Xây dựng và hoàn thiện pháp luật về thực hiện chức năng quản lý kinh tế của các cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa

1
mở đầu

1. Lý do chọn đề tài
Thc hin ng li i mi kinh t ca ng ta t nhng nm 1986
n nay, nn kinh t th trng nhiu thnh phn theo c ch th trng nh
hng xó hi ch ngha (XHCN) nc ta ó v ang hỡnh thnh v phỏt
trin. Hin thc khỏch quan ca 20 nm i mi nn kinh t ũi hi ng thi
v tip tc i mi cỏc b phn ca kin trỳc thng tng. H thúng chớnh tr
núi chung v nh nc phỏp lut núi riờng ang tng bc i mi v hon
thin. Nhng kt qu ca chng trỡnh cải cách nền hành chính quốc gia đang
có tác động tích cực làm cho nền kinh tế thị trờng ngày một phát triển cả về
bề rộng và chiều sâu. Đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội trọng tâm là
đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa (CNH, HĐH) đất nớc, tích cực chủ
động hội nhập kinh tế quốc tế, vấn đề xây dựng và hoàn thiện nhà nớc pháp
quyền XHCN của nhân dân, vì nhân dân đang là những nội dung mục tiêu to
lớn nh Dự thảo báo cáo chính trị tại Đại hội X của Đảng đã ghi: "Phát huy
dân chủ xã hội chủ nghĩa, hoàn thiện nhà nớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa"
[Báo nhân dân, ra ngày 3-2-2006, tr. 6].
Một trong những vấn đề hoàn thiện nhà nớc pháp quyền XHCN đặt ra
việc xác định và hoàn thiện chức năng quản lý kinh tế của nhà nớc nói chung
và hoàn thiện pháp luật thực hiện chức năng quản lý kinh tế của các cơ quan
hành chính nhà nớc ở địa phơng nói riêng là đề tài có tính lý luận thời sự
cấp bách.
Hoàn thiện hệ thống pháp luật nói chung không thể không hoàn thiện
pháp luật về thực hiện chức năng quản lý kinh tế của các cơ quan nhà nớc ở địa
phơng. Vấn đề tăng tính cụ thể, minh bạch và khả thi của các lĩnh vực hành
chính kinh tế sẽ góp phần đảm bảo vận hành nền kinh tế thị trờng định hớng
XHCN, đáp ứng và thể hiện phơng thức quản lý của nhà nớc pháp quyền.

2
Quản lý hành chính của Chính phủ về kinh tế đang phân cấp mạnh cho
địa phơng, giao quyền chủ động hơn nữa cho chính quyền địa phơng. Vì
vậy, việc luật hóa các chủ trơng này là cần thiét. Có nh vậy hoạt động thực
hiện chức năng quản lý kinh tế của Chính phủ mới thống nhất, thông suốt và
mạnh mẽ.
Phỏp lut v thc hin chc nng qun lý ca cỏc c quan hnh chớnh
nh nc a phng cũn l c s chn chnh b mỏy chớnh quyn a
phng, qun lý cỏn b, cụng chc nh nc, phũng nga tham nhng, lóng
phớ, ca quyn, lm quyn.
Về phơng diện lý luận, chức năng kinh tế của nhà nớc XHCN trong
thời kỳ đổi mới, trong quá trình xây dựng chủ nghĩa pháp quyền cha đợc
làm rõ. Những cơ sở pháp lý cho việc phân định chức năng quản lý kinh tế vĩ
mô với chức năng sản xuất kinh doanh và cơ chế quản lý nhà nớc về kinh tế
nói chung cũng nh quản lý kinh tế theo ngành kết hợp với quản lý kinh tế
theo vùng lãnh thổ cần tiếp tục. Xác định rõ hơn cho phù hợp với yêu cầu phát
triển mới đa dạng và phức hợp.
Mt lý do quan trng na l trong xõy dng hon thin h thng phỏp
lut ih phi xỏc nh i tng iu chnh. Vic xỏc nh ranh gii, phm
vi iu chnh ca cỏc ngnh lut v mi quan h an xen gia cỏc lnh vc
lut c th l nhng vn ht sc cp thit cho hot ng lp phỏp v lp
quy nc ta. Nh th, rừ rng phỏp lut v thc hin chc nng qun lý kinh
t ca chớnh quyn a phng l mt i tng ca khoa hc phỏp lý cn
thit c nghiờn cu.
Thực tiễn quản lý kinh tế của các cơ quan nhà nớc ở địa phơng đang
dần đi vào nếp sống, song gặp những bất cập, khó khăn chồng chéo, trùng lặp
về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn thể hiện trong pháp luật hiện hành đang là
những "vật cản" cần tháo gỡ.

3
Là một cán bộ cấp huyện của thành phố Hà Nội đang thực hiện CNH,
HĐH và CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn cùng các lý do nêu trên, tôi chọn
đề tài: "Xây dựng và hoàn thiện pháp luật về thực hiện chức năng quản lý
kinh tế của các cơ quan hành chính nhà nớc ở địa phơng trong nền kinh
tế thị trờng định hớng xã hội chủ nghĩa" làm đề tài luận văn thạc sĩ luật
học, chuyên ngành lý luận về kinh tế nhà nớc pháp luật.
2. Tình hình nghiên cứu
Về chức năng của nhà nớc, đặc biệt là chức năng kinh tế của nhà
nớc XHCN trong thời kỳ đổi mới đã thu hút nhiều nhà khoa học trong và
ngoài nớc tham gia nghiên cứu. Trong đó phải kể đến các nhà khoa học kinh
tế với những công trình nghiên cứu đã góp phần cụ thể hóa việc vận dụng chủ
nghĩa Mác - Lênin, t tởng Hồ Chí Minh, kinh nghiệm nớc ngoài trong
quản lý nhà nớc XHCN đối với nền kinh tế thị trờng định hớng XHCN ở
nớc ta. Đây đợc xem là cơ sở lý luận quan tọng, một mặt làm sáng rõ hơn
quan điểm đờng lối đổi mới kinh tế của Đảng ta, mặt khác còn là cơ sở lý
luận để xác định chức năng, vai trò, nhiệm vụ của nhà nớc đối với nền kinh tế.
Về phơng diện lý luận chung về nhà nớc và pháp luật, những công
trình nghiên cứu của các tác giả trong nớc có liên quan đến đề tài này cũng
rất phong phú. Có thể nêu những vấn đề đã đợc nghiên cứu có liên quan nh:
- Những công trình nghiên cứu về cải cách hành chính.
- Những công trình nghiên cứu về hoàn thiện hệ thống pháp luật kinh tế.
- Một số luận án, luận văn về chức năng xã hội và chức năng kinh tế
của nhà nớc XHCN.
Nhìn chung, nội dung của các công trình nghiên cứu đã nêu đề cập ít
nhiều, gián tiếp hoặc trực tiếp đến chức năng quản lý kinh tế của nhà nớc hay
vai trò của nhà nớc trong nền kinh tế thị trờng.

4
Nhìn chung, nội dung của các công trình nghiên cứu đã nêu đề cập ít
nhiều, gián tiếp hoặc trực tiếp đến chức năng quản lý kinh tế của nhà nớc hay
vai trò của nhà nớc trong nền kinh tế thị trờng. Nhng cha có công trình
nào nghiên cứu trực tiếp đến hoàn thiện pháp luật về thực hiện chức năng quản
lý kinh tế cua chính quyền địa phơng một cách toàn diện, đầy đủ.
Những công trình nghiên cứu của các tác giả nớc ngoài hoặc các tác
giả trong nớc viết về kinh nghiệm nớc ngoài nh:
- Osachja I.M, Nhà nớc và thị trờng - vai trò nhà nớc trong kinh tế
thị trờng, "Thông tin khoa học xã hội chuyên đề, 1998.
- Nguyễn Duy Hng, Vai trò quản lý kinh tế của nhà nớc trong nền
kinh tế thị trờng (kinh nghiệm của các nớc ASEAN, Nxb Chính trị quốc gia,
Hà Nội, 1996.
Các công trình này cho thấy các tác giả không chỉ phân tích một cách
chung chung về chức năng kinh tế của nhà nớc mà đã cụ thể hóa chức năng
kinh tế của nhà nớc là vai trò quản lý kinh tế của nhà nớc với tất cả những
nhiệm vụ cụ thể phù hợp với nguyên tắc của nền kinh tế cụ thể và những
nhiệm vụ quản lý kinh tế của nhà nớc có tính phổ biển hiện nay.
3. Đối tợng và phạm vi nghiên cứu
a) Đối tợng nghiên cứu
- Các quan hệ xã hội phát sinh trong quản lý kinh tế của Chính phủ nói
chung, hệ thống các cơ quan quản lý hành chính nói chung vác các cơ quan
quản lý hành chính nhà nớc ở địa phơng nói riêng; với kinh tế nói chung và
đối với các doanh nghiệp nói riêng.
- Các quan hệ xã hội thuộc đối tợng điều chỉnh của các ngành luật có
liên quan đến mối quan hệ hành chính kinh tế nh: dân c, kinh doanh, lao
động, đất đai, ngân sách và quan hệ kinh tế quốc tế để có phơng hớng giải
pháp hoàn thiện pháp luật đồng bộ, thống nhất...

5
- Chức năng kinh tế của Nhà nớc trong cơ chế thị trờng và quyền, lợi
ích của thành phần kinh tế trong quá trình CNH, HĐH đất nớc và địa phơng.
b) Phạm vi nghiên cứu
Nh tên đề tài đã nêu, phạm vi nghiên cứu của đề tài là hoàn thiện
pháp luật về thực hiện chức năng quản lý kinh tế của các cơ quan hành chính
nhà nớc ở địa phơng, do vậy những vấn đề có liên quan nh chức năng kinh
tế của Nhà nớc, chức năng nhiệm vụ, quyền hạn của Hội đồng nhân dân các
cấp cũng đợc bàn đến nhằm làm rõ chức năng quản lý kinh tế của Nhà nớc
và mức độ phân cấp hợp lý cho địa phơng. Các giải pháp đợc nêu cũng
trong phạm vi hoàn thiện pháp luật là chủ yếu.
Việc khảo sát, đánh giá pháp luật hiện hành trên lĩnh vực này sẽ đợc
tổng kết từ năm 1992 đến nay (từ khi có Hiến pháp 1992 - Hiến pháp của thời
kỳ đổi mới và những văn bản cụ thể hóa Hiến pháp 1992 về chức năng quản lý
của Nhà nớc).
4. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn
a) Mục đích
- Góp phần làm rõ chức năng quản lý kinh tế của Nhà nớc và chức
năng quản lý kinh tế của chính quyền địa phơng ba cấp tỉnh, huyện, xã và
các cấp tơng đơng.
- Xây dựng khái niệm nội dung pháp luật về thực hiện chức năng quản
lý kinh tế của các cơ quan hành chính nhà nớc tại địa phơng.
- Xác định phơng hớng, mục tiêu, giải pháp hoàn thiện pháp luật
thực hiện chức năng quản lý kinh tế của các cơ quan hành chính nhà nớc ở
địa phơng.
b) Nhiệm vụ
Để thực hiện mục đích trên, luận văn có nhiệm vụ:

6
- Làm rõ những cơ sở lý luận về pháp luật thực hiện chức năng kinh tế
của các cơ quan hành chính nhà nớc ở địa phơng, trong đó luận chứng khái
niệm chức năng quản lý kinh tế của Nhà nớc.
- Đánh giá khái quát thực trạng pháp luật về chức năng nhiệm vụ,
quyền hạn của các cơ quan hành chính nhà nớc trong quản lý kinh tế.
- Xác định phơng hớng, mục tiêu, nội dung hoàn thiện pháp luật.
5. Cơ sở lý luận và phơng pháp nghiên cứu
a) Về cơ sở lý luận
Thực hiện đề tài này trên cơ sở lý luận về bản chất chức năng, nhiệm
vụ của nhà nớc XHCN theo những nguyên lý của chủ nghĩa Mác - Lênin, t
tởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đờng lối xã hội nền kinh tế thị trờng định
hớng XHCN và xây dựng nhà nớc pháp quyền XHCN của Đảng ta.
- Lý luận về pháp luật trong thế giới đơng đại và việc xây dựng hoàn
thiện pháp luật Việt Nam hiện nay.
b) Về phơng pháp nghiên cứu
Luận văn đợc thực hiện trên cơ sở áp dụng phơng pháp luận của chủ
nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử.
Những phơng pháp nghiên cứu cụ thể là: Phơng pháp nghiên cứu so
sánh, tổng hợp lịch sử cụ thể, khảo sát thực tế và phơng pháp hệ thống.
6. Những đóng góp mới của luận văn
- Luận chứng chức năng quản lý nhà nớc ở địa phơng với những
hoạt động cụ thể, cần thiết, phù hợp của cơ quan hành chính nhà nớc ở địa
phơng.
- Xác định các nội dung, dạng hoạt động cụ thể trong việc thực hiện
chức năng quản lý kinh tế cần đợc luật hóa.


7
7. ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn

- Về mặt lý luận: Luận văn có ý nghĩa lý luận về mặt xác định chức
năng kinh tế củ Nhà nớc và pháp luật về lĩnh vực thực hiện chức năng quản
lý kinh tế ở địa phơng; nh vậy có thể góp ý cho hoạt động lập pháp và cải
cách hành chính ở nớc ta.
- Về mặt thực tiễn: Hy vọng đây sẽ là tài liệu tham khảo bổ ích cho
công tác nghiên cứu, giảng dạy và quản lý hành chính kinh tế của Nhà nớc.
8. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung
của luận văn gồm 3 chơng, 9 tiết.


8
Chơng 1
Cơ sở lý luận của việc hoàn thiện pháp luật
thực hiện chức năng kinh tế của cơ quan
hành chính nhà nớc cấp huyện ở Việt Nam hiện nay

1.1. Khái niệm chức năng nhà nớc và chức năng kinh tế
của nhà nớc
1.1.1. Bản chất và vai trò của nhà nớc
Theo chủ nghĩa duy vật lịch sử mácxít Nhà nớc là bộ phận quan trọng
nhất của kiến trúc thợng tầng đặt trên hạ tầng cơ sở của xã hội - cơ sở kinh
tế. Vì vậy, khi nghiên cứu chức năng nhà nớc nói chung đặc biệt là chức
năng kinh tế của nhà nớc không thể không tìm hiểu về bản chất, vai trò của
nhà nớc trong các hình thái kinh tế - xã hội cụ thể. Bản chất, vai trò của nhà
nớc là những cơ sở, căn cứ chủ yếu để xác định chức năng của nhà nớc. Vì
vậy, cần thiết phải có nhận thức đúng đắn về những nội dung cơ bản về bản
chất nhà nớc và vai trò của nhà nớc trong nền kinh tế thị trờng.
Về bản chất Nhà nớc
Nhà nớc là hiện tợng xã hội hết sức phức tạp. Nhà nớc "là vấn đề

đã trở thành trung tâm của mọi vấn đề chính trị và mọi tranh luận chính trị"
(1)

[tr.569]. Giải thích về hiện tợng này có nhiều cách lý giải khác nhau phụ
thuộc vào phơng pháp tiếp cận khác nhau, thậm chí còn phụ thuộc vào thế
giới quan, lập trờng và lợi ích giai cấp nhất định.
Trong lịch sử, từ thời cổ đại đến thời kỳ trung đại nhiều nhà t tởng
lý giải Nhà nớc là do thợng đế tạo ra. Do đó họ coi Nhà nớc không có
nguồn gốc từ chính trong xã hội loài ngời mà là 1 lực lợng siêu nhiên ở
ngoài xã hội. Bởi vậy, phục tùng nhà nớc tức là tuân theo "ý trời", "ý chúa".

(1) C.Mác Ăngghen tuyển tập, tập 1, Nxb Sự thật, Hà Nội, 1980.


9
Một quan niệm khác thì coi quyền lực nhà nớc về bản chất giống nh
quyền gia trởng - ngời đứng đầu gia đình. Họ coi xã hội chỉ là gia đình mở
rộng mà thôi.
Từ thế kỷ XVI đến thế kỷ XVIII đã xuất hiện nhiều quan niệm mới về
nhà nớc của những nhà t tởng, triết học t bản, các t tởng này tập trung
lại họ cho rằng Nhà nớc là kết quả của "Khế ớc xã hội", Nhà nớc phản ánh
lợi ích của mọi thành viên trong xã hội. Nhà nớc nh là sản phẩm chủ động
tự nguyện của con ngời, thông qua khế ớc xã hội. Đến đây, nguồn gốc của
Nhà nớc đợc các đại biểu của giai cấp t sản đứng lên cho rằng Nhà nớc
nh là sản phẩm của xã hội, tồn tại trong xã hội, đại diện cho mọi thành viên
đứng trên xã hội để quản lý xã hội. Giá trị của nó là nhằm chống lại sự chuyên
quyền độc đoán của nhà nớc quân chủ phong kiến.
Học thuyết Mác - Lênin ra đời đã giải thích nguồn gốc của Nhà nớc
nhằm lột tả bản chất nhà nớc một cách đúng đắn khoa học. Trên quan điểm
duy vật biện chứng, các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác - Lênin đã khẳng

định rằng: Nhà nớc là một bộ máy trấn áp đặc biệt của giai cấp này đối với
giai cấp khác, là bộ máy duy trì sự thống trị giai cấp. Trong tác phẩm "Nguồn
gốc gia đình chế độ t hữu và nhà nớc". Ăng ghen đã luận giải về sự xuất
hiện nhà nớc. Những luận điểm quan trọng của Ăng ghen sau này đợc
Lênin bổ xung vào phát triển trên cơ sở hiện thực lịch sử của xã hội loài ngời.
Cơ sở khoa học của sự xuất hiện Nhà nớc đáng chú ý nhất mà các ông nêu ra
có thể tóm tắt là: Nhà nớc xuất hiện trên những tiền đề xã hội và kinh tế. Khi
xã hội phân chia thành giai cấp mà cơ sở của sự phân hóa giai cấp ấy chính là
quan hệ xã hội về chiếm hữu sử dụng, và định đoạt đối với tài sản chủ yếu là
t liệu sản xuất. Chế độ t hữu về tài sản đã sản sinh ra một bộ phận ngời
giàu có đa số những ngời còn lại, bị lệ thuộc vào họ. Khi đã nắm đợc
"quyền lực kinh tế" họ luôn luôn tìm cách duy trì, bảo vệ và mong muốn giàu
có không giới hạn. Nh hai mặt của một vấn đề, giai cấp của những ngời có


10
của - và thông qua chế độ sở hữu t nhân để bóc lột ngời xuất hiện thì cũng
đồng thời xuất hiện giai cấp của những ngời nghèo - ngời lao động.
Mâu thuẫn nội tại giữa hai giai cấp chủ yếu trên làm cho các tổ chức
xã hội nh thị tộc, bộ lạc không còn vai trò tác dụng trong đời sống xã hội.
Bởi nó không đủ khả năng để giải quyết các mâu thuẫn trong xã hội đã phát
sinh. Giai cấp thống trị về kinh tế muốn nắm cả quyền lực chính trị để củng cố
quyền lực về kinh tế. Sự tan giã của các cơ sở xuất hiện nhờng chỗ cho sự ra
đời của Nhà nớc. Quyền lực chung của xã hội trớc đây đợc tập trung trong
các thi tộc bộ lạc đã trở thành quyền lực trong tay giai cấp thống trị, "nó đã bị
Nhà nớc thay thế".
Nh vậy, Nhà nớc trở thành công cụ sắc bén nhất thể hiện ý chí của
giai cấp thống trị. Nó củng cố và bảo vệ lợi ích của giai cấp thống trị trong xã
hội. Cho nên có thể khẳng định một cách chung nhất là bản chất của nhà nớc
mang bản chất giai cấp sâu sắc. Giai cấp thống trị nắm trong tay cả quyền lực

chính trị, quyền lực kinh tế và quyền lực t tởng. Theo quan điểm Mác xít
Nhà nớc chủ nô, Nhà nớc phong trào và Nhà nớc t sản đều là các kiểu
nhà nớc bóc lột.
Nh các nhà kinh điển đã khẳng định: "Nhà nớc xét về bản chất,
trớc hết là một bộ máy trấn áp đặc biệt của giai cấp này đối với các giai cấp
khác, là bộ máy để duy trì sự thống trị giai cấp".
Nhà nớc xã hội chủ nghĩa là nhà nớc kiểu mới. Đây là kiểu nhà
nớc cuối cùng trong lịch sử. Nhà nớc xã hội chủ nghĩa (XHCN) là nhà nớc
không còn nguyên nghĩa của nó nữa.
Theo lô gíc của sự phát sinh, tồn tại, phát triển và tiên vong của nhà
nớc, bản chất của nhà nớc XHCN đã thay đổi về chất. Bản chất đó do cơ sở
kinh tế XHCN và quyền lực nhà nớc là của dân do dân quy định. Nhà nớc
vẫn còn cần thiết để trấn áp kẻ thù của giai cấp công nhân và nhân dân lao
động song nó đang mất dần tính chất áp bức để chủ yếu là tổ chức và xây


11
dựng xã hội chủ nghĩa. Theo Lênin: "Chuyên chính vô sản không phải chỉ là
bạo lực đối với bọn bóc lột và cũng không phải chỉ là bạo lực. Cơ sở kinh tế
của bạo lực cách mạng đó, cái bảo đảm sức sống và thắng lợi của nó chính là
giai cấp vô sản đa ra và thực hiện đợc kiểu tổ chức lao động cao hơn so với
chủ nghĩa t bản; đấy là thực chất của vấn đề. Đấy là nguồn sức mạnh, là điều
kiện bảo đảm cho thắng lợi hoàn toàn và tất nhiên của chủ nghĩa công dân"
(1)

[tập 33, tr. 15 - 16].
Thực tế lịch sử với sự ra đời và tồn tại hơn bảy thập kỷ qua của chủ
nghĩa xã hội và nhà nớc xã hội chủ nghĩa của giai cấp công nhân và nhân dân
lao động dới sự lãnh đạo của các Đảng Cộng sản đã chứng minh tính đúng
đắn khoa học và cách *** của chủ nghĩa Mác - Lênin. Song, sau khi chủ nghĩa

xã hội lâm vào khủng hoảng, các nớc xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu và Liên
Xô xụp đỏ bên cạnh đó những tiến bộ kinh tế - xã hội trong xã hội t bản,
trong đó có vai trò của nhà nớc t sản hiện đại và trong điều kiện đổi mới ở
nớc ta nhất là trong phát triển nền kinh tế thị trờng hội nhập khu vực và
quốc tế (nớc ta là thành viên của các nớc ASEAN, thành viên của WTO thì
vấn đề nhận thức về bản chất nhà nớc đã không mấy dễ dàng. Theo chúng tôi
cần phân biệt bản chất của nhà nớc pháp quyền t sản và nhà nớc pháp quyền
xã hội chủ nghĩa của dân do dân vì dân trong bối cảnh thế giới hiện nay.
Trớc hết, cần phải khẳng định rằng Nhà nớc pháp quyền là một khái
niệm thuộc phạm trù chính trị pháp lý có nội hàm rất rộng. Nhà nớc pháp
quyền không phải là một kiểu nhà nớc mà là một học thuyết về phơng thức
cai trị của Nhà nớc đối với xã hội. Nhà nớc pháp quyền t sản vẫn mang
bản chất của giai cấp t sản. "Nhà nớc không tự diện vô t, công minh lợi ích
toàn xã hội. Bao giờ Nhà nớc cũng thiên về lực lợng xã hội này hay lực
lợng xã hội khác và thuộc Đảng này hay Đảng khác chi phối". Tuy nhiên, xét
về tính xã hội của nhà nớc t sản thì "sự biến đổi mạnh mẽ theo chiếu hớng
tiến bộ xã hội diễn ra trong các xã hội TBCN phát triển là một thực

(1)
Lênin toàn tập, tập 33, Nxb Tiến bộ, M, 1976, tr.15 - 16.