Nâng cao hiệu quả giáo dục - đào tạo ở vùng dân tộc thiểu số và miền núi, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước (Từ thực tiễn các tỉnh miền núi phía Bắc)

Mở đầu
1. Tính cấp thiết của đề tài
Những năm đầu thế kỷ XXI, khi cả nhân loại đang bước vào nền
kinh tế dựa trên tri thức, chúng ta càng xiết bao khâm phục trước tầm nhìn
xa trông rộng của lãnh tụ Hồ Chí Minh, càng thấm thía lời dạy của Người:
"Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu". Hồ Chí Minh hiểu sâu sắc hiểm họa
của sự dốt nát, theo Người dốt nát cũng là kẻ địch. Nên Người chỉ rõ: "Vì
lợi ích mười năm thì phải trồng cây, vì lợi ích trăm năm thì phải trồng người".
Thấm nhuần tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh, trong suốt quá
trình lãnh đạo cách mạng, Đảng ta đã đề ra nhiều chủ trương, chính sách để
nhằm phát triển sự nghiệp giáo dục - đào tạo. Đặc biệt trong thời kỳ đẩy
mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa hiện nay, trước những yêu cầu, nhiệm
vụ mới, đòi hỏi công tác giáo dục - đào tạo phải không ngừng đổi mới,
hoàn thiện. Tư tưởng này được khẳng định và cụ thể hóa trong nghị quyết
Hội nghị Ban chấp hành Trung ương Đảng lần thứ II (khóa VIII) "Về định
hướng chiến lược phát triển giáo dục - đào tạo trong thời kỳ công nghiệp
hóa, hiện đại hóa và nhiệm vụ đến năm 2000". Đại hội Đảng IX tiếp tục
khẳng định: "Phát triển giáo dục - đào tạo là một trong những động lực
quan trọng thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, là điều kiện
để phát huy nguồn lực con người - yếu tố cơ bản để phát triển xã hội, tăng
trưởng kinh tế nhanh và bền vững [6, tr. 108 - 109].
Nằm trong sự phát triển chung của đất nước, vùng đồng bào dân tộc
thiểu số và miền núi có một vị trí chiến lược quan trọng về kinh tế, chính trị,
an ninh quốc phòng, giao lưu quốc tế và môi trường sinh thái. Nhận thức rõ
vị thế đó, Đảng và Nhà nước rất quan tâm đến việc hoạch định và tổ chức
thực hiện chính sách dân tộc trong đó có chính sách về giáo dục - đào tạo.
Nhờ sự quan tâm ấy trong thời gian qua công tác giáo dục - đào tạo vùng dân
tộc thiểu số, miền núi đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng. Tuy nhiên
vẫn còn những khó khăn, bất cập, vì vậy chưa đáp ứng được yêu cầu của sự
nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn miền núi,
1

vùng dân tộc thiểu số. Do đó việc nâng cao hiệu quả công tác giáo dục - đào
tạo ở vùng dân tộc thiểu số và miền núi là một vấn đề cấp thiết đặt ra hiện
nay.
Xuất phát từ lý do trên, tôi chọn đề tài "Nâng cao hiệu quả giáo dục
- đào tạo ở vùng dân tộc thiểu số và miền núi, đáp ứng yêu cầu công nghiệp
hóa, hiện đại hóa đất nước (Từ thực tiễn các tỉnh miền núi phía Bắc)" làm
đề tài tốt nghiệp khóa luận đại học, chuyên ngành chủ nghĩa cộng sản khoa
học của mình.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Vấn đề giáo dục - đào tạo là một vấn đề quan trọng được Đảng và
Nhà nước đặc biệt quan tâm chú ý, được thể hiện trong nhiều Văn kiện của
Đảng, nhất là từ khi thực hiện chính sách đổi mới mà đặc biệt có nghị quyết
Ban chấp hành Trung ương II (khóa VIII). Đây là vấn đề lớn được nhiều
người quan tâm thể hiện ở những bài báo hoặc đề tài có tính quốc gia như:
"Sự phát triển giáo dục - đào tạo ở các vùng dân tộc thiểu số" của Nguyễn
Minh Hiển - Bộ trưởng Bộ Giáo dục - Đào tạo, "Đôi nét về thực trạng trình độ
học vấn của cư dân các dân tộc thiểu số ở Việt Nam" của Nguyễn Chí Huyên
đăng trên tạp chí Dân tộc học số 4 - 1995... Song để đi sâu nghiên cứu tình
hình giáo dục ở các tỉnh miền núi và đồng bào dân tộc thiểu số vẫn còn nhiều
hạn chế.
3.1. Mục đích
Làm rõ yêu cầu cấp bách của việc nâng cao hiệu quả công tác giáo
dục - đào tạo và đưa ra một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả
công tác giáo dục - đào tạo ở vùng dân tộc thiểu số và miền núi trong thời kỳ
đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa (từ thực tiễn các tỉnh miền núi phía
Bắc).
3.2. Nhiệm vụ
- Phân tích làm rõ tầm quan trọng của công tác giáo dục - đào tạo
trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn
miền núi, vùng dân tộc thiểu số.

2
- Phân tích thực trạng công tác giáo dục - đào tạo ở các tỉnh miền
núi phía Bắc, từ đó nêu ra và luận chứng một số giải pháp chủ yếu nhằm
nâng cao hiệu quả công tác giáo dục - đào tạo ở vùng dân tộc thiểu số và
miền núi, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa.
4. Phương pháp nghiên cứu
Đề tài khóa luận được nghiên cứu chủ yếu dựa vào phương pháp
luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, kết hợp các phương pháp lôgic và lịch sử,
thống kê, phân tích, tổng hợp, tổng kết thực tiễn...
5. ý nghĩa của đề tài
- Góp phần nâng cao nhận thức về vấn đề giáo dục - đào tạo nói
chung và giáo dục - đào tạo ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số nói riêng, về
đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước trong lĩnh vực giáo dục - đào
tạo.
- Là tài liệu tham khảo cho những ai quan tâm nghiên cứu vấn đề này.
6. Kết cấu của khóa luận
Ngoài phần mở đầu, kết luận, mục lục, tài liệu tham khảo, nội dung
của khóa luận gồm 2 chương, 4 tiết.
Chương 1
Tầm quan trọng của công tác giáo dục - đào tạo trong sự nghiệp công nghiệp
hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn miền núi, vùng dân tộc thiểu số
1.1. công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn nước ta
1.1.1. Nội dung công nghiệp hóa, hiện đại hóa (CNH, HĐH)
nông nghiệp và kinh tế nông thôn
Chủ trương công nghiệp hóa và xây dựng nền kinh tế hiện đại đã được
đặt ra từ Đại hội Đảng lần thứ III (1969). Trong điều kiện cơ chế kế hoạch hóa
tập trung, chúng ta đã chủ trương ưu tiên phát triển công nghiệp nặng, lấy
công nghiệp nặng làm nền tảng. Thực tiễn cho thấy, chủ trương công nghiệp
3
hóa như trên là chưa hoàn toàn phù hợp với một nước mà nông nghiệp và

kinh tế nông thôn là một bộ phận chủ yếu, quan trọng cấu thành nền kinh tế.
Trong điều kiện hiện nay, việc đẩy mạnh CNH, HĐH nông nghiệp
và kinh tế nông thôn bao gồm một số nội dung cơ bản sau:
Thứ nhất, thực hiện từng bước quá trình chuyển dịch cơ cấu nông
nghiệp và kinh tế nông thôn.
Là một bộ phận hữu cơ của toàn bộ nền kinh tế quốc dân, ở nông
thôn cũng đang diễn ra quá trình hình thành cơ cấu kinh tế mới; nông -
công nghiệp và dịch vụ, bao gồm cả nông, lâm, ngư nghiệp. Công nghiệp
chế biến nói riêng và công nghiệp nông thôn nói chung, thương nghiệp, du
lịch và các dịch vụ khác.
Mục tiêu của việc chuyển dịch đó là nhằm khai thác tốt nguồn tài
nguyên về đất đai, rừng, biển, nguồn lao động dồi dào, ưu thế địa lý và sinh
thái, nhằm tăng năng suất cây trồng, vật nuôi, tăng hiệu quả sản xuất, kinh
doanh, từng bước đa dạng hóa nông nghiệp và kinh tế nông thôn, cải thiện
đời sống nhân dân, tăng tổng sản phẩm xã hội và thu nhập quốc dân, tạo
nguồn tích lũy và thị trường rộng lớn cho công nghiệp hóa.
Thứ hai, phát triển mạnh nền nông nghiệp hàng hóa hướng vào
xuất khẩu.
Nông nghiệp nông thôn vừa phục vụ nhu cầu tại chỗ, nhu cầu trong
nước, vừa tham gia thị trường xuất khẩu. Theo hướng đó, phải phát triển
mạnh nền nông nghiệp hàng hóa hướng vào xuất khẩu, phải phấn đấu đáp
ứng nhu cầu ngày càng tăng về sản phẩm tiêu dùng, từ thị trường địa
phương vươn ra thị trường cả nước. Đối với xuất khẩu, cần nhanh chóng áp
dụng công nghệ chế biến hiện đại, tăng hàm lượng kỹ thuật và giá trị sản
phẩm, nâng cao sức cạnh tranh, phấn đấu thâm nhập, từng bước tạo chỗ
đứng vững chắc trên thị trường thế giới và khu vực, thu hút nước ngoài đầu
tư phát triển công nghiệp và hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn nước ta.
Thứ ba, đẩy mạnh việc ứng dụng khoa học công nghệ mới vào phát
triển nông nghiệp, kinh tế nông thôn.
4

Nông thôn và miền núi có vị trí và vai trò đặc biệt quan trọng đối
với sự nghiệp xây dựng, bảo vệ và phát triển đất nước. Thực tế cho thấy
một trong những yếu tố có tính quyết định bảo đảm sự thành công của sự
nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn là quá trình
áp dụng đồng bộ các tiến bộ khoa học và công nghệ. Hội nghị Ban chấp
hành Trung ương lần thứ 2 (khóa VIII) đã khẳng định: "Công nghiệp hóa,
hiện đại hóa phải bằng khoa học và công nghệ, dựa vào khoa học và công
nghệ" [4, tr. 61].
Vì vậy, nội dung cốt lõi của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa
là quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng tăng nhanh các ngành
sản xuất có hàm lượng khoa học công nghệ cao, giá trị gia tăng lớn. Thời
gian qua khoa học công nghệ đã có đóng góp tích cực vào phát triển sản
xuất nông nghiệp.
1.1.2. Những yêu cầu đặt ra đối với sự phát triển kinh tế - xã hội
vùng dân tộc thiểu số và miền núi
Sự nghiệp đẩy mạnh CNH, HĐH đã và đang đặt ra những yêu cầu
mới cho nông nghiệp, nông thôn nói chung và nông nghiệp, nông thôn
miền núi, vùng dân tộc thiểu số nói riêng. Những yêu cầu ấy đã được Đảng
và Nhà nước cụ thể hóa trong chính sách dân tộc, trên tất cả các lĩnh vực:
Về kinh tế: Phát triển kinh tế miền núi và vùng dân tộc thiểu số,
khắc phục, thu hẹp khoảng cách chênh lệch về trình độ kinh tế giữa các dân
tộc, các vùng.
Về văn hóa: Giữ gìn, phát huy bản sắc tộc người trong nền văn hóa
Việt Nam thống nhất.
Về xã hội: Thực hiện công bằng xã hội, bình đẳng xã hội giữa các
dân tộc và trong nhân dân từng dân tộc - tộc người.
1.2. Thực hiện tốt công tác giáo dục - đào tạo, tạo nguồn động lực đẩy mạnh
công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp nông thôn miền núi, vùng dân tộc thiểu
số
1.2.1. Quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ

Chí Minh về công tác giáo dục - đào tạo
5