II.Thực tiễn phân cấp quản lí hành chính Nhà nước và một số vấn đề định hướng cho công tác phân cấp quản lí ở Nhà nước ta hiện nay

Lời mở đầu

Cũng giống như bất kì hoạt động có mục đích nào, quản lí hành chính nhà nước
được tiến hành trên cơ sở những nguyên tắc nhất định. Trong hệ thống ngành Luật hành
chính Việt Nam thì các nguyên tắc cơ bản trong quản lí hành chính Nhà nước giữ vai trò
quan trọng. Đây là những tư tưởng chủ đạo trong tổ chức và hoạt động giúp cho các chủ
thể quản lí hành chính Nhà nước thực hiện có hiệu quả công việc của mình trên các lĩnh
vực đã được phân công. Đặc biệt trong nhóm các nguyên tắc chính trị - xã hội của hoạt
động quản lí hành chính Nhà nước thì nguyên tắc tập trung dân chủ là nguyên tắc cơ
bản trong tổ chức và hoạt động của Nhà nước và hoạt động quản lí hành chính nhà nước
cũng được tổ chức thực hiện trên cơ sở tuân thủ nội dung của nguyên tắc này. Một trong
những biểu hiện của nguyên tắc tập trung dân chủ là việc phân cấp quản lí mà hoạt động
của nó lại phản ánh hiệu quả, mục tiêu chung của hoạt động quản lí hành chính nhà
nước. Thông qua việc phân cấp quản lí trong hoạt động quản lí hành chính nhà nước thì
mỗi cấp quản lí có những mục tiêu, nhiệm vụ, thẩm quyền và những phương tiện cần
thiết để thực hiện tốt những mục tiêu, nhiệm vụ của cấp mình.
Với tầm quan trọng và ý nghĩa đặc biệt của việc phân cấp quản lí trong hoạt
động quản lí hành chính nhà nước, đặc biệt làm thế nào để phát huy hiệu quả của hoạt
động này hơn nữa, vừa thể hiện được tính tập trung lại vừa kết hợp được với tính dân
chủ trong quản lí hành chính nhà nước, xuất phát từ mối quan tâm này, nhóm em đã
quyết định chọn đề tài số 8: “Chứng minh việc phân cấp quản lí là biểu hiện của
nguyên tắc tập trung dân- chủ trong quản lí hành chính nhà nước”.
Bài viết của nhóm em ngoài lời mở đầu và kết luận gồm 2 phần chính:
I. Nguyên tắc tập trung dân chủ và vấn đề phân cấp quản lí.
II. Thực tiễn phân cấp quản lí hành chính Nhà nước và một số vấn đề
định hướng cho công tác phân cấp quản lí ở Nhà nước ta hiện nay.
Dù đã có sự cố gắng của cả nhóm nhưng không thể tránh khỏi những thiếu sót,
kính mong thầy cô đọc và góp ý để bài viết của nhóm em được hoàn thiện hơn. Nhóm
em xin chân thành cảm ơn!
Nội dung
1

I. Nguyên tắc tập trung dân chủ và vấn đề phân cấp quản lí.
1. Nguyên tắc tập trung dân chủ.
Tập trung – dân chủ là nguyên tắc cơ bản trong tổ chức và hoạt động của Nhà
nước và hoạt động quản lí hành chính nhà nước cũng được tổ chức thực hiện trên cơ sở
tuân thủ nội dung của nguyên tắc này. Nguyên tắc tập trung dân chủ được quy định ỏ
Điều 6 Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi, bổ sung 2001): “Quốc hội, hội đồng nhân dân và
các cơ quan khác của Nhà nước đều tổ chức và hoạt động theo nguyên tắc tập trung dân
chủ”. Nguyên tắc này bao hàm sự kết hợp giữa hai yếu tố tập trung và dân chủ, nghĩa là
vừa đảm bảo sự lãnh đạo tập trung trên cơ sở dân chủ; vừa đảm bảo mở rộng dân chủ
dưới sự lãnh đạo tập trung.
Trong quản lí hành chính nhà nước, tập trung nhằm đảm bảo thâu tóm quyền lực
Nhà nước vào chủ thể quản lí để điều hành, chỉ đạo việc thực hiện chính sách, pháp luật
một cách thống nhất. Trong khi đó, dân chủ hướng tới việc mở rộng quyền cho đối
tượng quản lí nhằm phát huy trí tuệ tập thể trong hoạt động quản lí, phát huy khả năng
tiềm tàng của đối tượng quản lí trong quá trình thực hiện chính sách, pháp luật. Cần
phải có sự phối hợp một cách đồng bộ, chặt chẽ việc đảm bảo cả hai yếu tố này trong
quản lí hành chính Nhà nước. Không bao giờ được phép cường điệu hay coi nhẹ bất cứ
yếu tố nào vì việc này sẽ dẫn tới những hậu quả như tạo điều kiện cho các hành vi lạm
quyền, tệ quan liêu, hách dịch, cửa quyền, tham nhũng…hoặc sẽ dẫn đến tình trạng tuỳ
tiện, vô chính phủ, cục bộ địa phương.
Nguyên tắc tập trung dân chủ trong quản lí hành chính Nhà nước biểu hiện ở
những nội dung như: sự phụ thuộc của cơ quan hành chính nhà nước vào cơ quan quyền
lực nhà nước cùng cấp; sự phục tùng của cấp dưới đối với cấp trên, địa phương đối với
trung ương…và trong phạm vi bài viết này chỉ đề cập tới nguyên tắc tập trung dân chủ
với biểu hiện là việc phân cấp quản lí trong hoạt động quản lí hành chính Nhà nước.
2. Phân cấp quản lí trong quản lí hành chính Nhà nước
2.1. Khái niệm phân cấp quản lí
Phân cấp quản lý hành chính nhà nước là một khái niệm tương đối mới mẻ ở
Việt Nam, tuy nhiên cùng với xu thế dân chủ hoá hoạt động hành chính nhà nước thì
phân cấp quản lý hành chính nhà nước ngày càng được quan tâm nhiều hơn. Phân cấp

cho địa phương được coi là một tất yếu khách quan khi cấp dưới có đủ điều kiện và
năng lực để đảm nhiệm công việc thì cấp trên nên phân công, giao quyền và giao nguồn
lực cho cấp dưới tự giải quyết những vấn đề đó mà không cần can thiệp của cấp trên để
tạo sự chủ động, sáng tạo và những động lực phát triển cho cấp dưới.
Phân cấp dưới giác độ tổ chức, là sự chuyển giao nhiệm vụ, quyền hạn, trách
nhiệm của cơ quan cấp trên cho cơ quan cấp dưới - tức là Trung ương chuyển giao
nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm cho địa phương thực hiện.
Dưới góc độ pháp luật, phân cấp được coi là thuật ngữ chỉ sự phân định quyền
hạn, nhiệm vụ, trách nhiệm như trong Từ điển luật học: “...bằng cách qui định chức
năng, nhiệm vụ, quyền hạn của mỗi cấp theo nguyên tắc tập trung dân chủ để vừa đảm
bảo việc điều hành tập trung, thống nhất của Chính phủ đồng thời phát huy dân chủ,
nâng cao tính năng động của mỗi địa phương, cơ sở”. Hoặc: “Phân cấp quản lý nhà
nước được hiểu là sự chuyển giao ổn định thẩm quyền, nhiệm vụ và trách nhiệm từ cơ
quan quản lý cấp trên xuống cấp dưới trực thuộc nhằm đạt mục tiêu chung một cách có
hiệu quả nhất trong quá trình phân công quản lý của cả hệ thống hành chính nhà nước.
2
Trong phạm vi thẩm quyền được giao, mỗi cấp có quyền hành động tự chủ nhất định để
phát huy tính năng động sáng tạo của mình.” (Về cải cách bộ máy quản lý hành chính
nhà nước và xây dựng đội ngũ công chức hành chính).
Phân cấp thường được hiểu là sự chuyển giao thẩm quyền ra quyết định và điều
hành một số công việc của Trung ương cho địa phương theo nguyên tắc cấp nào được
giao thẩm quyền quyết định việc gì thì phải chịu trách nhiệm về vấn đề đó.
Về nguyên tắc, phân cấp không phải là phân chia quyền lực giữa Trung ương và
địa phương (theo cấp hành chính và đơn vị hành chính) và cũng không phải là phân chia
lợi ích giữa Trung ương và địa phương, giữa cấp trên và cấp dưới, mà thực chất là phân
định rõ nhiệm vụ, thẩm quyền giữa cấp trên với cấp dưới một cách hợp lý, tạo thuận lợi
trong việc giải quyết các công việc của Nhà nước nhằm nâng cao hiệu quả của hành
chính nhà nước.
Từ những tiếp cận khác nhau trên đây có thể thấy phân cấp quản lý là việc phân
giao công việc quản lý nhà nước cho các đơn vị hành chính, có tư cách pháp nhân ,

những quyền hạn và những nguồn lực nhất định, dưới sự kiểm tra của Nhà nước để vừa
đảm bảo điều hành tập trung, thống nhất của Chính phủ đồng thời phát huy dân chủ,
nâng cao tính chủ động, năng động của địa phương và cơ sở.
2.2. Phân cấp quản lí là một biểu hiện của nguyên tắc tập trung dân chủ
trong quản lí hành chính Nhà nước
Đảng và Nhà nước ta chủ trương tiếp tục đẩy mạnh phân cấp quản lý nhà nước
giữa Chính phủ và chính quyền cấp tỉnh, giữa các cấp chính quyền địa phương nhằm
phát huy tính năng động, sáng tạo, quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm của chính quyền
địa phương trên cơ sở phân định rõ, cụ thể nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm của mỗi
cấp trong bộ máy chính quyền nhà nước, bảo đảm sự quản lý tập trung, thống nhất và
thông suốt của Chính phủ, tăng cường kỷ luật, kỷ cương hành chính để nâng cao hiệu
lực, hiệu quả quản lý nhà nước phục vụ tốt hơn nhu cầu và lợi ích của nhân dân, thúc
đẩy phát triển kinh tế - xã hội ở từng địa phương trong điều kiện chuyển sang nền kinh
tế thị trường có định hướng xã hội chủ nghĩa.
Là một trong những biểu hiện của nguyên tắc tập trung dân chủ, trong quản lí
hành chính Nhà nước việc phân cấp quản lí được biểu hiện ở những mặt chủ yếu:
Thứ nhất, đó là việc giao quyền, trách nhiệm nhất định về quản lí Nhà nước
trong các công việc hoặc lĩnh vực: kinh tế, văn hoá, xã hội…(trong mối quan hệ giữa
chủ thể quản lí là Nhà nước với các đối tượng quản lí). Việc nào, cấp nào sát thực tế
hơn, giải quyết kịp thời và phục vụ tốt hơn các yêu cầu của tổ chức và nhân dân thì giao
cho cấp đó thực hiện, phân cấp phải rõ việc, rõ địa chỉ, rõ trách nhiệm, gắn với chức
năng, nhiệm vụ của mỗi cấp.
Thứ hai là việc giao quyền, trách nhiệm quản lí tài chính – ngân sách cho các
cấp chính quyền. Để tiến hành hoạt động quản lí, các cấp chính quyền được giao thẩm
quyền quản lí phải có tài chính – ngân sách ở mức độ độc lập nào đó thì mới có thể chủ
động thực hiện hoạt động quản lí của mình. Đây là biểu hiện của tính dân chủ trong
quản lí hành chính nhà nước. Nhưng phân cấp quản lí ngân sách đồng thời cũng là việc
xác định phạm vi trách nhiệm và quyền hạn của chính quyền Nhà nước các cấp về việc
thu chi ngân sách trong khuôn khổ của pháp luật, ngân sách địa phương trong sự thống
nhất với ngân sách Nhà nước, trong sự quản lí chung của ngân sách Nhà nước – tính tập

trung trong quản lí hành chính Nhà nước. Trên cơ sở đó, các cấp chính quyền địa
phương được giao quản lí ngân sách có thể chủ động, tích cực thực hiện tốt việc thu, chi
3
để bảo đảm cho các hoạt động quản lí Nhà nước, đồng thời bảo đảm phat triển kinh tế -
xã hội và các mặt khác ở địa phương.
Thứ ba là việc giao quyền và trách nhiệm về tổ chức bộ máy nhân sự. Đây là một
nội dung quan trọng của phân cấp quản lí cho chính quyền địa phương ở mức độ nhất
định trong việc tự chủ tổ chức các chính quyền Nhà nước địa phương mà chủ yếu là các
cơ quan chuyên môn thuộc Uỷ ban nhân dân (UBND) và các việc liên quan tới đội ngũ
cán bộ, công chức (tuyển dụng, sắp xếp vị trí công tác, khen thưởng, kỉ luật…). Khi đã
cho chính quyền địa phương thẩm quyền trong quản lí, đòi hỏi kèm theo mang tính
đồng bộ là phân cấp về tổ chức về nhân sự. Đại hội Đảng IX đã khẳng định nguyên tắc
lớn là “ thực hiện nguyên tắc người phụ trách công việc có quyền hạn và trách nhiệm
trong việc tuyển chọn và sử dụng cán bộ công chức dưới quyền”. Đồng thời cũng phải
hiểu rằng, phân cấp quản lí cho địa phương không có nghĩa là Trung ương bỏ trách
nhiệm với địa phương. Trái lại, Trung ương vẫn phải thực hiện kiểm tra, thanh tra đối
với chính quyền địa phương trong các hoạt động quản lí.
Với vai trò là một nội dung quan trọng của nguyên tắc tập trung dân chủ trong
quản lí hành chính Nhà nước, phân cấp quản lí đã phát huy được hiệu lực, hiệu quả hoạt
động của các cơ quan trong quản lí hành chính Nhà nước, thể hiện ở hai mặt sau:
Thứ nhất: Đối với chính quyền trung ương, việc giao quyền cùng trách nhiệm
cho địa phương làm giảm đi sức ép các công việc về quản lí sự vụ, nhờ đó Chính phủ
và các Bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc chính phủ rảnh tay làm tốt những công việc
quản lí có tầm vĩ mô, tầm chiến lược, thực hiện được chức năng lãnh đạo đối với tổ
chức và hoạt động quản lí của chính quyền địa phương. Thực hiện phân cấp quản lí cho
thấy rằng, không phải trung ương chuyển giao bất cứ quyền hạn nào cho địa phương.
Thông thường các lĩnh vực then chốt của một Nhà nước mang tính chất toàn quốc
Trung ương vẫn phải nắm giữ trong tay mình như các chính sách, chiến lược, pháp luật,
quy hoạch lớn, quan trọng; trực tiếp nắm giữ các quyền về ngoại giao, quốc phòng…
Hoạt động này đã đảm bảo được hai yếu tố của nguyên tắc tập trung dân chủ trong hoạt

động quản lí hành chính Nhà nước.
Thứ hai: Đối với địa phương, do được phân cấp quản lí, chính quyền địa phương
được và phải chủ động sáng tạo trong công việc quản lí và phát triển về mọi mặt kinh tế
- xã hội ở địa phương trong khuôn khổ pháp luật, sự phân cấp đó khắc phục được sự ỷ
lại của địa phương vào Trung ương. Mặt khác, phân cấp quản lí cho địa phương cũng
khắc phục được hoặc về cơ bản hoặc là hạn chế tình trạng nhiều công việc quản lí ở địa
phương bị chậm trễ, ách tắc cho việc ra quyết định của địa phương phải có được ý kiến
của cơ quan Nhà nước trung ương trong những trường hợp không phải là một mà là một
số cơ quan Nhà nước Trung ương, thêm nữa nó tạo nên sự đa dạng, nhiều vẻ của các địa
phương về tính chất và hoạt động quản lí…
Phân cấp quản lí cũng có vai trò nhất định trong quá trình dân chủ hoá quản lí
Nhà nước, tinh giảm Bộ máy Nhà nước…nhưng quan trọng hơn là phân cấp quản lí
Nhà nước đã nâng cao hiệu quả của quản lí hành chính Nhà nước làm cho Bộ máy Nhà
nước trở nên nhịp nhàng và thông suốt hơn.
Qua quá trình phân tích đã trình bày ở trên, ta thấy rằng, trong quá trình phân
cấp quản lí, để đảm bảo đây là một biểu hiện của nguyên tắc tập trung dân chủ chúng ta
phải xác định 2 vấn đề cơ bản sau:
Thứ nhất: Trong việc phân cấp quản lí giữa Trung ương và địa phương. Điều
chỉnh chức năng và cải tiến phương thức hoạt động của Chính phủ theo hướng quản lí
vĩ mô việc thực hiện các nghĩa vụ chính trị, kinh tế, văn hoá, xã hội, quốc phòng, an
ninh và đối ngoại trong cả nước bằng hệ thống pháp luật, chính sách hoàn chỉnh, đồng
4
bộ, xác đinh rõ ràng chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của cán bộ theo hướng quản lí đa
ngành đa lĩnh vực trên phạm vi toàn quốc, cung cấp dịch vụ công.
Thứ hai: Hiện tại chúng ta đang thực hiện sự phân cấp quản lí cho địa phương
chia làm 2 phần: Phần “cứng” theo đó pháp luật quy định cho từng cấp hành chính địa
phương các quyền và trách nhiệm cụ thể của Hội đồng nhân dân (HĐND) và UBND ở
mỗi cấp và phần “mềm” theo đó cơ quan Nhà nước Trung ương chỉ phân cấp quản lí tới
địa chỉ là UBND cấp tỉnh. Việc phân cấp trong địa bàn địa phương là do UBND tỉnh
thực hiện tuỳ thuộc vào điều kiện cụ thể.

II. Thực tiến phân cấp quản lí hành chính Nhà nước và một số vấn đề để
định hướng cho công tác phân cấp quản lí ở Nhà nước ta hiện nay
1. Thực tiễn phân cấp quản lí hành chính Nhà nước
Về ngân sách, Chính phủ đã tập trung dành ưu tiên, chủ động cho các Bộ, ngành,
địa phương trong lập dự toán ngân sách, quyết toán ngân sách và các khoản thu chi
ngân sách ở địa phương theo hướng “tăng cường quyền chủ động của HĐND trong việc
quyết định ngân sách trong phạm vi phân cấp” và “tăng cường trách nhiệm của Bộ
trưởng trong việc quyết định các vấn đề thuộc chức năng và thẩm quyền của Bộ
trưởng”.
Về phân cấp quản lí biên chế hành chính, sự nghiệp Nhà nước. Gần đây, ngày
19/6/2003, Chính phủ ban hành Nghị định số 07/2003/NĐ-CP về việc phân cấp quản lí
biên chế hành chính, sự nghiệp đối với các Bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc chính
phủ và HĐND, UBND tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương. Trong đó quy định đầy
đủ các mục tiêu, nguyên tắc, nội dung, yêu cầu của kế hoạch biên chế hành chính sự
nghiệp Nhà nước; thứ bậc thẩm quyền quản lí biên chế (Chính phủ, Thủ tướng chính
phủ, các Bộ trưởng, Chủ tịch UBND cấp tỉnh); nhiệm vụ, quyền hạn của Bộ trưởng Bộ
Nội vụ trong việc giúp chính phủ quản lí tổng thể biên chế hành chính sự nghiệp; nhiệm
vụ của Bộ trưởng Bộ Tài chính trong việc hướng dẫn định mức phân bổ ngân sách cho
biên chế hành chính sự nghiệp, đặc biệt chỉ đạo lần này được định hướng rất rõ việc tự
chủ về tài chính.
Về thẩm quyền hành chính giữa cơ quan hành chính Nhà nước ở Trung ương và
địa phương. Việc phân cấp thẩm quyền hành chính được thể hiện trên tất cả các lĩnh
vực kinh tế, văn hoá, xã hội, khoa học công nghệ, môi trường, trật tự an ninh…
Điều đáng lưu ý là để tăng thêm khả năng tự chủ cho một số thành phố lớn có
khả năng đảm nhận các nhiệm vụ mà Trung ương đã đề ra, Chính phủ đã mạnh dạn
phân cấp cho TPHCM trong một số lĩnh vực quan trọng: “quản lí quy hoạch, kế hoạch,
đầu tư phát triển kinh tế - xã hội; quản lí nhà đất và hạ tầng kĩ thuật đô thị; quản lí ngân
sách nhà nước; tổ chức bộ máy và quản lí cán bộ, công chức”. Đối với Hà Nội, việc
phân cấp này cũng được cụ thể trên một số phương diện thông qua Pháp lệnh Thủ đô
ban hành năm 2001.

Về quản lí đầu tư và xây dựng. Sau khi có Nghị định số 52/1999/NĐ-CP ngày
08/07/1999 và Nghị định số 12/2000/NĐ-CP ngày 05/5/2000 của Chính phủ về quản lí
đầu tư xây dựng, việc phân cấp trong lĩnh vực này đã dần đi vào nề nếp, các dự án, hạng
mục công trình đầu tư xây dựng được thực hiện một cách có hiệu quả, bước đầu lập lại
kỷ cương trong quy hoạch xây dựng đô thị và nông thôn. Có thể lấy Thành phố Hồ Chí
Minh (TPHCM) làm ví dụ điển hình cho việc tiến hành hoạt động phân cấp quản lí Nhà
nước.
5