Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến nghèo vùng đồng bằng sông Hồng

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP.HCM




NGUYN THN THU HNG


PHÂN TÍCH CÁC YU T NH HNG N
NGHÈO VÙNG NG BNG SÔNG HNG



Chuyên ngành: KINH T PHÁT TRIN
Mã s: 60.31.05

LUN VN THC S KINH T



Ngi hng dn khoa hc: PGS.TS. NGUYN TRNG HOÀI


TP. H Chí Minh – Nm 2009
MC LC
MC LC 2
DANH MC CÁC KÝ HIU, CH VIT TT 5
DANH MC BNG, BIU 6 U
DANH MC HÌNH V,  THN 7
GII THIU 8 U

1. Vn đ nghiên cu 8
2. Mc tiêu nghiên cu 10
2.1. Mc tiêu tng quát 10
2.2. Mc tiêu c th 10
3. Các gi thuyt nghiên cu 10
4. i tng và phm vi nghiên cu 11
4.1. i tng nghiên cu 11
4.2. Phm vi nghiên cu 11
5. ng dng ca đ tài 11
6. Phng pháp nghiên cu 11
7. Kt cu ca đ tài 12
CHN G 1 - KHUN G LÝ THUYT V N GHÈO 13
1.1. Các khái nim c bn 13
1.1.1. N ghèo đói 13
1.1.2. N ghèo tuyt đi 15
1.1.3. N ghèo tng đi 16
1.2. Xác đnh nghèo đói 16
1.3. Các nhân t nh hng đn tình trng nghèo đói 19
1.3.1. N gh nghip, tình trng vic làm 21
1.3.2. Trình đ hc vn 22
1.3.3. Kh nng tip cn ngun lc c bn 23
1.3.4. N hng đc đim v nhân khu hc 25
1.3.5 Kh nng tip cn các h tng c s thit yu 27

2
1.4. Các kt qu nghiên cu có liên quan 27
CH G 2 – BI C H  GHIÊ CU VÀ PH G PHÁP  GHIÊ CU
31
U
2.1. S lc v vùng nghiên cu 31

2.2. Xác đnh nghèo đói 32
2.2.1. S dng chi tiêu bình quân đu ngi làm tiêu chí phân tích nghèo 32
2.2.2 La chn ngng nghèo 33
2.3. Các thc đo ch s nghèo đói và bt bình đng 34
2.3.1. Ch s đm đu (P
0
) – T l h (ngi) nghèo 34
2.3.2. Ch s khong cách nghèo 34
2.3.3. Ch s khong cách nghèo đói bình phng 35
2.3.4. H s Gini 36
2.4. Mô hình nghiên cu 36
2.4.1. Công thc đo lng các mc đ nghèo 36
2.4.2. Mô hình kinh t lng 37
2.5.  gun s liu 40
CH G 3 – KT QU PHÂ TÍCH 41
3.1. o lng nghèo đói 41
3.2. Phân tích tình trng nghèo và các bin đc lp 45
3.2.1. Tình trng nghèo theo thành phn dân tc ca ch h 45
3.2.2. Tình trng nghèo và đc đim nhân khu hc ca h 46
3.2.2. Tình trng nghèo và vic làm ca h gia đình 50
3.2.3. Tình trng nghèo phân theo trình đ hc vn, trình đ chuyên môn – k
thut 50
3.2.4. Tình trng nghèo và kh nng tip cn các ngun lc c bn ca h 53
3.2.5. Tình trng nghèo và v trí đa lý ca h 58
3.2.6. Kh nng tip cn các điu kin sng c bn 59
3.3. Kt qu mô hình kinh t lng đo lng các yu t tác đng đn nghèo 63

3
CH G 4 – GI Ý CHÍ H SÁCH XÓA ÓI GIM  GHÈO CHO VÙ G
 G B G SÔ G H G 70

4.1. Thu hp khong cách v đa lý 70
4.2.  âng cao trình đ hc vn và cht lng đào to 73
4.3. Gii tính ca ch h 75
4.4. Gim quy mô h gia đình và t l ph thuc 75
4.5.  âng cao mc sng cho ngi dân tc thiu s 76
4.6. Tng thu nhp phi nông nghip và thu nhp do đi làm xa gi v 77
KT LU VÀ KI  GH 80
TÀI LIU THAM KHO 83
PH LC 86


4
DA H MC CÁC KÝ HIU, CH VIT TT
CPI: Ch s giá tiêu dùng
BSH: ng bng sông Hng
GDP: Tng sn phm trong tnh.
ha: Héc-ta.
LTBXH B Lao đng Thng Binh Xã hi
UB D: y ban  hân dân.
USD: ôla M.
WB:  gân hàng Th gii.
XG : Xóa đói gim nghèo.
VHLSS: iu tra mc sng dân c


5
DA H MC B G, BIU
Bng 1.1 – Các nhân t gây ra tình trng nghèo đói 19
Bng 1.2 - Thay đi ch s nghèo đói ca Vit  am 1993-1998 21
Bng 1.3 - Trình đ hc vn ca ngi nghèo  Vit  am 1998 22

Bng 1.4 - Din tích đt nông nghip ca h gia đình Vit  am phân theo nhóm chi
tiêu (m
2
) 23
Bng 3.1 . Chi tiêu bình quân đâu ngi phân theo nhóm thu nhp (1.000đ) 44
Bng 3.2. Thành phn dân tc ca ch h phân theo nhóm thu nhp 45
Bng 3.3. Trình đ hc vn ca lao đng trên 15 tui 50
Bng 3.4. Trình đ chuyên môn – k thut ca lao đng t 15 tui tr lên 52
Bng 3.5. Giáo dc theo các nhóm chi tiêu 52
Bng 3.6 – Doanh thu t đt nông nghip (n v tính: %) 54
Bng 3.7.  gun vay vn ca các h phân theo nhóm chi tiêu (%) 56
Bng 3.8 - Loi nhà và s hu nhà phân theo nhóm chi tiêu (đn v tính %) 59
Bng 3.9.  gun nc phân theo nhóm chi tiêu (%) 61
Bng 3.10.  hà v sinh phân theo nhóm chi tiêu (%) 62
Bng 3.11. X lý rác thi phân theo nhóm chi tiêu (%) 62
Bng 3.12. Kt qu c lng tham s mô hình Probit v các nhân t nh hng
đn nghèo  vùng ng bng sông Hng 63

Bng 3.13. Mô phng tác đng biên ca tng bin s khi xác sut nghèo trung bình
thay đi 66




6
DA H MC HÌ H V,  TH
Hình 2.1. Bn đ vùng nghiên cu 31
Hình 3.1. ng nghèo đói ca Vùng 41
Hình 3.2. Ch s nghèo đói (%) 42
Hình 3.3. Phân phi chi tiêu bình quân đu ngi thc t nm 2006 (theo tn sut)

43
Hình 3.4. Quy mô – s ngi ph thuc ca h phân theo nhóm chi tiêu (ngi) 46
Hình 3.5. Gii tính ca ch h phân theo nhóm chi tiêu (%) 47
Hình 3.6.  gh nghip ca ch h phân theo gii tính và nhóm chi tiêu (%) 47
Hình 3.7. Chi tiêu thc t đu ngi ca ch h phân theo gii tính (triu đng) 49
Hình 3.8. T l có vic làm ca h gia đinh 50
Hình 3.9. Din tích đt nông nghip bình quân h (ha) 53
Hình 3.10. Din tích đt nông nghip bình quân h  nhng h không đt/ít đt
(ha)
54
Hình 3.11. Thu nhp phi nông nghip và thu nhp gi v phân theo nhóm chi tiêu
(tr.đ)
57
Hình 3.12. Tình trng nghèo và v trí đa lý ca h (%) 58
Hình 3.13: T trng chi tiêu đin trong tng chi tiêu phân theo nhóm h (%) 60



7
GII THIU
1. Vn đ nghiên cu
ng bng sông Hng là vùng có mt đ dân s cao nht Vit  am. Vùng này có
11 tnh vi dân s 18207.9 nghìn ngi, mt đ dân s 1225 ngi/m
2

1
đc coi là
vùng đt màu m vi s bi đp ca h thng sông Hng và sông Thái Bình. Din
tích vùng đng bng sông Hng khong 1486.2 nghìn ha, trong đó đt nông nghip
là 760.3 nghìn ha chim hn 50% din tích đt t nhiên. BSH (đng bng sông

Hng) là mt khu vc có nn kinh t tng đi phát trin, tc đ tng trng GDP
bình quân 5 nm qua đt 10% nm, hàng nm đóng góp vào tng trng GDP ca
c nc khong 20-21%. i cùng vi tng trng kinh t, quá trình gim nghèo
din ra tng đi mnh, qua s liu điu tra v các h gia đình cho thy t l nghèo
 BSH gim nhiu, nm 1993 t l nghèo là 62.7% nhng đn nm 2002 t l này
gim, ch còn 22.4%.
Bên cnh nhng thành công, công tác xóa đói gim nghèo ca vùng đng bng sông
Hng còn đang đi mt vi nhiu thách thc ln, đó là: khong cách thu nhp và
mc sng đang có xu hng tng lên gia thành th và nông thôn, gia các nhóm
dân c; kh nng ngân sách  hà nc và huy đng ngun lc cho nhng vùng khó
khn nht, t tng ý li trông ch vào nhà nc vn còn ph bin, xóa đói gim
nghèo còn cha thc s bn vng, t l h nghèo có mc sng trên ngng nghèo
còn cao
2
.
 ghèo đói là hin tng ph bin  nông thôn Vit nam. Gn 70% dân s nghèo c
nc tp trung ti 3 vùng Min núi phía Bc (28%), ng bng sông Cu Long
(21%) và Bc Trung b (18%)
3
. Ba vùng nghèo nht toàn quc là Min núi phía
Bc, Tây nguyên và vùng Bc Trung b. Các ch s v khong cách nghèo cho thy


1
 iên giám thng kê 2006
2
B Lao đng – Thng binh Xã hi, U DP, ánh giá k hoch tng lai – ánh giá Chng trình mc
tiêu quc gia v xóa đói gim nghèo và chng trình 135, Hà ni, tháng 10/2004.
3
Ban Ch đo quc gia thc hin chin lc toàn din v tng trng và XG (CPRGS), Báo cáo thng

niên 2004 – 2005: Vit Nam tng trng và gim nghèo, Hà i, tháng 11/2005

8
tình trng nghèo đói  min núi là nghiêm trng nht. BSH là khu vc có t l
nghèo đói thp song nhng vn đ liên quan đn nghèo  khu vc này cng cn
đc gii quyt, góp phn vào công cuc xóa đói gim nghèo ca c nc. Do trong
mt vài nm gn đây tc đ công nghip hóa  Vùng đng bng sông Hng din ra
khá nhanh. Din tích đt nông nghip gim mnh, nm 2000 din tích đt nông
nghip  Vùng là 980,961 ha, đn nm 2005 gim xung còn 962,557 ha và nm
2007 tip tc gim, ch còn 953,895 ha.
4
Vic thu hi đt đ xây dng các khu công nghip đã ny sinh các vn đ xã hi
bc xúc nh hàng chc nghìn h nông dân b mt đt sn xut, thiu vic làm nn
thu thp thp và gim dn; các t nn xã hi phát trin; môi trng sinh thái b nh
hng nghim trng; có s phân hóa v thu nhp và đi sng trong ni b dân c
nông thôn. áng chú ý là có mt s h nông dân do không có đt sn xut, không
có vic làm nên kh nng tái nghèo ca nhng h này là khá cao.
Vì vy, vic la chn đ tài “Mô hình các yu t nh hng đn nghèo vùng đng
bng sông Hng” là cn thit th hin mt s khía cnh:
Th nht, thông qua vic tìm hiu thc t ca các tnh đng bng sông Hng, t đó
tìm ra bn cht ca tình trng nghèo và gii pháp gim nghèo hiu qu.
Th hai, vi tc đ công nghip hóa nhanh nhng phn ln ngi dân không đc
nhn vào làm ti các khu công nghip, nên h phi đi làm thuê và chuyn sang hot
đng kinh doanh trong lnh vc phi nông nghip. ây có th là mt trong nhng
nhân t tác đng ti vic gim nghèo ca Vùng.
Th ba, mi khu vc đu có các đc đim t nhiên, kinh t xã hi khác nhau do đó
các kt qu nghiên cu v nghèo đói  nhng khu vc khác không th áp dng cho
khu vc đng bng sông Hng đ ban hành chính sách nhm hn ch tình trng
nghèo đói.

4
t nông nghip vùng đng bng sông Hng có xu hng gim(15:38 14/05/2009)
/>


9
2. Mc tiêu nghiên cu
2.1. Mc tiêu tng quát
Xác đnh các yu t nh hng đn nghèo  đng bng sông Hng, t đó đ xut
mt s gii pháp nhm góp phn xóa đói gim nghèo cho khu vc.
2.2. Mc tiêu c th
(i) ánh giá hin trng nghèo thông qua các đc đim ca h nh ngh nghip, hc
vn, dân tc… đng thi phi ch ra đc mc đ nghèo ca các h gia đình  đng
bng sông Hng thông qua các ch tiêu chun v mc sng nh nhà , ngun nc,
đin, nhà v sinh
(ii) Xác đnh đc nhng yu t có nh hng đn nghèo và đnh lng tác đng
đc lp ca tng yu t đó bng mô hình kinh t lng
(iii) Gi ý chính sách gim nghèo cho đng bng sông Hng t kt qu nghiên cu
thc nghim ca mô hình
3. Các gi thuyt nghiên cu
Khi nghiên cu v tình trng nghèo đói ca h gia đình vùng đng bng sông Hng,
tác gi gi thuyt rng nhóm nhân t kinh t, xã hi sau s tác đng đn kh nng
ri vào ngng nghèo đói ca h:
 hóm các điu kin kinh t ca h bao gm tình trng vic làm ca h (t l có
vic); din tích đt nông nghip, s tin vay, thu nhp phi nông nghip và thu nhp
do đi làm xa gi v…
 hóm th hin quan h xã hi ca h th hin qua trình đ giáo dc ph thông (s
nm đi hc, bng cp cao nht ca ch h…); thuc nhóm dân tc thiu s hay
không; ch h là nam hay n…

Gi thuyt nghiên cu:
- Tng thu nhp phi nông nghip và thu nhp do đi làm xa gi v s làm gim
xác sut nghèo ca h

10
-  hng h càng  xa trung tâm (Hà ni) thì xác sut nghèo s tng.
 ghiên cu này s tin hành phân tích các nhân t trên và kim đnh tác đng ca
tng nhân t đn xác sut ri vào nghèo đói ca h.
4. i tng và phm vi nghiên cu
4.1. i tng nghiên cu
 ghèo  cp đ H gia đình là mt s yu t có liên quan đn kh nng nghèo đói
hay sung túc ca h nh: thành phn dân tc ca ch h, gii tính ca ch h, s
ngi trong h, s ngi sng ph thuc có trong h, s nm đi hc ca ch h,
tình trng có vic làm hay không ca h, h có làm vic trong khu vc phi nông
nghip hay không, h có đc vay vn hay không, din tích đt trung bình ca h,
chi tiêu/thu nhp bình quân ca h và các đc trng khác ca h nghèo.
4.2. Phm vi nghiên cu
-  tài tp trung vào vic phân tích, đnh lng nhng yu t ch yu tác đng ti
nghèo đói ca nông dân nghèo  nông thôn  khu vc đng bng sông Hng.
-  ghiên cu hin trng, thu thp và phân tích s liu chính có liên quan đn nghèo
đói  đng bng sông Hng.
5. ng dng ca đ tài
Vic nghiên cu đ tài này s giúp đnh lng đc tác đng ca tng yu t đn
nghèo  vùng đng bng sông Hng, đng thi s dng làm c s đ đa ra mt s
chính sách xóa đói gim nghèo cho vùng đng bng sông Hng
6. Phng pháp nghiên cu
- Phng pháp đnh lng: xây dng mô hình kinh t lng xác đnh nhng nhân t
kinh t, xã hi ch yu tác đng đn xác sut ri vào ngng nghèo ca h gia đình.
- Phng pháp thng kê mô t kt hp vi so sánh và tng hp d liu s và th
cp.

11
7. Kt cu ca đ tài
 goài phn gii thiu, lun vn gm các chng nh sau: Chng 1 trình bày
Khung lý thuyt v nghèo - trình bày tng quan các lý thuyt v nghèo đói liên
quan đn các khái nim, các phng pháp xác đnh nghèo, các nguyên nhân dn đn
nghèo đói theo tiêu chun quc t và tiêu chun Vit  am, t đó rút ra khung lý
thuyt đ làm c s xây dng mô hình nghiên cu nghèo đói cho Vùng. Chng 2
s trình bày Phng pháp nghiên cu – chng này mô t s lc v vùng nghiên
cu, phng pháp nghiên cu và ngun d liu cn thit cho các mô hình kinh t
lng. Chng 3 trình bày Kt qu phân tích – trình bày kt qu phân tích các nhân
t kinh t, xã hi liên quan đn nghèo đói Vùng trong mi tng quan vi vùng
đng bng sông Hng. Chng 4 trình bày mt s gi ý chính sách xóa đói gim
nghèo- nêu ra nhng gi ý chính sách v xóa đói gim nghèo cho Vùng.

12
CH G 1 - KHU G LÝ THUYT V  GHÈO
Chng này gm 5 phn vi ni dung ca các phn nh sau: Phn 1 trình bày các
khái nim c bn liên quan đn nghèo đói; phn 2 trình bày cách xác đnh nghèo
đói ca ngân hàng Th gii và nhng ngng nghèo ca Vit Nam trong giai đon
gn đây; phn 3 trình bày các nhân t nh hng đn nghèo da trên mt s lý
thuyt và nhng nghiên cu trc đó; phn 4 ca chng này s trình bình mt s
lý thuyt v phát trin kinh t nh phát trin kinh t, phát trin kinh t bn vng, lý
thuyt tng trng nông nghip và nghèo đói  nông thôn và mt s mô hình nghiên
cu. Phn cui cùng ca chng s trình bày mt s kt qu nghiên ca có liên
quan ti đ tài.
1.1. Các khái nim c bn
1.1.1. Nghèo đói
ã có rt nhiu nhng đnh ngha v đói nghèo đc đa ra. Tùy theo tng vùng,
tng quc gia, quan nim v nghèo đói có mt vài s khác bit nhng nhìn chung

tiêu chí ch yu đc dùng đ xác đnh nghèo đói vn là mc thu nhp hay chi tiêu
đ tho mãn nhng nhu cu c bn nht ca con ngi nh: n, mc, , y t, giáo
dc và giao tip xã hi. Cn c vào trình đ phát trin và tp quán ca mi nc,
mc thu nhp hay chi tiêu này li có s bin thiên khác nhau theo tiêu chun mà xã
hi đó quy đnh.  gng nghèo là mt khái nim đng, nó chng nhng bin đng
theo không gian mà còn theo thi gian  mi giai đon phát trin kinh t xã hi.
Ti hi ngh chng nghèo đói do y ban kinh t xã hi khu vc Châu Á – Thái Bình
Dng (ESCAP) t chc ti Bangkok, Thái Lan vào tháng 09 nm 1993, các quc
gia trong khu vc đã thng nht vi nhau rng: “ ghèo đói là tình trng mt b
phn dân c không có kh nng tho mãn nhng nhu cu c bn ca con ngi mà
nhng nhu cu y ph thuc vào trình đ phát trin kinh t xã hi, phong tc tp
quán ca tng vùng và nhng phong tc y đc xã hi tha nhn”.
Hi ngh thng đnh th gii v phát trin xã hi t chc ti Copenhagen an
Mch nm 1995 đã đa ra mt đnh ngha c th hn v nghèo đói nh sau: “ gi

13
nghèo là tt c nhng ai mà thu nhp thp hn di 1 đô la (USD) mi ngày cho
mi ngi, s tin đc coi nh đ đ mua nhng sn phm thit yu đ tn ti”.
Theo  gân hàng th gii, qua thi gian cng có nhng cách tip cn khác nhau v
nghèo trong các báo cáo ca mình. m 1990, đnh ngha nghèo đói ca t chc
này bao gm tình trng thiu thn các sn phm và dch v thit yu nh giáo dc, y
t, dinh dng. n nm 2000 và 2001,  gân hàng Th gii đã thêm vào khái nim
tình trng b gt ra bên l xã hi hay tình trng d b tn thng: Xét v mt phúc
li, nghèo có ngha là khn cùng.  ghèo có ngha là đói, không có nhà ca, qun
áo, m đau và không có ai chm sóc, mù ch và không đc đn trng.  hng đi
vi ngi nghèo, sng trong cnh bn hàn còn mang nhiu ý ngha hn th.  gi
nghèo đc bit d b tn thng trc nhng s kin bt thng nm ngoài kh
nng kim soát ca h.
Vì vy, nu ch hiu nghèo đói  góc đ thu nhp hay chi tiêu thp s không phát
hin ht đc nhng vn đ xã hi sâu xa có tác đng đáng k đn nghèo đói. Khái

nim nghèo đói ca chuyên gia hàng đu ca t chc lao đng quc t (ILO)
Abapia Sen ngi đc gii nobel nm 1998 đ cp đn “c hi la chn tham gia
vào quá trình phát trin ca cng đng”đã góp phn làm cho đnh ngha v nghèo
đói mang tính khái quát hn.  ghèo đói th hin  ba yu t: ngi nghèo là ngi
không đc th hng nhng nhu cu c bn  mc ti thiu, có mc sng thp
hn mc trung bình ca cng đng dân c, thiu c hi la chn tham gia vào quá
trình phát trin ca cng đng. ây va là biu hin ca nghèo đói nhng cng
đng thi là h qu phát sinh ca tình trng nghèo đói. Mc thu nhp thp chi phi
đn quá trình th hng nhng nhu cu c bn ca con ngi, liên quan đn s
gim sút nhng c hi la chn ca ngi nghèo trong đi sng cng đng và
ngc li. Thu nhp thp cng dn đn tích ly ít hoc không có tích ly. Vn nh
thì khó m rng sn xut và khi gp ri ro trong kinh doanh, mt vn thì kh nng
to lp vn mi là khó. Do đó, có th khng đnh thêm là kh nng thoát nghèo và
vn lên tng lp trung bình xã hi rt khó khn và hu nh rt him trng hp
nh vy.

14
 ghiên cu này s dng đnh ngha ca  gân hàng th gii (WB) v nghèo, đó là
tình trng “không có kh nng có mc sng ti thiu”.
 h vy, tt c nhng đnh ngha v nghèo đói nêu trên đu phn ánh ba khía cnh
ch yu ca ngi nghèo:
• Có mc sng thp hn mc sng trung bình ca cng đng dân c.
• Không đc th hng nhng nhu cu c bn  mc ti thiu dành cho con
ngi trong cng đng đó.
• Thiu c hi la chn tham gia vào quá trình phát trin ca cng đng.
1.1.2. Nghèo tuyt đi
 có mt cái nhìn tng quan v các vn đ ca các nc đang phát trin, Robert
Mc amara, khi còn là giám đc ca
 gân hàng Th gii nhim k 1968 - 1981, đã
đa ra khái nim nghèo tuyt đi. Ông đnh ngha khái nim nghèo tuyt đi nh

sau: " ghèo  mc đ tuyt đi là sng  ranh gii ngoài cùng ca tn ti.  hng
ngi nghèo tuyt đi là nhng ngi phi đu tranh đ sinh tn trong các thiu
thn ti t và trong tình trng b bê và mt phm cách vt quá sc tng tng
mang du n ca cnh ng may mn ca gii trí thc chúng ta."
Mt cách din đt khác, mt ngi hoc mt h gia đình đc xem là nghèo đói
tuyt đi khi mc thu nhp ca h thp hn tiêu chun ti thiu (mc thu nhp ti
thiu) đc quy đnh bi mt quc gia hoc t chc quc t trong khong thi gian
nht đnh.
Trên th gii, các quc gia thng da vào tiêu chun v mc thu nhp ca WB đa
ra đ phân tích tình trng nghèo ca quc gia.
Mi quc gia cng xác đnh mc thu nhp ti thiu riêng ca nc mình da vào
điu kin c th v kinh t trong tng giai đon phát trin nht đnh, do đó mc thu
nhp ti thiu đc thay đi và nâng dn lên.

15
1.1.3. Nghèo tng đi
 ghèo đói tng đi là tình trng mà mt ngi hoc mt h gia đình thuc v
nhóm ngi có thu nhp thp nht trong xã hi xét theo không gian và thi gian
nht đnh.
Theo cách s dng đ phân tích các iu tra Mc sng dân c  Vit  am 1993-
1998. H gia đình là nghèo đc đnh ngha là nu mc đ chi tiêu bình quân đu
ngi nm trong 20% thp nht ca chi tiêu. Li th chính ca phng pháp này là
nó cho phép ngi ta xác đnh đc rõ hn các nhân t làm tách bit các h giàu
vi các h có thu nhp gn bng hoc thp hn giá tr trung v.
 h vy, theo cách tính này thì ngi nghèo đói tng đi s luôn hin hin bt k
trình đ phát trin nào.
1.2. Xác đnh nghèo đói
Theo WB (2007), có 3 bc đ xác đnh nghèo đói: (i) đnh ngha phúc li ca h
gia đình/cá nhân, (ii) xác đnh mt giá tr chun (ti thiu) đ tách bit 2 nhóm
nghèo và không nghèo (gi là ngng nghèo hay chun nghèo) và (iii) tính toán các

ch s thng kê tng hp da trên mi quan h gia phúc li kinh t và ngng
nghèo.
o lng phúc li nói chung thì phc tp hn nhiu, nó rng hn ch s phúc li
kinh t. Bi l phúc li còn bao gm tui th, ch đ dinh dng, điu kin nhà ,
t l tr em đn trng, t sut t ca tr em
5
. Cách tip cn ph bin nht trong đo
lng phúc li (kinh t) là da vào chi tiêu tiêu dùng hay thu nhp ca h gia đình.
u chúng ta chia đu cho tt c các thành viên trong h thì đc chi tiêu tiêu dùng
hay thu nhp bình quân đu ngi (ch s phúc li kinh t ca cá nhân).
Hu ht các nc phát trin s dng thu nhp đ xác đnh nghèo đói, trong khi các
nc đang phát trin s dng chi tiêu. i vi các nc phát trin, thu nhp phn
ln là t tin lng nên d xác đnh, trong khi chi tiêu dùng thì phc tp và khó xác


5
World Bank, Poverty Manual nm 2007

16
đnh.  gc li,  các nc đang phát trin thu nhp khó tính toán ht bi phn ln
thu nhp đn t công vic t làm nhng rt khó tách bit, trong khi chi tiêu thì d
thy hn, rõ ràng hn
6
.
Phng pháp xác đnh ngng nghèo theo chun quc t. Theo WB (1990), ngng
nghèo đói  mc thp gi là ngng nghèo đói lng thc - thc phm.  gng
nghèo đói  mc cao hn gi là ngng nghèo đói chung (bao gm c mt hàng
lng thc – thc phm và phi lng thc – thc phm).
 gng nghèo đói lng thc – thc phm đo lng mc chi tiêu cn thit đ đm
bo mt h gia đình có th đ mua đc mt lng lng thc – thc phm đ cung

cp cho mi thành viên trong h mt lng calo là 2100 calo 1 ngày.
 gng nghèo chung đo lng chi phí đ mua đ mt lng hàng hóa lng thc –
thc phm cung cp lng calo là 2.100calo và mt s mt hàng phi lng thc –
thc phm. Tr ngi  đây là vic xác đnh mt cách phù hp lng hàng hóa lng
thc – thc phm.
 gân hàng Th gii xem thu nhp 1 đô la M/ngày theo sc mua tng đng ca
đa phng so vi (
đô la th gii) đ tha mãn nhu cu sng nh là chun tng quát
cho nn nghèo tuyt đi. Trong nhng bc sau đó các tr ranh gii nghèo tuyt đi
(chun) cho tng đa phng hay tng vùng đc xác đnh, t 2 đô la cho
châu M
La tinh
và Carribean đn 4 đô la cho nhng nc ông Âu cho đn 14.40 đô la cho
nhng
nc công nghip. (Chng trình Phát trin Liên Hip Quc 1997). Mc
chun mi ca WB là 2$/ngày/ngi.
i vi Vit  am, Chính ph Vit  am đã 4 ln nâng mc ngng nghèo trong
thi gian t 1993 đn cui nm 2005.
Theo Quyt đnh s 143/2001/Q-TTg ca Th tng Chính ph ngày 27 tháng 9
nm
2001, trong đó phê duyt "Chng trình mc tiêu quc gia xóa đói và gim
nghèo giai đon 2001-2005", thì nhng h gia đình có thu nhp bình quân đu


6
World Bank. Vietnam Development report 2006: Business. Hanoi, Vietnam

17
ngi  khu vc nông thôn min núi và hi đo t 80,000 đng/ngi/tháng (0.96
triu đng/ngi/nm) tr xung là h nghèo,  khu vc nông thôn đng bng

nhng h gia đình có thu nhp bình quân đu ngi t 100,000 đng/ngi/tháng
(1.2 triu đng/ngi/nm) tr xung là h nghèo,  khu vc thành th nhng h có
thu nhp bình quân đu ngi t 150,000 đng/ngi/tháng (1.8 triu
đng/ngi/nm) tr xung là h nghèo.
Theo Quyt đnh s 170/2005/Q-TTg ca Th tng Chính ph ngày 8 tháng 7
nm
2005 v vic ban hành ngng nghèo áp dng cho giai đon 2006-2010 thì 
khu vc nông thôn nhng h có mc thu nhp bình quân t 200,000
đng/ngi/tháng (2.4 triu đng/ngi/nm)tr xung là h nghèo,  khu vc
thành th nhng h có thu nhp bình quân t 260,000 đng/ngi/tháng (di 3.12
triu đng/ngi/nm) tr xung là h nghèo.
 hng do ch s giá tiêu dùng (CPI) tng nhanh, nm 2007 là 12.63%, 6 tháng đu
nm 2008 là 18.44%, c tính c nm 2008 t 24.5-28.5%, làm cho giá tr thc ca
ngng nghèo gim xung.  bo đm đúng giá tr thc ca ngng nghèo nh
khi đã ban hành thì phi tính them vào ngng nghèo ch s CPI t nm 2007 và
nm 2008.
Sau khi thng nht vi Tng cc Thng kê, B K hoch và u t, B Lao đng -
Thng binh và Xã hi đã đ xut phng án điu chnh ngng nghèo theo
phng án:  gng nghèo điu chnh giá nm 2008 s bng ngng nghèo hin
nay cng vi ch s giá CPI trong 2 nm 2007-2008 (khi xây dng đã c tính ch
s nm 2006 là 6.5%); nu cp nht giá, giá tr ngng nghèo s tng khong 40-
45% so vi ngng nghèo hin ti.
7
Theo đó ngng nghèo c th nh sau: Khu vc nông thôn:  hng h có mc thu
nhp bình quân t 300,000 đng/ngi/tháng (3.6 triu đng/ngi/nm) tr xung
là h nghèo. i vi khu vc thành th, nhng h có mc thu nhp bình quân t


7
iu chnh chun nghèo theo CPI nm 2008

18
390,000 đng/ngi/tháng (4.68 triu đng/ngi/nm) tr xung là h nghèo.
 gng nghèo này đc áp dng t quý IV nm 2008 đn nm 2010.
B LTBXH chun b trình Th tng Chính ph D tho quyt đnh ban hành
chun nghèo mi, áp dng cho giai đon 2011-2015.
8
Theo đó: Vi khu vc nông thôn, h nghèo có mc thu nhp bình quân t 350,000
đng/ngi/tháng tr xung (di 4.2 triu đng/ngi/nm); ti khu vc thành th,
h nghèo có mc thu nhp bình quân t 450,000 đng/ngi/tháng tr xung (di
5.4 triu đng/ngi/nm).
im đc bit ca d tho chun nghèo ln này là khi ch s giá tiêu dùng (CPI)
tng t 10% tr lên, Chính ph s xem xét, điu chnh chun nghèo cho phù hp,
thay vì theo đnh k nh hin nay.
1.3. Các nhân t nh hng đn tình trng nghèo đói
Theo WB (2007), các nhân t có th nh hng đn tình trng nghèo đói đc tóm
tt  bng 1.1.
Bng 1.1 – Các nhân t gây ra tình trng nghèo đói
Phân theo đc tính Các nhân t
Cp đ vùng - S cách bit v đa lý/xã hi do thiu h tng c s;
hn ch trong vic tip cn các loi th trng và các
dch v xã hi
-  gun lc c bn nh đt đai và cht lng đt đai
- iu kin t nhiên (thi tit…)
- Qun lý  hà nc

8
 âng mc chun nghèo áp dng cho giai đon 2011 - 2015
ang-muc-chuan-ngheo-ap-dung-cho-giai-doan-

20112015/20097/148383.laodong

19
- Bt bình đng
Cp đ cng đng - H tng c s (đin, nc, đng giao thông… )
- Phân b đt đai
- Kh nng tip cn các hàng hóa và dch v công (y t,
giáo dc)
Cp đ h gia đình - Quy mô h
- T l ph thuc (% s ngi trng thành không có
hot đng to thu nhp)
- Gii tính ca ch h
- Tài sn ca h gia đình: đt đai, phng tin sn xutt,
nhà ca…
- T l có vic làm ca nhng thành viên trng thành
trong h, loi vic làm chính, t làm hay làm thuê…
và theo ngun thu nhp chính ca h.
- Trình đ hc vn trung bình ca h
c đim cá nhân - Tui
- Giáo dc (s nm đi hc, bng cp cao nht)
- Vic làm (tình trng vic làm, loi công vic)
- Dân tc (có hay không có thuc nhóm dân tc thiu
s)
 gun:  gân hàng th gii – WB (2007)

20
1.3.1. Ngh nghip, tình trng vic làm
 gi nghèo thng không có vic làm, làm thuê hoc làm vic trong nông nghip,
trong khi ngi giàu thng có vic làm trong nhng lnh vc có thu nhp cao và
tng đi n đnh nh buôn bán, công chc.

Theo Sarah Bales (2001), t l ngi nghèo nm 1998 trong ngành nông nghip 
mc cao, 47% đi vi lao đng t làm trong nông nghip và 55.4% đi vi lao đng
làm thuê trong nông nghip. Các ngành có t l nghèo đói thp nht là dch v, đc
bit là ngành thng mi, khách sn – nhà hàng và công vic nhà nc. Các ch s
v khong cách nghèo đói P
1
(biu hin mc đ thiu ht) và ch s bình phng
khong cách nghèo P
2
(mc đ nghiêm trng ca vn đ nghèo đói) cho thy nghèo
đói ca nhng ngi làm thuê trong nông nghip là ln nht, k đn là nhng ngi
t làm nông nghip (bng 1.2).  h vy, vi t trng lao đng trong nông nghip
chim nhiu nht và có t l nghèo cao nht, ngi nghèo là nông dân vn chim
phn ln ngi nghèo  Vit  am.
Bng 1.2 - Thay đi ch s nghèo đói ca Vit Nam 1993-1998
T l nghèo đói (%)
1992-1993 1997-1998
P
0
P
1
P
2
P
0
P
1
P
2
T làm nông nghip 66.4 19.7 8.3 47.0 12.3 4.7

Làm thuê nông nghip 67.6 22.9 10.2 55.4 14.9 5.5
T làm công nghip, xây dng 39.5 13.7 5.3 21.0 4.2 1.3
Làm thuê công nghip, xây dng 36.4 12.8 4.9 20.6 4.4 1.4
Thng mi, khách sn và nhà hàng 24.2 8.9 3.3 11.2 1.8 0.5
Chính ph, ng và các t chc xã
hi
21.0 6.1 2.2 9.1 1.7 05
Dch v khác 30.1 10.7 4.2 15.4 3.4 1.2
C nc 53.3 16.6 6.8 34.6 8.7 3.2
 gun: Sarah Bales (2001)
V Hoàng t và các tác gi (2006) phát hin thy vic chuyn đi trong ngh nghip
ca ch h gia đình t nông nghip sang sn xut phi nông nghip hoc kinh doanh
thng mi làm gim nguy c h gia đình ri vào nghèo đói.

21
Theo MDPA (2004), nghèo đói có gn cht vi nông nghip và lu ý rng phn ln
các h nghèo sng  nông thôn và ch trng lúa. Mt nghiên cu ca AusAID 2003
cng cho thy rng t l nghèo đói cp tnh  vùng BSCL có tng quan t l
thun vi s dân hot đng nông nghip ca tnh đó.
1.3.2. Trình đ hc vn
 gi nghèo thng có hc vn tng đi thp, gn 90% ngi nghèo ch có trình
đ ph thông c s hoc thp hn (BCPTV , 2000). Trong s ngi nghèo, t l
ngi cha bao gi đi hc chim 12%, tt nghip tiu hc chim 39%; ph thông
c s chim 37% (bng 1.3). Chi phí cho giáo dc đi vi ngi nghèo còn ln gây
không ít khó khn cho h trong vic tip cn vi giáo dc nhiu hn. Hc vn thp
buc cht ngi nghèo vi nhng công vic có thu nhp thp trong nông nghip và
hn ch kh nng tìm đc vic trong các ngành phi nông nghip, nhng công vic
mang li thu nhp cao hn hay ít ra là n đnh hn.
Bng 1.3 - Trình đ hc vn ca ngi nghèo  Vit Nam 1998
Trình đ hc vn cao nht

T l
nghèo
(%)
T l tính trong tng
s ngi nghèo
(%)
T l trong
tng dân s
(%)
Không đc đi hc
Tiu hc
Ph thông c s
Ph thông trung hc
Dy ngh
i hc
Tng cng
57
42
38
25
19
4
37
12
39
37
8
3
0
100

8
35
36
12
6
3
100
 gun: Báo cáo phát trin Vit  am (2000)
9
.
Theo BCPTV (2004)
10
, trình đ hc vn cng to s khác bit đang k. Mt h
gia đình có c h có trình đ trung cp có mc chi tiêu cao hn mc trung bình gn


9
Báo cáo phát trin ca Vit  am 2000: Tn công nghèo đói, Hà i
10
Báo cáo Phát trin Vit  am 2004 Nghèo trang 22

22
19% và nu ch h có trình đ đi hc thì mc cao hn là hn 31%. Con s này là
29% nu v/chng có trình đ trung cp và 48% nu v/chng có trình đ đi hc.
V Hoàng t và các tác gi khác (2006) phát hin thy các h gia đình có ch h đt
trình đ giáo dc cp ph thông c s có nhiu c hi thoát nghèo hn so vi h gia
đình có đc đim tng t, song ch h không có trình đ hc vn.
1.3.3. Kh nng tip cn ngun lc c bn
1.3.3.1. t đai
Theo BCPTV (2000), các h nghèo coi din tích đt và cht lng đt là yu t

quan trng đn mc sng. Không có đt đai hoc hu nh không có đt đai đng
ngha vi nghèo đói. Các h này đc mô t nh nhng h đc bit d b tn
thng. Trong nm 1998, 10% h  nông thôn đc đánh giá là không có đt. Vic
không có đt ph bin hn  BSCL vi hn mt phn nm s h  nông thôn
không có đt.
 gi nghèo do không có kh nng sn xut và túng thiu nên thng chuyn
nhng quyn s dng cho các h giàu. Chính vì vy mà dù ngi dân đc chia
đt mt cách bình đng theo các tiêu chun quc t thì nhng h nghèo vn thng
có ít đt hn so vi các h giàu. Bng 1.4 cho thy din tích đt sn xut ca các h
tng lên theo nhóm chi tiêu bình quân đu ngi. Trong đó, din tích đt trng cây
hàng nm ca các h thuc nhóm giàu nht ln hn ca các h  nhóm thp nht ti
1.4 ln. S khác bit còn ln hn nhiu  din tích trng cây lâu nm tính trên đu
ngi: 6 ln (BCPTV , 2000).
Bng 1.4 - Din tích đt nông nghip ca h gia đình Vit Nam phân theo
nhóm chi tiêu (m
2
)
 ghèo
Khá
nghèo
Trung
bình
Khá
giàu
Giàu
Tng din tích đt 6437 6953 7138 6928 9856
Trong đó:

23
Din tích trng cây hàng nm 3600 3928 4625 4414 5081

Din tích trng cây lâu nm 613 845 1016 1485 3527
 gun: Báo cáo phát trin Vit  am (2000).
Theo MDPA (2004), mt khi nông dân không còn s hu đt, h d ri vào cnh
nghèo khó. Hu ht các nông h nghèo bán đt hay cm c đt do gp ri ro, trc
tr trong thu hoch, trong kinh doanh và trong cuc sng hàng ngày.  hng ri ro,
tht bát này dn đn vic thu nhp ca gia đình kém đi, chi phí cuc sng tng lên;
vì vy khin h d b lâm n, buc h phi dùng đt đai nh cu cánh cui cùng đ
thanh toán n nn và tip tc sng.
1.3.3.2. Tín dng chính thc
Theo Waheed (1996), thiu vn đu t dn đn nng sut thp, kéo theo thu nhp
h gia đình thp. Thu nhp thp dn đn tit kim thp. Tit kim thp li là nguyên
nhân ca s thiu ht vn đu t, và li dn đn thu nhp thp. Không đ vn,
ngi nghèo không th làm gì đc; t vic c bn nht là mua ging cây trng vt
nuôi hay phân thuc ch đng nói đn vic ci tin sn xut hay áp dng khoa hc
k thut mi. Mun thoát khi cái vòng lun qun này cn phi có ngun vn t
bên ngoài, trong trng hp này là ngun vn vay hay vn tín dng t các t chc
tín dng chính thc và phi chính thc, hay t các d án cp tín dng cho ngi
nghèo ca chính ph.
Phm V La H (2003),  Vit  am, ngi nghèo thng b hn ch trong vic
tip cn đc vi các ngun tín dng chính thc ca Chính ph trong lúc các ngun
phi chính thc có ít kh nng giúp h gia đình thoát nghèo. Mc dù hin nay có rt
nhiu ngun, nhiu d án cung cp tín dng cho ngi nghèo thông qua các chng
trình quc gia v XG nhng vn còn rt nhiu ngi rt nghèo không th tip
cn đc các ngun tín dng này. Có nhiu nguyên nhân, loi tr s nhng nhiu
ca ngi có quyn quyt đnh thì nguyên nhân còn li là do ngi nghèo thiu hiu

24
bit, thiu hiu bit, không có kh nng th chp, không bit cách làm n dn đn
không có kh nng tr n. Và ri h tip tc nghèo hn.
1.3.4. Nhng đc đim v nhân khu hc

1.3.4.1. Quy mô h và t l sng ph thuc
Quy mô h gia đình là “mu s” quan trng có nh hng đn mc thu nhp bình
quân ca các thành viên trong h. ông con va là nguyên nhân va là h qu ca
nghèo đói. T l sinh trong các h gia đình nghèo còn rt cao. m 1998, s con
bình quân trên 1 ph n ca nhóm 20% nghèo nht là 3.5 con so vi mc 2.1 con
ca nhóm giàu nht. Quy mô h gia đình ln làm cho t l ngi n theo tng cao.
T l ngi n theo ca nhóm nghèo nht là 0.95 so vi 0.37 ca nhóm giàu nht.
Do đó, nhng h này không nhng có ít lao đng, đng ngha vi vic có nhiu
ngi n theo hn mà còn phi chu nhng chi phí ln hn nh chi cho vic đi hc
hay chi cho vic khám cha bnh, nhng khon chi thng gây bt n cho đi sng
kinh t gia đình (GSO, 2000).
1.3.4.2. Gii tính ca ch h
Theo Báo cáo phát trin Vit  am (2000), phn ln nhng h có ch h là n là
nhng h nghèo. H gia đình có ch h là n thng b các cán b  hà nc phân
bit đi x (Oxfam, 1999). VHLSS (2002) cho thy ph n  vùng nông thôn Vit
 am phi chu đng nhiu thit thòi. Ph n ch yu làm ngh nông. Tin công ca
n ch bng 62% ca nam gii. Dù chim 50% lc lng lao đng, nhng ph n
ch kim đc 40% tng tin công. Ph n ít có ting nói hay c hi tham gia trong
vic ra quyt đnh ti đa phng.
Theo MDPA (2004), ph n nghèo sng  nông thôn vùng BSCL có nhiu con
hn ph nghèo  đô th hay ph n thuc các nhóm có cuc sng khá gi hn.
 hiu con thng có ngha là ph n nghèo phi làm vic nhiu hn và b nhiu
vn đ liên quan đn sc khe sinh sn. Con h không nhn đc dinh dng đy
đ cn cho tng trng và phát trin.

25