Không gian trong tiểu thuyết “Miếng da lừa “ của Balzac

Không gian trong tiểu thuyết “Miếng da lừa “ của Balzac
Tiểu thuyết “Miếng da lừa “ (La Peau de Chagrin _1830 ) giữ một vị trí
đặc biệt trong bộ “Tấn trò đời “ (La Comédie Humaine) của văn hào Balzac. Tác
phẩm là hiện thân sinh động của sự khái quát triết lý về tấn tuồng nhân loại với ý
nghĩa nhân văn sâu sắc. Đồng thời đánh dấu nhiệt hứng của một tài năng đã tiếp thu
được những hình thức xác định, từ đó dòng thép quý sẽ chảy ra để tạo ra những
hợp kim khác đưa lại cho sự nghiệp sáng tác của ông một sự bền vững chắc chắn.
Truyện sử dụng phương thức kỳ ảo như là một phương thức nghệ thuật để chiếm
lĩnh và khám phá cuộc sống. Yếu tố kỳ ảo chi phối hầu hết các yếu tố tổ chức tác
phẩm , trong đó có không gian truyện.
Trong văn học, không gian nghệ thuật có những nét đặc thù. So với hội
hoạ , điêu khắc thì văn học vấp phải nhiều khó khăn trong việc tái hiện đồng thời
tương quan của các sự vật trong không gian. Letxinh đã từng chỉ ra chỗ yếu đó của
văn học “những gì mad con mắt nắm bắt được tức khắc thì nhà thơ phải trình bày
cho chúng ta chậm rãi , theo từng bộ phận, và thường kết quả là , khi cẩm thụ bộ
phân sau thì chúng ra đã quên mất bộ phận trước, ở đây sự đối chiếu các vật thể
trong không gian đã vấp phải tính liên tục của lời nói trong thời gian. Nhưng bù
lại , văn học có khả năng tái hiện không gian trong tính vận động và không gian
mang tính quan niệm của con người “. Với chất liệu ngôn từ , nhà văn có thể dễ
dàng chuyển từ không gian này tới không gian khác mà không gây nên sự hụt hẫng
giãn cách trong tâm trí người đọc. Trong hiện thực , không gian , thời gian , vận
động là hình thức tồn tại của vật chất, trong nghệ thuật không gian là hình thức tồn
tại của hình tượng, Nó thâm nhập vào hình tượng và bộc lộ tính tư tưởng của hình
tượng. Việc chiếm lĩnh và tái tạo không gian trong văn học không chỉ là hoạt động
tái hiện thế giới , mà còn là hoạt động biểu hiện tư tưởng, tình cảm của con người.
1
Đối với Balzac, không gian không phải là một bối cảnh nên thơ cho các
hành động thơ mộng, mà là một môi trường ở đó hoạt động diễn ra , hành động
tiếp xúc với hàng nghìn mối quan hệ. Không gian luôn bắt nguồn từ không gian
hiện thực , nơi câu chuyện diễn ra. Thường các nhân vật của Balzac xuất hiện trong
hai không gian cơ bản “không gian công cộng như sòng bạc , quán ăn, nhà thờ. . ở

đó nhân vật không bao giờ hoà mình được với khối người đang nhốn nhác, mà
luôn trong tình trạng bị cô lập hoá. Kiểu không gian thứ hai là gia đình nhân vật
cũng trong tình trạng cô đơn, hầu như mất đi khả năng giao tiếp thông thường. Các
kiểu không gian này góp phần vào cách nhìn của tác giả về nhân vật , chi phối
cách tả , cách kể, khi dàn chuyện. Nhân vật chính trong tác phẩm này được miêu
tả , khắc hoạ ở cả hai chiều không gian như vậy.
Raphaen de Valentin , thuộc tầng lớp quý tộc sa sút, tài hoa, có nghị lực
nhưng mắc vào vòng ăn chơi , đua đòi, đến mức phải đi tự vẫn. Trên đường đi kết
thức cuộc đời mình, Raphaen được lão già bán đồ cổ cho “miếng da lừa “ có sức
mạnh huyền bí. Nhờ pháp thuật của miếng da, anh ra trở nên giàu có, nhưng mỗi
lần ước nguyện của anh ta được hoàn thành thì miếng da co lại một ít. Cho đến khi
ước muốn cuối cùng được thực hiện xong thì anh ta chết , miếng da cũng tiêu biến.
Từ câu chuyện cuộc đời nhân vật Raphaen, tác giả đặt ra một vấn đề có tính triết
luận giữa các ước muốn và có thể , giữa khát khao và hành động.
Truyện diễn ra vào “ tháng 10, năm ngoái “ tức là gần trùng với thời điểm
hiện tại. Không gian là tại Paris. Điều đó làm cho câu chuyện gần với đời thường.
Nhân vật được “ném” ngay vào không gian của sòng bạc , với thảm, sàn nhà mòn
vẹt, bẩn thou, các bức tường phủ một tấm giấy bang nhờn, cao ngang đầu người,
các ghế độn rơm xuềnh xoàng. Râphaen bứơc vào với một “điều khủng khiếp bí
mật nào đó, nét mặt của anh đượm một cái duyên u ám, con mắt nhìn biểu lộ
những cố gắng vô hiệu của hàng nghìn mối hy vọng không thành”. Đó là lúc anh ta
quyết định ném đồng bạc cuối cùng xuống chiếu bạc, mong thay đổi được hoàn
cảnh hiện tại. Kiểu không gian khai truyện trực tiếp này mang đặc trưng rất riêng
2
của Balzac và cũng là kiểu khai truyện nói chung của Tấn trò đời. Trên cơ sở một
không gian , thời gian cụ thể , kiểu khai truyện này thực hiện chức năng văn bản
hoá về mặt xã hội và xác lập trường nhìn trần thuật cũng như mặc định đối tượng
trần thuật. Nó đưa độc giả vào môi trường xã hội cụ thể, cho thấy khuôn mặt ban
đầu của nhân vật. Trong không gian nhốn nháo , xô bồ , bon chen đó , cố gắng
cuối cùng của Raphaen đã tan biến. Anh ta mất tất cả , tuyệt vọng, đường cùng dẫn

đến quyết định ra cầu sông Sein tự vẫn. Thời gian diễn ra trong vài tiếng đồng hồ,
không gian là không gian công cộng, là những con đường ồn ào nhưng trống vắng.
Giữa không gian và thời gian không khớp nhau. Thời gian tỏ ra quá thừa mà con
đường dẫn đến nơi tự tử lại quá ngắn. Điều đó như muốn kéo dài thời khắc
Raphaen kết thúc cuộc đời. Bước chân đưa anh ta tới gian hàng bán đồ cổ và tại
đây anh ta đã được trao cho “Miếng da lừa “huyền bí.
Bao trùm lên câu chuyện là một không khí tĩnh lặng, huyền bí bởi những
cổ vật hiện diện quanh Raphaen. Không gian như được nhân lên tầng tầng , lớp lớp
qua sự hiện diện của những cổ vật lẫn trí tưởng tượng. ”Một pho tượng đá hoa ngồi
trên một chiếc cột xoắn và rực rỡ màu trắng, nói với anh những thần thoại mê ly
của Hy Lạp và Iiomi “ , “ Một chiếc bình muối do xưởng Benvơnutơ Xenlinhi chế
tạo, đưa anh trở lại giữa thời kỳ Phục Hưng. Anh nhìn thấy trên bức đá chạm
những cuộc chinh phục của Alecxăng “. Rồi những vật thị hiếu, quá đắt nhất của
những tay phá gia, ” những đồ đạc do bàn tay thiên tài tạo nên được chất đống một
cách rẻ rúng. Không gian đặc quánh một màu đen. Thứ ánh sáng duy nhất được
phát ra từ chiếc đèn của ông lão bán đồ cổ. ánh sáng yếu ớt ấy không đủ để xua đi
bóng tối mà còn tăng thêm không khí huyền bí, trầm lặng và có phần rời rạc nơi
đây. Lịch sử của nhân loại qua hàng mấy mươi thế kỷ đang được hiện hữu quanh
đây. Tất cả như dồn nén lại để giải đáp câu hỏi của muôn đời về cái ước muốn và
cái có thể , về khả năng và hiện thực. Đây cũng là không gian cho cái kỳ ảo xuất
hiện _ “miếng da lừa “ với dòng chữ Phạm bí ẩn có nguồn gốc từ phương Đông
như đẩy câu chuyện về cõi xa xăm, mơ hồ , đến với thế giới của phép thuật, của
3
những điều kì diệu. Lão bán đồ cổ , được miêu tat trong trạng thái đứng hoàn toàn
phù hợp với không gian gian hàng, đứng như một chứng nhân lịch sử, chứng nhân
của thời gian, như một “lời khuyên bằng xương, bằng thịt”. Trong ý nghĩa đó, lời
độc thoại của lão có giá trị nhân văn to lớn. Nó là lời kêy gọi con người giữ lại cái
thăng bằng của cuộc sống , là lời khuyên đạo đức với những kẻ đang đứng vào
phút chót. Không gian mà Raphaen và lão già bán đồ cổ đứng vừa rộng, vừa hẹp.
Hẹp bởi nó chỉ gói gọn trong gian hàng bán đồ cổ, sòng bạc , rộng bởi xung quanh

sòng bạc là vực thẳm của sự sụp đổ , xung quanh gian hàng đồ cổ là di chứng cảu
hàng mấy chục thế kỷ. Và ở ven rìa cái thực , các ảo đó, con người hiện ra nhỏ
bé , hãi hùng
Rời xa không gian của gian hàng bán đồ cổ, Balzac đưa người đọc tới một
Pari hoa lệ , khi ước muốn đầu tiên của Raphaen đựơc thực hiện. Đó là ước muốn
có một bữa tiệc đế vương, trong đó mọi thứ lạc thú đều quy về một lạc thú. Nếu
trên là không gian của đêm đen bí ẩn thì không gian ở đây rực rỡ ánh sáng của nến
của “đồ pha lê toả sáng như sao màu sắc cầu vồng “, lộng lẫy huy hoàng của lụa là,
vàng son. Nhưng không khí ngột ngạt, bức bối bởi tiếng la hét , cãi lộn, tiếng
cười do men say của rượu đã ngấm, ”ánh sáng trí tuệ tắt đi “. Và đây là thực tại ,
bộ mặt thật của xã hội thượng lưu Pháp “gian hậu phòng và phòng khách nhỏ , la
liệt những người chết, người hấp hối, bày ra hình ảnh một bãi chiến trường “ và
những bộ mặt xanh xao, hốc hác sau một đêm “hành lạc” thay cho vẻ tươi tắn, yêu
kiều trước đó. Không gian đó , con người đó phản ảnh một cuộc sống vô nghĩa
“nhơ nhớp giữa xa xỉ “, ”một sự pha trộn khinh khủng của những hoa lệ và những
khổ cực của con người “. Chính thế giới phù hoa đó đã làm cho biết bao con người
tha hoá nhân phẩm , trượt dài trong vòng tội lỗi trong đó có Raphaen. Bởi ngoài
những lạc thú , con người ta sống không có tình người, sự giao tiếp giữa người với
người chỉ dừng lại ở hàng vi cấu xé lẫn nhau
Rời xa không gian ngột ngạt ấy, tác giả đưa người đọc đến không gian
tĩnh lặng đến lạnh lẽo. Đó là căn nhà của Raphaen sau khi đã thành hầu tước giầu
4
có, một căn nhà sang trọng , mà mỗi phòng là một kì quan, mà ở Pari không đến
hai căn nhà như vậy. Nó khác hẳn với căn phòng trên gác xép mà Raphaen sống khi
còn là một sinh viên nghèo khổ với “những bức tường vàng và bẩn. Mái nhà dốc
thoai thoải và những ngói lở cho nhìn thấy trời”. Hai không gian gắn với hai chặng
đường đời khác nhau của Raphaen. Khi còn nghèo khổ , Raphaen vẫn tràn đâyd
nghị lực, tinh thần sống, anh làm việc ngày đêm không ngừng nghỉ đến mức việc
học tập “đối với tôi dường như là cái vấn đề đẹp nhất “ còn Raphaen bây giờ
“chẳng bao giờ nói lấy một lời im lặng hoàn toàn trong nhà, cũng như ngoài

vườn”. Hình ảnh căn nhà rộng lớn, vắng lặng như biểu tượng cho sự trống trải
trong tâm hồn Raphaen. Anh ta không còn gì để nói, để làm ngoài chế độ ăn uống
vô cùng nghiêm ngặt với mong muốn dành lại sự sống. ”Uớc muốn “ và “có thể “bị
xoá đi trong ngôn ngữ của Raphaen nhưng đã được trả giá rõ ràng bằng cuộc đời
của chính anh. Cho đến những ngày cuối cùng , mọi hi vọng về sự sống đều tan
vỡ, Raphaen rời xa Paris ồn ào, hoa lệ nhưng thiếu vắng tình người , để dưỡng
bệnh tại vùng quê bình lặng.
Không gian mở ra hết sức thanh bình, nên thơ, ấm áp. Những con bò gặm cỏ
trên cánh đồng , ngôi nhà xây bằng đá hoa cương lợp gỗ, những cành nho , những
dây hoa hang, hoa nhài “mọc lan tràn”, hồ nước trong xanh. Có thể nói đây là một
trong những đoạn tả cảnh hiếm hoi trong tác phẩm của Balzac. Thiên nhiên trong
văn của Balzac thường ít được chú trọng khắc hoạ, thường được miêu tả ở góc độ
hẹp và không phải là nơi thể hiện sự đồng cảm với nhân vật. Trước cảnh thiên
nhiên tươi tắn ấy, lòng Raphaen vẫn trĩu nặng một nỗi ưu tư , đau buồn cho cuộc
đời mình. Kết thúc tác phẩm là cái chết đau đớn của Raphaen bên cạnh người bạn
tình trong gian phòng khách của ngôi nhà. Đây là cách kết thúc số phận của nhân
vật thường gặp ở tác phẩm của Balzac. Các nhân vật đa phần chết trong không gian
nhỏ hẹp, trong đơn côi như làm tăng thêm tấn bi kịch của cuộc đời nhân vật.
Có thể nói, không gian trong tiểu thuyết của Balzac vừa mang tính chất cổ điển,
vừa mang tính chất hiện đại. Cổ điện ở tính biệt lập đơn lẻ, hiện đại bởi nó gắn với
5