nghi thức tamg lễ và thờ cúng của người Tày ở Trùng Khánh - Cao Bằng

Đại học quốc gia Hà Nội
Trờng Đại học khoa học x hội và nhân vănã
Khoa lịch sử
---------------
tiểu luận giữa kỳ
môn: Dân tộc học
Vài nét về nghi thức tang lễ và thờ cúng
của ngời tày ở trùng khánh - cao bằng
Ngời Tày ở huyện Trùng Khánh, tỉnh Cao Bằng chủ yếu sống
bằng nghề trồng lúa nớc, bên cạnh đó trồng thêm hoa màu. Do không
có nghề phụ nên đời sống của c dân ở đây còn nhiều khó khăn. Họ
sống trên nhà sàn làm bằng gỗ, bao gồm 3 tầng, tầng thứ nhất dùng để
nhốt trâu, bò, lợn, gà, vịt, ; tầng thứ hai dành cho ng ời ở; còn tầng
thứ ba dùng để chứa thóc, ngô, khoai, sắn sau mỗi vụ thu hoạch.
Ngôi nhà của ngời Tày ở đây thờng rất rộng, gồm nhiều gian, gian bếp
thờng đợc đặt ở gần cửa sau, còn bàn thờ thì đặt ở gian chính giữa
thẳng với cửa trớc, bớc vào nhà qua cửa trớc đầu tiên sẽ nhìn thấy bàn
thờ. Ngời ta quan niệm rằng để bàn thờ nh thế sẽ đuổi đợc những hồn
ma xấu xa không cho chúng vào nhà làm hại mọi ngời.
1. Trình tự nghi thức tang lễ.
a. Đối với ngời chết là ngời già, ngời đã có gia đình:
Sau khi ngời chết tắt thở thì mọi ngời thân trong gia đình sẽ khóc
thật to để dân làng biết nhà mình có tang. Sau đó họ mang quần áo mới
ra mặc cho ngời chết, thờng mặc 2 quần và 3 áo, sau đó những con
cháu trong nhà sẽ tháo hết những đồ trang sức đang đeo trên ngời. Vì
ngời ta quan niệm rằng các hồn ma sợ kim loại, nếu đeo đồ trang sức
kim loại hồn ma sẽ không dám về để nhận những đồ thờ cúng của
những ngời thân.
Đối với ngời chết tắt thở ở trong nhà thì thi thể của ngời chết sẽ
đợc mang ra trớc bàn thờ, chân quay ra phía cửa chính, thể hiện t thế ra
đi của ngời chết. Thi thể của ngời chết sẽ đợc phủ kín bằng vải trắng.

Sau đó sẽ nhờ một ngời trong làng đi mời thầy mo.
2
Khi thầy mo đến, thầy sẽ dựa vào ngày giờ mà ngời chết tắt thở
để xem lúc nào có thể phát tang. Nếu thầy mo nói có thể phát tang
ngay, thì tang lễ sẽ diễn ra ngay trong ngày hôm đó, còn nếu không
phát tang đợc ngay thì thầy sẽ nói lúc nào có thể. Nhiều khi tang lễ
phải để đến 20, 25 ngày sau mới có thể tiến hành. Trong trờng hợp này
thì thi thể của ngời chết sẽ đợc đem vào quan tài và phải mang đi chôn
ngay sau đó, nhng phải chôn một cách lặng lẽ vào ban đêm và không
đợc tiến hành bất kì một nghi thức gì. Vì ngời ta quan niệm ngời chết
mà cha đợc làm tang lễ thì linh hồn ngời chết sẽ không thể siêu thoát
đợc, sang thế giới bên kia sẽ không đợc họ hàng, tổ tiên tiếp nhận. Do
đó, họ không tiến hành nghi lễ vì sợ những oan hồn đang lu lạc sẽ đến
bắt nạt ngời chết, vì lúc này linh hồn ngời chết đang phải lang thang
không có nơi ở cụ thể. Sau khi chôn cất ngời chết một cách bí mật nh
vậy, tất cả con cháu trong gia đình sẽ trở về nhà và ngồi trớc bàn thờ
suốt đợi cho đến ngày đợc phát tang.
Nghi thức tang lễ đợc bắt đầu bằng việc tất cả những ngời thân
trong gia đình sẽ nhìn mặt ngời chết lần cuối và sau đó các con đẻ của
ngời chế sẽ lần lợt từng ngời rửa mặt, chân, tay cho ngời chết bằng nớc
lá bởi, rồi đa thi thể ngời chết vào quan tài theo lệnh của thày mo.
Quan tài thờng đợc làm to, trớc khi đa thi thể ngời chết vào quan tài,
ngời ta dải một lớp tro bếp, đặt mấy tấm ngói xuống để làm gối cho
ngời chết, đặt thi thể ngời chết vào cùng với quần áo, chăn màn, đồ
dùng cá nhân sau đó đậy lại.
Tang lễ sẽ đợc diễn ra ít nhất là 3 ngày, tùy thuộc vào việc chọn
ngày chôn cất của thầy mo. Trong ngày đầu tiên tất cả con cháu sẽ
không đợc ăn uống, bớc sang ngày thứ 2 sẽ đợc ăn nhng chỉ đợc ăn
chay. Trong những ngày diễn ra tang lễ, tất cả con cái của ngời chết sẽ
phải ngồi bên cạnh quan tài cả ngày lẫn đêm, họ sẽ khóc trong khi

3
khóc họ kể lể về công lao của ngời chết, nỗi đau đớn của mình
Trong ngày đầu tiên này thầy mo sẽ viết những lá bùa treo xung quanh
quan tài để bảo vệ linh hồn ngời chết. Đến đêm bớc sang ngày thứ hai
ngời con trởng sẽ cùng thầy mo ra bến sông để lấy một bát nớc mang
về, nớc đó sẽ đợc thầy mo dùng để làm lễ rửa sạch mọi tội lỗi trớc đây
để ngời chết đợc ra đi thanh thản. Trong khi những ngời thân phải túc
trực bên quan tài thì những ngời dân trong làng sẽ làm một cái nhà dài
bằng khung cây vàu dán giấy kín để khi mang quan tài ngời chết đi
chôn thì sẽ đặt lên quan tài tợng trng cho hình ảnh ngôi nhà che nắng
che ma cho ngời chết khi sang thế giới bên kia.
Trong mấy ngày diễn ra tang lễ, thầy mo sẽ làm việc liên tục, họ
vừa khấn, vừa đọc những lời cầu nguyện để ngời chết khi xuống cõi âm
thì sẽ gặp đợc những điều tốt lành và cầu xin linh hòn tổ tiên hay bảo
vệ linh hồn ngời chết.
Một ngày trớc khi chôn cất, ngời con trởng sẽ cùng thầy mo đi
đến địa điểm chôn cất để chọn nơi đào huyệt. Nơi chôn chất thờng là
bãi đất rộng, cao, có hớng thông thoáng, mỗi dòng họ có một bãi đất
riêng và những ngời cùng hàng trong một họ sẽ đợc chôn chất ngang
hàng nhau.
Ngày và giờ đợc phép mang đi chôn cất sẽ do thầy mo định, nh-
ng thờng là vào buổi sáng sớm. Trớc khi đa quan tài đến nơi chôn cất,
tất cả mọi ngời thân sẽ ra đứng quay lng về phía quan tài, cầm một bát
rợu hất qua trên vai. Việc làm này có nghĩa là thể hiện sự li biệt mãi
mãi giữa ngời chết đối với những ngời thân. Quan tài sẽ do những ngời
dân trong làng khiêng. Khi quan tài đợc nhấc lên thì con cái của ngời
chết sẽ quỳ xuống sát đất để mọi ngời khiêng quan tài đi qua, sau đó
lại đứng dậy chay ra đoạn tiếp theo để quỳ, cứ nh vậy cho đến hết đoạn
đờng trớc nhà.
4

Mỗi một ngời con quỳ càng đợc nhiều lần sẽ càng nhận đợc
nhiều phúc đức do ngời chết để lại. Con trai trởng sẽ cõng một tảng đá
to trên lng dùng để đặt ở đầu mộ, con trai thứ cũng cõng một bó đuốc
cầm theo từ nhà đến nơi chôn cất, con gái thứ sẽ mang theo những đồ
dùng hàng ngày của ngời chết và cả những túi đựng tiền âm vừa đi vừa
dải suốt dọc đờng đến nơi chôn cất. Còn một ngời trong gia đình sẽ
mang theo một con gà trống và một chai rợu.
Đến nơi chôn cất, ngời ta dùng bó đuốc để khua chung quanh
huyệt chôn để xua đuổi những hồn ma lu lạc đi, không cho những hồn
ma đó làm hại ngời chết. Vì ngời ta quan niệm rằng lửa có thể đuổi đợc
tà ma. Sau đó thầy mo sẽ cho con gà trống uống rợu và ném con gà
xuống huyệt chôn. Nếu con gà không gáy tức là ngời chết đã ra đi
thanh thản, nếu con gà gáy thì ngời chết vẫn còn nhiều điều oan khuất
và trăn trở. Tiếp đó đa quan tài xuống huyệt và đắp đất lên thành mộ.
Ngời ta dùng bó đuốc để đốt một đống lửa mang tất cả những đồ
dùng của ngời chết ra đốt, cả vòng hoa của những ngời đến viếng và cả
ngôi nhà làm bằng cây vầu. Ngời ta quan niệm đốt những thứ này đi thì
sang thế giới bên kia ngời chết sẽ nhận đợc những đồ dùng đó. Sau đó
mọi ngời sẽ cởi quần áo tang ra hơ qua đống lửa rồi đi về.
Đối với ngời chết ngoài đồng ruộng hay trên mơng thì sẽ không
đợc mang thi thể vào nhà mà sẽ dựng một cái lán ở trớc nhà và mọi
nghi thức tang lễ sẽ đợc diễn ra ở đó. Vì ngời ta cho rằng, ngời chết đã
bị những hồn ma xấu xa làm hại, nếu đem xác ngời chết vào nhà thì
những hồn ma xấu đó sẽ theo linh hồn ngời chết vào nhà làm hại mọi
ngời. Đối với những ngời này, nghi thức tang lễ vẫn diễn ra theo trình
tự bình thờng.
5