Một số khái niệm chung về tài sản, chế độ tài sản của vợ chồng, tài sản riêng của vợ chồng

Lời mở đầu
Tính chất đặc thù của các quan hệ hôn nhân và gia đình là các quan hệ nhân thân và
quan hệ tài sản gắn liền với các chủ thể nhất định, không thể tách rời, không có tính đền bù
ngang giá. Chính sự giàng buộc này làm nảy sinh các quyền và nghĩa vụ pháp lý giữa họ với
nhau mà trong đó quan hệ tài sản của vợ chồng là một chế định pháp lý không thể thiếu
trong pháp luật Hôn nhân và Gia đình.
Mặt khác mỗi một cá nhân trong xã hội không chỉ gắn bó với gia đình của mình bởi tính
chất cộng đồng dựa trên tình cảm gắn bó hai vợ chồng trong hôn nhân, mà còn bằng tính
độc lập của mỗi người với tư cách là thành viên của xã hội. Do đó, trong đời sống gia đình,
ngoài các các quan hệ tình cảm giữa vợ và chồng, còn có những quan hệ xã hội gắn bó với
người vợ, người chồng với thân thuộc, bạn bè và đồng nghiệp của mình. Những quan hệ này
về mặt nào đó phải dựa trên những điều kiện vật chất nhất định. Do đó luật Hôn nhân và
Gia đình Việt Nam bên cạnh việc quy định quyền sở hữu chung hợp nhất còn thừa nhận
quyền có tài sản riêng của vợ, chồng.Việc ghi nhận này dựa trên những cơ sở lý luận và
thực tiễn sau đây.
I)Cơ sở lý luận của việc ghi nhận quyền có tài sản riêng của mỗi bên vợ chồng.
1.1.Một số khái niệm chung về tài sản, chế độ tài sản của vợ chồng, tài sản riêng của vợ
chồng.
.Tài sản: theo nghĩa từ điển học là “của cải, vật chất dùng vào mục đích sản xuất và tiêu
dùng”còn theo Điều 163 BLDS-2005 thì tài sản “ bao gồm vật, tiền, giấy tờ có giá và các
quyền tài sản”.
.Chế độ tài sản của vợ chồng :Chế độ tài sản của vợ chồng là tổng hợp các quy phạm pháp
luật điều chỉnh về (sở hữu) tài sản của vợ chồng, bao gồm các quy định về căn cứ xác lập tài
sản, quyền và nghĩa vụ của vợ chồng đối với tài sản chung, tài sản riêng; các trường hợp và
nguyên tắc chia tài sản giữa vợ và chồng theo luật định.
.Tài sản riêng của vợ chồng :được hiểu là tài sản của mỗi bên vợ hoặc chồng có trước thời
kỳ hôn nhân hoặc có trong thời kỳ hôn nhân do được tặng cho riêng, thừa kế riêng hay
những đồ trang sức cá nhân được cho riêng vợ hoặc chồng trong ngày cưới…nó thuộc phạm
trù tài sản riêng của công dân đã được ghi nhận trong Điều 58 của Hiến pháp năm 1992 và
BLDS năm 1995. Theo đó mỗi bên vợ hoặc chồng có toàn quyền chiếm hữu, sử dụng và
định đoạt có quyền quyết định sát nhập hay không sát nhập vào khối tài sản chung của vợ

chồng .
1.2.Sơ lược quá trình lịch sử ghi nhận quyền có tài sản riêng của vợ ,chồng trong lịch
sử pháp luật nước ta.
1.2.1.Trong xã hội phong kiến: Do ảnh hưởng nặng nề của hệ tư tưởng nho giáo là
“trọng nam khinh nữ” nên người vợ khi lấy chồng là thuộc hẳn về nhà chồng, là “hiền
thê”của người chồng, người chồng là chủ cột của gia đình, là chủ gia đình đồng thời là chủ
sở hữu các tài sản trong gia đình, có mọi quyền quyết định vì quyền lợi của gia đình nên
pháp luật không cần thiết dự liệu những quy định về tài sản chung hay tài sản riêng của vợ
chồng.
1.2.2.Trong xã hội thời kỳ Pháp thuộc :
Dưới chế độ cai trị của thực dân Pháp nước ta bị chia cắt làm ba miền với ba chế độ
chính trị và pháp luật khác nhau trong đó có các quy định về chế độ hôn sản.
Ở Nam :pluật quy định “tất cả tài sản trong gia đình đều thuộc quyền sở hữu và
quyền quản lý của người chồng trong thời kỳ hôn nhân cũng như sau khi người vợ chết.
Trong trường hợp người vợ chết thì chồng là chủ sở hữu đối với toàn bộ tài sản của gia đình
do hiệu lực của hôn nhân chứ không phải là hưởng gia tài từ người vợ, nhưng nếu người
chồng chết trước thì người vợ có quyền hưởng dụng thu lợi trên toàn bộ tài sản của gia đình
khi còn ở hóa”.Tuy nhiên án lệ lại công nhận trong một số trường hợp người vợ có thể có
quyền có tài sản riêng, bao gồm:các đồ tư trang, tài sản được gia đình tặng cho hoặc được
thừa kế, bất động sản đã ghi rõ tên vợ là chủ sở hữu trong sổ địa chính nhưng sau đó những
án lệ này lại chuyển sang không công nhận quyền này của người vợ.
Ở Bắc Kỳ và Trung Kỳ : do ảnh hưởng của bộ luật dân sự Pháp(1804)nên trong
hai bộ luật là Bộ luật Bắc kỳ và Bộ Luật Dân sự Trung Kỳ thì quy định “Vợ chồng có thể có
tài sản riêng từ chước khi kết hôn, nhưng kể từ khi kết hôn và trong thời kỳ hôn nhân thì các
tài sản riêng đó(bao gồm cả động sản và bất động sản được hợp nhất thành khối tài sản
chung của vợ chồng. Tuy nhiên đó chỉ là sự hợp nhất tạm thời trong thời kỳ hôn nhân chỉ có
những tài sản do hai vợ chồng làm ra trong thời kỳ hôn nhân mới là tài sản chung chính
thức. Khi hôn nhân chấm dứt thì các tài sản riêng của vợ , chồng đã được hợp nhất tạm thời
vào khối tài sản chung của vợ chồng lại được tách ra chia theo nguyên tắc tài sản riêng của
bên nào thì bên đó có quyền lấy lại còn đối với tài sản chung của vợ chồng sẽ được chia đôi.

1.2.3.Trong thời kỳ pháp luật ở Miền Nam nước ta trước ngày thống nhất đất
nước 1954-1975:
Đây là thời kỳ dưới chế độ ngụy quyền Sài Gòn bên cạnh sự ghi nhận tài sản chung của
vợ chồng còn có những quy định về tài sản riêng trong sắc luật số 15/64(Điều 55) và BLDS
năm 1972 (Điều 152) đã dự liệu cho mỗi bên vợ chồng có một khối tài sản riêng bao gồm: “
những bất động sản thuộc quyền sở hữu của mỗi bên vợ ,chồng khi kết hôn (tức là các bất
động sản mà vợ hay chồng đã có từ trước khi kết hôn); Những bất động sản mà mỗi bên vợ,
chồng có được trong thời kỳ hôn nhân do được tặng cho riêng hoặc thừa kế riêng”.
1.2.4.Trong pháp luật Hôn nhân và Gia đình của nước ta từ 1945 cho đến nay:
Năm 1959 bộ luật Hôn nhân và Gia đình đầu tiên của nước ta đời tại điều 15 quy định
“Vợ chồng đều có quyền sở hữu, hưởng thụ và sử dụng ngang nhau đối với tài sản có trước
và sau khi cưới” . Như vậy quy định này thể hiện chế độ tài sản của vợ chồng là chế độ
cộng đồng toàn sản: toàn bộ các tài sản của vợ chồng dù có trước khi kết hôn hoặc tạo ra
trong thời kỳ hôn nhân ,dù vợ, chồng được tặng cho riêng, được thừa kế riêng hoặc cả hai
vợ chồng được tặng cho chung hay được thừa kế chung không phân biệt nguồn gốc tài sản
và công sức đóng góp đều thuộc khối tài sản chung của hai vợ chồng, luật không ghi nhận
quyền có tài sản riêng của mỗi bên vợ chồng. Nhưng đến luật Hôn nhân và Gia đình năm
1986 tuy không ghi nhận chế độ tài sản ước định mà chỉ quy định chế độ cộng đồng tài sản
pháp định áp dụng cho các cặp vợ chồng nhưng lần đầu tiên quyền có tài sản riêng của vợ,
chồng chính thức được ghi nhận trong luật HN&GĐ .Tại Điều 16 “Vợ chồng có quyền có tài
sản riêng, bao gồm các tài sản mà vợ, chồng có được từ trước khi kết hôn, các tài sản mà
vợ hoặc chồng được tặng cho riêng hay được thừa kế riêng trong thời kỳ hôn nhân, người vợ
hoặc chồng có tài sản riêng có quyền nhập hay không nhập vào khối tài sản chung của vợ
chồng”.Đến luật HN&GĐ năm 2000 chế độ tài sản mà pháp luật ghi nhận là chế độ cộng
đồng tạo sản cùng với việc quy định ngày càng cụ thể , chi tiết và rộng hơn quyền có tài sản
riêng của vợ, chồng. Tại khoản 1 Điều 32 “Tài sản riêng của vợ, chồng bao gồm tài sản mà
mỗi người có trước khi kết hôn; tài sản được thừa kế riêng, được tặng cho riêng trong thời kỳ
hôn nhân; tài sản được chia riêng cho vợ, chồng theo quy định tại khoản 1 Điều 29 và Điều
30 của luật này; đồ dung, tư trang cá nhân”.
1.3.Những lý do tất yếu yêu cầu pháp luật phải ghi nhận quyền có tài sản riêng của

mỗi bên vợ chồng.
+ Trước hết do sự phát triển của nền kinh tế , khối lượng tài sản của công dân tăng lên nhu
cầu riêng cũng nhiều hơn ý thức tâm lý tài sản riêng để phục vụ nhu cầu cuộc sống, nghề
nghiệp ,sinh hoạt cá nhân được chủ động hình thành và phù hợp với tâm lý dân tộc mong
muốn tạo lập cho mình một khối tài sản độc lập không bị phụ thuộc, đòi hỏi phải xem xét
đến khả năng tài sản, riêng của mỗi người trong quan hệ vợ chồng, do đó việc coi tất cả tài
sản bất biết nên không hợp lý.
+ Trước khi kết hôn mà mỗi bên vợ hoặc chồng tạo lập được một khố tài sản lớn do công
sức lao động của mình có được khi kết hôn tài sản đó theo luật định đương nhiên trở thành
tài sản chung của hai vợ chồng ,nghĩa là người kia đương nhiên trở thành đồng chủ sở hữu
và có đầy đủ các quyền năng pháp lý như chiếm hữu, sử dụng , định đoạt tài sản đó. Đây là
một điều mâu thuẫn lớn đối với nguyên tắc của bộ luật Dân Sự về xác lập quyền sở hữu tài
sản.
+ Việc xác định tài sản có trước khi cưới là tài sản chung dẫn đến khuynh hướng xấu trong
hôn nhân. Không ít trường hợp kết hôn vì tiền tài , tìm người giàu có để kết hôn chứ không
phải là xuất phát từ tình yêu chân chính, do đó tác động xấu đến mục đích hôn nhân và gia
đình tốt đẹp trong chế độ ta.
+ Khi ly hôn- về nguyên tắc tài sản chung được chia đôi sau đó mới tính tới các yếu tố khác
là không đảm bảo được lợi ích người có tài sản trước khi kết hôn , được tặng cho riêng, thừa
kế riêng trong thời kỳ hôn nhân, đó là trường hợp chưa kể đến tình trạng ngay cả khi hôn
nhân tồn tại ,do mâu thuẫn gia đình, một bên lạm dụng quyền sở hữu chung về tài sản tự
định đoạt tài sản chung mà nguồn gốc chính là của người kia có trước khi kết hôn hoặc
được tặng cho, thừa kế riêng trong thời kỳ hôn nhân hoặc phá tán tài sản không vì mục đích
lợi ích chung của gia đình. Thực tiễn xét xử cho thấy rằng những trường hợp mà một bên vợ
hoặc chồng phạm tội bị tịch thu tài sản hoặc bồi thường thiệt hại cho người khác khi thi
hành án mà không tách tài sản này thành chế độ tài sản riêng thì sẽ làm thiệt hại đến lợi ích
chính đáng của bên kia.
+ Tâm lý dân tộc, họ hàng, chú bác, anh chị em ruột hoặc bạn bè, người thân của một trong
hai người(vợ chồng) chỉ cho riêng, thừa kế riêng nhưng xử lý theo luật 1959 thành của
chung hết là trái với nguyện vọng, tâm tư chính đáng của người lại tặng cho hoặc để lại tài

sản thừa kế ,xâm phạm đến lợi ích chính đáng của người nhận tài sản trái với nguyên tắc tự
định đoạt của công dân.
+ Trong đời sống vợ chồng không chỉ có mối quan hệ qua lại với nhau, với các thành viên
trong gia đình mà còn nhiều mối quan hệ khác nữa. Trong mối quan hệ này ngoài nhu cầu
giao lưu tình cảm họ còn mong muốn có một số tài sản độc lập để giúp đỡ, làm quà lưu liệm
hoặc tham gia các hoạt động xã hội khác..nhu cầu đó là hoàn toàn chính đáng. Do đó chế độ
tài sản chung của vợ chồng đã làm cản trở đến nhu cầu chính đáng của họ, dẫn đến tình
trạng thực tế người vợ hoặc chồng cần chu cấp, đùm bọc, giúp đỡ bà con thân thuộc , bạn bè
nhiều khi phải dấu diếm, thậm chí dối trá vì không muôn mang tiếng động chạm đến tài sản
chung.
+ Cuộc sống gia đình liên quan đến kinh tế và tài chính nếu không ghi nhận quyền có tài sản
riêng của mỗi bên vợ chồng sẽ không bảo đảm tính độc lập của mỗi bên trong việc thực
hiện quyền của mình đối với tài sản và nhu cầu tình cảm riêng thực tiễn cuộc sống cho thấy
việc thực hiện nghĩa vụ của vợ hoặc chồng đối với bố mẹ đẻ già yếu, anh chị em ruột không
có khả năng lao động sẽ là một cản trở lớn khi khối tài sản của vợ chồng do cả hai vợ chồng
cùng định đoạt.
+ Cuối cùng nước ta đang bước vào nền kinh tế thị trường theo định hướng XHCN gia đình
đã trở thành một đơn vị kinh tế trong xã hội do đó vấn đề đặt ra trong gia đình là phải phân
biệt các hình thức sở hữu tạo điều kiện thuận lợi trong các hoạt động kinh tế. Quyền tự do
kinh doanh đã trở thành nguyên tắc hiến định việc làm rõ trách nhiệm pháp lý về tài sản
trong quan hệ thương trường từ trong gia đình đến ngoài xã hội là một yêu cầu tất yếu vì thế
yêu cầu đặt ra là phải ghi nhận quyền có tài sản riêng của mỗi bên vợ chồng là đòi hỏi
khách quan trong luật HN&GĐ.
1.4.Ý nghĩa của việc ghi nhận quyền có tài sản riêng của mỗi bên vợ, chồng
Việc ghi nhận vợ, chồng có quyền có tài sản riêng tạo ra cơ sở pháp lý để vợ, chồng
chủ động tham gia vào các giao dịch dân sự và kinh tế, bảo đảm thỏa mãn nhu cầu vật chất
và tinh thần của các thành viên trong gia đình cũng như cá nhân vợ, chồng. Đồng thời, phân
định rõ trách nhiệm của các bên vợ, chồng trong quản lý, sử dụng và định đoạt tài sản. Qua
đó giúp “minh bạch hóa” các giao dịch dân sự mà mỗi bên chủ thể là vợ, chồng, tạo căn cứ
pháp lý trong giải quyết các tranh chấp liên quan đến tài sản của vợ, chồng, giúp cho người

có quyền (người thứ 3) xác định được nghĩa vụ mà vợ chồng phải thực hiện được bảo đảm
bằng tài sản chung hay bằng tài sản riêng, tức là bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người
có quyền khi vợ chồng là người có nghĩa vụ, lợi ích của cộng đồng và của xã hội vì thế cũng
được bảo đảm
Việc ghi nhận quyền có tài sản riêng của vợ, chồng còn góp phần hạn chế các quan hệ
hôn nhân được thiết lập không dựa trên yếu tố tình cảm chân thành mà được dựa trên yếu tố
vật chất-hôn nhân thực dụng.
II) Cơ sở thực tiễn của việc ghi nhận quyền có tài sản riêng của mỗi bên vợ chồng
2.1.Bản chất pháp lý của việc ghi nhận quyền có tài sản riêng của mỗi bên vợ chồng.
Luật HN&GĐ năm 1986 bên cạnh việc ghi nhận tài sản thuộc sở hữu chung của vợ chồng
còn khẳng định vợ chồng còn có quyền có tài sản riêng tại Điều 16 “Đối với tài sản mà vợ
hoặc chồng có trước khi kết hôn, tài sản được thừa kế riêng hoặc được cho riêng trong thời
kỳ hôn nhân thì người có tài sản đó có quyền nhập hoặc không nhập vào khối tài sản chung
của vợ chồng”.Tương tự tại khoản 1 Điều 32 luật HN&GĐ năm 2000 cũng quy định “Tài
sản riêng của vợ, chồng bao gồm tài sản mà mỗi người có trước khi kết hôn, tài sản được
thừa kế riêng, được tặng cho riêng trong thời kỳ hôn nhân;tài sản được chia riêng cho vợ,
chồng theo quy định tại khoản 1 điều 29 và Điều 30 của luật này;đồ dùng, tư trang cá
nhân”.Việc ghi nhận vợ chồng có quyền có tài sản riêng là một bảo đảm pháp lý quan trọng
trong cuộc sống, lao động, sinh hoạt của từng cá nhân công dân không bị chi phối bởi một
yếu tố tác động tình cảm nào. Quyền này còn được ghi nhận tại Điều 58 của Hiến pháp
1992 “Công dân có quyền sở hữu về thu nhập hợp pháp, của cải để dành, nhà ở, tư liệu sinh
hoạt, tư liệu sản xuất, vốn và tài sản khác trong doanh nghiệp hoặc trong các tổ chức kinh tế
khác; đối với đất được nhà nước giao sử dụng thì theo quy định tại Điều 17 và Điều 18.Nhà
nước bảo vệ quyền sở hữu và quyền thừa kế của công dân”và Điều 221 bộ luật Dân sự năm
1995 tài sản thuộc sở hữu tư nhân bao gồm: “thu nhập hợp pháp, của cải để dành, nhà ở, tư
liệu sinh hoạt, tư liệu sản xuất, vốn, hoa lợi , lợi tức và các tài sản hợp pháp khác của cá
nhân là tài sản thuộc hình thức sở hữu tư nhân”. Đối với tài sản thuộc sở hữu tư nhân, cá
nhân có quyền chiếm hữu, sử dụng , định đoạt tài sản thuộc sở hữu của mình nhằm phục vụ
nhu cầu sinh hoạt, tiêu dùng hoặc sản xuất kinh doanh và các mục đích khác phù hợp với
quy định của pháp luật và không làm ảnh hưởng đến lợi ích của người khác. Như vậy trong

hôn nhân, vợ chồng có quyền sử dụng tài sản thuộc sở hữu riêng phục vụ cho nhu cầu của
mình với bất kỳ mục đích gì miễn là không trái pháp luật và đạo đức xã hội, sự kiện kết hôn
không hề làm mất đi quyền sở hữu tài sản riêng của họ.
2.2.Căn cứ ghi nhận quyền có tài sản riêng của mỗi bên vợ chồng.