giáo trình mô đun chăm sóc và thu hoạch nghè nhân giống lúa

1
BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN










GIÁO TRÌNH MÔ UN
CHĂM SÓC VÀ THU HOẠCH
MÃ SỐ: MĐ03
NGHỀ: NHÂN GIỐNG LÚA
Trình độ: Sơ cấp nghề

2
TUYÊN BỐ BẢN QUYỀN





.
MÃ TÀI LI: M 03




3
LỜI GIỚI THIỆU

  


,   lúa là 
6 giáo trình 
Trên quan 
tiêu 
 áp



 



 nên giáo
 


n!


Th.S Trần Thế Hanh
Th.s Nguyễn Thị Mỹ Yến


4
MỤC LỤC

 1
 6
 7
 7
 7
 7
 10
 12
 12
3.2. Ánh sáng 13

 14
 14
 16
 16
4.2. Bón phân 17
 19
 20
 21
 22
 23
 23
 23
 23
 23
 23
1 26
 27
 28
 28
 28


5
 29
 29
  30
 31
 32
 32
 32

 34
 35
 36
 40
 41
 41
 41
 41
 41
 43
 43
 44
 45
2.1 45
 45
3 45
 45
 45
 46
3 48
 48
 49
 50
 53
BÀI 4:  54


6
 54
 54

 54
 54
 54
 54
 55
 55
 55
 55
 55
 55
 55
 56
2.2. Các y 56
 56
 58
2. 61
 62
 62
2.3.2.  lông 62
 69
 73
 75
 75
 75
 75
 76
 76
 79

7
MÔ ĐUN 4: CHĂM SÓC THU HOẠCH VÀ BẢO QUẢN
Mã môđun: MĐ03


GIỚI THIỆU VỀ MÔĐUN


các bài  


ng.




8
BÀI 1: CHĂM SÓC LÚA
MÃ BÀI: MĐ03.1

Mục tiêu
Học xong bài này học viên có khả năng:
- Trình bày c quy trình chm sóc lúa theo úng yêu cu k thut.
- Thc hin c các thao tác k thut c bn v dm lúa, bón thúc, iu
tit nc và kh ln.
- 

A. Nội dung
1. Nghiên cứu sự sinh trƣởng phát triển của cây lúa sau gieo cấy
Sau khi cy, cây lúa bén r, hi xanh r c ngay vào thi k 

i k ng trong toàn b i sng ca
cây lúa và quá trình tt ca cây lúa sau này.











Hình 1: Cây lúa ở thời kỳ đẻ nhánh

Nu kin ngoi cnh thun li thì sau khong 5 - 7 ngày cây lúa có
th bén r, hi xanh (trong v mùa, hè thu), nu kin khí hu thi tit bt
thui lnh, âm u, thii gian bén r hi xanh có th
n 15 - 20 ngày, có khi kéo dài 25 - 30 ngày (v chiêm xuân  các tnh
phía Bc).




9

Hình 2: Cây lúa đã đẻ nhánh tối đa
 thi k  ng nhanh và mnh. Thi k này cây
lúa tp trung vào các quá trình phát trin ca b r nhánh. Thi k 
nhánh là thi k quyn s phát trin din tích lá và s n
n các bin pháp k thut nh  
quang h bông hu hiu là yu t quan tr t lúa.
Tip theo sau thi k ng ca cây lúa là thi k sinh
ng sinh thc bao gn phân hoá hoa và hình thành
n (còn g c phân chia làm nhiu
c khác nhau.
Có nhiu ý kin khác nhau v v n này
trc:
ng;
c 2: Phân hoá gié cp 1;
c 3: Phân hoá gié cp 2;
c 4: Phân hoá hoa;
c 5: Hình thành nh và nhu;
c 6: Hình thành t bào m ht phn;
c 7: Phân chia gim nhim t bào m ht phn;
c 8: Tích lu các cht trong ht phn và quá trình phát trin ca ht
ph
Tin tr bông:

10
òng lúa sau khi phân hoá xong thì tr ra ngoài do s phát trin rt
nhanh ca lóng trên cùng, khi toàn b bông lúa thoát ra khi b t
n tr.











Hình 3: Giai đoạn nở hoa thụ phấn thụ tinh của cây lúa
n n hoa, th phn th tinh có th bu cùng vi quá trình tr
bông hoc sau khi lúa tr xong tu theo ging, mùa v
ng tuân th nguyên tc: các hoa  u gié n c,
các hoa  gc bông n cui cùng. Khi hoa lúa nt lúa
c th phn, th ng kéo dài khong 30 - 35 ngày.
 - 


75 - .

Hình 4: Giai đoạn chín sữa Hình 5: Giai đoạn chín sáp


11








 

Hình 6: Giai đoạn chín hoàn toàn

2. Tìm hiểu về quy luật “2 xanh, 2 vàng” của ruộng lúa đạt năng suất cao
 

n






Hình 7: Sơ đô
̀
quy luâ
̣
t “2 xanh, 2 vàng” của ruô
̣
ng lu
́
a đa
̣
t năng suâ
́
t cao

12
* Giai đoạn xanh 1(quan sát hình7)

 trên 90%
a lá
giai đoạn xanh 1. 



màu xanh 
            40 ngày sau
gieo).
* Giai đoạn vàng 1(quan sát hình 7)
Giai  
t 


40  
            



- - 10 ngày. B
 

nhnên 
ít có lá vàng úa, thông thoáng. Các nhánh

 

- 
các nhá
khí CH
4
, khí
H
2


* Giai đoạn xanh 2 (quan sát hình 7)
- 95 ngày thì giai 
- 
 
vì lý do gì giai



13
urê + 50 kg kali/ha,

urê.
thì 
 duy trì 
. G
giai đoạn xanh 2.
 
- 
-  
- C
- 


lá xanh lâu.
Giai đoạn vàng 2 (quan sát hình 7)
ã uôi là lúa ang b
(tr- 10 ngày) 
 giai đoạn vàng 2 

Ví dụ:

 7 ngày, c
 10 ngày.
3. Tìm hiểu về điều kiện sống chủ yếu của cây lúa
3.1. Nhiệt độ
ng phát trin nu nhi t
c tng nhi cn thit thì s ra hoa và chín sc là rút ngn thi
ng. Nu nhi thc li. Ði vi v chiêm xuân  các
tnh min Bc các ging lúa ngn ngày là nhng ging mn cm vi nhi
(ging cm ôn) nên thng d bing theo nhi 
và theo mùa v cy sm hay mun. Vì vy, vic d ng trong v
chiêm xuân cn phc coi tr b u mùa v
cho thích h ng hp khi lúa tr gp rét. Vi v u kin
nhi i  nh nên th ng ca các ging lúa cy
trong v i.
i vi các tnh min Nam do din bin v nhit  không chênh lch
nhiu gia các mùa v trong nm nht là v ông xuân. iu này lý gii nng
sut và cht lng lúa go  các tnh min Nam thng cao và n nh hn các


14
tnh min Bc. Trong các thi k sinh trng phát trin ca cây lúa yêu cu v

nhit  t khác nhau.
Giai on ny mm nhi thích hp nhi vi quá trình ny mm là
30 - 35
0
ng nhi gii hn thp nht là 10 - 12
0
C và cao nht là 40
0
C
không có li cho quá trình ny mm và phát trin ca mm.
Giai on m nhi thích hp cho cây m phát trin là 25 - 30
0
C. Vi
v hè thu và v mùa nói chung nhi thích hp cho cây m phát trin. Vi
v chiêm xuân  min Bc ta thì din bin thi tit phc tp, nu gieo m
sm hoc nhi ng có hing m già, m ng; có
nhn m gp tri rét, cây m có th b cht rét. Ð chng rét
cho m, hin i ta dùng bin pháp k thut che ph nilon cho m là
bin pháp chng rét hu hiu nht.
Giai o       thích hp nht là 25 - 32
0
C.
Nhi  th i 16
0
    
0
 u không thun li cho s 
a cây lúa. Din bin phc tp ca nhi trong v chiêm
xuân  min Bu bt thun cho thi k này.
Giai on tr bông, làm ht yêu cu nhi thích hp nht t 28 - 30

0
C.
Vng nhi này, v chiêm xuân  các tnh phía Bc nu không b trí
u mùa v thích hp thì thi gian tr d gp lnh. Trong iu kin cây lúa
n    tinh nu gp nhi thi 17
0
C) hoc quá cao
(trên 40
0
u không có li. Khi gp rét hoc nhi quá cao ht phn mt
sc ny mm, không th phn th c, làm cho t l ht lép lng cao. Giai
on làm ht nu gp rét, quá trình vn chuyn vt cht v ht kém, trng
ng ht gim nên nng sut và chng lúa thng không cao.
3.2. Ánh sáng
Trong mi các tnh phía Nam và Nam Trung b 
ánh sáng phân b u không có bii nhiu.
Các tnh phía Bc và Bc Trung b  
trong v mùa.  v     n m, c   nhánh thi tit
 ánh n tháng 4 - 5 tr
ng  nên lúa xuân bng
thun li.
V thi gian chi dài ngày):
Thi gian chiu sáng và bóng ti trong mi là quang chu
k) có tác dng rõ r bông. Nu không có
u kin chiu sáng phù hp thì cây lúa không th ra hoa kt qu c. Cây
lúa thuc nhóm cây ngày ngn, ch  i thi gian chi  i 13
gi/ngày. Vi thi gian chiu sáng t 9 - 10 gi/ngày có tác dng rõ ri vi
vic xúc ti bông ca cây lúa.

15
Tuy nhiên m phn ng vi quang chu k còn ph thuc vào ging
và các vùng sinh thái.  c ta, mt s gin
ng rt rõ vi quang chu k, ng này cy vào v chiêm xuân lúa s
không ra hoa (nh ging lúa Bao thai, Mc tuyn )
ng các ging lúa ngn ngày có phn ng yu hoc không phn ng
vi quang chu k nên có th gieo cy vào các thi v 
3.3. Nước
Cây lúa sng trong ruc, là cây cn hình nên t
 n lin vi cây lúa. Các ging lúa gieo cy  nc ta
u là ging ging lúa có kh u
hn nh: CH13, CH16, CH01, các ging lúa nng ng hoàn toàn
ph thuc trt không cao bc.
c là mt trong nhng ngun vt li ch to thn
chuyn thn nhng b phn khác nhau ca cây
lúa. Bên cc c rung lúa là yu t u
hòa nhi n th, không gian ruc
n làm cng thân và lá lúa, nu thic thân lá lúa s khô,
lá lúa b cun li và r xung, còn n c thì thân lá lúa
s ng, bn lá m rng.
T n m  cn gi ru u
kiy r c cung cp nhi phát trin và na
chng d tr trong ht) i thun l Khi cây m
c 3 - 4 lá thì có th gi m ho mt ln khi nh cy.
Còn sau cn khi lúa chín là thi k cây lúa rt cc. Nu rung khô
hng gp tr ngi rõ rc li nu mc
trong rung quá cao, ngi,  nhánh khó, cây
u t, d b  và sâu bnh. Vì th, iu tit nc cho lúa là mt
trong nhng bin pháp k thut quan trng nhm nâng cao nng sut.
3.4. Chất dinh dưỡng

Phân bón có vai trò quan trng ng, phát trin ca
cây lúa, nó cn thit cho sut quá trình phát trin, t n m n lúc thu
hoch. Cùng vi các yu t ng khác, phân bón cung cp cho cây là ngun
nguyên li tái to ra các chng nt, chng, cht béo,
 vai trò duy trì s sng ca toàn b cây lúa.
Không có ngung thì cây lúa s cht, không th tn ti.
Các yu t ng trong phân bón cung cp cho cây lúa có vai trò
khác nhau, vng cung cng, phát
trin ca cây lúa. Vì vy vic bón phân, b i ta
ng công thc bón phân hp lý cho tng ging lúa,
cho tng, phát trin, theo tu kiu
và tng mùa v.


16
3.4.1. Đạm
Nit là mt trong nhng nguyên t ng quan tr ng
sut lúa, có nhim. Thm thích hp nh m cho
cây lúa vào lúc cy và lúc cây lúa bm
cho lúa khi va cm tt nhc khi cy, phân
c trn v hn ch s mm và cho phân gn r 
i quan sát không nên bón khi rung khô n ri
c vào rung thì mt phm s bin thành khí b
c li nt ngi dng
m (dm này d chuyn thành th khí bay lên). Khi quan sát thy tri sp
nm va bón s d b ra trôi; khi
tri nng nóng gay gt vào buu gi chim vì
m d b i sáng hoc chiu ti là thi
m tt nht.
Cn phi luôn luôn gi ng rung sch c dc khi bón phân

m cho lúa cn phi làm sch c di bi vì c s cm vi cây
lúa. C càng mc nhanh s cnh tranh vi lúa không nhng ch phân bón mà c
c, ánh sáng, không gian chu ki sâu bnh phát sinh phát
trin. Cn phi làm c trong vòng 30 ngày sau khi cy, nu không làm c ngay
t lúa s b gim rõ rt.
Mm là không nên bón khi lá lúa
t bm s dính lt và vi lng nhiu có th gây cháy
ng gic trên lá lúa s b mt vào không
khí khi các gim
nm va bón s b t
3.4.2. Lân
 m s phát trin xanh tt, khe
mnh, ch vu kin bt thu  khe,
b r phát trin tt, tr và chín sm ngay c u kin nhi thp trong
v t thóc my và sáng. Cây lúa thiu lân cây còi c nhánh
kém, b lá lúa ngn, phin lá h th dng và có màu xanh ti;
s lá, s bông và s hu gim.
Trong sn xut, i ta ng bón lót toàn b phân lân cùng vi phân
chu cung cp kp thi lân d tiêu cho s phát trin ca b
r lúa.
3.4.3. Kali
 kali s phát trin cng cáp, không b ,
chu hn và chu rét tt. Cây lúa thiu kali lá có màu lc ti, mép lá có màu nâu
u kali nghiêm trnh lá có vt hoi t màu nâu ti trong
ng có vt bnh tiêm la. Khi t l kali trong cây
gim xung ch còn bng 1/2 - ng thì mi thy xut hin triu


17
chng thiu kali trên lá. Khi triu chng thiu kali xut hi

gim, vic bón kali không th c. Do vy, n lúc xut
hin triu chng thiu kali ri mi bón b sung kali cho cây.
Trong sn xu       ng kali clorua bao gi
t trong 3 long s d bón thúc cùng
vm. Phân kali có 2 loi: phân kali t nhiên và ch bin công nghip.
3.4.4. Nguyên tố vi lượng
n
quá trình sinh lí
, 


, bón


qua lá vào các giai 

4. Chăm sóc lúa
4.1. Dặm tỉa
4.1.1. Tầm quan trọng của việc dặm tỉa
u khi cây bén


4.1.2. Xác định thời điểm tỉa dặm và quy trình thực hiện
lúa:
Bước
Nội dung thực hiện
Cách tiến hành
1
C
- 

- 
- 

- 
2


- - 


3


- 
   

-  




18
4.2. Bón phân




bón phân:
Bước
Nội dung thực hiện

Cách tiến hành
1

n
- 
- 
        

2
Xác 
-  
       

3
Xác    n và

- 


- 

4
Cách bón
- 
- 
-      n bón. Bón
      




, quan sát hình 8)









Hình 8: Phƣơng pha
́
p so ma
̀
u la
́
lu
́
a


19
 

























 . 
6 














. 






:
- 

   


 cây. 



7 1 





 14 -
15 .
-  






 . 

20 
 . 








.
- 









 









 . 
















. 






.

* Ví dụ: 3 4 3,5.


































 . , 






 





3,5. 











3

 , 










. 

, 









 4  















 

.
Ví dụ:

 3 
Ch :
-  












, 










.
- 



















 ,













 .
 -
100kg N, 45 - 80kg P
2
O
5
và 30 - 45kg K
2
O/ha. Tuy nhiên, 

* Ví dụ
L 100kg N.
 230kg phân urê có 92 - 100kg N.
 (kg P
2
O
5
và 10kg

K
2
u 100



20
Ví dụ:
-         kg N, 45kg P
2
O
5
và 30 kg
K
2
 60kg P
2
O
5
+ 45kg K
2
O/ha. 
n: 100kg N + 80kg P
2
O + 45kg K
2

theo c 45 P
2
O

5
+ 45kg K
2
O/ha.
4.3. Điều tiết nước
* Đối với la cấy
Áp dng b 
 


  - 5cm giúp lúa bén


 nông 2
- 
25 - 35 ngày tùy
thì cho   - 10cm


o

16
o
C thì cho       -     

lai r
- -
P. C

 

 


- hín

* Đối với lúa gieo sạ

 - 
 - 3cm

 - 
.


21
- 



 

- 

, 
- 



 - 
nông  - 3cm



- 70 ngày sau
 - 5


 - 
            


bón phân là

 thân lá, 

4.4. Khử lẫn
4.4.1. Khái niệm về khử lẫn


4.4.2. Vai trò của khử lẫn đối với nhân giống la

              






22
4.4.3. Quy trình khử lẫn


Bước
Nội dung thực hiện
Cách tiến hành
1


- 




        

2


- 

- - 


- 

3

- 


4


-  

      
      


- Quan 
B. Câu hỏi và bài tập thực hành
1. Câu hỏi:

2. Trình bày 
 ng



23

tr
2. Bài tập thực hành:

2. Bài 2: Bón phân cho lúa.
.
C. Ghi nhớ
- C
ó t tác 
-     




- 
- 
.
-  


- 
   


-  Nông - - 
 
- 



24
BÀI 2: THU HOẠCH
Mã bài: MĐ03.2



               

                

Mục tiêu
Học xong bài này học viên có khả năng:
- 
- 

-            
.
A. Nội dung
1. Đặc điểm của cây lúa giai đoạn chín


1.1. Đặc điểm hình thái và cơ giới
1.1.1. Đặc điểm của bông và hạt la
- 




- i màu có quá
 

chín hình thái








25



- 
hoàn toàn):












- 


75 - 

Hình 10. Sự biến đổi hình thái ruộng lúa khi trổ bông - chín
a
b
c
Hình 9. Hình thái hạt khi chín của một số giống lúa
a. Tám soan; b. Nếp cái hoa vàng; c. Khang dân 18