Nghiên cứu một số đặc điểm bệnh lý của bệnh do vi khuẩn staphylococus aureus gây nên trên đàn gà ross 308 nuôi tại trung tâm nghiên cứu gia cầm thụy phương và biện pháp phòng trị

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
-----------

-----------

LƯU XUÂN PHÚC

NGHIÊN C U M T S ð C ðI M B NH LÝ C A B NH DO VI
KHU N STAPHYLOCOCUS AUREUS GÂY NÊN TRÊN ðÀN GÀ
ROSS 308 NUÔI T I TRUNG TÂM NGHIÊN C U GIA C M TH Y
PHƯƠNG VÀ BI N PHÁP PHÒNG TR

LU N VĂN TH C SĨ

HÀ N I – 2014


B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
-----------

-----------

LƯU XUÂN PHÚC

NGHIÊN C U M T S ð C ðI M B NH LÝ C A B NH DO VI
KHU N STAPHYLOCOCUS AUREUS GÂY NÊN TRÊN ðÀN GÀ
ROSS 308 NUÔI T I TRUNG TÂM NGHIÊN C U GIA C M TH Y
PHƯƠNG VÀ BI N PHÁP PHÒNG TR

LU N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P

Chuyên ngành

: Thú y

Mã s

: 60.64.01.01

Ngư i hư ng d n khoa h c:
1. TS. NGUY N TH NGA
2. TS. S

HÀ N I – 2014

THANH LONG


L I CAM ðOAN

Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên c u c a riêng tơi. Các s
li u, k t qu nêu trong lu n văn là trung th c và chưa t ng ñư c ai cơng b
trong b t kỳ cơng trình nào.
Tơi xin cam đoan r ng các thơng tin trích d n trong lu n văn ñ u ñã
ñư c ch rõ ngu n g c.

Tác gi lu n văn

Lưu Xuân Phúc

H c vi n Nông nghi p Vi t Nam – Lu n văn th c s Khoa h c Nông nghi p

i


L I C M ƠN

ð hoàn thành b n lu n văn này trư c h t tôi xin bày t lòng bi t ơn
sâu s c t i TS. Nguy n Th Nga, TS. S Thanh Long và t p th ban lãnh đ o,
cán b cơng nhân viên Trung tâm nghiên c u gia c m Th y Phương, giáo
viên b môn Ngo i S n – Khoa Thú y trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i,
B môn v sinh thú y – Vi n thú y ñã t n tâm hư ng d n, ch b o và t o ñi u
ki n thu n l i đ tơi hồn thành b n lu n văn này.
Tơi xin bày t lịng bi t ơn chân thành t i t p th cán b nhân viên
Trung tâm nghiên c u gia c m Th y Phương, các anh ch và b n ñ ng nghi p
ñã quan tâm t o ñi u ki n giúp đ tơi trong su t q trình h c t p, làm đ tài
và hồn thành lu n văn.
Tơi xin bày t lịng bi t ơn t i gia đình, b n bè đã chia s , đ ng viên tôi
trong su t th i gian qua.
Tôi xin chân thành c m ơn.
Tác gi lu n văn

Lưu Xuân Phúc

H c vi n Nông nghi p Vi t Nam – Lu n văn th c s Khoa h c Nông nghi p

ii

M CL C
L i cam ñoan…………………………………………………………………..i
L i c m ơn……………………………………………………………………ii
M c l c………………………………………………………………………iii
Danh m c b ng………………………………………………………………vi
Danh m c hình và bi u đ …………………………………………………..vii
M

ð U......................................................................................................1

1.

Tính c p thi t c a ñ tài.........................................................................1

2.

M c tiêu nghiên c u c a ñ tài ..............................................................3

3.

Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài ...............................................3

3.1. Ý nghĩa khoa h c...................................................................................3
3.2. Ý nghĩa th c ti n ...................................................................................3
Chương 1 T NG QUAN TÀI LI U ............................................................4
1.

CƠ S KHOA H C C A ð TÀI.......................................................4

1.1. Vi khu n Sta. aureus .............................................................................4

1.1.1. V trí c a Sta. aureus trong phân lo i vi khu n h c ...............................4
1.1.2. ð c ñi m hình thái, c u trúc ..................................................................5
1.1.3. Phân lo i S. aureus ................................................................................6
1.1.4. Tính ch t ni c y .................................................................................8
1.1.5. S c ñ kháng .........................................................................................9
1.1.6. ð c t ru t enterotoxin c a Sta. aureus...............................................10
1.2. B nh do vi khu n Sta. aureus gây ra....................................................15
1.2.1. Nguyên nhân gây b nh ........................................................................16
1.2.2. D ch t h c ..........................................................................................17
1.2.3. Tri u ch ng .........................................................................................18
1.2.4. B nh tích .............................................................................................19
1.2.5. Ch n đốn b nh...................................................................................20
1.2.6. Bi n pháp phịng tr b nh.....................................................................22
2.

TÌNH HÌNH NGHIÊN C U TRONG VÀ NGOÀI NƯ C ................24
iii

H c vi n Nông nghi p Vi t Nam – Lu n văn th c s Khoa h c Nông nghi p


2.1. Tình hình nghiên c u trong nư c.........................................................24
2.2. Tình hình nghiên c u

nư c ngồi .....................................................25

Chương 2 ð I TƯ NG, N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP
NGHIÊN C U...................................................................................27
2.1. ð i tư ng và ph m vi nghiên c u........................................................27
2.2. N i dung nghiên c u ...........................................................................27

2.2.1. Xác ñ nh t l nhi m S. aureus trên gà Ross 308. ................................27
2.2.2. Nghiên c u m t s ñ c ñi m b nh lý c a b nh do Sta. aureus gây ra
gà.....................................................................................................................27
2.2.3. Nghiên c u bi n pháp phòng tr b nh ..................................................28
2.3. V t li u nghiên c u .............................................................................28
2.4. Phương pháp nghiên c u .....................................................................28
2.4.1. Phương pháp xác ñ nh t l nhi m b nh do Sta. aureus gây nên
trên ñàn gà...........................................................................................28
2.4.2. Phương pháp theo dõi tri u ch ng lâm sàng c a gà b b nh.................28
2.4.3. Phương pháp xác ñ nh b nh tích đ i th ..............................................28
2.4.4. Phương pháp phân l p vi khu n Staphylococus gây b nh cho
gà Ross 308.........................................................................................29
2.4.5. Phương pháp xác ñ nh kh năng m n c m v i kháng sinh c a
ch ng vi khu n. ...................................................................................32
2.4.6. Phương pháp th nghi m hi u l c c a 3 phác ñ ñi u tr b nh cho gà.......33
2.4.7. Phương pháp x lý s li u ...................................................................33
Chương 3 K T QU VÀ TH O LU N....................................................34
3.1. T l nhi m Sta. aureus trên gà Ross 308............................................34
3.1.1. T l nhi m Sta. aureus trên ñàn gà Ross 308 nuôi t i Trung tâm
nghiên c u gia c m Th y Phương. ......................................................34
3.1.2. T l nhi m Sta. aureus theo l a tu i ..................................................34
3.1.3 T l nhi m Sta. aureus s gà theo phương th c nuôi ..........................37
3.1.4. T l nhi m Sta. aureus

gà theo mùa v ...........................................39

H c vi n Nông nghi p Vi t Nam – Lu n văn th c s Khoa h c Nông nghi p

iv

3.2. ð c ñi m b nh lý, lâm sàng b nh do Sta. aureus gây ra
3.2.1. Tri u ch ng lâm sàng c a b nh
3.2.2. B nh tích c a b nh

gà...............41

gà theo các giai ño n tu i. ..............41

gà theo các giai ño n tu i ..................................44

3.2.3. Phân l p vi khu n Staphylococus gây b nh cho gà Ross 308..............46
3.2.4. M t s đ c tính c a vi khu n S.aureus phân l p ñư c..........................47
3.3.

Xác ñ nh kh năng m n c m c a vi khu n phân l p ñư c v i
kháng sinh...............................................................................................49

3.4. K t qu ñi u tr gà Ross 308 b b nh do Sta. aureus gây nên..............51
K T LU N VÀ ð NGH ........................................................................53
1.

T l nhi m Sta. aureus trên gà Ross 308............................................53

2.

ð c ñi m b nh lý, lâm sàng b nh do Sta. aureus gây ra

3.

Nghiên c u bi n pháp phòng tr b nh ..................................................53

gà...............53

TÀI LI U THAM KH O...........................................................................55

H c vi n Nông nghi p Vi t Nam – Lu n văn th c s Khoa h c Nông nghi p

v


DANH M C B NG
STT

TÊN B NG

TRANG

B ng 4.1. T l nhi m Sta. aureus trên ñàn gà Ross 308 nuôi t i Trung tâm
nghiên c u gia c m Th y Phương ................................................ 34
B ng 4.2. T l nhi m Sta. aureus theo tu i gà ............................................ 35
B ng 4.3 T l nhi m Sta. aureus

gà theo phương th c nuôi..................... 37

B ng 4.4 T l nhi m Sta. aureus

gà theo mùa v ..................................... 39

B ng 4.5 Tri u ch ng lâm sàng theo các giai ño n tu i................................ 42

B ng 4.6. B nh tích lâm sàng c a gà Ross 308 b nhi m Sta. aureus ........... 46
B ng 4.7. K t qu phân l p vi khu n Sta. aureus t gà Ross 308 nhi m b nh
..................................................................................................... 47
B ng 4.8. M t s ñ c tính c a vi khu n Sta. aureus phân l p ñư c .............. 47
B ng 4.9 K t qu kháng sinh ñ ................................................................... 49
B ng 4.10. K t qu ñi u tr b nh do S. aureus gây ra

H c vi n Nông nghi p Vi t Nam – Lu n văn th c s Khoa h c Nông nghi p

gà Ross 308 ........... 51

vi


DANH M C HÌNH VÀ BI U ð
STT

TÊN HÌNH

TRANG

Hình 1: Hình thái vi khu n Sta. aureus........................................................... 6
Hình 4.1. Bi u ñ t l nhi m Sta. aureus theo tu i gà................................. 36
Hình 4.2. Bi u đ t l nhi m Sta. aureus

gà theo phương th c ni ........ 39

Hình 4.3. Bi u ñ t l nhi m Sta. aureus

gà theo mùa v ........................ 41

H c vi n Nông nghi p Vi t Nam – Lu n văn th c s Khoa h c Nông nghi p

vii


DANH M C CÁC CH

VI T T T VÀ KÝ HI U

STT
1
2
3
4
5
6

Tên vi t t t
Sta. aureus
TSA
SE
%
m

7

mm

Minimét

8

kg

Kilơgam

0

C

Tên đ y đ
Staphylococcus aureus
Tryptic soy agar
Staphylococcal enterotoxin
Ph n trăm
Micromét
ð C

H c vi n Nông nghi p Vi t Nam – Lu n văn th c s Khoa h c Nông nghi p

viii


M

ð U

1. Tính c p thi t c a đ tài
Vi t Nam là nư c có hơn 70% dân s làm nông nghi p v i hai ngành

s n xu t chính: tr ng tr t và chăn ni. Trong đó, chăn ni đã và đang tr
thành ngành mũi nh n trong s n xu t nông nghi p, góp ph n quan tr ng vào
s phát tri n kinh t - xã h i c a ñ t nư c.
Trong nh ng năm g n đây, chăn ni gia c m đang chi m m t v trí
quan tr ng và ln đư c quan tâm hàng đ u vì nó có kh năng đáp ng nhanh
nhu c u th c ph m ph c v cho con ngư i.
Th t và tr ng gia c m là th c ph m có giá tr dinh dư ng cao, tương ñ i
ñ y ñ và cân b ng v các axit amin thi t y u, ñ ng th i d ch bi n, d ăn,
ngon mi ng, phù h p v i th hi u c a ngư i tiêu dùng

m i l a tu i.

Chính vì v y, chăn ni gia c m ngày càng có nh ng bư c phát tri n
vư t b c v c s lư ng và ch t lư ng, đóng vai trị khơng th thi u trong s
phát tri n kinh t - xã h i, c i thi n kinh t gia đình, góp ph n vào vi c xóa
đói gi m nghèo

các đ a phương. Theo báo cáo c a T ng c c th ng kê tính

đ n tháng 01/10/2012 t ng đàn gia c m trên c nư c ñ t 316,2 tri u con, tăng
trên 50% so v i năm 2000.
nư c ta hi n nay, các h gia đình chăn ni gà ch y u v i s lư ng
ít, chu ng tr i đơn gi n; nh ng gia đình chăn ni gà công nghi p v i quy mô
nh cũng v n ch là chăn nuôi bán công nghi p. V n đ v sinh thú y trong
chăn ni gà chưa ñư c quan tâm ñúng m c, d ch b nh thư ng x y ra, gây tr
ng i cho vi c phát tri n chăn nuôi, gây thi t h i kinh t cho nhi u gia đình và
cơ s chăn nuôi gà.
Staphylococcosis là b nh nhi m trùng c p ho c mãn tính do vi khu n
Staphylococcus aureus (Sta. aureus) gây ra cho gia c m

nhi u nư c trên th

gi i. B nh không ch gây thi t h i cho ngành gia c m mà cịn liên quan đ n
H c vi n Nơng nghi p Vi t Nam – Lu n văn th c s Khoa h c Nông nghi p

1


s c kho c ng ñ ng b i s hi n di n c a vi khu n này trong các s n ph m
ñ ng v t như th t, tr ng. ð c đi m chính là gây viêm kh p, viêm da và gây
nên các

viêm

các cơ quan n i t ng như gan, tim, ph i, viêm túi lịng đ

gà con. ð c bi t vi khu n Sta. aureus cịn có th gây ng đ c cho con ngư i
n u ngư i tiêu dùng s d ng th c ph m nhi m Sta. aureus . T l ch t do
b nh gây nên cho gia c m thư ng khơng c đ nh và giao ñ ng kho ng t

3-

10% gây thi t h i không nh trong chăn nuôi gia c m.
Trên th gi i đã có r t nhi u cơng trình nghiên c u v vi khu n Sta.
aureus gây b nh trên gia c m ñ c bi t trên đàn gà Broiler.

nư c ta cũng có

nhi u cơng trình nghiên c u v vi khu n này nhưng ch y u là nh ng nghiên
c u liên quan ñ n s có m t c a Sta. aureus trên th c ph m.

Qua th i gian theo dõi tình hình d ch t t i Trung tâm nghiên c u gia
c m Th y phương và m t s đ a phương chúng tơi th y trên đàn gia c m ñ c
bi t là gà Ross 308 có nhi u bi u hi n c a b nh do Sta. ureus như viêm kh p,
viêm gan có

áp xe trên gan, viêm da… Tuy t l ch t vì b nh này khơng cao

nhưng khi gia c m nhi m b nh thư ng ph i lo i th i vì đó là nh ng gia c m
đư c ni làm gi ng, đ c bi t khi gà tr ng b m c b nh còn d n đ n t l
phơi, t l

p n gi m rõ r t.

ð phịng tr b nh này ngồi vi c áp d ng các bi n pháp v sinh an toàn
sinh h c c n ph i phân l p và hi u bi t v

đ c tính c a vi khu n

Staphylococus đ t đó có th có bi n pháp gi m thi u nh ng thi t h i do
b nh gây nên. Xu t phát t th c ti n này chúng tôi th c hi n ñ tài: “Nghiên
c u m t s ñ c ñi m b nh lý c a b nh do Sta. aureus gây nên trên đàn gà
Ross 308 ni t i Trung tâm nghiên c u gia c m Th y Phương và bi n
pháp phòng tr ”.

H c vi n Nông nghi p Vi t Nam – Lu n văn th c s Khoa h c Nông nghi p

2


2. M c tiêu nghiên c u c a ñ tài

- Xác ñ nh ñư c t l nhi m b nh do Sta. aureus gây ra trên ñàn gà
Ross 308 nuôi t i Trung tâm nghiên c u gia c m Th y Phương theo l a tu i,
phương th c ni, mùa v .
- Xác đ nh đư c m t s ñ c ñi m b nh lý, lâm sàng b nh do Sta. aureus
gây ra trên ñàn gà Ross 308 nuôi t i Trung tâm nghiên c u gia c m Th y Phương.
- Phân l p vi kh n Sta.aureus trên gà nghi m c b nh.
- Xác ñ nh kh năng m n c m c a vi khu n phân l p ñư c v i kháng
sinh và đưa ra phương pháp phịng tr b nh hi u qu nh t.
3. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài
3.1. Ý nghĩa khoa h c
K t qu c a ñ tài “Nghiên c u m t s ñ c ñi m b nh lý c a b nh do
Sta. aureus gây nên trên đàn gà Ross 308 ni t i Trung tâm nghiên c u
gia c m Th y Phương và bi n pháp phòng tr ” là nh ng thơng tin khoa h c
v đ c đi m d ch t , b nh lý và lâm sàng b nh do Staphylococcus gây ra trên
gà t i Trung tâm nghiên c u gia c m Th y Phương, đ ng th i có cơ s khoa
h c đ xây d ng quy trình phịng tr b nh Sta. aureus cho gà có hi u qu
cao.
3.2. Ý nghĩa th c ti n
K t qu c a ñ tài là cơ s ñ khuy n cáo ngư i chăn ni gà áp d ng
các bi n pháp phịng tr b nh do Sta. aureus gây ra, nh m h n ch t l nhi m
Sta. aureus cho gà, h n ch thi t h i do Sta. aureus gây ra, góp ph n nâng cao
năng su t chăn ni, thúc đ y chăn ni gà nói riêng và chăn ni gia c m nói
chung phát tri n.

H c vi n Nông nghi p Vi t Nam – Lu n văn th c s Khoa h c Nông nghi p

3


Chương 1

T NG QUAN TÀI LI U
1. CƠ S

KHOA H C C A ð TÀI

1.1. Vi khu n Sta. aureus
1.1.1. V trí c a Sta. aureus trong phân lo i vi khu n h c
Staphylococcus là lo i c u khu n, bao g m c
(Micrococcus, Planococcus và Deinococcus), gi ng k

gi ng hi u khí
khí tuỳ nghi

(Staphylococcus, Stomacoccus, Streptococcus, Leuconostos, Pedio coccus,
Aerococcus và Gemella) và gi ng k khí (Peptococcus, Peptostreptococcus,
Ruminococcus, Coprococcus và Sarcina). H

Micrococcaceae g m b n

gi ng: Micrococcus, Stomacoccus, Planococcus và Staphylococcus. Nh ng
đ c tính khác nhau c a c u khu n Gram (+) g m: s s p x p c a t bào, hi u
khí b t bu c, k khí tuỳ nghi hay vi hi u khí, k kí b t bu c, ph n

ng

catalase, s hi n di n cytochromes, s n ph m lên men t quá trình k khí,
peptidoglycan, axít teichoic trong thành t bào vi khu n (Scott E. M. và cs,
2000) [41].
Phân lo i c a vi khu n Staphylococcus như sau:
Gi i: Prokaryote

Phân lo i: Firmicute
L p: Firmibacteriales
H : Micrococceae
Gi ng: Staphylococcus
Loài: aureus
Hi n nay có 32 lồi Staphylococcus trong đó ph bi n nh t là loài Sta.
aureus.
Năm 1871, Von Recklinghausen, nhà khoa h c ngư i ð c l n ñ u tiên
theo dõi c u khu n trong th n t m t b nh nhân ch t do nhi m trùng máu.
H c vi n Nông nghi p Vi t Nam – Lu n văn th c s Khoa h c Nông nghi p

4


Năm 1880, Alexxander Ogston (bác sĩ ph u thu t ngư i Sc t-len) và
Louis Pasteur ñã ch ng minh áp xe viêm m là do c u khu n gây ra. Ogston
ñã theo dõi hai lo i c u khu n: m t lo i t o thành chu i g i là Streptococcus
và m t lo i ñ ng thành chùm g i là Staphylococcus. Ogston tin tư ng vào s
khám phá c a mình và đ t tên cho c u khu n ñ ng chùm là Staphylococcus.
Ogston đư c cơng nh n là ngư i khám phá và ñ t tên cho t

c u –

Staphylococcus vào năm 1882.
ð n năm 1884, Rosenbach là ngư i phân l p Staphylococcus d a trên
cơ s tên c a nhà khoa h c Ogston và ñ t tên cho c u khu n t o khu n l c
màu vàng là Staphylococcus pyrogen aureus (d n theo Scott E. M. và cs,
2000) [41].
V l ch s , vi c phân lo i Staphylococcus cũng đã có nhi u tranh lu n,
b i vì b t kì h th ng phân lo i nào cũng d a vào quan ñi m cá nhân c a m i

nhà khoa h c và vi c phân lo i v n ti p t c s x y ra khi có nh ng k thu t,
nh ng thông tin t t hơn m i hơn.
Tên Staphylococcus có ngu n g c t ti ng Latinh, staphylo (chùm nho)
và coccus (h t). Staphylococcus là nh ng t bào hình c u, Gram (+), đư ng
kính 0,5 - 1,5 m, có th đ ng riêng r , t ng đơi, có d ng chu i ng n (3 - 4 t
bào) ho c chùm không theo m t tr t t nào c . S hình thành chùm thư ng
x y ra trong quá trình vi khu n phát tri n trên môi trư ng ñ c, do k t qu c a
s phân chia t bào q nhi u. Staphylococcus khơng di đ ng, khơng sinh nha
bào, nang thì có m t trong nh ng t bào còn non, nhưng bi n m t khi t bào
giai ño n pha n ñ nh. Màu s c khu n l c trên môi trư ng khơng ch n l c như
tryptic soy agar (TSA) có th màu kem ñ n màu h ng sáng.
1.1.2. ð c đi m hình thái, c u trúc
1.1.2.1. Hình thái
Sta. aureus thu c gi ng Staphylococcus, do đó mang nh ng tính ch t
chung c a Staphylococcus. Sta. aureus là nh ng vi khu n hình c u, khơng di
H c vi n Nông nghi p Vi t Nam – Lu n văn th c s Khoa h c Nông nghi p

5


ñ ng, gram dương, ñư ng kính 0,5 - 1,5 µm, t bào x p thành hình chùm nho,
khơng di ñ ng. Thành t bào kháng v i lysozyme và nh y v i lysotaphin, m t
ch t có th phá h y c u n i pentaglycin c a t c u.

Hình 1: Hình thái vi khu n S. aureus
1.1.2.2. C u trúc
C u trúc kháng nguyên c a Sta. aureus r t ph c t p. M t s ch ng có
giáp mơ ch a glucosaminouronic acid, manosaminouronic acid, lysine,
glutamic acid, glycine, alanine ho c glucosamine. Vi khu n có nhi u men và
đ c t , d a vào đó có th phân lo i đ c l c và tính ch t gây b nh như

hyaluronidase (y u t

lan truy n), deoxyribonuclease, fibrinlysin, lipase,

protease, hamolysin, leukocidin, ñ c t gây ho i t da (dermonecrotic toxin),
ñ c t gây dung huy t, ñ c t gây tróc da (exfoliative toxin) và đ c t ru t
(enterotoxin).
1.1.3. Phân lo i Sta. aureus
ð phân lo i Sta. aureus có th d a vào nh ng căn c sau:
1.1.3.1. D a vào kháng nguyên
D a vào hi n tư ng ngưng k t v i huy t thanh ñ , ngư i ta chia thành
18 type huy t thanh c a Sta. aureus.
D a vào phương pháp mi n d ch h c, ngư i ta phân tích đư c t c u có
các kháng nguyên:

H c vi n Nông nghi p Vi t Nam – Lu n văn th c s Khoa h c Nông nghi p

6


- Kháng nguyên Polysaccharide A

vách g m có 1 mucopeptide và 1

acide ribitol teichoic.
- Kháng nguyên protein

ngoài vách.

1.1.3.2. D a vào phage

S ký sinh c a phage trên vi khu n có tính đ c hi u cao đ c bi t là vi khu n
Sta. aureus, vì đây là vi khu n gây nhi m trùng nhi u nh t trên ngư i.
Phân lo i Sta. aureus d a vào phage như sau:
Nhóm I: 29, 52, 52A, 79, 80
Nhóm II: 3A, 3B, 3C, 55, 71
Nhóm III: 6, 7, 42E, 47, 53, 54, 75, 77, 83A, 84, 85.
Nhóm IV: 42D
1.1.3.3. D a vào men Coagulase
Trên phương di n gây b nh thì t c u khu n đư c chia làm hai nhóm
chính: có men Coagulase và khơng có men Coagulase.
* T c u có men Coagulase
Nh men này mà trên mơi trư ng ni c y có máu vi khu n t o nên các
khu n l c màu vàng. Do v y, vi khu n này ñư c g i là t c u vàng. Các vi
khu n quan tr ng c a nhóm này là:
Sta. aureus
Staphylococcus intermedius
* T c u khơng có men Coagulase
Do khơng có men Coagulase nên trên mơi trư ng ni c y có máu vi
khu n t o khu n l c có màu tr ng ngà. Trên lâm sàng thư ng g i các vi khu n
này là t c u tr ng.
Các vi khu n nhóm g m:
Staphylococcus epidermidis
Staphylococcus saprophyticus
Staphylococcus haemolyticus
H c vi n Nông nghi p Vi t Nam – Lu n văn th c s Khoa h c Nông nghi p

7


Staphylococcus capitis

Staphylococcus simulans
Staphylococcus hominis
Staphylococcus warneti
Cùng 16 ch ng t c u khu n khác không hi n di n

ngư i.

1.1.4. Tính ch t ni c y
Sta. aureus là nh ng vi khu n hi u khí, đơi khi y m khí tùy ti n, dung
huy t d ng beta. Khi ni c y hi u khí sau 24 gi

370C, vi khu n hình thành

khu n l c d ng S trịn, trơn, đư ng kính t 1 – 3 mm, có màu tr ng ho c màu
vàng. Vi khu n phát tri n t t khi nuôi c y t 18 – 24 gi trên môi trư ng
th ch máu.
Trong Sta. aureus có enzyme catalase phân gi i oxy già gi i phóng oxy
và nư c:
catalase
H2O2

H2O + O2

Sta. aureus cho ph n ng đơng huy t tương dương tính do chúng ti t ra
enzyme coagulase. ðây ñư c xem là tính ch t đ c trưng c a Sta. aureus, là
tiêu chu n ñ phân bi t Sta. aureus v i các t

c u khác. Có hai d ng

coagulase: coagulase - c ñ nh (bound coagulase) g n vào thành t bào và

coagulase - t do (free coagulase) ñư c phóng thích kh i thành t bào. Có hai
phương pháp ñ th c hi n th nghi m coagulase là th c hi n trên lam kính và
trong ng nghi m. Phương pháp lam kính giúp phát hi n nh ng coagulase c

ñ nh b ng cách ph n

ng tr c ti p v i fibrinogen, phương pháp

nghi m phát hi n nh ng coagulase - t

do b ng ph n

ng

ng gián ti p v i

fibrinogen qua c ng h p v i nh ng y u t khác trong huy t tương t o thành
t ng kh i hay thành c c (Collin C. H. và cs, 1995) [21].
T t c các dịng Sta. aureus đ u nh y v i Novobicine, có kh năng tăng
trư ng trong mơi trư ng ch a ñ n 15% mu i NaCl (Tr n Linh Thư c, 2002) [12].
H c vi n Nông nghi p Vi t Nam – Lu n văn th c s Khoa h c Nông nghi p

8


M t s dịng Sta. aureus có kh năng gây tan máu trên mơi trư ng
th ch máu, vịng tan máu ph thu c vào t ng ch ng nhưng chúng đ u có vịng
tan máu h p hơn so v i đư ng kính khu n l c. H u h t các dịng Sta. aureus
đ u t o s c t vàng, nhưng các s c t này ít th y khi q trình ni c y cịn
non mà thư ng th y rõ sau 1 - 2 ngày ni c y

nhi t đ phịng. S c t ñư c

t o ra nhi u hơn trong môi trư ng có hi n di n lactose hay các ngu n
hidrocacbonb khác mà vi sinh v t này có th b gãy và s d ng (Collin C. H.
và cs, 1995) [21].
Trên môi trư ng BP (Baird Parker), khu n l c đ c trưng c a Sta.
aureus có màu đen nhánh, bóng, l i, đư ng kính 1 - 1,5 mm, quanh khu n l c
có vịng sáng r ng 2 - 5 mm (do kh năng kh potassium tellurite K2TeO3 và
kh năng th y phân lịng đ tr ng c a lethinase) (Rosamund M. B. và cs,
1995) [37].
Trên mơi trư ng MSA (Manitol salt agar) hay cịn g i là mơi trư ng
Chapman, khu n l c trịn, b ñ u và l i, màu vàng nh t ñ n vàng ñ m và làm
vàng môi trư ng xung quanh khu n l c (do lên men ñư ng manitol) (Mary K.
S. và John L. M, 2002) [32].
Theo ð Ng c Thúy và cs (2006) [11], t c u Sta. aureus s ng hi u khí
ho c y m khí tùy ti n, d m c trên các môi trư ng nuôi c y thông thư ng,
nhi t ñ thích h p là 30 – 370C, nhưng t o s c t t t

200C, pH t 7,2 – 76.

1.1.5. S c ñ kháng
T c u Sta. aureus tương ñ i ch u nhi t và thu c sát khu n.

ñi u ki n

thư ng, nhi t ñ 700C ch t trong 1 gi ; 800C ch t trong 10 – 30 phút; 1000C
ch t trong vài phút. Vi khu n đ kháng v i s khơ h n và đóng băng,
khơ ráo vi khu n s ng trên 200 ngày. Vi khu n có th t n t i

nơi

mơi trư ng có

n ng đ NaCl cao.
M t s ch t sát trùng như axit phenic 3 – 5% di t vi khu n trong 5 – 10
phút; formol 1% di t vi khu n trong 1 gi . C n 700 di t vi khu n trong vài
H c vi n Nông nghi p Vi t Nam – Lu n văn th c s Khoa h c Nông nghi p

9


phút, c n ngun ch t khơng có tác d ng di t t c u khu n. Nơi khô, l nh vi
khu n có s c đ kháng t t.
Ngo i ñ c t do t c u Sta. aureus s n sinh ra có s c đ kháng m nh
v i nhi t ñ .
Vi khu n Sta. aureus nh y c m v i s thay ñ i kháng sinh.
Nguy n Bá Hiên và cs (2012) [5] cho bi t: vi khu n Sta. aureus có s c
đ kháng cao và có kh năng s ng m t th i gian dài trên môi trư ng nuôi c y
ñ c ho c trong d ch ti t. M t s ch ng có kh năng đ kháng cao v i nhi t ñ
và ch t sát trùng, ví d trong dung d ch NaCl 7,5%.
1.1.6. ð c t ru t enterotoxin c a Sta. aureus
Staphylococcal enterotoxin (SE) là nh ng chu i protein đơn có tr ng
lư ng phân t th p, t 25000 - 29000 dalton, m i chu i có nh ng v trí kháng
ngun chun bi t. ð c đi m chính trong c u trúc c a đ c t là vịng cystein
gi a phân t . Vai trò c a nh ng vịng cystein chưa đư c bi t rõ. Tuy nhiên,
ngư i ta ch ng minh đư c chính nh ng vịng cystein này giúp n đ nh c u
trúc phân t và có th góp ph n vào vi c kháng s phân gi i protein. Theo sau
vòng cystein là chu i acid amin c n thi t, ban ñ u ngư i ta nghĩ r ng trình t
này là v trí ho t đ ng, nhưng nh ng thí nghi m thay th amino acid v n chưa

xác nh n ñư c ñi u này.
SE là nh ng protein ñơn gi n, hút m, d tan trong nư c và nư c mu i,
là nh ng protein cơ b n, ñ ñ ng ñi n pI là 7 - 8,6, tr SEG và SEH có đ
đ ng đi n pI tu n t là 5,6 và 5,7. Dù có m t m c ñ tương ñ ng gi a các SE,
nhưng v n có s khác nhau gi a các trình t amino acid làm cho các đ c t có
các v trí kháng ngun khác nhau (Scott E. M. và cs, 2000) [41].
SE giàu lysine, acid aspartic, acid glutamid và tyrosine. H u h t có
vịng cystine t o c u trúc thích h p có th liên quan đ n ho t tính gây nơn.
Chúng có tính n ñ nh cao, kháng v i h u h t các enzyme phân h y protein
và vì th chúng gi đư c ho t tính trong đư ng tiêu hóa sau khi đư c ăn vào
H c vi n Nông nghi p Vi t Nam – Lu n văn th c s Khoa h c Nông nghi p

10


b ng. Chúng còn kháng v i chymotrypsine, rennin và papain (Yves Le Loir
và cs, 2003) [50].
ð c bi t, tính b n nhi t là m t trong nh ng tính ch t quan tr ng nh t
c a các SE trong lĩnh v c an toàn th c ph m. Chúng không b phân h y
1000C trong 30 phút (Tr n Linh Thư c, 2002) [12].
1210C trong 28 phút thì nh ng SE v n gi đư c ho t tính sinh h c
(khi thí nghi m trên mèo) (Naomi Balaban và Avraham Rasooly, 2000) [34],
Tính kháng nhi t c a SE trong th c ph m cao hơn so v i trong môi
trư ng nuôi c y (Yves Le Loir và cs, 2003) [50].
* Phân lo i ñ c t SE
S lo i SE khác nhau

nhi u tài li u khác nhau tùy thu c vào năm phát

hi n và vai trò c a các SE trong các v ng ñ c th c ph m do t c u (Yves Le

Loir và cs, 2003) [50].
Do s lư ng SE khá l n nên r t c n thi t ph i phân lo i và s p x p
chúng. Năm 1962, ngư i ta ñã ñưa ra h th ng s p x p các ñ c t theo b ng
ch cái (Mary S. K. và Mc Killip J. L., 2002) [32].
ð u tiên 5 lo i SE đư c tìm th y và phân lo i d a vào tính kháng
ngun c a chúng, đó là ñ c t A (SEA), ñ c t B (SEB), ñ c t C (SEC),
ñ c t D (SED) và đ c t E (SEE). Trong đó, SEC đư c chia thành SEC1,
SEC2, SEC3. Sau đó, các SE m i cùng v i các gen tương ng ñư c tìm th y
và đánh d u t SEG đ n SER và SEU (seg-ser, seu) (Jogensen H. J. và cs,
2004) [30].
Khơng có đ c t SEF vì F là kí t dùng ñ ch TSST-1 (Scott E. M. và
cs, 2000 [41]; Fueyo J. M. và cs, 2000 [25]). Tuy nhiên s liên quan gi a các
SE m i này ñ n các v ng đ c thì chưa rõ.
Hi n nay h u h t các b test thương m i ch thích h p đ xác đ nh các
đ c t t SEA ñ n SEE là các ñ c t thư ng g p nh t trong các v ng ñ c
(Capucine Letetre và cs, 2003 [19]; Jorgensen H. J. và cs, 2004 [30]).
H c vi n Nông nghi p Vi t Nam – Lu n văn th c s Khoa h c Nông nghi p

11


Theo Rosec J. P. và Gigaud O. (2002) [38] thì có kho ng 5% các v
ng đ c do t c u là do các ñ c t enterotoxin mà ta chưa bi t chính xác là do
lo i đ c t nào gây ra.
Các tác gi Tsen H. Y. và cs, 1996 [48]; Capucine Letetre và cs, 2003
[18] ñ u cho r ng: trong các lo i ñ c t SE thì SEA là đ c t thư ng g p nh t
trong các v ng ñ c do t c u.
Vernozy R. C. và cs (2004) [49] cho bi t: các dịng Sta. aureus t o đ c
t SEA có t n s cao nh t trong các m u th c ph m (61,5%) và trên nh ng
ngư i kh e m nh (53,6%). Ngoài ra, các tác gi cũng nh n th y r ng SEA là

nguyên nhân c a 75% các v ng ñ c do t c u, ti p ñ n là SED, SEC và
SEB, các v d ch do SEE thư ng r t ít g p.
ð c t A: SEA là lo i đ c t có liên quan đ n ng ñ c th c ph m. Gen
cho SEA (entA) đư c mang b i m t bacterio-phage ơn hồ (Betley M. J. và
Mekalanos J. J., 1985 [15]; Borst D. W. và Betley M. J., 1994 [17]).
Phân tích lai c a DNA t phage bi n ñ i entA cho th y r ng phage này
ñã h p nh t vào nhi m s c th c a vi khu n b ng hoà l n và giao nhau c a c
hai, đi u đó làm gene A đ nh v g n v trí g n k t phage. Gen SEA g m có
771 c p base và mã hố cho đ c t A m t đo n 257 amino acid (Huang I. Y.
và cs., 1987) [28].
M t trình t d n đ u t n cùng N không ưa nư c ch a 24 g c amino
acid ñư c x lý t o ra m t d ng hoàn ch nh c a SEA (27.100 dalton) (Betley
M. J. và Mekalanos J. J., 1985) [15].
Có 3 d ng SEA v i 3 ñi m ñ ng ñi n khác nhau t o ra s thay ñ i
trong quá trình x lý ho c s thay đ i d ch mã sau này. SEA hoàn ch nh là
m t phân t protein hai vùng, bao g m 13 barrel và 13 grasp motif (Schad
E. M. và cs, 1995) [40], c u trúc tương t cũng tìm th y trong nh ng đ c t
ru t khác. SEA có v trí k t h p Z2+ liên quan v i s k t n i v i MHC l p II.

H c vi n Nông nghi p Vi t Nam – Lu n văn th c s Khoa h c Nông nghi p

12


Tremaine M. T. và cs (1993) [47] cho bi t, SEA ñư c bi u hi n

gi a

pha hàm m , nhưng khơng b đi u hồ b i gen ñi u hoà agr. Ngư c l i ñ c t
SEB, SEC và SED l i địi h i ch c năng đi u hồ c a gen agr đ bi u hi n t i ña.

ð c t B:
Theo Johns và Khan, 1988 [29], vùng mã hoá c a gen B ch a 900
nucleotide. ðo n ñ u protein c a SEB g m 267 amino acid (31.400 dalton) và
g m m t ñ u peptid N - t n cùng là 27 amino acid t o m t SEB hoàn ch nh.
Gen ent-B là m t nhi m s c th trong m t s ch ng Sta. aureus phân l p t
các trư ng h p ng ñ c th c ph m. Tuy nhiên Shalita và cs, (1977) [42] l i
cho r ng: trong ch ng vi khu n khác, gen này ñư c mang b i m t plasmid
750 kb.
V trí g n k t th th trên t bào T có m t h c nơng (khoang c n) hình
thành b i doamains và phân t MHC l p II g n k t g n k (Papageorgiou và
cs, 1998 [35]).
Fields và cs, (1996) [24] cho bi t: Vi c phân tích v trí g n k t ñi m th
th t bào T (TCR) c a ñ c t SEB, SEA và SEC2 th y có s khác bi t có ý
nghĩa, mà có l gi i thích cho kh năng c a m i siêu kháng nguyên g n k t
vào chu i V - β ñ c hi u.
ð c t C: là m t nhóm nh ng protein b o t n cao có ph n ng chéo
mi n d ch (Bergdoll và cs, 1965) [14].
Ba kháng nguyên phân bi t dư i nhóm C là SEC1, SEC2 và SEC3.
Gen entC3 g m 801 bp và mã hoá m t ño n protein g m 267 amino acid
ch a m t đ u peptid tín hi u g m 27 amino acid. C u trúc gen entC2 ch a
m t c u trúc đ c m 801 bp, mã hố m t đ u 267 amino acid. SEC2 đư c
hình thành do s di chuy n peptide tín hi u, ch a 239 amino acid. ð u t n
cùng C c a 3 lo i ñ c t này ñã ñư c xác ñ nh, ngo i tr m t amino acid b o
t n ñư c thay th trong SEC3 (Hovde C. J. và cs, 1990 [27]).

H c vi n Nông nghi p Vi t Nam – Lu n văn th c s Khoa h c Nông nghi p

13

Gen entC3 có quan h g n v i gen C1, tương đ ng đ n 98% trình t
nucleotic. SEC3 khác SEC2 v i 4 amino acid và SEC1 v i 9 amino acide.
Trình t gi ng nhau gi a gen entC3, entC1 và entB cho th y r ng gen entC1
đư c hình thành do s ph i h p gi a gen entC3 và gen entB (Couch và
Betley, 1989) [23].
ð c t D:
Theo Chang và Bergdoll (1979) [20], ñ c t D là ñ c t ph bi n th
hai có liên quan đ n ng đ c th c ph m. Gene mã hoá SED là entD, gene này
ñ nh v trên plasmid penicillinase 27,6 kilobase t i pIB485.
Gene D có 258 amino acid, bao g m ño n peptide tín hi u ch a 30
amino acid. M t chu i 228 amino acid cho th y trình t tương đ ng cao v i
các Staphylococcal enterotoxin khác. Siêu kháng nguyên SED ph thu c vào
n ng ñ Zn2+ ñ tương tác ái l c cao v i MHC l p II và do v y SED k t h p
v i Zn2+. C u trúc ba chi u c a SED thì tương t v i c u trúc c a các siêu
kháng nguyên c a vi khu n, m c dù SED có kh năng hình thành dimer khi
có s hi n di n c a Zn2+ (Sundstrom M. và cs 1996) [45].
ð c t E: Gene cho SEE là entE mã hoá protein 29 kDa ñư c x lý ñ
t o ra m t d ng protein ngo i bào hồn ch nh có tr ng lư ng phân t 26 kDa.
Chu i DNA xác ñ nh cho th y SEE, SED và SEA có m i quan h g n nhau,
chu i trình t SEE tương ñ ng cao (81%) v i SEA. (Cough J. L. và cs, 1988) [22]
ð c t G: Gene cho SEG mã hoá ti n protein ch a 258 amino-acid mà
nó đư c tách ra thành m t ñ c t v i 233 amino acid. SEG tương ñ ng cao
v i SEB, SEC và SSA (Munson và cs, 1998) [33].
ð c t H: Theo Su Y. C. và Wong A. C. (1995) [44], SHE là m t lo i
ñ c t ñư c phát hi n g n đây có trong lư ng phân t 27.000 dalton. Chu i
amino acid đ u t n cùng NH2 thì khác thư ng và th

nghi m khuy ch tán

mi n d ch không phát hiên ph n ng chéo gi a SHE và các ñ c t xác ñ nh

H c vi n Nông nghi p Vi t Nam – Lu n văn th c s Khoa h c Nông nghi p

14


trư c đó. Do v y s tương đ ng v i clade I là 36- 38%, đi u đó cho th y r ng
SHE là m t ñ c t ru t khơng đư c xác đ nh rõ ràng.
ð c t I: Munson và cs, 1998 [33] cho bi t: Gene ent I mã hoá m t ti n
protein 242 amino-acid. Trình t tín hi u c a ti n ñ c t I ñư c tách ra thành
m t đ c t có 218 amino-acid. SEI có s tương ñ ng th p nh t v i các gene
đ c t khác m c dù nó có s tương ñ ng ñ i v i clade I cao hơn clade II.
ð c t J: ð c ñi m c a đ c t D mã hố trên plasmid ñư c bi u hi n
tr ng thái ñ c m mã hố cho m t đ c t chưa ñư c xác ñ nh trư c ñây, ñã
ñư c xác ñ nh là SEJ. Tr ng thái ñ c m c a SED và SEJ ñư c d ch mã
ngư c chi u và ñư c tách b i m t vùng ho t ñ ng ch a 895 nucleotide có
m t s l p l i đ o ngư c hoàn ch nh, v i m i ph n l p l i có chi u dài 21
nucleotide. Protein SEJ d đốn có 269 amino acid có trình t tương đ ng
đáng k v i SEA, SEE và SED (64 - 66%).
1.2. B nh do vi khu n Sta. aureus gây ra
B nh do Sta. aureus gây ra tương ñ i ph bi n
ñ ng ñ n xương, dây ch ng, kh p, đ c bi t
Ngồi ra có th g p m t s b nh tích
ng, mí m t và các u h t

gia c m, thư ng tác

ph n ng chân và khu u chân.

da, xương c, túi lịng đ , tim, xương

gan, ph i. Hi n tư ng nhi m trùng ñư c ñ c trưng

b i s tăng sinh và thâm nhi m t bào ái toan

dây ch ng, màng ho t d ch và

m t s cơ quan khác. Vi khu n S. aureus gây b i huy t khi n cho gà đ ch t
th c p tính, thư ng g p trong ñi u ki n th i ti t nóng và ghép v i b nh t
huy t trùng.
B nh gây nhi u thi t h i v kinh t cho ngư i chăn nuôi gà và gà tây ñã
làm gi m tăng tr ng, gi m s n lư ng tr ng, gi m t l thân th t khi gi t m .
Trong quá trình ch bi n, ngư i ta th y có m t m i liên h gi a hi n tư ng
chuy n màu xanh c a gan gà tây v i vi khu n Staphylococcus, ñư c g i là h i
ch ng viêm t y xương gan xanh (green – liver – osteomyetilis complex).

H c vi n Nông nghi p Vi t Nam – Lu n văn th c s Khoa h c Nông nghi p

15