rộng các cơ sở hiện có:
- Các loại thiết bị, máy móc, dụng cụ (gồm cả những thứ dùng cho việc thí
nghiệm), phương tiện vận tải, vật tư kỹ thuật… cần thiết cho mục đích nói trên;
- Các quyền sở hữu công nghiệp, bằng sáng chế, phát minh, phương pháp
công nghệ, bí mật kỹ thuật (know - how), nhãn hiệu chế tạo…
- Vốn bằng ngoại tệ hoặc vật tư có giá trị ngoại tệ, nếu phía Việt Nam thấy
cần thiết..”
Phân tích khái niệm trên cho thấy, không phải bất cứ sự vận động vốn (tư
bản) nào từ nước ngoài vào Việt Nam đều được coi là đầu tư nước ngoài, mà chỉ
những tài sản và vốn được quy định tại Điều 2 Điều lệ đầu tư nước ngoài, được
đưa vào sử dụng ở Việt Nam mới được coi là đầu tư nước ngoài.
Trong Luật Đầu tư nước ngoài tại Việt Nam được ban hành năm 1987,
khái niệm đầu tư nước ngoài đã được ghi nhận tại khoản 3 Điều 2 như sau: "Đầu
tư nước ngoài là việc các tổ chức, cá nhân nước ngoài trực tiếp đưa vào Việt Nam
vốn bằng tiền nước ngoài hoặc bất kỳ tài sản nào được Chính phủ Việt Nam chấp
thuận để hợp tác kinh doanh trên cơ sở hợp đồng hoặc thành lập xí nghiệp liên
doanh hoặc xí nghiệp 100% vốn nước ngoài theo quy định của luật này". Có thể
nói, với quy định mới này, khái niệm đầu tư nước ngoài đã được mở rộng hơn so
với khái niệm đầu tư nước ngoài trong Điều lệ đầu tư nước ngoài năm 1977.
Trong Hiệp định thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ, khái niệm đầu tư được
hiểu theo một nghĩa rộng hơn: "là mọi hình thức đầu tư trên lãnh thổ của một
Bên do các công dân hoặc công ty của Bên kia sở hữu hoặc kiểm soát trực tiếp hay
11
gián tiếp, bao gồm các hình thức: một công ty hoặc một doanh nghiệp; cổ phần,
cổ phiếu và các hình thức góp vốn khác, trái phiếu, giấy ghi nợ và các quyền lợi
đối với các khoản nợ dưới các hình thức khác trong công ty; các quyền theo hợp

đồng như quyền theo các hợp đồng chìa khóa trao tay, hợp đồng xây dựng hoặc
hợp đồng quản lý, các hợp đồng sản xuất hoặc hợp đồng phân chia doanh thu, tô
nhượng hoặc các hợp đồng tương tự khác…”.
Từ sự phân tích ở trên, có thể đưa ra khái niệm đầu tư nước ngoài như sau:
đầu tư nước ngoài là việc nhà đầu tư của nước này đưa vốn bằng tiền hoặc tài
sản khác vào nước khác để thực hiện các hoạt động sản xuất, kinh doanh nhằm
thu lợi nhuận.
Trong khái niệm này, yếu tố nước ngoài được thể hiện bằng hai dấu hiệu
đặc trưng chính, đó là: có sự tham gia của chủ thể nước ngoài và có sự di chuyển
vốn từ nước này sang nước khác.
Đầu tư nước ngoài được phân làm hai loại: đầu tư trực tiếp nước ngoài và
đầu tư gián tiếp nước ngoài.
Đầu tư trực tiếp nước ngoài là loại hình kinh doanh, trong đó nhà đầu tư
nước ngoài tự bỏ vốn thiết lập ra cơ sở sản xuất, kinh doanh cho riêng mình, tự
đứng ra làm chủ sở hữu, tự quản lý hoặc thuê người quản lý cơ sở này (đầu tư
100% vốn), hoặc hợp tác với một hay nhiều doanh nghiệp của nước sở tại thành
lập một doanh nghiệp liên doanh hoặc hợp đồng hợp tác kinh doanh, cùng làm
chủ sở hữu, cùng quản lý cơ sở sản xuất, kinh doanh này.
Đầu tư gián tiếp nước ngoài là loại hình đầu tư, trong đó nhà đầu tư nước
ngoài bỏ vốn vào hoạt động sản xuất, kinh doanh của cơ sở kinh tế, nhưng không
tham gia điều hành cơ sở kinh tế đó.
Vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) chỉ là một trong bốn nguồn tài
chính nước ngoài được đưa vào một quốc gia, đó là: 1) Viện trợ phát triển chính
thức (ODA) và phi chính phủ (NGO); 2) Tín dụng thương mại; 3) Tín phiếu, trái
phiếu, cổ phiếu; 4) Vốn đầu tư trực tiếp.
Bốn nguồn vốn này có mối quan hệ hữu cơ, tác động qua lại lẫn nhau,
12
nguồn vốn này là tiền đề để thu hút nguồn vốn khác và tạo điều kiện để trả nợ
nguồn vốn khác. Nếu một quốc gia đang phát triển không nhận được vốn ODA
đủ mức cần thiết để hiện đại hóa kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội, thì khó có thể

thu hút được nguồn vốn FDI và các nguồn vốn tín dụng khác. Nhưng nếu chỉ chú
trọng nguồn vốn ODA, mà không tìm cách thu hút nguồn vốn FDI và các nguồn
vốn tín dụng khác, thì quốc gia đó sẽ không thể có khả năng để trả nợ vốn ODA.
 Hình thức đầu tư
Thực tiễn đầu tư nước ngoài của nhiều nước trên thế giới cho thấy, có rất
nhiều hình thức đầu tư phong phú như: hình thức doanh nghiệp 100% vốn nước
ngoài, hình thức liên doanh, hình thức công ty cổ phần, công ty quản lý vốn, chi
nhánh công ty nước ngoài, hình thức gia công, lắp ráp...
Ở nước ta, đầu tư trực tiếp nước ngoài được pháp luật đầu tư nước ngoài
hiện hành quy định dưới ba hình thức:
- Doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài là loại hình đầu tư, trong đó nhà đầu
tư nước ngoài tự bỏ vốn thành lập cơ sở sản xuất, kinh doanh ở nước ta và có tư
cách pháp nhân của Việt Nam..
- Doanh nghiệp liên doanh là loại hình đầu tư, trong đó nhà đầu tư nước
ngoài và nhà đầu tư trong nước cùng góp vốn thành lập cơ sở sản xuất, kinh
doanh có tư cách pháp nhân theo pháp luật Việt Nam.
- Hợp đồng hợp tác kinh doanh là loại hình đầu tư, trong đó nhà đầu tư
nước ngoài và nhà đầu tư trong nước cùng bỏ vốn kinh doanh theo một hợp
đồng, mỗi bên giữ tư cách pháp nhân riêng, không thành lập pháp nhân mới.
 Phương thức đầu tư
Có thể hiểu phương thức đầu tư là cách tổ chức đưa vốn vào kinh doanh
của nhà đầu tư nước ngoài.
Pháp luật đầu tư nước ngoài tại Việt Nam quy định các phương thức sau:
- BOT (Hợp đồng xây dựng - kinh doanh - chuyển giao) là phương thức,
trong đó nhà đầu tư nước ngoài ký kết với cơ quan nhà nước có thẩm quyền của
Việt Nam để xây dựng công trình kết cấu hạ tầng, tự kinh doanh để thu hồi vốn,
13
lợi nhuận trong thời hạn nhất định, sau thời hạn đó chuyển giao công trình đó
cho Nhà nước Việt Nam.
- BTO (Hợp đồng xây dựng - chuyển giao - kinh doanh) là phương thức,

trong đó nhà đầu tư nước ngoài ký kết với cơ quan nhà nước có thẩm quyền của
Việt Nam để xây dựng công trình kết cấu hạ tầng; sau khi xây dựng xong, nhà
đầu tư nước ngoài chuyển giao công trình đó cho Nhà nước Việt Nam.
- BT (Hợp đồng xây dựng - chuyển giao) là phương thức, trong đó nhà đầu
tư ký kết với cơ quan nhà nước có thẩm quyền của Việt Nam để xây dựng công
trình kết cấu hạ tầng; sau khi xây dựng xong, nhà đầu tư nước ngoài chuyển giao
công trình đó cho Nhà nước Việt Nam.
- Khu chế xuất là khu chuyên sản xuất hàng xuất khẩu, có ranh giới địa lý
xác định do Chính phủ thành lập hoặc cho phép thành lập, thực hiện các dịch vụ
phục vụ sản xuất hàng xuất khẩu, tiến hành hoạt động xuất khẩu,
- Khu công nghiệp là khu chuyên sản xuất hàng công nghiệp và thực hiện
các dịch vụ phục vụ sản xuất hàng công nghiệp do Chính phủ thành lập hoặc cho
phép thành lập.
1.2.1.2. Khái niệm đối tượng điều chỉnh, phương pháp điều chỉnh của pháp
luật đầu tư nước ngoài
Pháp luật đầu tư nước ngoài nếu được hiểu theo nghĩa rộng gồm ba bộ
phận:
Bộ phận thứ nhất: gồm đạo luật Đầu tư nước ngoài và các văn bản hướng
dẫn trực tiếp thi hành.
Bộ phận thứ hai: gồm các chế định có liên quan đến đầu tư nước ngoài
được quy định trong các đạo luật khác.
Bộ phận thứ ba: gồm các quy phạm pháp luật có liên quan đến đầu tư nước
ngoài được quy định trong các điều ước quốc tế mà Việt Nam ký kết hoặc tham
gia.
Pháp luật đầu tư nước ngoài được hiểu theo nghĩa hẹp, chỉ bao gồm đạo
luật Đầu tư nước ngoài và các nghị định, thông tư hướng dẫn thi hành trực tiếp.
14
 Về đối tượng điều chỉnh của pháp luật đầu tư nước ngoài
Lý luận chung về Nhà nước và pháp luật đã chỉ ra rằng, đối tượng điều
chỉnh của pháp luật là các quan hệ xã hội có liên quan đến đời sống cộng đồng,

củng cố địa vị và lợi ích của Nhà nước và công dân trong mọi lĩnh vực của đời
sống kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội… Chúng có thể thay đổi tùy theo từng
giai đoạn lịch sử cụ thể, phụ thuộc vào ý chí của giai cấp thống trị và các điều
kiện chính trị, xã hội khác.
Đối tượng điều chỉnh của pháp luật đầu tư nước ngoài là các quan hệ xã
hội phát sinh trong lĩnh vực đầu tư nước ngoài tại Việt Nam bao gồm:
- Quan hệ giữa nhà đầu tư nước ngoài với Nhà nước Cộng hòa XHCN Việt
Nam mà đại diện là các cơ quan nhà nước có thẩm quyền.
- Quan hệ giữa các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài với Nhà nước
thông qua các cơ quan nhà nước có thẩm quyền.
- Quan hệ hợp tác kinh doanh, liên doanh giữa nhà đầu tư nước ngoài với
nhà đầu tư trong nước.
- Quan hệ giữa doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài với các doanh
nghiệp, tổ chức kinh tế Việt Nam thuộc mọi thành phần kinh tế.
- Quan hệ giữa doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài với các tổ chức, cá
nhân nước ngoài.
- Quan hệ giữa doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, nhà đầu tư nước
ngoài, nhà đầu tư trong nước với người lao động.
- Quan hệ giữa doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, nhà đầu tư nước
ngoài, nhà đầu tư trong nước với các cơ quan tài phán trong nước và quốc tế.
- Các quan hệ khác.
Dấu hiệu đặc trưng có tính chất bắt buộc của các quan hệ xã hội thuộc đối
tượng điều chỉnh của pháp luật đầu tư nước ngoài là yếu tố nước ngoài. Các quan
hệ xã hội thuộc đối tượng điều chỉnh của các ngành luật khác như Luật Dân sự,
Luật Thương mại, Luật Kinh tế... có thể cũng có yếu tố nước ngoài, nhưng
không có tính chất bắt buộc như quan hệ đầu tư nước ngoài.
15
 Về phương pháp điều chỉnh của pháp luật đầu tư nước ngoài
Xét dưới góc độ lý luận chung về Nhà nước và pháp luật, phương pháp
điều chỉnh của pháp luật được hiểu là tổng hợp những cách thức tác động của

pháp luật lên các quan hệ xã hội.
Phương pháp điều chỉnh của pháp luật có những đặc điểm: do Nhà nước
thông qua và các cơ quan có thẩm quyền đặt ra; được ghi nhận trong quy phạm
pháp luật; được Nhà nước đảm bảo thực hiện bằng các chế tài mang tính chất
cưỡng chế. Pháp luật Đầu tư nước ngoài có ba phương pháp điều chỉnh: phương
pháp thỏa thuận (hay còn gọi là phương pháp tự nguyện); phương pháp mệnh lệnh
(hay còn gọi là phương pháp bắt buộc); phương pháp khuyến khích.
Ba phương pháp điều chỉnh của pháp luật đầu tư nước ngoài có mối quan
hệ hữu cơ, tác động qua lại lẫn nhau và được sử dụng trong sự kết hợp với nhau.
Nghiên cứu pháp luật đầu tư nước ngoài hoặc pháp luật khuyến khích đầu tư
nước ngoài của một số nước trên thế giới như Indonesia, Philippines, Singapore,
Thái Lan, Trung Quốc,... cho thấy, các nước này đều sử dụng cả ba phương pháp
điều chỉnh của pháp luật đầu tư nước ngoài, chỉ khác nhau ở cách thức kết hợp
ba phương pháp.
Như vậy, pháp luật đầu tư nước ngoài có đối tượng và phương pháp điều
chỉnh mang tính đặc thù. Sự khác nhau về đối tượng điều chỉnh và phương pháp
điều chỉnh có thể nói là xuất phát từ chức năng của mỗi ngành luật. Pháp luật
đầu tư nước ngoài không điều chỉnh các quan hệ xã hội trong các lĩnh vực khác
nhau của đời sống xã hội như các ngành luật khác mà nó chỉ điều chỉnh các quan
hệ xã hội phát sinh trong lĩnh vực đầu tư nước ngoài.
Từ sự phân tích ở trên, có thể đưa ra khái niệm về pháp luật đầu tư nước
ngoài như sau: Pháp luật đầu tư nước ngoài là hệ thống những quy phạm pháp
luật do Nhà nước ban hành điều chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh trong lĩnh
vực đầu tư nước ngoài ở Việt Nam.
Pháp luật đầu tư nước ngoài gồm hai phần: Phần chung và Phần riêng.
Phần chung của pháp luật đầu tư nước ngoài bao gồm các quy phạm điều
16
chỉnh các quan hệ mang tính chất nguyên tắc, phát sinh trong lĩnh vực đầu tư
nước ngoài như các nguyên tắc tôn trọng độc lập, chủ quyền của Việt Nam,
nguyên tắc bảo đảm quyền sở hữu đói với vốn đầu tư và các quyền lợi khác của

các tổ chức, cá nhân nước ngoài...; các quy phạm định nghĩa về các khái niệm cơ
bản trong hoạt động đầu tư nước ngoài tại Việt Nam như "Bên nước ngoài",
"Bên Việt Nam", "Đầu tư nước ngoài", "Xí nghiệp liên doanh"...
Phần riêng của pháp luật đầu tư nước ngoài bao gồm các nhóm quy phạm
điều chỉnh hoạt động đầu tư nước ngoài cụ thể, nói cách khác là các quy định về:
- Những quy định về quản lý nhà nước đối với hoạt động đầu tư nước ngoài.
- Những quy định về hình thức đầu tư, phương thức đầu tư.
- Những quy định về đất đai, xây dựng, lao động.
- Những quy định về thuế, ngân hàng, tài chính, kế toán, thống kê.
- Những quy định về chuyển giao công nghệ, sở hữu công nghiệp.
- Những quy định về Hải quan, xuất nhập khẩu.
- Những quy định về hợp đồng kinh tế, trọng tài, xử lý tranh chấp.
1.2.2. Đặc trưng cơ bản của pháp luật đầu tư nước ngoài
Từ khái niệm pháp luật đầu tư nước ngoài đã được trình bày ở trên và qua
nghiên cứu các văn bản quy phạm pháp luật đầu tư nước ngoài hiện hành, có thể
rút ra những đặc trưng cơ bản như sau:
1.2.2.1. Trong hệ thống pháp luật Việt Nam, pháp luật đầu tư nước ngoài
có một số quy phạm pháp luật đầu tiên hướng tới nền kinh tế thị trường
Điều lệ Đầu tư nước ngoài năm 1977 ra đời vào năm 1977, chỉ sau hai
năm giải phóng miền Nam, thống nhất Tổ quốc. Đây là thời điểm nhân dân ta
mới bắt tay vào công cuộc xây dựng và phát triển kinh tế, cơ chế quản lý tập
trung, quan liêu, bao cấp đang rất thịnh hành và nền kinh tế về cơ bản chỉ có hai
thành phần là kinh tế nhà nước, kinh tế tập thể. Trong bối cảnh đó, Điều lệ Đầu
tư nước ngoài năm 1977 là văn bản pháp lý đầu tiên trong hệ thống pháp luật của
Việt Nam tạo hành lang pháp lý cho hoạt động đầu tư nước ngoài. Trong Điều lệ
này, Nhà nước ta đã khuyến khích, kêu gọi đầu tư nước ngoài vào mọi lĩnh vực
17
của nền kinh tế, trừ những ngành bị cấm. Điều đó thể hiện chủ trương cởi mở, đa
dạng hóa các lĩnh vực đầu tư của nước ta. Như vậy, xét dưới góc độ lý luận, có thể
khẳng định, công cuộc đổi mới do Đảng và Nhà nước khởi xướng chính thức được

tính từ năm 1986, nhưng tiền đề của nó đã xuất hiện ngay từ năm 1977 trong
Điều lệ Đầu tư nước ngoài ở Việt Nam.
Như vậy, trong hệ thống pháp luật Việt Nam, thời kỳ từ năm 1977 đến
năm 1986, Điều lệ Đầu tư nước ngoài năm 1977 là văn bản pháp lý đầu tiên
hướng tới nền kinh tế thị trường, thể hiện chính sách "mở cửa" của Đảng và Nhà
nước ta. Bên cạnh đó, Luật Đầu tư nước ngoài năm 1987 cũng có một số quy
định "vượt rào" so với Hiến pháp năm 1980 như không quốc hữu hóa, thừa nhận
thành phần kinh tế tư bản, tư nhân...
1.2.2.2. Pháp luật đầu tư nước ngoài ra đời trước khi có quan hệ đầu tư
nước ngoài trên thực tế ở Việt Nam
Để điều chỉnh các quan hệ xã hội tồn tại, phát triển theo hướng mà Nhà
nước mong muốn và có thể phản ánh đúng thực tiễn khách quan, Nhà nước xây
dựng và ban hành các văn bản quy phạm pháp luật. Như vậy, so sánh với tiến
trình của các quan hệ kinh tế, pháp luật thường xuất hiện chậm so với sự biến
động và phát triển của các quan hệ kinh tế. Năm 1977, khi các quy phạm pháp
luật đầu tư nước ngoài ở Việt Nam lần đầu tiên được ban hành, thì trên thực tế ở
Việt Nam hoàn toàn chưa có quan hệ đầu tư nước ngoài. Thời điểm đó, cơ chế
quản lý tập trung, quan liêu, bao cấp đang ngự trị trên tất cả các lĩnh vực của đời
sống kinh tế - xã hội; các khái niệm cơ bản của kinh tế thị trường như tự do
thương mại, tự do cạnh tranh, thị trường vốn ... chưa được chấp nhận chính thức
trong các văn bản của Đảng và Nhà nước ta. Đầu tư nước ngoài với tính chất là
sự vận động trực tiếp của tư bản nước ngoài vào Việt Nam lúc đó vẫn chưa được
tán thành. Chỉ sau khi có chính sách đổi mới tư duy lý luận và tư duy kinh tế của
Đảng và Nhà nước, thì đạo luật về đầu tư nước ngoài tại Việt Nam mới có cơ hội
ra đời, các quan hệ đầu tư nước ngoài mới hình thành và phát triển trên cơ sở
pháp lý đó. Vì những lẽ đó mà TS. Hoàng Phước Hiệp cho rằng "hệ thống các
18
quy phạm pháp luật đầu tư nước ngoài được ban hành trước khi có quan hệ đầu
tư nước ngoài theo đúng nghĩa của từ đó trên thực tế tại Việt Nam"
1

.
Việc pháp luật đầu tư nước ngoài "vượt trước" hoạt động đầu tư nước
ngoài ở Việt Nam không phải là hiện tượng trái quy luật. Theo quan điểm của
triết học Mác - Lênin, cơ sở hạ tầng có mối quan hệ biện chứng với kiến trúc
thượng tầng và trong một số trường hợp nhất định, pháp luật có thể "vượt trước",
thúc đẩy sự phát triển của kinh tế, xã hội. Mặt khác, nếu xem xét nền kinh tế
nước ta dưới góc độ là một bộ phận của nền kinh tế khu vực và trên thế giới, thì
hoạt động đầu tư nước ngoài đã tồn tại từ rất lâu ở nhiều nước trên thế giới với
các mức độ khác nhau. Như vậy, pháp luật về đầu tư nước ngoài và hoạt động
đầu tư nước ngoài ở Việt Nam là cái có sau so với nhiều nước trên thế giới và
đương nhiên bị chi phối bởi quá trình quốc tế hóa nền kinh tế của các nước. Đây
có thể coi là vấn đề hợp quy luật trong tiến trình hội nhập của nước ta vào đời
sống kinh tế của các nước trong khu vực và trên thế giới.
1.2.2.3. Pháp luật đầu tư nước ngoài có một số chủ thể đặc thù
Pháp luật đầu tư nước ngoài điều chỉnh quan hệ đầu tư nước ngoài, trong
đó ít nhất một bên là cá nhân, tổ chức kinh tế hoặc cơ quan nhà nước Việt Nam
và bên kia là tổ chức, cá nhân nước ngoài. Tổ chức kinh tế Việt Nam được hiểu
là các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế được thành lập, tổ chức và
hoạt động theo các quy định của pháp luật Việt Nam; cơ quan nhà nước ở đây là
cơ quan được Chính phủ ủy quyền ký kết với các cá nhân, tổ chức nước ngoài
thực hiện các hợp đồng BOT, BT, BTO; tổ chức, cá nhân nước ngoài là các tổ
chức kinh tế nước ngoài hoặc cá nhân nước ngoài tham gia quan hệ đầu tư nước
ngoài tại Việt Nam.
Chủ thể của quan hệ pháp luật đầu tư nước ngoài tại Việt Nam gồm có:
1) Các cơ quan nhà nước có thẩm quyền của Việt Nam.
2) Các nhà đầu tư nước ngoài tham gia quan hệ đầu tư nước ngoài tại Việt
1
Xem: TS. Ho ng Phà ước Hiệp (1996), Cơ chế điều chỉnh pháp luật trong lĩnh vực đầu tư trực tiếp nước
ngo i tà ại Việt Nam, Luận án phó tiến sĩ luật học, H Nà ội
19

Nam.
3) Các nhà đầu tư Việt Nam tham gia quan hệ đầu tư nước ngoài.
4) Các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, các doanh nghiệp BOT,
BT, BTO.
5) Người lao động.
6) Các cơ quan tài phán trong nước và quốc tế.
Cơ sở pháp lý để hình thành quyền và nghĩa vụ của các chủ thể quan hệ
pháp luật đầu tư nước ngoài tại Việt Nam có những nét đặc thù riêng so với các
ngành luật khác. Khi tham gia vào quan hệ pháp luật đầu tư nước ngoài tại Việt
Nam, các chủ thể của quan hệ pháp luật đó có các quyền và nghĩa vụ nhất định
trên cơ sở các quy định của pháp luật đầu tư nước ngoài tại Việt Nam, pháp luật
của nước mà cá nhân, tổ chức kinh tế nước ngoài mang quốc tịch và các quy
định của điều ước quốc tế mà Việt Nam ký kết hoặc tham gia, hoặc trên cơ sở
kết hợp các quy định đó.
Quyền và nghĩa vụ của các chủ thể quan hệ pháp luật đầu tư nước ngoài tại
Việt Nam còn được xác định theo các điều ước quốc tế mà Việt Nam ký kết hoặc
gia nhập như Hiệp định khung về khu vực đầu tư ASEAN (1999), Hiệp định
song phương về khuyến khích và bảo hộ đầu tư, Hiệp định tránh đánh thuế hai
lần, Hiệp định thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ... Cơ quan đảm bảo đầu tư đa
biên MIGA 1985 (Multilateral Investment Guarantee Agency), Công ước New
York 1958 về công nhận và thi hành các quyết định của trọng tài nước ngoài...
Các điều ước quốc tế đó là cơ sở pháp lý quan trọng để đảm bảo thực hiện quyền
và nghĩa vụ của các nhà đầu tư nước ngoài.
Ngoài ra, quyền và nghĩa vụ của các chủ thể quan hệ pháp luật đầu tư
nước ngoài tại Việt Nam cũng được xác định theo quy định của pháp luật đầu tư
nước ngoài tại Việt Nam, theo Giấy phép đầu tư và theo các văn bản cụ thể được
cơ quan nhà nước có thẩm quyền chuẩn y. Trong một số trường hợp đặc biệt còn
được xác định theo quy chế riêng do Chính phủ Việt Nam ấn định sau khi có sự
thỏa thuận với đối tác bên ngoài, ví dụ một số hợp đồng BOT, BT, BTO...
20

1.2.2.4. Pháp luật đầu tư nước ngoài có bộ phận cấu thành là một số
lượng lớn các điều ước quốc tế có liên quan trực tiếp đến đầu tư nước ngoài
mà Việt Nam ký kết hoặc gia nhập
Khác với các ngành luật khác, pháp luật đầu tư nước ngoài có bộ phận cấu
thành là một số lượng lớn các điều ước quốc tế như Hiệp định khung về khu vực
đầu tư ASEAN, 41 Hiệp định song phương về khuyến khích và bảo hộ đầu tư,
34 Hiệp định tránh đánh thuế hai lần, Hiệp định thương mại Việt Nam – Hoa
kỳ... Việc ký kết và thực hiện các điều ước quốc tế hai bên và nhiều bên được
tiến hành theo các quy định của pháp luật Việt Nam về ký kết và thực hiện các
điều ước quốc tế. Các ngành luật khác cũng có thể có một bộ phận cấu thành là
các điều ước quốc tế, nhưng không nhiều hoặc phong phú như Luật Đầu tư nước
ngoài. Ví dụ: Luật Tố tụng hình sự có các điều ước quốc tế song phương về
tương trợ tư pháp hoặc hẹp hơn là về dẫn độ tội phạm. Nhưng trong lĩnh vực
này, Việt Nam tham gia với số lượng rất ít, chủ yếu là ký kết với các nước
XHCN trước đây.
Trong pháp luật đầu tư nước ngoài, các quy phạm trong các điều ước quốc
tế tham gia điều chỉnh quyền và nghĩa vụ của chủ thể các quan hệ pháp luật đầu
tư nước ngoài tại Việt Nam. Các nhà đầu tư nước ngoài coi các điều ước quốc tế
là cơ sở pháp lý quan trọng để đảm bảo thực hiện quyền và nghĩa vụ của họ. Đây
có thể nói là một nét đặc thù của pháp luật đầu tư nước ngoài, bởi lẽ tham gia
điều chỉnh các quan hệ xã hội của các ngành luật khác có thể có các quy phạm
được quy định trong các điều ước quốc tế mà Việt Nam ký kết hoặc gia nhập,
nhưng số lượng của chúng không nhiều và phổ biến như ở pháp luật đầu tư nước
ngoài.
1.2.3. Vai trò của pháp luật Đầu tư nước ngoài
Trong xã hội chủ nghĩa, pháp luật giữ vai trò quan trọng. Pháp luật là
phương tiện thể chế hoá đường lối, chính sách của Đảng, đảm bảo sự lãnh đạo
của Đảng được thực hiện có hiệu quả trên quy mô toàn xã hội. Pháp luật là
phương tiện để Nhà nước quản lý mọi mặt đời sống xã hội, thực hiện các chức
21

năng, nhiệm vụ của Nhà nước.
Pháp luật đầu tư nước ngoài với tư cách là nhân tố điều chỉnh các quan hệ
xã hội trong lĩnh vực đầu tư, luôn tác động và ảnh hưởng rất mạnh mẽ tới các
quan hệ đầu tư nói chung, cũng như tới tất cả các yếu tố của kiến trúc thượng
tầng nói riêng. Pháp luật đầu tư nước ngoài có một số vai trò chủ yếu sau đây:
1.2.3.1. Pháp luật đầu tư nước ngoài là cơ sở để xây dựng và hoàn thiện
bộ máy quản lý nhà nước về đầu tư
Bộ máy quản lý nhà nước nói chung, bộ máy quản lý nhà nước về đầu tư
nói riêng là một thiết chế phức tạp gồm nhiều cơ quan khác nhau. Để bộ máy đó
hoạt động có hiệu quả, phải xác định đúng chức năng, thẩm quyền, trách nhiệm
của mỗi loại cơ quan, phải xác lập một cách đúng đắn và hợp lý mối quan hệ
giữa chúng, phải có những phương pháp và hình thức tổ chức, hoạt động phù hợp
để tạo ra một cơ chế đồng bộ trong quá trình thiết lập quyền lực nhà nước trong
lĩnh vực đầu tư. Tất cả những điều đó chỉ có thể thực hiện được khi dựa trên cơ
sở vững chắc của những nguyên tắc và quy định cụ thể của pháp luật đầu tư.
Thực tiễn Việt Nam trong những năm qua cho thấy, khi chưa có hệ thống
các quy phạm pháp luật đầy đủ, đồng bộ, phù hợp và chính xác để làm cơ sở cho
việc củng cố, hoàn thiện bộ máy quản lý nhà nước về đầu tư, thì dễ dẫn đến tình
trạng trùng lập, chồng chéo, thực hiện không đúng chức năng, thẩm quyền của
một số cơ quan nhà nước trong lĩnh vực này, dễ sinh ra cồng kềnh, kém hiệu quả.
1.2.3.2. Pháp luật đầu tư nước ngoài bảo đảm cho việc thực hiện có hiệu
quả chức năng tổ chức và quản lý đầu tư, góp phần xây dựng cơ sở vật chất
của chủ nghĩa xã hội
Chức năng tổ chức và quản lý đầu tư có phạm vi rộng và phức tạp bao gồm
nhiều mối quan hệ, nhiều vấn đề mà Nhà nước cần xác lập, điều tiết và giải quyết
như: hoạch định các chính sách đầu tư, quy định các chế độ tài chính, tiền tệ, giá
cả… Tất cả những điều đó đều đòi hỏi sự hoạt động tích cực của Nhà nước để
tạo ra một cơ chế đồng bộ, thúc đẩy hoạt động đầu tư đúng hướng, mang lại hiệu
quả thiết thực. Do tính chất phức tạp của hoạt động đầu tư (nhiều vấn đề cần giải
22

quyết) và phạm vi rộng (trên quy mô toàn quốc) của chức năng quản lý đầu tư,
Nhà nước không thể tham gia vào các hoạt động đầu tư cụ thể mà chỉ thực hiện
chức năng quản lý nhà nước đối với hoạt động đầu tư. Quá trình đó không thể
thực hiện được nếu không dựa vào pháp luật đầu tư nước ngoài. Chỉ có pháp luật
đầu tư nước ngoài với những tính chất đặc thù của nó mới là cơ sở để Nhà nước
hoàn thành được chức năng của nó trong lĩnh vực đầu tư.
Quá trình tổ chức và quản lý đầu tư ở Việt Nam trong những năm qua đã là
một thực tiễn sinh động khẳng định vai trò của pháp luật đầu tư nước ngoài. Tình
trạng thiếu các quy phạm pháp luật về đầu tư nước ngoài cũng như sự tồn tại quá
lâu những văn bản, những quy phạm pháp luật đầu tư của cơ chế tập trung, quan
liêu, bao cấp, đã làm giảm hiệu lực quản lý của Nhà nước, kìm hãm sự phát triển
của hoạt động đầu tư nước ngoài nói riêng, của nền kinh tế Việt Nam nói chung.
1.2.3.3. Pháp luật đầu tư nước ngoài bảo vệ lợi ích của các nhà đầu tư
nước ngoài, đồng thời bảo hộ sản xuất trong nước
Nhằm khuyến khích, kêu gọi đầu tư nước ngoài vào Việt Nam, Luật Đầu
tư nước ngoài năm 1987 và 1996 đã khẳng định quyền được tôn trọng và bảo vệ
của các nhà đầu tư nước ngoài và quy định một số ưu đãi hơn đối với đầu tư
trong nước. Đối với các nhà đầu tư nước ngoài, Nhà nước ta đã xác lập những
chế định bảo hộ và khuyến khích đầu tư nước ngoài rất rõ ràng.
Tuy nhiên, chúng ta khuyến khích đầu tư nước ngoài một phần là vì nhu
cầu phát triển sản xuất trong nước. Đại hội VIII của Đảng đã khẳng định "Vốn
nước ngoài là quan trọng, vốn trong nước là quyết định". Do vậy, đi đôi với việc
khuyến khích, ưu đãi đối với đầu tư nước ngoài, pháp luật đầu tư trong nước chú
trọng bảo hộ sản xuất trong nước. Đây là nguyên tắc phát triển kinh tế của mọi
quốc gia, có chăng chỉ khác nhau về mức độ và nội dung bảo hộ mà thôi. Chính
bản thân sự xuất hiện của pháp luật đầu tư nước ngoài đã nói lên tư tưởng bảo hộ
sản xuất trong nước. Việc đề ra pháp luật đầu tư nước ngoài là nhằm quy định
một hành lang pháp lý riêng cho hoạt động đầu tư nước ngoài, để tách một số
hoạt động, cũng như một số ưu đãi đối với các nhà đầu tư nước ngoài khỏi "sân
23

chơi" của các doanh nghiệp Việt Nam, dành một số lợi thế so sánh cho các
doanh nghiệp trong nước. Trong giai đoạn hiện nay, các doanh nghiệp Việt Nam
còn được hưởng một số đặc quyền hoặc ưu đãi thì mới tồn tại và phát triển được,
nhất là trong giai đoạn nền kinh tế của ta còn nhiều hạn chế, các doanh nghiệp
trong nước chưa đủ mạnh. Chúng ta chủ trương bảo hộ sản xuất trong nước
trong một số lĩnh vực, phạm vi và mức độ nhất định để tạo điều kiện cho các
doanh nghiệp trong nước dần mạnh lên. Vì vậy, có thể khẳng định một trong
những vai trò rất quan trọng của pháp luật đầu tư nước ngoài là bảo vệ lợi ích
của nhà đầu tư nước ngoài, nhưng đồng thời cũng là hành lang pháp lý để bảo hộ
sản xuất trong nước. Điều đó góp phần từng bước xây dựng một nền kinh tế tự
cường, loại bỏ mọi nguy cơ biến nền kinh tế nước ta thành một nền kinh tế lệ
thuộc vào bên ngoài.
1.2.3.4. Pháp luật đầu tư nước ngoài góp phần nâng cao hiệu quả đầu tư
tại Việt Nam
Pháp luật đầu tư nước ngoài ra đời là để đáp ứng yêu cầu điều chỉnh các
quan hệ xã hội về đầu tư. Pháp luật đầu tư nước ngoài cũng tác động trở lại làm
cho các quan hệ đầu tư phát sinh, phát triển theo hướng có lợi.
Công cuộc đổi mới do Đảng ta khởi xướng và lãnh đạo chỉ có thể mang lại
kết quả khi pháp luật nói chung, pháp luật đầu tư nước ngoài nói riêng phản ánh
đúng các quy luật kinh tế khách quan trong điều kiện mới của nền kinh tế nhiều
thành phần, vận động theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của Nhà nước. Chính
sự đổi mới, hoàn thiện hệ thống pháp luật đầu tư nước ngoài, tạo tiền đề cho sự
cởi trói, thúc đẩy các quan hệ đầu tư mới phát triển. Đối với sự phát triển hoạt
động đầu tư, pháp luật đầu tư nước ngoài có vai trò cụ thể như sau:
Thứ nhất, pháp luật đầu tư nước ngoài tạo cơ sở cho việc xác lập những
nguyên tắc pháp lý cơ bản đảm bảo cho sự vận hành của hoạt động đầu tư tại Việt
Nam có hiệu quả.
Có thể nói đây là vai trò quan trọng của pháp luật đầu tư nước ngoài, phản
ánh những đòi hỏi khách quan của sự phát triển các quan hệ đầu tư được thể chế
24

hóa, hình thành những nguyên tắc pháp lý xuyên suốt, chi phối sự vận hành của
cơ chế quản lý đầu tư cũng như đảm bảo sự phát triển có hiệu quả của các quan
hệ đầu tư. Để xây dựng một nền kinh tế thị trường, không thể bỏ qua các nguyên
tắc cơ bản như: tự do kinh doanh, tự do sở hữu, tự do hình thành giá cả, khuyến
khích cạnh tranh. Một khi các nguyên tắc trên được thể chế hóa thành những
nguyên tắc pháp lý, thì nó trở thành những tiêu chí cho sự lựa chọn hệ thống các
giải pháp, công cụ để tác động lên hoạt động đầu tư, làm cho nó không thoát ly
trật tự hình mẫu mà nó đang vươn tới và đem lại những kết quả khả quan cho
hoạt động đầu tư nước ngoài tại Việt Nam.
Thứ hai, pháp luật đầu tư nước ngoài xác lập môi trường an toàn cho sự
xuất hiện của các quan hệ đầu tư nước ngoài, đảm bảo cho các quan hệ đó được
điều chỉnh trong trật tự.
Đây là vấn đề mang tính quy luật, bởi lẽ sự hợp tác và mối quan hệ giữa
các tổ chức, cá nhân nước ngoài với nước ta chỉ có thể phát triển trong môi
trường chính trị, kinh tế, xã hội ổn định và có đủ độ tin cậy lẫn nhau. Đối với các
nhà đầu tư nước ngoài, thị trường đầu tư của họ rất rộng lớn trong phạm vi quốc
tế; quan hệ đầu tư ra nước ngoài của họ là quan hệ kinh doanh, mục đích của họ
là tìm kiếm lợi nhuận cao. Vì vậy, họ chỉ chấp nhận đầu tư vào đâu có lợi nhuận
thỏa đáng. Đảm bảo hoạt động đầu tư cho họ đồng nghĩa với đảm bảo cho họ có
đủ điều kiện để có lợi nhuận. Đó là môi trường đầu tư ổn định, độ rủi ro trong
kinh doanh không cao, thủ tục đầu tư đơn giản, thuận tiện.
Ở Việt Nam đã có môi trường pháp lý đáng tin cậy, và nhờ đó, các quan
hệ kinh tế đối ngoại nói chung và hoạt động đầu tư nước ngoài nói riêng đã mở
rộng, phát triển và đem lại hiệu quả đáng kể góp phần quan trọng và sự phát
triển xã hội.
1.2.3.5. Pháp luật đầu tư nước ngoài góp phần thúc đẩy và phát triển mối
quan hệ hợp tác, hữu nghị giữa Việt Nam với các quốc gia, dân tộc
Trong thời đại ngày nay, phạm vi các mối quan hệ bang giao giữa các
nước ngày càng lớn và tính chất các mối quan hệ đó ngày càng đa dạng. Cơ sở
25