về tín ngưỡng thờ thành hoàng làng trong thời kỳ hiện nay

Đại học quốc gia Hà nội
đại học khoa học xã hội và nhân văn
Khoa tâm lý học
****
Tiểu luận môn Dân tộc học
Về tín ngỡng thờ thành hoàng làng
trong thời kỳ hiện nay

Website: Email : Tel : 0918.775.368
I. Đặt vấn đề.
Nói đến tín ngỡng là nói đến quá trình thiêng liêng hoá một nhân
vật đợc gửi gắm vào trong đó một niềm tin tởng của con ngời. Quá trình
ấy có thể là quá trình huyền thoại hoá, lịch sử hoá nhân vật phụng thờ.
Mặt khác, giữa các tín ngỡng đều có những nét văn hoá đan xen và trong
từng tín ngỡng đều có nhiều lớp văn hoá lắng đọng.
Một trong những loại tín ngỡng là tín ngỡng thờ Thành hoàng làng.
Đây là một loại hình tín ngỡng có tự lâu đời, đã và đang ảnh hởng không
nhỏ trong tâm thức ngời Việt và đặc biệt là trong công cuộc xây dựng và
phát huy những nét văn hoá truyền thống. Hoạt động tín ngỡng Thành
hoàng khá phổ biến đối với mỗi làng quê. Ngày nay, hoà cùng với sự
phát triển của xã hội, những hoạt động tín ngỡng đang đợc tái tạo, phát
triển rộng khắp. Vì thế, để duy trì và phát huy tín ngỡng Thành hoàng
làng cần có cái nhìn đầy đủ về nó, trên cơ sở đó rút ra những mặt cần
phát huy, những mặt cần hạn chế, nhằm đóng góp thực hiện việc xây
dựng một nền văn hoá tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc.
I. Khái niệm, nguồn gốc.
1. Khái niệm và nguồn gốc.
Thành hoàng là một từ Hán, nghĩa gốc ban đầu là hoà bao quanh
thành, nếu hào có nớc gọi là trì (thành trì). Khi nói đến Thành hoàng
làng là chỉ vị thần bảo hộ một thành quách cụ thể. Tục thờ cúng vị thần
bảo trợ thành quách tức là Thần thành hoàng đã có ở Trung Quốc từ

xa. Nói nh Pham Kế Bính trong Việt nam phong tục là có từ thời Tam
Quốc. Dấu tích của việc thờ cúng ở Trung Quốc, ngời ta nhớ tới sự kiện
2
Website: Email : Tel : 0918.775.368
năm 550, Mộ Dung Nghiễm thờ Thần thành hoàng. ở Việt Nam, thời
Bắc thuộc, Lý Nguyễn Gia, sau đó là Cao Biền, đã coi thần Sông Tô Lịch
làm Thần thành hoàng của thành Đại La.
2. Đặc điểm tín ng ỡng Thành hoàng làng.
Cũng giống nh việc thờ cũng tổ tiên, việc thờ cũng Thành hoàng
làng ở Việt Nam vừa là tín ngỡng, vừa là đạo lý sống của hậu thế đối với
bậc tiền bối có công với làng xóm, đất nớc. Việc thờ cúng Tổ tiên là một
đạo lý thể hiện ý thức hớng về cội nguồn của gia đình, dòng họ thì việc
thờ cũng Thành hoàng làng cũng là sự tôn vinh các bậc tiền bối, luôn
gắn kết và che chở cho dân làng, là cầu nối giữa quá khứ, hiện tại, tơng
lai.
ở kỷ nguyên độc lập, các vơng triều nh Lý, Trần, Lê đều duy trì
tục thờ Thần thành hoàng của thành Thăng Long. Nhà Nguyễn cho xây
dựng các miếu thờ Thần thành hoàng ở các tỉnh và lập bài vị thờ Thần
thành hoàng các tỉnh trong miếu thờ ở kinh đô Huế.
Với ngời dân ở cộng đồng làng xã, vị thần thành hoàng làng đợc
coi nh một vị thánh. Mỗi làng quê có một vị thánh của mình: trống làng
nào làng ấy đánh, thánh làng nào làng ấy thờ..Vị thánh đó là vị có công
với dân, với nớc, có thể là tớng lĩnh xông pha mặt trận, có thể là vị khai
khoa của làng, có công khai hoang lập ấp, có thể là vị đợc vua sắc
phong... và cũng có thể là vật thiêng, là đấng siêu nhiên mà dân làng thờ
phụng, thậm chí là yêu thần, tà thần nh thần ăn trộm, thần ăn xin, thần
chết trôi...
Nh vậy, có thể thấy, thần linh không hẳn là các đối tợng trừu tợng,
xa xôi mà trái lại rất gần gũi với con ngời, cùng chung sống cộng đồng,
3

Website: Email : Tel : 0918.775.368
và có khác chăng là ở khả năng bảo vệ, bảo hộ cho dân làng khỏi những
bất trắc của cuộc đời. Vì thế, nhiều vị thần đợc dân chọn thờ và cũng có
thể vị phế bỏ nếu thấy không đủ sự uy nghiêm phù hộ độ trì cho họ nữa.
Thần Thành hoàng làng ở các làng quê đợc phụng thờ trong đình
làng và nghè (hay miếu tuỳ theo các gọi của từng địa phơng).
Thành hoàng là nhân vật trung tâm của mọi sinh hoạt văn hoá mà
dân các làng quê cũng nh nhà nghiên cứu văn hoá dân gian gọi là các lễ
hội. Đó là ngày tởng niệm vị thánh của làng. Đối với mỗi ngời dân,
thành hoàng làng là chỗ dựa tinh thần, nơi gửi gắm niềm tin cho họ, giúp
họ vợt qua những khó khăn của cuộc sống đầy sóng gió.
II. Thực trạng và xu hớng tín ngỡng Thành hoàng làng ngày
nay.
Các di tích và hoạt động tín ngỡng Thành hoàng làng từng bị gián
đoạn trong một thời gian dài do chiến tranh. Không ít những đình làng,
miếu thờ có giá trị về mặt kiến trúc nghệ thuật, đã bị phá huỷ và hàng
loạt các Thần tích, sắc phong bị thất lạc, các hoạt động tín ngỡng Thành
hoàng bị lãng quên.
Trong những năm gần đây, hàng loạt các ngôi đình đợc xây dựng
lại, đợc Nhà nớc công nhận, xếp hạng. Các lễ hội đợc mở lại. Thực tế,
việc tái tạo hoạt động tín ngỡng Thành hoàng ngày nay trở nên phổ biến
ở khắp các làng quê. Các hoạt động này nh sợi dây gắn kết cộng đồng
với nhau, góp phần gìn giữ và phát huy các giá trị văn hoá truyền thống.
Nhng bên cạnh đó cũng có nhiều vấn đề phức tạp nảy sinh nh hiện tợng
buôn thần, bán thánh, thơng mại hoá văn hoá, xây dựng các khu di tích
nhằm trục lợi, tranh giành khách thăm quan nh ở Chùa Hơng Hà Tây,
4
Website: Email : Tel : 0918.775.368
một số khu di tích tái tạo lại sự tích Thần thành hoàng hoàn toàn sai lạc
hoặc râu ông nọ cắm cằm bà kia nhằm mục đích đợc xếp hạng hay thu

lợi...
Thành hoàng làng đợc tôn vinh là đại diện tinh thần của làng xóm,
luôn phù hộ, giúp đỡ, che chở dân làng. Trong chừng mực nào đó, Thần
thành hoàng đợc coi là Tổ tiên của làng xóm. Ngày nay, không ít địa ph-
ơng còn tôn vinh các danh nhân thời hiện đại trở thành Thần thành hoàng
làng nh có nơi tôn vinh Chủ tịch Hồ Chí Minh làm vị Đức thánh Tối th -
ợng, tôn vinh các anh hùng liệt sỹ đợc thờ cúng theo phong tục thờ cúng
Thần hoàng làng nh ở Hải Dơng, Hải Phòng...
Một xu hớng nữa nảy sinh đó là thanh niên hiện nay đang giảm
dần đức tin đối với đấng siêu nhiên. Do vậy nhiều việc làng hiện nay
không đợc thanh niên quan tâm mà chủ yếu là do các cụ lão làng đảm
nhận. Điều đó một phần thể hiện sự phát triển của khoa học kỹ thuật,
nâng cao dân trí nhng nó cũng thể hiện sự thờ ơ của thế hệ trẻ đối với
các hoạt động tín ngỡng này.
III. ý nghĩa của tín ngỡng Thành hoàng làng ở Việt Nam
trong giai đoạn hiện nay.
Tín ngỡng Thành hoàng làng ở Việt Nam ngày nay đợc tái tạo rộng
khắp và mang nhiều ý nghĩa quan trọng. Trớc hết đó là việc thờ cúng tôn
nghiêm của tín ngỡng thờ Thần thành hoàng đã phát huy đợc truyền
thống đạo đức, lễ nghĩa, tôn ti, trật tự. Dù dân làng có đi đâu, ở đâu, làm
gì đều hớng về làng xã trong các ngày lễ hội, dịp tế lễ Thần làng. Cũng
từ đó, nhằm giúp con ngời nhất là thế hệ thanh niên không bị hoà tan với
nhịp sống và văn hoá hiện đại. Thứ hai đó là chính các hoạt động này đã
5