i
PHAN THANH XUÂN
HIU QU CAN THIP D PHÒNG
LÂY TRUYN HIV PH N
MANG THAI TI HAI QUN, HUYN
THÀNH PH H CHÍ MINH
-2012
HÀ NI 2015
ii
PHAN THANH XUÂN
HIU QU CAN THIP D PHÒNG
LÂY TRUYN HIV PH N
MANG THAI TI HAI QUN, HUYN
THÀNH PH H CHÍ MINH
-2012
: 62720164
ng dn khoa hc:
1.
2.
HÀ NI 2015
iii
L
Tôi tên là Phan Thanh Xuân, nghiên ci hc Y Hà
Ni, chuyên ngành V sinh xã hi hc và T chc y t, xin :
1. ây là lun án do bn thân tôi trc tip thc hii s ng dn ca
Th
2. Công trình này không trùng lp vi bt k nghiên cc
công b ti Vit Nam.
3. Các s liu và thông tin trong nghiên cu là hoàn toàn chính xác, trung
th c xác nhn và chp thun c
nghiên cu.
Tôi xin hoàn toàn chu trách nhic pháp lut v nhng cam kt này.
Hà Nội, ngày tháng năm 2015
i vi tên
Phan Thanh Xuân
iv
AIDS
Acquired Immuno Deficiency Syndrome
(Hi chng suy gim min dch mc phi)
ARV
Antiretrovirus
(Thucrút)
BB
Buôn bán
BCS
Bao cao su
CBYT
Cán b y t
CDC
Center for Disease Control and Prevention
(Trung tâm phòng nga và kim soát bnh tt Hoa K )
CI
Confident Interval
(Khong tin cy)
CN
Công nhân
CNV
Công nhân viên
CSHQ
Ch s hiu qu
u tra viên
Giáo dng
HIV
Human Immunodeficiency Virus
(Vi rút gây suy gim min dch i)
HQCT
Hiu qu can thip
LR
Làm rung
Lây truyng tình dc
NVYT
Nhân viên y t
OR
Odds Ratio
(T s s chênh)
PLTMC
D phòng lây truyn
PNMT
Ph n mang thai
v
PPS
Probability Proportionate to Size
(Chn cm xác sut t l theo kích c dân s)
PVS
Phng vn sâu
QHTD
Quan h tình dc
SCT
Sau can thip
SL
S ng
TCT
c can thip
TCYTTG
T chc Y t Th gii
TH
Tiu hc
THCS
Trung h
THPT
Trung hc ph thông
TL
T l
TLN
Tho lun nhóm
UNAIDS
United Nations AIDS
i hp ca Liên hip Quc v HIV/AIDS)
WHO
World Health Organization
(T chc Y t Th gii)
vi
Trang
Danh
M
D
D
D
1
4
1.1. T
Nam và . 4
1.1.1. 4
1.1.2. G 5
1.1.3.
9
1.1.4. 13
1.1.5. TP. inh. 15
1.2.
23
1.2.1. 23
1.2.2. 24
1.2.3. 26
1.2.4. H t g s y
TP. 26
1.2.5. t giáo
s 29
vii
1.3.
32
1.3.1. T 32
1.3.2. 43
1.3.3. 46
49
2.1. 49
2.1.1. 49
2.1.2. 49
2.1.3. 49
2.2. 50
2.2.1. 50
2.2.2. 51
2.2.3. 52
2.2.4. 55
2.2.5. 55
2.3. 56
2.4. , 58
2.4.1. 58
2.4.2. 59
2.4.3. t 60
2.4.4. 61
2.5. 62
2.6. , 63
2.7. 63
2.8. 64
2.9. 65
2.10. 66
viii
2.11. 68
2.12. 68
71
3.1. K và
Tân thà 71
3.1.1. 71
3.1.2. thai
73
3.1.3. thai
75
3.1.4. thai
76
3.1.5.
2010 76
3.1.6. 83
3.1.7.
Bình Tân 89
3.1.8.
89
3.1.9. 91
3.2. tg s
(và
-2012 92
3.2.1. t g s
,
-2012. 92
3.2.2. H
ix
Bình Tân -20- sau
98
3.2.3. H
-
- 104
111
4.1. 111
4.2. K
Tân . 112
4.2.1. 112
4.2.2.
sang con
114
4.2.3.
121
4.2.4. o , lý do không xét
m và
124
4.3. tgs
-2012 127
4.3.1. H 127
4.3.2. Công tác 128
4.3.3. H 129
4.3.4. 129
x
4.3.5. H 130
4.3.6. H 130
4.3.7. H 131
4.3.8.
. 132
4.4.
-2012 132
4.4.1.
-2012 132
4.4.2.
-2012 136
4.4.3.
-2012 138
4.5. m
140
4.6.
con 143
145
147
148
T 149
149
157
164
168
xi
Trang
n s nghiên cng phng vn trc tip thai ph 56
c tính mu nghiên cu (n=1.213) 71
tui cng nghiên cu ti huyn Bình Chánh và qun
Bình Tân thành ph H 0 (n = 1.213) 73
u t n kin thc chung v d phòng lây truyn HIV t
m sang con ph n mang thai ti huyn Bình Chánh và qun Bình
Tân thành ph H m 2010 (n=1.213) 77
u t chung v d phòng lây truyn HIV t m
sang con ph n mang thai ti huyn Bình Chánh và qun Bình Tân
thành ph H m 2010 (n=1.213) 79
u t n thc hành chung v d phòng lây truyn HIV t
m sang con ph n mang thai ti huyn Bình Chánh và qun Bình
Tân thành ph H Chí Minh (n=1.213) 81
d phòng lây truyn HIV t m sang con ph n mang thai ti
huyn Bình Chánh và qun Bình Tân thành ph H
2010 83
v d phòng lây truyn HIV t m sang con ph n
mang thai ti huyn Bình Chánh và qun Bình Tân thành ph H Chí
84
v
d phòng lây truyn HIV t m sang con ph n mang thai ti
huyn Bình Chánh và qun Bình Tân thành ph H
xii
2010 (n=1.213) 85
t qu n kin thc chung v d phòng lây truyn HIV
t m sang con ph n mang thai ti huyn Bình Chánh và qun
Bình Tân thành ph H (n=1.213) 86
t qu chung v d phòng lây truyn HIV t
m sang con ph n mang thai ti huyn Bình Chánh và qun Bình
Tân thành ph H (n=1.213) 87
t qu v d phòng lây truyn HIV
t m sang con ph n mang thai ti huyn Bình Chánh và qun
Bình Tân thành ph H (n=1.213) 88
.13. T l nhim HIV ph n mang thai ti huyn Bình Chánh và qun
Bình Tân thành ph H (n=1.213) 89
m các ngun thông tin v d phòng lây truyn HIV t m sang
con ph n mang thai ti huyn Bình Chánh và qun Bình Tân thành
ph H (n=1.212) 90
xét nghim và không xét nghim HIV 91
t qu hong hun luyo cán b 93
t qu phát trin mi 93
Kt qu hong qun lý thai 94
Kt qu bao ph c 95
Kt qu hong truyi chúng 95
t qu hong cung cp tài liu truyn thông 96
t qu hong truyng 97
u qu i kin thc v d phòng lây truyn HIV t m sang con
ph n mang thai huy-2012 99
u qu v d phòng lây truyn HIV t m sang con
ph n mang thai huy-2012 101
xiii
u qu i thc hành v phòng lây truyn HIV t m sang con
ph n mang thai huy-2012. 102
c tính mu nghiên cu ca ph n mang thai c can thip huyn
Bình Chánh và qun Bình Tân (n = 1.213) 104
u qu can thip v kin thc d phòng lây truyn HIV t m sang
con ph n mang thai huyn Bình Chánh và qun Bình Tân thành
ph H -2012 106
u qu can thip v d phòng lây truyn HIV t m sang con
ph n mang thai huyn Bình Chánh và qun Bình Tân thành ph H
-2012 107
u qu can thip v thc hành d phòng lây truyn HIV t m sang
con ph n mang thai huyn Bình Chánh và qun Bình Tân thành
ph H Chí Minh, -2012 108
u qu can thip v t l nhim HIV ph n mang thai huyn Bình
Chánh và qun Bình Tân thành ph H -2012.
109
xiv
Trang
Bi 3.1. Phân b tui ca thai ph trong nghiên cu ti huyn Bình Chánh và
qun Bình Tân thành ph H 73
Bi d phòng lây truyn HIV t m sang con ph n
mang thai ti huyn Bình Chánh và qun Bình Tân thành ph H Chí
(n=1.213) 74
Bi d phòng lây truyn HIV t m sang con ph n
mang thai ti huyn Bình Chánh và qun Bình Tân thành ph H Chí
2010 (n=1.213) 75
Bi 3.4. Thc hành v d phòng lây truyn HIV t m sang con ph n
mang thai ti huyn Bình Chánh và qun Bình Tân thành ph H Chí
2010 (n=1.213) 76
Bi 3.5. T l nhim HIV ca thai ph huy-2012
103
Bi 3.6. Hiu qu can thip v t l nhim HIV ca thai ph huyn Bình
Chánh và qun Bình Tân thành ph H -2012 110
xv
Trang
1.1. Mô hình thit k mc- sau 29
1.2. Mô hình thit k c- sau có nhóm chng 31
khung can thip mô hình hong truyn thông nhóm nh 60
1
i dc bin t nha th k c.
hin nay c th gii vn phi u vi
dch nguy him này [8]. Tn h2013, s ng hp nhim HIV
trên toàn cu là 35 triu i (33,2-37,2), s ng hp mi phát hin trong
3 là 2,1 triu i (1,9-2,4) và s i t vong do AIDS là 1,5
trii (1,4-1,7) [98]. Vit Nam, k t ng hp nhim HIV u tiên
c phát hi thành ph H Chí Minh, n 31/11/2013
trên c c, s ng hp nhing là 216.254 i, s
bng là 66.533 i, và có 68.97ng hp t
vong do AIDS [5],[7]. T l ph n nhim HIV Vi
19% vào vào [2], phn ánh s lây truyn HIV
ph n có chi, s tr sinh ra b nhim HIV
i 99% tr i 5 tui nhim HIV là do lây truyn t m b
nhim [1],[4]. c xét nghim phát hin
m ng hp nhi nh nhân AIDS; có
i t vong do AIDS [5]. c tính mt Nam có khong
hai triu ph n sinh con, vi t l nhim HIV vào khong 0,35%-0,4%, mi
s có khong 5.000-7.000 ph n mang thai nhim HIV sinh con. Nu
không can thip ch ng và tích cc, ms có 2.000 tr em sinh
ra b nhim HIV t m [3]. a, mc tiêu chic quc gia phòng,
chm nhìn 2030 là xóa b hoàn toàn lây
truyn HIV t m sang con m 50% s ca t vong bà
m b nhip tng hp nhim
HIV t m [12]. Mc tiêu này là
thách th i vi ngành y t ng
HIV/AIDS nói riêng. Nghiên cu ca Trn Tôn và cng s (2010) cho thy
2
nu m n sn tt và sm t d
phòng lây truyn HIV t m sang con thì s làm gi kh
truyn HIV cho con t l tr nhim HIV sinh ra t m có tham gia d phòng
lây truyn HIV t m sang là 5,5% và t m c d phòng
là 23,8%. Nu m ch c xét nghi
n sinh và ch ung d phòng liu duy nht thì t l nhim
17,7% [42].
Thành ph H Chí Minh là mt trong nhcó t l nhim
HIV du trong c c, chim khong 23% [49]. T l nhim HIV ph
n mang thai có s nh,
N; Và n5 % [46].
a H Th Ngc (2010), kt qu cho thy
truyn thông giáo dc sc kh; Có
75,9%thành ph H Chí Minh,
tiu hc (39,4%).
rt thp (7,9%) [33]. Huyn Bình Chánh thành ph H Chí Minh, có
t l nhim HIV thai ph còn chim t l cao và có kin th, thc
d phòng lây truyn HIV t m sang con chim t l thp.
Theo nghiên cu ca cùng tác gi (2007) t l nhim HIV ph n mang
thai ti huyn Bình Chánh chim t l cao (1,05%); K
thp (35%) và t
thp (25%) [50]. Vic tng
các hong truyn thông v d phòng lây truyn HIV t m sang con cho
các thai ph là gii pháp can thip hiu qu và ít tn kém gíup gim t l lây
3
truyn HIV t m sang con [13]. Nc kin th
th c
lây truy
thai ph.
[5].
Thc trng trên cho thy, công tác d phòng lây truyn HIV t m sang
con hin nay rt cc quan tâm và chú trng. Vì vy, vic nghiên cu tìm
ra các gii pháp can thip có hiu qu d phòng lây truyn HIV t m sang
u ht sc cn thi góp phi dch HIV/AIDS. Thc
trng kin th và thc hành v d phòng lây truyn HIV t m sang
con ph n mang thai ti huyn Bình Chánh và qun Bình Tân thành ph
H nào? Yu t nào liên quan ti kin thc, thái
và thc hành v d phòng lây truyn HIV ca thai ph? Hiu qu can thip
truyn thông giáo dc sc khe v d phòng lây truyn HIV t m sang con
ph n mang thai t-2012 nào? Xut phát t
nhng lý do trên, chúng tôi tin hành nghiên c tài u qu can thip
d phòng lây truyn HIV ph n mang thai ti hai qun/huyn thành
ph H -, nhm mc tiêu:
1. Mô t thc trng kin th, thc hành v d phòng lây truyn
HIV t m sang con và các yu t liên quan ph n mang thai ti huyn
Bình Chánh và qun Bình Tân thành ph H
2. u qu can thip truyn thông giáo dc sc khe v d
phòng lây truyn HIV t m sang con ph n mang thai ta bàn trên,
-2012
4
1.1.
trên TNam và .
1.1.1.
HIV- Human Immunodeficiency Virus, là mt loi vi rút do nhóm khoa
hc i Pháp thuc vinch bch huyt c
i là LAV- Lymphadenopathy Associated
n viêm h
hc i M p trong máu bnh nhân vi rút gây hi chng suy
gim min dch mc ph t tên là HTLV III- Human T Cell
ng t bào lympho T
hi ngh danh Pháp quc t v ng nht tên gi là HIV- Human
Immunodeficiency Virus týp 1 hay HIV- c i
Pháp li phân lp mt loi vi rút khác Tây Phi gây suy gim min dch
i, có cu trúc kháng nguyên khác vi HIV-1, gi là HIV- y,
HIV có 2 serotype là HIV-1 và HIV-2. HIV là mc có
cha men quan trng chuy
sinh trong t bào ký ch. HIV-1 là nguyên nhân gây bnh ph bin nht trên
th gii, còn HIV-2 thì chi Tây Phi và . Tuy nhiên, hin
nay HIV- c báo cáo Nam M, Canada và Hoa K. Mt s
nhân nhim ph-a AIDS, mt s
u chng rõ rt, loi siêu vi này có tính gây bnh yu, th
nhim trùng không triu chng kéo dài [51].
AIDS- Acquired Immune Deficiency Syndrome, là hi chng suy gim
min dch mc phi do nhim vi rút HIV. Bnh AIDS lc phát
hing bnh tt Hoa k nh
5
t ng tình luyn ái b viêm phi nng do Pneumocitis
carini Los Angeles. HIV tn công và tiêu hy dn t bào min dch, làm suy
gim h thng min dch cn cui ca quá trình
nhim vi rút HIV. Do h thng min dch b t không th t
bo v c các bnh nhii hoc các bii t bào mà mt
ng có th ch c. Nhng bnh này là nguyên nhân
dn t vong. Thi gian trung bình t khi nhim HIV n khi t vong
do AIDS là khot s rt ít s b
khi nhim HIV [45].
1.1.2. G
1.1.2.1. Các giai đoạn nhiễm HIV
n tin nhim b nhim HIV, HIV s c sn sinh
rt nhanh. Tình trng này kéo dài nhiu tun l n khi h thng nhim
dch cu có phn ng. Nhng t bào ch yu tham gia vào vic
dit tr các t bào lympho nhim HIV là t bào lympho CD 4. Tuy nhiên vic
s s ng CD 4 kéo dài nhiu tun, thm chí nhiu tháng. Vào thi
m h thng min dch bu phn ng, nhii nhim HIV s b mt
s triu ch: St, mt mi, n lnh, khó chu. Nhng triu
chng này s mng 2 tun.
n ca s: Ch sau khi h thng min dn ng, vi s
tn ti ca kháng th s có phn n sau nhim, khi mà
c sn sinh nhim tìm kháng th cho kt qu âm
c gn ca s. Vi s phát trin ca các xét nghi
nhn ca
s n dc rút ngn ln ca s này vn là mt
cn tr ln vic sàng lc mt cách có hiu quc bit là trong công tác
an toàn truyn máu.
6
n nhim HIV không triu chng: Sau khi h thng min dch
n ng và xét nghi i
nhim s tip tc sng vi HIV mà không có triu chng gì trong thi gian
trung bình là khong 8-i gian này có th ng ít nht là mt
n hàng thng thi gian không có triu chng này
n cho vic nhn bing ch nn dch này tr nên khó
nh mi có b nhim HIV hay không trong khong thi
gian này là phi tin hành xét nghim HIV [45].
1.1.2.2. Đường lây truyền HIV từ mẹ sang con ở phụ nữ mang thai
ng lây truy
u trong máu (t 1.000-10.000 vi rút/1ml máu) k n
là tinh dch, dch tio ci nhim HIV/AIDS. Sa có HIV vi s
ng thy HIV trong các dch khác c:
c mic mi s ng rt ít không
Vì vy HIV có th ng: Qua quan h tình dc vi mi b
nhim HIV nu không dùng BCS (quan h tình do, qua
ming, qua hng máu, nhn máu ci nhim HIV do
truy im tiêm, các vt sc nh
c ti dính máu và dch ci nhim HIV
qua các v. M b nhim HIV có kh n cho con qua quá
i h u
kin: s ng lây và to ngõ vào thng trong máu [45].
: Lây truyn t m sang con
hay còn gi là lây nhim dc hoc lây nhim bm sinh. Kt qu là tr b sinh
non, d tt bm sinh, d dng bào thai hoc bào thai chm phát trin trong t
cung dn nh cân hoc nhim trùng bào thai kéo dài. HIV có th t máu
7
mc i, dch tit c t o hoc t sa m thông qua
tun hoàn nhau thai, qua da niêm mng tiêu hóa và hô hp mà truyn
sang bào thai hoc tr c truyn t m sang con qua hai
c là trc tip t m sang thai nhi và t sa m sang con. HIV có
th lây truyn trc tip t m sang con khi thai còn nm trong t cung, khi
chuyn d, sau khi sinh và trong th bú. Tt c nha nhng
bà m u có kh lây nhic t
ch có khong 30-35% tr ca các bà m này b lây nhim HIV t m [45].
HIV truyn t m sang con khi thai còn nm trong t cung: HIV t
máu ca m qua màng nhau thai vào bào thai. Màng nhau thai tr nên mng
ng tháng ca th bào CD 4 có cha các
vi rút HIV. S lây truyn này có th xy ra sut t
c truyn trc tip t m sang thai nhi qua bánh nhau. Ni
y HIV trong t chc não, thn, gan c vi
c truyn qua bánh nhau rt phc tp và tu thuc vào tng cá nhân ca
thai ph. Bánh nhau có mi t cung ci m bo
v thai nhi. Thông thng các mm bnh r
S bo v thai nhi rt phc tp và có th có nhiu yu t tham
c bit là các bch c i thc bào t
o v cho khong 60-70 % con ca các bà m
nhim HIV không b lây nhim HIV t nhng bà m. Tuy nhiên khi b nhim
HIV, có th có mt s ng làm gim kh
HIV trong máu m trc tic
nhng tháng cui, n li cho vi rút
trc tip t máu m t các t bào CD4 có
cha HIV, li th
dit các t bào có HIV trong nhng hp c bi
8
cách ti màng nhau truyn sang thai nhi. Trong nhng hp viêm nhim
u hay ba tháng gia, màng nhau b i cu trúc làm cho vi
rút d dàng sang thai nhi. Trong ba tháng cui b dày ca các hi bào các
gai nhau mng, vi rút d xâm nhp vào thai nhi.
HIV lây truyn trong chuyn d: T cung co bóp và chy máu, các vt
rách o và c t cung gây chy máu. Chc các
vt rách gây chy máu do ct tc giác hút. Nut
do có cha HIV. Trong chuy cung làm c t
cung xoá và m, làm tch máu nh và gây chy máu vào
ng sinh dc ca thai ph. Khi máu ch
nhii mc
o, c t cung gây chy máu tc. Nu
cu có can thit tt km hoc giác hút thì các
mch máu ln b ty nhi m HIV
c ra ngoài có th nut do
có nhing tiêu hoá. Nhc da và niêm mc ca tr
thut, vi rút qua nhng ch
nhp vào thai nhi. Trong nhng hc bii tht
nhng t bào có HIV bên trong, vì vy khi nhi thc bào này lt qua
c máu cn vi rút
cho thai [45].
HIV lây truyn qua sa m: Sa m có cha HIV; Núm vú b chn
ó th b chy máu s n HIV nu tr bú
m. Trong th , HIV t nhng bch cu trong máu m qua các
mch máu thm thu vào các nang sa ri qua sa m mà sang con. Châu
Phi, tr em b lây truyn qua sa m chim t l 16n 42%, vì vi ta
khuyên nhcó u kin và có nhng thc
9
thì không nên cho con bú mà nên nuôi con bng th
ct ngun lây HIV qua sa m. S lây truyn HIV t m sang con có th
xy ra n ca thai k vi t l lây truyn khác nhau, lây truyn
qua t ng gp vào 3 tháng gia thai k chim khong 3050%. Lây
truyn cao nh n chuyn d 6065%. Lây truyn sau khi
n cho con bú là 10-15% [8] o
u tr d m HIV t m sang con t 15-
25% c phát trin và có th nhn
25-35% [10]. T l lây truyn t m i t 13-40% tùy thuc
vào tng nghiên cu, 30% theo báo cáo ca WHO; 14,4% theo báo cáo ca
nhóm nghiên cu ti châu Âu, 39% theo nghiên cu Zambia, 23% Thái
lan, 27% theo báo cáo ca 51 trung tâm hp tác nghiên cu ca Pháp. Tuy
nhiên, t l lây truyn có th i do ng ca các yu t
ng bnh ca m, tr có bú m hay không ho do cách
tính khác nhau tùy thu nhy hoc k thut xét nghic s dng
hoc do tình trng loi tr khi nghiên cu khi tr b t vong sau sinh hoc
mt du trong quá trình theo dõi [45].
1.1.3.
1.1.3.1. Các yếu tố nguy cơ lây truyền HIV từ mẹ sang con.
HIV có th lây truyn trc tip t m sang con khi thai còn nm trong
t cung, khi chuyn d, sau khi sinh và trong thi k cho con bú. Vì vy
chúng ta phi có nhng can thip phù hp nhm làm gi
t hiu qu d phòng cao nht. HIV truyn t m sang con khi thai còn
nm trong t cung:
10
Vi rút HIV t máu m qua màng nhau thai vào bào thai, màng nhau
thai tr nên mng tháng cui ca thi k thai nghén, các t
bào CD 4 có cha các vi rút HIV.
Vi rút HIV lây truyn trong chuyn d: t cung co bóp và chy máu,
các vt rách âo và c t cung, ch hoc các vt rách
do ct tng sinh môn, dùng km hoc giác hút, nut d o có cha
HIV.
Vi rút HIV lây truyn qua sa m: sa m có cha HIV, núm vú b
ch b chy máu s n HIV nu tr bú
m.
1.1.3.2. Chẩn đoán, phân độ lâm sàng, tiêu chuẩn điều trị nhiễm HIV
m HIV,
HIV khi m
.
i:
- i r
- tìm th
m nhim HIV cho tr sinh ra t bà m có nhim
HIV rt cn thiu tr
sm cho tr. Theo khuyn cáo ca T chc Y t Th gii, tt c tr em sinh ra
t m có nhim HIV c c ch m nhim HIV t tun 4
u tr sm, không cn ch có du hiu lâm sàng hoc min dch.
n nhim HIV