văn hoá Đông Nam Á

Văn hoá Đông Nam Á
MỞ BÀI
Đông Nam Á là khu vực có nền văn hóa lâu đời, được tạo nên từ rất
nhiều mối quan hệ và bản sắc riêng của mỗi dân tộc. Tiếp cận văn hoá Đông
Nam Á ngày nay cái cảm đầu tiên với mỗi người sẽ là một nền văn hoá đa
dạng trong thống nhất. Trong kho tàng văn hoá đồ sộ ấy dẫu có rất nhiều yếu
tố chung làm nên cái gọi là “khung” Đông Nam Á song cũng có không ít
những yếu tố đặc sắc, riêng biệt tiêu biểu cho mỗi quốc gia, mỗi dân tộc.
Nằm trong tổng thể văn hoá Đông Nam Á, Việt Nam là một trong số ít
những quốc gia hội tụ được nhiều giá trị của nền văn hoá - văn minh phương
Đông, mang nhiều đặc trưng điển hình của một Đông Nam Á thu nhỏ. Sức
sống văn hoá Việt Nam cũng được thể hiện rất đa dạng trên mọi khía cạnh
của cuộc sống, xét cả về phương diện vật chất lẫn tinh thần. Ở mỗi khía cạnh
lại có những thành tựu văn hoá đặc sắc riêng, được tiếp thu, phát huy từ thế
hệ này sang thế hệ khác và lưu truyền đến tận ngày nay. Để hoàn thiện một
cái nhìn tổng quát nhất về văn hoá Việt Nam, trong bài báo cáo này chúng tôi
sẽ tiến hành nghiên cứu: Một vài nét khác biệt của văn hoá Việt Nam với các
nước Đông Nam Á, qua đó sẽ giúp chúng ta có thể nhận diện chính xác hơn
những nét riêng có đã làm nên giá trị muôn đời của văn hoá Việt. Khoảnh
khắc nhìn lại đây sẽ thay cho thông điệp của người viết về việc bảo tồn, gìn
giữ cho muôn đời sau những giá trị văn hoá quí giá của dân tộc.
Nhóm SVTH: 10 Trang 1

Văn hoá Đông Nam Á
NỘI DUNG
1. Khái quát về văn hoá Đông Nam Á
1.1. Đông Nam Á - một khu vực địa lý, văn hoá, lịch sử thống nhất
Về mặt địa lý, Đông Nam Á là khu vực nhiệt đới, gió mùa, khí hậu
nóng ẩm, nắng lắm, mưa nhiều. Xét ở góc độ cảnh quan địa lý, Đông Nam Á
có đủ rừng núi, đồng bằng, sông, biển. Đó là những hằng số tự nhiên góp
phần tạo nên bản sắc thống nhất của văn hoá Đông Nam Á: văn hoá nông

nghiệp lúa nước, văn hoá sông biển và văn minh xóm làng.
Về mặt lịch sử, Đông Nam Á là một trong những cái nôi của nhân loại.
Trong quá trình phát triển, số phận của các dân tộc, các quốc gia Đông Nam
Á thăng trầm theo những bước lên xuống gập ghềnh khá giống nhau. Nơi đây
có chung các nền văn hoá nổi tiếng: văn hoá Hoà Bình, văn hoá Bắc Sơn, văn
hoá Đông Sơn.v.v. Con đường dựng nước và giữ nước của các dân tộc, các
quốc gia Đông Nam Á cũng luôn luôn ở vào một hoàn cảnh tương tự: xây
dựng nhà nước sơ khai ban đầu theo mô hình tổ chức của Ấn Độ, cùng phải
đối mặt với đế quốc Nguyên Mông, các đế quốc phương Tây và Nhật Bản...
1.2. Đông Nam Á - là một khu vực chịu sự ảnh hưởng của các nền văn
hoá lớn nhưng vẫn tạo được bản sắc riêng và có những đóng góp quan
trọng vào kho tàng văn hoá thế giới
Trước hết, Đông Nam Á là quê hương của các loại cây có củ như khoai
mài, khoai sọ và các loại ngũ cốc mà quan trọng nhất là cây lúa. Có thể nói
trong lĩnh vực này, so với nhiều khu vực khác, Đông Nam Á đóng một vai trò
tối quan trọng nếu không nói là chủ chốt. Do đó, hiện nay, Đông Nam Á trở
thành khu vực xuất khẩu lúa gạo vào loại hàng đầu thế giới.
Không chỉ có cây lúa, nền văn minh thực vật Đông Nam Á còn tạo ra
chè, quế, hồ tiêu và nghề trồng dâu nuôi tằm. Và hiệu quả của việc tạo ra các
Nhóm SVTH: 10 Trang 2

Văn hoá Đông Nam Á
sản phẩm này là những con đường thương mại quốc tế mang tên chúng như:
đường chè, đường hồ tiêu, đương tơ lụa.
Đông Nam Á là khu vực đầu tiên trên thế giới thuần dưỡng thành công
các loài động vật hoang dã như chó, gà, vịt, ngỗng, trâu, voi.
Đóng góp cho di sản văn hoá thế giới còn phải kể đến đồ gốm (Bản
Chiềng -Thái Lan; Sa Huỳnh - Việt Nam), đồ đồng thau (Đông Sơn - Việt
Nam) và hàng loạt các công cụ bằng sắt phục vụ cho việc sản xuất nông
nghiệp.

Về mặt kiến trúc, Đông Nam Á đã để lại cho thế giới những công trình
kì vĩ, độc đáo như khu đền Ăngco, tháp Chàm, Chùa Borobudur, hệ thống đê
điều Bắc Bộ,v.v Nghệ thuật điêu khắc Khmer, Chăm, Myanmar,v.v. cũng là
những đóng góp đặc sắc của văn hoá Đông Nam Á.
Với một bề dày truyền thống văn hoá như vậy thì sự phát triển kinh tế
và văn hoá như hiện nay của các nước Đông Nam Á cũng là điều có thể lỷ
giải được.
1.3. Văn hoá Đông Nam Á là một nền văn hoá thống nhất trong sự đa
dạng
Tính thống nhất trong sự đa dạng được biểu hiện ở rất nhiều mặt, nhiều
khía cạnh của văn hoá Đông Nam Á. Dưới đây chỉ xin đơn cử một vài ví dụ
minh hoạ.
Về mặt ngôn ngữ, sự đa dạng của chúng được thể hiện ở chỗ mỗi quốc
gia Đông Nam Á hiện có đến hàng chục, thậm chí hàng trăm ngôn ngữ khác
nhau. Với gần 200 triệu dân sống ở 13.000 hòn đảo, Indonesia có đến hơn 200
ngôn ngữ dân tộc khác nhau cùng tồn tại. Đất nước 7.107 hòn đảo Philippines
cũng có đến khoảng 80 ngôn ngữ dân tộc. Các nước Đông Nam Á khác cũng
là những quốc gia đa ngôn ngữ. Tuy nhiên, dù hết sức đa dạng, nhiều vẻ các
Nhóm SVTH: 10 Trang 3

Văn hoá Đông Nam Á
ngôn ngữ Đông Nam Á đều chỉ thuộc về một trong số 4 ngữ hệ như chúng ta
đã biết: Nam Á, Nam Đảo, Thái, Hán Tạng. Và xa hơn nữa, chúng đều bắt
nguồn từ một gốc chung là ngôn ngữ Đông Nam Á tiền sử. Quả là một sự
thống nhất cao độ từ trong cội nguồn của chúng.
Phong tục tập quán là một cái gì hết sức riêng biệt của mỗi dân tộc. Ở
Đông Nam Á có đến hàng trăm dân tộc khác nhau, vì thế các phong tục, tập
quán cũng rất đa dạng. Sự đa dạng của nó đến mức mỗi làng, mỗi bản đều có
những tập tục riêng của mình. Song trong cái hằng hà sa số ấy, người ta vẫn
tìm thấy nhiều đặc điểm chung mang tính chất toàn vùng, mang tính phổ quát

cho cả khu vực. Đó là cách ăn mặc với một trang phục chung là sarông (váy),
khố, rồi vòng đeo tai, vòng đeo cổ.v.v. Đó là tục ăn uống với thức ăn chính là
cơm, rau, cá, và hoa quả. Đó là tục ăn hỏi trước khi tổ chức đám cưới linh
đình. Đó là tục chôn theo người chết những thứ cần thiết cho cuộc sống và
những thứ mà khi còn sống họ thường ưa thích. Đó là tục nhai trầu, cưa, và
nhuộm răng đen, xăm mình; rồi đến cả những trò vui chơi giải trí như thả
diều, thi chọi gà, bơi thuyền.v.v. Trong cách ăn ở, ngôi nhà chung của các dân
tộc Đông Nam Á là nhà sàn “cao cẳng” thích hợp với mọi địa hình và rất phù
hợp với khí hậu nóng ẩm của khu vực.
Sự đa dạng của phong tục tập quán còn được biểu hiện ở các lễ hội, lễ
tết Đông Nam Á. Có thể nói, ở mỗi dân tộc, mùa nào, tháng nào cũng có lễ
hội. Nếu làm một phép thống kê, con số các lễ hội, lễ tết Đông Nam Á đều
quy tụ về một loại thống nhất: lễ hội nông nghiệp.
Trải qua hàng nghìn năm lịch sử, tín ngưỡng bản địa Đông Nam Á dù
hết sức đa dạng, nhiều vẻ vẫn có thể thuộc về một trong số ba loại chính: tín
ngưỡng sùng bái tự nhiên, tín ngưỡng phồn thực và tín ngưỡng thờ cúng
người đã mất. Một nét chung khác nữa trong tín ngưỡng bản địa Đông Nam Á
Nhóm SVTH: 10 Trang 4

Văn hoá Đông Nam Á
là thuyết vạn vật hữu linh, là tục thờ Thần, đặc biệt là những vị thần liên quan
đến việc trồng cấy như thần Đất, thần Nước, thần Mây, thần Mặt trời.v.v.
Tóm lại, ở mọi thành tố của văn hoá Đông Nam Á chúng ta đều có thể
tìm thấy một sự thống nhất trong muôn hình muôn vẻ sự tồn tại đa dạng của
chúng ở các dân tộc Đông Nam Á.
1.4. Đông Nam Á - khu vực mang tính chất mở, tiếp nhận có chọn lọc
những yếu tố tích cực từ bên ngoài
Đặc điểm này có cơ sở từ hai lí do chính. Thứ nhất, do tính cách, bản
chất của con người Đông Nam Á: luôn luôn cởi mở (sẵn sàng tiếp nhận,
không có thành kiến dân tộc) và năng động (sáng tạo). Thứ hai, do vị trí của

khu vực Đông Nam Á. Đông Nam Á, như chúng ta đã biết, nằm trên đường
giao lưu Trung Hoa - Ấn Độ, nằm gọn trên trục thông thương Đông - Tây qua
hai đại dương. Vị trí ấy tạo điều kiện cho Đông Nam Á, ngay từ buổi đầu lịch
sử, đã sớm tiếp thu ảnh hưởng của văn hoá Trung, Ấn, Arập và sau này sớm
tiếp thu ảnh hưởng của văn hoá phương Tây. Những dấu ấn về sự tiếp thu ấy
còn để lại khá đậm nét trong văn hoá Đông Nam Á. Các yếu tố mới tiếp thu từ
bên ngoài cùng với các yếu tố bản địa đã làm cho vườn hoa Đông Nam Á
càng đa dạng sắc màu trong cuộc sống hiện đại.
1.5. Đông Nam Á - là khu vực còn duy trì các đặc trưng văn hoá mang
tính nông thôn
Khác với văn hoá phương Tây, vốn hầu như chỉ mang tính chất thành
thị, văn hoá Đông Nam Á còn lưu giữ rất nhiều những nét gắn liền nó với
nông thôn, cũng như với nguồn gốc xa xưa, tức là duy trì cái cơ sở chung gắn
liền với quá khứ.
Những yếu tố, những đặc trưng văn hoá mang tính nông thôn còn tồn
tại khá nhiều, chẳng hạn:
Nhóm SVTH: 10 Trang 5

Văn hoá Đông Nam Á
- Nông nghiệp lúa nước và tổ chức làng xã có tính chất tự quản thích
hợp với nền nông nghiệp này.
- Quan niệm về gia đình xây dựng trên sự hoà hợp vợ chồng trong đó
vai trò của người phụ nữ được coi trọng.
- Những nghi lễ gắn liền với lá trầu, quả cau trong mọi giao tiếp xã hội.
- Những tín ngưỡng gắn liền với linh hồn cha mẹ, những tàn dư vạn vật
hữu linh vẫn được duy trì cho dù nước này theo Phật giáo, nước kia theo Hồi
giáo hay Thiên chúa giáo.
- Trong văn học vai trò của văn học dân gian vẫn chiếm vị trí quan
trọng, bên cạnh dòng văn học mới ít chịu ảnh hưởng của văn học phương Tây.
Các lĩnh vực văn hoá nghệ thuật khác như âm nhạc, vũ, điêu khắc, hội hoạ

cũng ở trong tình trạng tương tự.
- Về mặt tâm thức, con người Đông Nam Á coi trọng cộng đồng hơn cá
nhân, thích hoà hợp hơn cạnh tranh, lấy tình nghĩa làm chính trong các quan
hệ giưũa người với người.
Như vậy, nhìn chung có thể đánh giá rằng, Đông Nam Á là một khu
vực có những đặc trưng văn hoá riêng. Trải qua hàng nghìn năm lịch sử, bản
sắc ấy ngày càng được bồi đắp thêm bởi những yếu tố mới tiến bộ. Ngày nay,
các nước Đông Nam Á đều đã giành được độc lập và đang bước vào thời kì
phát triển kinh tế, xây dựng xã hội mới giàu mạnh, tiên tiến, hiện đại. Chỉ với
mấy chục năm khôi phục kinh tế, phát triển đất nước, các quốc gia Đông Nam
Á đã thu được những thành tựu đáng kể. Có được những thành tự ấy, một
trong những lý do quan trọng nhất là bởi khu vực này từ xa xưa đã có một bản
sắc văn hoá chung, đặc sắc mà chỉ ngày nay trong hoàn cảnh thế giới mới, nó
mới có điều kiện phát huy sức mạnh vốn có của mình.
Nhóm SVTH: 10 Trang 6

Văn hoá Đông Nam Á
2. Văn hoá Việt Nam và những nét đặc trưng khác biệt về văn hoá so với
các nước trong khu vực Đông Nam Á
2.1. Lịch sử hình thành văn hoá Việt Nam
Văn hóa Việt Nam là nền văn hóa của một quốc gia đa tộc người bởi
vậy, nền văn hoá ấy được thể hiện một cách đa dạng trên mọi lĩnh vực cả về
vật chất lẫn tinh thần. Mỗi khía cạnh của cuộc sống lại có những thành tựu
văn hóa đặc sắc riêng, được tiếp thu phát huy từ thế hệ này sang thế hệ khác
và lưu truyền đến ngày nay. Việt Nam gồm có tất cả 54 dân tộc anh em, trong
đó dân tộc Kinh chiếm đa số. Chỉnh thể văn hóa Việt Nam được thể hiện bởi
một nền văn hóa thống nhất của một quốc gia dân tộc bao gồm 54 sắc thái của
54 tộc người, với đặc điểm là một nền văn hóa đa tộc người vừa có tính thống
nhất, vừa có tính đa dạng. Chính vì đặc điểm khi chúng ta tiếp cận văn hóa
Việt Nam ta nên khám phá ở góc độ lịch sử phát triển để có thể đưa ra một cái

nhìn tổng thể chính xác nhất.
Việt Nam có một nền văn hoá đặc sắc, lâu đời gắn liền với lịch sử hình
thành và phát triển của dân tộc. Các nhà sử học đã thống nhất một ý kiến: Việt
Nam có một cộng đồng văn hoá khá rộng lớn được hình thành vào khoảng
nửa đầu thiên niên kỉ thứ nhất trước Công nguyên và phát triển rực rỡ vào
giữa thiên niên kỉ này. Đó là cộng đồng văn hoá Đông Sơn. Cộng đồng văn
hoá ấy phát triển cao so với các nền văn hoá khác đương thời trong khu vực,
có những nét độc đáo riêng nhưng vẫn mang nhiều điểm đặc trưng của văn
hoá vùng Đông Nam Á, vì có chung chủng gốc Nam Á (Mongoloid phương
Nam) và nền văn minh lúa nước.
Những con đường phát triển khác nhau của văn hoá bản địa tại các khu
vực khác nhau (lưu vực sông Hồng, sông Mã, sông Cả...) đã hội tụ với nhau,
hợp thành văn hoá Đông Sơn. Đây cũng là thời kỳ ra đời nhà nước “phôi thai”
đầu tiên của Việt Nam dưới hình thức cộng đồng liên làng và siêu làng (để
Nhóm SVTH: 10 Trang 7