Vấn đề đọc hiểu và dạy học truyện cổ tích Nga theo chương trình THCS mới qua truyện cổ tích Ông lão đánh cá và con cá vàng

Vấn đề đọc hiểu và dạy học truyện cổ tích Nga theo chơng trình THCS mới qua truyện cổ tích
Ông lão đánh cá và con cá vàng
Lời cảm ơn
Trớc hết em xin chân thành cảm ơn các thầy giáo, cô giáo khoa Ngữ
văn trờng ĐHSP Hà Nội đã cung cấp kiến thức, kỹ năng, phơng pháp dạy
học môn Ngữ văn THCS trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu . Đặc
biệt em xin trân trọng cảm ơn thầy Đỗ Hải Phong PGS Tiến sĩ khoa
Ngữ văn trờng ĐHSP Hà Nội đã trực tiếp hớng dẫn và giúp em hoàn
thành đề tài này.
Với thời gian và khả năng có hạn, những gì làm đợc ở đề tài này chỉ
là bớc đầu, em chân thành mong nhận đợc sự chỉ bảo, góp ý của quý thầy
cô và các bạn để có thể bổ sung cho đề tài đợc hoàn chỉnh hơn.
Em xin chân thành cảm ơn và tiếp thu mọi ý kiến đóng góp cho đề
tài của mình với mong muốn tìm ra một phơng pháp hay nhất , tốt nhất
nhằm nâng cao chất lợng dạy - học làm văn nói riêng, dạy - học Ngữ văn
nói chung trong nhà trờng trung học cơ sở hiện nay .
Hng Yên, tháng 06 năm 2009.
Ngời viết
Trịnh Xuân Toàn
Trịnh Xuân Toàn - ĐHSP Văn Khoá V H ng yên
1
Vấn đề đọc hiểu và dạy học truyện cổ tích Nga theo chơng trình THCS mới qua truyện cổ tích
Ông lão đánh cá và con cá vàng
Mục lục
Trang
Mở đầu
1
I. Lý do chọn đề tài 1
II. Lịch sử vấn đề 2
III. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 6
IV. Phơng pháp nghiên cứu 7

V. Cấu trúc bài tập 7
Chơng I: Cơ sơ lý thuyết 8
I. Cơ sở lý thuyết thể loại 8
1.Khái niệm về truyện cổ tích 8
2.Loại thể của tác phẩm . 10
II. Nghĩa của tác phẩm 14
III. Cơ sở lý thuyết phơng pháp 20
1. Phơng pháp chung 20
1.1. Theo yêu cầu đổi mới của phơng pháp dạy học
văn 21
1.2. Dạy- học tác phẩm Văn học theo công nghệ dạy học
hiện đại 26
1.3 Dạy học theo đặc trng loại thể tác phẩm văn học 26
1.4.Dạy học theo đặc trng VHDG 26
2. Phơng pháp cụ thể 49
Chơng II: Định hớng đọc hiểu 53
Trịnh Xuân Toàn - ĐHSP Văn Khoá V H ng yên
2
Vấn đề đọc hiểu và dạy học truyện cổ tích Nga theo chơng trình THCS mới qua truyện cổ tích
Ông lão đánh cá và con cá vàng
I. Thời đại văn hoá 56
II. Tóm tắt tác phẩm 58
III. Khai thác truyện cổ tích Cây bút thần 60
Chơng III: Định hớng dạy học 62
I. Thiết kế bài giảng 62
II. Kiểm tra kiến thức 72
III. Một số kiến nghị 98
Kết luận 107
Tài liệu tham khảo 1
Trịnh Xuân Toàn - ĐHSP Văn Khoá V H ng yên

3
Vấn đề đọc hiểu và dạy học truyện cổ tích Nga theo chơng trình THCS mới qua truyện cổ tích
Ông lão đánh cá và con cá vàng
Mở đầu
I.Lý do chọn đề tài.
1. Văn học dân gian chiếm một vị trí đầu nguồn, đồng thời là cột mốc
đầu tiên của lịch sử văn học của mỗi dân tộc. Vị trí đặc biệt của nó đã
quyết định sự có mặt của Văn học dân gian với một quy mô lớn trong ch-
ơng trình Ngữ văn ở tất cả các cấp học. Riêng ở bậc THCS , trọng tâm ch-
ơng trình Ngữ văn 6 và một phần của chơng trình Ngữ văn 7 là các tác
phẩm Văn học dân gian kể cả trong nớc và nớc ngoài.
2. Cổ tích là một thể tài VHDG phổ biến trên thế giới. Mỗi dân tộc có một
kho tàng cổ tích riêng của mình. Tuy nhiên, các chức năng xã hội và thẩm
mĩ của cổ tích các dân tộc, về cơ bản là giống nhau. Có lẽ đây là một thể
tài văn học biểu hiện tính quốc tế rõ rệt nhất . Điều này tạo thuận lợi cho
ngời nghe cổ tích, cũng nh lí giải sự hiện diện của không ít các truyện
cổ tích nớc ngoài trong chơng trình văn THCS, trong đó truyện cổ tích
Nga do tác giả A.Puskin sáng tác Ông lão đánh cá và con cá vàng là
một ví dụ.
II. Đối tợng, phạm vi nghiên cứu.
1. Đối tợng nghiên cứu của bài tập tốt nghiệp: Vấn đề đọc hiểu và dạy
học truyện cổ tích Nga theo chơng trình THCS mới qua truyện cổ tích
Ông lão đánh cá và con cá vàng sách giáo khoa Ngữ văn 6 Tập I.
2. Để nghiên cứu và giải quyết vấn đề trên chúng tôi sử dụng văn bản
Ông lão đánh cá và con cá vàng
( Truyện cổ tích do tác giả A.Puskin sáng tác dựa trên chất liệu văn hoá
dân gian nớc Nga . )
iii. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu.
Trịnh Xuân Toàn - ĐHSP Văn Khoá V H ng yên
4

Vấn đề đọc hiểu và dạy học truyện cổ tích Nga theo chơng trình THCS mới qua truyện cổ tích
Ông lão đánh cá và con cá vàng
Mục đích nghiên cứu của chúng tôi là làm sáng tỏ vấn đề phơng
pháp đọc hiểu và dạy học Ngữ văn nói chung, phơng pháp đọc hiểu và
dạy học văn bản văn học nớc ngoài trong chơng trình Ngữ văn THCS nói
riêng. Đặc biệt là phơng pháp đọc hiểu và dạy học văn bản truyện cổ tích
Nga Ông lão đánh cá và con cá vàng . Để thực hiện mục đích trên,
chúng tôi đề ra nhiệm vụ cụ thể nh sau:
Xác lập cơ sở lý thuyết cho vấn đề.
Định hớng đọc hiểu văn bản truyện cổ tích Ông lão đánh cá và
con cá vàng.
Định hớng dạy học văn bản truyện cổ tích Nga Ông lão đánh cá
và con cá vàng .
iV. Phơng pháp nghiên cứu.
Phơng hớng tiếp cận chủ yếu của tôi là thi pháp học văn bản và vận
dụng tri thức liên ngành Ngữ văn. Ngoài ra trong quá trình thực hiện đề tài
này, chúng tôi còn sử dụng những phơng pháp cụ thể nh:
- Phơng pháp thống kê phân loại.
- Phơng pháp khảo sát.
- Phơng pháp so sánh đối chiếu.
- Phơng pháp bình giảng
- Phơng pháp phân tích tổng hợp.
v. Cấu trúc của bài tập nghiên cứu.
Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, bài tập này gồm 3 chơng.
Chơng I: Cơ sở lý thuyết.
Trịnh Xuân Toàn - ĐHSP Văn Khoá V H ng yên
5
Vấn đề đọc hiểu và dạy học truyện cổ tích Nga theo chơng trình THCS mới qua truyện cổ tích
Ông lão đánh cá và con cá vàng
Chơng II: Định hớng đọc hiểu.

Chơng III. Định hớng dạy học.
Chơng I. Cơ sở lý thuyết.
I. Cở sở lý thuyết thể loại.
1. Khái niệm và đặc điểm truyện cổ tích.
Truyện cổ tích là một loại truyện kể dân gian ra đời từ thời cổ xa, sau thần
thoại. Chức năng chủ yếu của truyện cổ tích là phán ánh, cắt nghĩa cuộc
sống cá nhân và xã hội trong các mối quan hệ phức tạp của nó. Dẫu gần
gũi với thần thoại qua việc sự dụng các yếu tố thần linh, hoang đờng:
Nhân cách hoá loại vật, hiện tợng tự nhiên nhng truyện cổ tích không thực
sự hoành tráng, bay bổng hớng tới nhiệm vụ giải thích, cắt nghĩa các hiện
tợng tự nhiên xã hội ấy mà tập trung phán ánh các mâu thuẫn xã hội và
giải quyết các mâu thuẫn theo tinh thần lạc quan : Thiện thắng ác, kẻ xấu
phải đền tội Có ba loại truyện cổ tích tiêu biểu: Truyện cổ tích thần kỳ,
truyện cổ tích loài vật và truyện cổ tích thế sự ( Truyện cổ tích sinh
hoạt ).
Giống mọi hình thức kể chuyện dân gian khác, truyện cổ bao giờ
cũng hớng tới một mục tiêu giáo dục nào đó. Mọi truyện cổ tích của nhân
loại đều có cùng một triết lí ở hiền gặp lành, ác giả ác báo. Do vậy, truyện
cổ tích thờng kết thúc có hậu, chiến thắng và hạnh phúc bao giờ cũng
thuộc về ngời tốt. Còn kẻ xấu thì phải trả giá cho hành vi bất lơng của
mình
Khi mới ra đời, truyện cổ tích đợc lu truyền trong dân gian dới hình
thức truyền miệng. Về sau loại truyện này đợc nhiều ngời su tập, ghi chép
thành sách. Một số nhà văn dựa vào những câu chuyện đợc lu truyền trong
Trịnh Xuân Toàn - ĐHSP Văn Khoá V H ng yên
6
Vấn đề đọc hiểu và dạy học truyện cổ tích Nga theo chơng trình THCS mới qua truyện cổ tích
Ông lão đánh cá và con cá vàng
dân gian hoặc là dựa vào những truyện đã đợc su tập trong sách để viết
lại .Truyện Ông lão đánh cá và con cá vàng do Alechxandrơ

Xecghêêvich Puskin kể lại bằng 205 câu thơ trên cơ sở truyện dân gian
Nga là một ví dụ sinh động bởi đây là một thể loại truyện cổ tích văn học .
2. Loại thể của tác phẩm.
Các đặc điểm về nội dung hình tợng và hình thức hình tợng hay nói
khác đi là vấn đề loài thể của văn học cũng đem lại cho qúa trình tiếp
nhận và hiểu đúng đắn về tác phẩm. Với ngời giáo viên văn việc xác định
chính xác loài thể của tác phẩm là một điều cần thiết.
Trên cấp độ loài hình Ông lão đánh cá và con cá vàng là tác
phẩm tự sự dân gian nhng do một tác giả kể lại . Vì thế thể loại truyện này
là truyện cổ tích văn học . Truyện kể chuyện đời, chuyện ngời là phơng
thức tái hiện cuộc sống của các tác phẩm tự sự dân gian. Phơng thức này
giúp cho ngời đọc ( ngời nghe) hình dung đời sống trong các sự việc với
những con ngời và mối quan hệ qua lại giữa chúng một cách cụ thể. Trong
các truyện cổ tích thì cuộc sống đợc tái hiện theo cách vừa là hiện thực (
Trong các yếu tố của bản thân cuộc sống ) vừa là siêu thực ( trong các
yếu tố hoang đờng kì ảo ). Tuy nhiên, suy tới cùng nó vẫn đem đến cho
ngời đọc ( nghe ) những cảm giác, phán đoán đúng về cuộc sống. Tác
phẩm tự sự ( dù là tự sự dân gian ) đa ngời đọc, ngời nghe vào một thế
giới nghệ thuật gần gũi hơn so với cuộc đời của họ, để họ chứng kiến suy
ngẫm và phán xét đời sống. Chính từ đặc điểm này, ngời tiếp nhận ( ở đây
là thầy và trò ) cần phải tiếp cận hàm ý xã hội ý nghĩa xã hội của
các cổ tích. Về phía thầy, sự tìm kiếm nghĩa của cổ tích sẽ không thể thoát
li các hàm ý xã hội mà chất tự sự của cổ tích tạo nên.
Trịnh Xuân Toàn - ĐHSP Văn Khoá V H ng yên
7
Vấn đề đọc hiểu và dạy học truyện cổ tích Nga theo chơng trình THCS mới qua truyện cổ tích
Ông lão đánh cá và con cá vàng
Mặt khác, trên cấp độ thể tài thì Ông lão đánh cá và con cá
vàngthuộc thể tài cổ tích văn học dựa trên chất liệu đời sống và ngôn ngữ
dân gian Nga . Đi sâu hơn nữa vào thể tài này thì Ông lão đánh cá và

con cá vàng theo sự xác nhận của các tác giả sách giáo viên Ngữ văn 6
Tập I- NXB Giáo dục, Hà Nội năm 2002 trang 135 và sách bồi dỡng
Ngữ văn 6 NXB Tổng hợp TP Hồ Chí Minh năm 2005, trang 65: có thể
xếp vào nhóm truyện cổ tích sinh hoạt . Truyện cổ tích sinh hoạt thờng
kể về cuộc đời , số phận của những con ngời trong xã hội . Truyện lên án
lòng tham và sự bội bạc , đồng thời ca ngợi lòng tốt , lòng biết ơn đối với
những con ngời nhân hậu . Qua đó truyện biểu hiện thái độ rành rẽ của
nhân dân đối với lòng tham và sự bội bạc
ở đây, tính chất loại biệt của thể tài cổ tích về sinh hoạt sẽ là căn cứ
định hớng cho cách suy đoán khám phá của ngời đọc ( ngời nghe) về ý
nghĩa xã hội của tác phẩm. Từ đó tìm ra ý nghĩa xã hội ẩn chứa trong cổ
tích này có liên quan mật thiết đến ớc vọng , mơ ớc của con ngời về mối
quan hệ nhân quả : Cái Thiện rồi cuối cùng cũng thắng cái ác . Ngời hiền
lành tử tế rồi cũng đợc hởng hạnh phúc còn những ngời bạc ác sẽ bị trừng
trị đích đáng trong một xã hội hiện hành những bất công.
Cũng trên cấp độ thể tài, một điểm nữa cần đợc nói đến đó là đặc sắc
nghệ thuật cổ tích phản chiếu trong Ông lão đánh cá và con cá vàng .
Nhân vật chính của cổ tích này là Mụ Vợ . Là nhân vật phản diện . Là
nhân vật bộc lộ lòng tham và sự bội bạc ngày càng lớn . Còn nhân vật ông
lão chỉ là nhân vật phụ là nhân vật chức năng , cùng với cá vàng , biển
cả chỉ làm nền cho nhân vật chính bộc lộ hết những tính cách của mình .
Về kết cấu Ông lão đánh cá và con cá vàng mang hình thức kết
cấu phổ biến của cổ tích về sinh hoạt : Phê phán , lên án lòng tham và sự
Trịnh Xuân Toàn - ĐHSP Văn Khoá V H ng yên
8
Vấn đề đọc hiểu và dạy học truyện cổ tích Nga theo chơng trình THCS mới qua truyện cổ tích
Ông lão đánh cá và con cá vàng
bội bạc , ca ngợi và biết ơn những ngời tốt , nhân hậu . Đồng thời trừng trị
kẻ ác, kết thúc truyện rất có hậu.
3. Nghĩa của tác phẩm.

Nêu mục đích của một bài học tác phẩm văn học là khơi gợi cho học
sinh cách hiểu đúng về tác phẩm, thì giáo viên ngời tổ chức cho học
sinh cảm và hiểu tác phẩm. Nắm đợc nghĩa của tác phẩm tức là hiểu tác
phẩm, bởi lẽ nghĩa ( chủ đề hoặc t tởng ) là linh hồn của tác phẩm nghệ
thuật. Ngời dạy cha nắm đúng, hiểu đúng nghĩa của tác phẩm sẽ kéo theo
ngời học hiểu sai tác phẩm.
Thực ra, phơng pháp dạy học dù quan trọng đến đâu cũng chỉ là con
đờng khoa học để ngời dạy tổ chức cho ngời học tiến tới nắm chắc nghĩa
của tác phẩm.
Nghĩa của tác phẩm nghệ thuật không hiện rõ trên bề mặt tác phẩm
mà chìm sâu trong tác phẩm. Một tác phẩm nghệ thuật có thể đơn nghĩa
cũng có thể đa nghĩa. Chính vì vậy, Việc xác định nghĩa của tác phẩm có
thể đúng, sai và theo nhiều hớng. Trong thực tế dạy học tác phẩm văn
học, ngời dạy xác định nghĩa tác phẩm nh thế nào thì tìm cách tổ chức cho
ngời học đi tìm nghĩa theo hớng ấy. Nh vậy, sẽ dẫn đến tình trạng dạy
đúng hoặc sai , nông hoặc sâu về tác phẩm.
Vấn đề đặt ra ở đây là cần xác định nghĩa của cổ tích Ông lão
đánh cá và con cá vàng nh thế nào để làm căn cứ kiến thức đúng đắn
cho bài học này. Theo cuốn sách giáo viên văn 7 của Bộ giáo dục và đào
tạo 1995 các tác giả đa ra cách hiểu với ba nét nghĩa sau:
1. Lên án lòng tham và sự bội bạc ( Lòng tham có thể biến con ngời
thành kẻ bất lơng , bất nghĩa )
Trịnh Xuân Toàn - ĐHSP Văn Khoá V H ng yên
9
Vấn đề đọc hiểu và dạy học truyện cổ tích Nga theo chơng trình THCS mới qua truyện cổ tích
Ông lão đánh cá và con cá vàng
2. Ca ngợi lòng tốt ( sự biết ơn đối với những ngời nhân hậu )
3. Biểu hiện rành rẽ của nhân dân về lòng tham và sự bội bạc
Nhng theo cuốn bài soạn Văn 7 của vụ phổ thông trung học xuất bản
năm 1996, thì bài học Ông lão đánh cá và con cá vàng cần giúp học

sinh hiểu đợc hai nét nghĩa:
1. Ca ngợi lòng tốt ( sự biết ơn đối với những ngời nhân hậu ) , lên
án lòng tham và sự bội bạc
2. Sự trừng phạt của nhân dân về lòng tham và sự bội bạc
Nếu hiểu ý nghĩa của truyện theo một trong hai cuốn sách trên,
chúng tôi thấy cha thật đầy đủ. Chúng tôi nhận thấy cách xác định nghĩa
của Ông lão đánh cá và con cá vàng trong Sách Giáo viên Ngữ văn 6
Tập I của Bộ Giáo Dục và Đào tạo NXB Giáo dục, Hà Nội, năm
2002 chính xác và đầy đủ hơn khi các tác giả đa ra cách hiểu với bốn nét
nghĩa sau:
1. Thể hiện quan niệm của nhân dân về công lý xã hội: Những
ngời chăm chỉ, tốt bụng, đợc nhận phần thởng xứng đáng . Kẻ độc ác
tham lam bị trừng trị.
2. Lên án lòng tham và sự bội bạc ( Lòng tham có thể biến con ng-
ời thành kẻ bất lơng , bất nghĩa )
3. Khẳng định niềm tin , niềm mơ ớc của nhân dân về một xã hội
công bằng , không có cái ác , cái tham lam và sự bội bạc
4. Thể hiện rõ thái độ của nhân dân : Kẻ tham lam bội bạc
không thể đợc hởng giàu sang phú quý .
Chúng tôi tiếp thu kiến thức theo hớng này bằng cách đa ra nét
nghĩa 1 và 2 vào nội dung chính của bài học, còn nét nghĩa 3,4 có thể là
Trịnh Xuân Toàn - ĐHSP Văn Khoá V H ng yên
10
Vấn đề đọc hiểu và dạy học truyện cổ tích Nga theo chơng trình THCS mới qua truyện cổ tích
Ông lão đánh cá và con cá vàng
cao so với năng lực tiếp nhận của học sinh lớp 6 nên cần đợc dạy học theo
mức độ bổ sung qua các biện pháp bình giảng, mở rộng của giáo viên.
II. Cơ sở lý thuyết phơng pháp.
Nhìn ở góc độ phơng pháp chung thì Vấn đề đọc hiểu và dạy học
truyện cổ tích Nga theo chơng trình THCS mới qua truyện cổ tích Ông

lão đánh cá và con cá vàng SGK Ngữ văn 6 Tập I cần tuân theo
những phơng pháp sau:
1. Theo yêu cầu đổi mới phơng pháp dạy học
Văn học.
Truyện cổ tích Ông lão đánh cá và con cá vàng là một tác phẩm
văn học nằm trong chơng trình Ngữ văn 6 Tập I cải cách giáo dục. Nó
đòi hỏi phơng pháp tiếp nhận mới song phơng pháp đọc hiểu và dạy
học tác phẩm này không thể nằm ngoài các yêu cầu cơ bản cuae phơng
pháp dạy học văn hiện đại. Sự đổi mới của phơng pháp dạy học văn
đợc khẳng định trên 4 vấn đề :
a. Dạy học văn theo lý luận dạy học hiện
đại.
Trớc những năm 70 80 của thể kỷ XX, trong các nhà trờng tồn tại
một hệ thống lý luận dạy học cũ, hay còn gọi lý luận dạy học cổ
tích. Hệ thống lý luận dạy học này đã tồn tại trong một thời gian dài và
nó càng bộc lộ nhiều hạn chế. Cụ thể là phơng pháp dạy học này lấy
thầy giáo là trung tâm. Nh vậy, nhiệm vụ truyền đạt kiến thức của thầy
hoàn thành nhiệm vụ dạy học cha đạt, bởi học sinh tiếp nhận tri thức
một cách thụ động từ giáo viên, thầy nói trò nghe, thầy đọc trò
chép. Điều này vô hình chung đẫ biến các em thành những cái máy làm
Trịnh Xuân Toàn - ĐHSP Văn Khoá V H ng yên
11
Vấn đề đọc hiểu và dạy học truyện cổ tích Nga theo chơng trình THCS mới qua truyện cổ tích
Ông lão đánh cá và con cá vàng
việc theo sự vânh hành của thầy giáo. Trong giờ học, các em không có sự
suy nghĩ, thiếu năng động sáng tạo và nh thế, trí tuệ học sinh không có
điều kiện để phát triển.
Công cuộc cải cách giáo dục đòi hỏi viêch giảng dạy văn học trong
nhà trờng phải có sự đổi mới. Vì thế, một hệ thống lý luận dạy học mới
ra đời. Với hệ thống lý luận này, giáo viên sẽ phát huy đợc tính chủ động

sáng tạo của học sinh. Học sinh có thể tự mình chiếm lĩnh tri thức dới sự
tổ chức, hớng dẫn của thầy.
Chỉ thị về phơng pháp giảng dạy của Bộ Giáo dục năm 1996 đã chỉ
ra rằng: Việc phân tích một cách máy móc hình thức các tác phẩm văn
học nghệ thuật vào việc trích dẫn một cách tự nhiên cần phải đợc thay thế
bằng các cuộc trao đổi sinh động chân thực giữa thầy và trò. Trong các
cuộc trao đổi đó, thầy giáo cần phải nêu ra cho học sinh những vấn đề lý
thú buộc học sinh phải suy nghĩ, phải trình bày một cách cởi mở và suy
nghĩ riêng của cá nhân mình đối với tác phẩm.
b. Dạy học văn tuân theo sự liên kết, các ph -
ơng pháp dạy học văn cải cách giáo dục.
Mỗi ngời giáo viên muốn hoàn thành tổ chức hớng dẫn học sinh lĩnh
hội tri thức một cách có hệ thống một cách vững chắc và có đợc những
thói quen trực cảm tác phẩm văn chơng, đáp ứng đòi hỏi phát triển thẩm
mĩ, đạo đức và trí tuệ học sinh thì phải có phơng pháp dạy học phù
hợp. Đó là một yêu cầu tất yếu.
Ngành Giáo học Pháp đã tổng kết đợc 4 phơng pháp khoa học trong
hoạt động dạy và học văn đó là:
+ Phơng pháp đọc sáng tạo.
+ Phơng pháp gợi tìm.
Trịnh Xuân Toàn - ĐHSP Văn Khoá V H ng yên
12
Vấn đề đọc hiểu và dạy học truyện cổ tích Nga theo chơng trình THCS mới qua truyện cổ tích
Ông lão đánh cá và con cá vàng
+ Phơng pháp tái tạo.
+ Phơng pháp nghiên cứu.
b1. Phơng pháp đọc sáng tạo.
Trong quá trình giảng dạy tác phẩm văn học, đọc văn là việc rất
quan trọng. Đọc không những có ý nghĩa về mặt ngôn ngữ, tức là có tác
dụng trao dồi cách phát âm, từ ngữ, ngữ pháp cho học sinh. Đọc còn có ý

nghĩa văn học, ý nghĩa thẩm mĩ. Đọc văn có thể đọc thầm, đọc to, đọc
bằng mắt và đọc diễn cảm ( Hay nói cách khác là đọc sáng tạo)
Đọc sáng tạo đòi hỏi phải tuy theo nội dung phản ánh và biểu hiện
của hình tợng tác phẩm. Tuy theo loại thể, biểu hiện cụ thể, sinh động,
độc đáo của từng tác phẩm mà có lối đọc, giọng đọc thích hợp. Đồng thời
đọc văn phải có kỹ thuật, phải biết phát âm giữ giọng , ngừng hơi, ngắt
nhịp
Nguồn gốc của sự phát âm trong đọc diễn cảm là tuỳ thuộc vào đọ cảm,
độ hiểu tác phẩm văn học của mỗi cá nhân. Cho nên việc đọc sáng tạo
khơi dậy tính cá thể của học sinh qua giọng đọc.
Qúa trình đọc văn ( Đặc biệt là đọc sáng tạo ) là quá trình hoạt
động nhận thức và t duy, nhất là t duy hình tợng. Vì vậy, giáo viên khi đọc
văn cho học sinh nghe cũng phải làm cho hình tợng đợc tái sinh trong tâm
trí mình lại tái sinh một lần nữa vào tâm trí các em, giúp cho các em cảm
thụ đợc cái đợc phản ánh vvà cái đợc biểu hiện tức là giúp các em
chứng kiến và thể nghiệm cùng với giáo viên tiếp thu cá thể xác lẫn
linh hồn tác phẩm. Muốn vậy thì ngời giáo viên phải có giọng đọc diễn
cảm. Qua giọng đọc diễn cảm của giáo viên , học sinh có thể thấy tất cả
những điều đợc mô tả, đợc nói đến trong các tác phẩm đợc nói đến nh
đang diễn ra trớc mắt mình. Việc đọc diễn cảm của thầy sẽ luôn luôn gây
Trịnh Xuân Toàn - ĐHSP Văn Khoá V H ng yên
13
Vấn đề đọc hiểu và dạy học truyện cổ tích Nga theo chơng trình THCS mới qua truyện cổ tích
Ông lão đánh cá và con cá vàng
đợc ấn tợng sâu sắc về tác phẩm văn học cho học sinh, giúp học sinh hiểu
đợc nội dung biểu cảm của tác phẩm. Và nh thế giúp các em chuẩn bị
phân tích các tác phẩm sau đó đợc tốt hơn.
Trớc CCGD, việc đọc văn nói chung, đọc diễn cảm nói riêng ở trờng phổ
thông bị coi nhẹ một cách có hệ thống. Nó chỉ đợc coi là yếu tố ở đầu ở
đầu giờ hoặc cuối giờ. Đây là một nhợc điểm cơ bản cần phải khắc phục.

Chơng trình CCGD với việc xác định rõ vai trò, vị trí của đọc diễn
cảm nên đã coi đây là phơng pháp chủ đạo trong dạy học tác phẩm văn
học.
Để giúp học sinh tiếp nhận tác phẩm văn học đợc tốt thì giáo viên
phải kết hợp nhiều biện pháp. Đọc diễn cảm là biện pháp có hiệu quả
nhất. Ngoài ra, còn phải kết hợp các biện pháp nh: Đọc có hớng dẫn, đọc
có phân tích Tất cả đều nhằm mục đích rèn luyện kỹ năng, động cơ và ý
thức đọc để làm tiền đề cho việc tìm hiểu tác phẩm.
b2. Phơng pháp gợi tìm.
Phơng pháp gợi tìm là phơng pháp gợi trí tởng tợng của học sinh dới
sự hớng dẫn của giáo viên, giúp các em đi vào tìm hiểu từng bộ phận trong
cấu trúc ntác phẩm và tiến tới đánh giá chung.
Nếu nh phơng pháp đọc sáng tạo đợc coi nh một bớc nhận thức cảm
tính thì phơng pháp gợi tìm chính là bớc tổ chức hớng dẫn học sinh đi vào
t duy hình tợng. Cho nên, phơng pháp gợi tìm tiến hành trên cơ sở của ph-
ơng pháp đọc sáng tạo.
Nhiệm vụ của ngời giáo viên là phải biết tổ chức cho học sinh đi tìm
hiểu tác phẩm trên cơ sở cảm, tởng tợng và tái hiện cuộc sống một cách
sinh động để từ đó tiến hành phân tích, so sánh để tìm ra nét bản chất của
Trịnh Xuân Toàn - ĐHSP Văn Khoá V H ng yên
14
Vấn đề đọc hiểu và dạy học truyện cổ tích Nga theo chơng trình THCS mới qua truyện cổ tích
Ông lão đánh cá và con cá vàng
chi tiết và cuối cùng tổng hợp chúng lại để làm rõ giá trị cả về nội và hình
thức của hình tợng.
Phơng pháp gợi tìm đòi hỏi ngời thầy giáo phải có năng lực tổ chức,
hớng dẫn học sinh qua hình thức đàm thoại, gợi mở và những hoạt động
có tính lên môn khác nh nhạc, hoạ
Bằng con đờng đàm thoại tâm tình về những vấn đề mà không khí
lớp sinh động hẳn lên, mối liên hệ giữa thầy trò và nhà văn đợc hình

thành và dần hoà nhập, giúp thầy giáo nắm đợc trình độ hiểu biết và năng
lực học tập của học sinh.
Bên cạnh đó phơng pháp này còn có tác
dụng:
+ Nâng cao cảm thụ của học sinh về tác phẩm từ cảm tính đến lý
tính.
+ Kích thích nỗ lực trí tuệ của học sinh trong quá trình thởng thức,
tiếp nhận tác phẩm.
+ Rèn luyện kỹ năng phân tích, khám phá và nhận xét từng mặt,
từng bộ phận tác phẩm.
+ Bớc đầu giúp học sinh nắm đợc phơng pháp cách thức để tìm tòi,
thởng thức, tiếp nhận kiến thức về tác phẩm tức là bớc đầu tiếp nhận khoa
học nghiên cứu văn.
Đặc biệt, qua đầm thoại, gợi mở ( gợi tìm ) làm cho sự thụ động tiếp
thu kiến thức của học sinh bị giảm bớt, năng lực độc lập suy nghĩ tìm tòi
và thói quen giao tiếp xã hội của các em đợc phát huy.
Phơng pháp gợi tìm có mặt mạnh của nó, song nếu ngời thầy không
có đủ trình độ tổ chức hợp lý thì dễ dẫn đến giờ văn khô khan, rời rạc, ít
Trịnh Xuân Toàn - ĐHSP Văn Khoá V H ng yên
15
Vấn đề đọc hiểu và dạy học truyện cổ tích Nga theo chơng trình THCS mới qua truyện cổ tích
Ông lão đánh cá và con cá vàng
hứng thú. Bởi thực chất của phơng pháp nay là một cuộc đàm thoại giữa
thầy và trò.
Vì thế, để thực hiện phơng pháp này đạt hiệu quả cao, ngời giáo viên
phải có nghệ thuật mà nghệ thuật ở đây là nghệ thuật hỏi để học sinh tự
giác, hứng thú trả lời. Tức là câu hỏi phải mang tính nghệ thuật, dễ đi vào
lòng ngời. Câu hỏi tung ra nh một cuộc tâm tình.
b3. Phơng pháp tái tạo.
Phơng pháp tái tạo trong dạy học văn là một hệ thống các biện

pháp và hình thức giảng dạy của giáo viên nhằm giúp các em sự nỗ lực trí
tuệ, tập trung chú ý,, năng lực t duy để chủ động lĩnh hội trí thức dờng nh
có sẵn một cách có chọn lọc, có phê phán và có hệ thống.
Lĩnh hội tri thức nh có sẵn tức là lời là qua lời giảng và đề cơng trên
bảng của giáo viên, sách giáo khoa và các tài liệu khác
Nh vậy, vấn đề đặt ra ở đây có trái với nguyên tắc phát huy chủ thể
học sinh, với đặc trng bộ môn và t tởng chống áp đặt không ? Có phải
quay lại với lối Giảng văn truyền thống không ?
Trớc hết cần phải khẳng định rằng các biện pháp hình thức đã sử
dụng trong phơng pháp giảng dạy văn truyền thống mà vẫn có tác dụng
tích cực thì vẫn phù hợp với tinh thần mới, chúng ta càng phải tiếp thu và
phát triển.
Vận dụng phơng pháp tái hiện không những không trái với nguyên
tắc chung trong dạy học văn mà ngợc lại để khám phá và thởng thức
các tác phẩm, học sinh cần phải có những kiến thức ngoài tác phẩm nh :
kiến thức và tác giả, xuất xứ, hoàn cảnh ra đời của tác phẩm ,
Bên cạnh đó học sinh cần phải tóm tắt tác phẩm, tóm tắt kể chuyện
sáng tạo hình dung tởng tợng bằng lời.
Trịnh Xuân Toàn - ĐHSP Văn Khoá V H ng yên
16
Vấn đề đọc hiểu và dạy học truyện cổ tích Nga theo chơng trình THCS mới qua truyện cổ tích
Ông lão đánh cá và con cá vàng
Những kiến thức ấy, học sinh có thể tìm kiếm trong sách vở, trong
tài liệu. Nhng ngoài sách giáo khoa và các tài liệu khác, học sinh còn
phải đợc giáo viên cung cấp. Bởi vì, ngoài yêu cầu thởng thức và tìm tòi
khám phá riêng mang tính chủ quan cá nhân, mỗi tác phẩm, mỗi tiết học,
học sinh cần phải đạt tới những kiến thức cơ bản có hệ thống về tác phẩm
văn chơng.
Việc vận dụng phơng pháp tái hiện trong dạy học văn là rất cần
thiết. Vì vậy, giáo viên phải có biện pháp thích hợp để phát huy trí tuệ của

học sinh và cung cấp kiến thức cho các em đạt hiệu quả cao.
Trớc hết là biện pháp giảng thuật trong phơng pháp tái tạo, giảng
thuật là biện pháp giúp các em nắm đợc kiến thức ngoài tác phẩm nhng rất
cần thiết để có cơ sở tìm hiểu, cảm thụ tác phẩm.
Theo tinh thần đổi mới việc dạy học văn hiện nay yêu cầu giáo
viên chỉ là ngời hớng dẫn, tổ chức để học sinh chủ động tiếp thu trí thức,
hạn chế việc giáo viên thuyết trình, bình giảng. Nhng qua thực tế giảng
dạy theo phơng pháp mới chúng tôi thấy nêu bỏ qua việc bình giảng và
mở rộng của giáo viên hoàn toàn của học sinh sẽ chỉ hiẻu đợc tác phẩm
văn học một cách hời hợt. Chúng tôi thiết nghĩ, giảng bình cũng là biện
pháp quan trọng trong việc tái tạo tác phẩm văn chơng mà ngời giáo viên
sử dụng để giúp học sinh cảm thụ, khám phá những đặc sắc nghệ thuật và
nội dung tác phẩm văn chơng.
Tuy nhiên, để chủ thể học sinh đợc phát huy, tránh sự áp đặt thì biện
pháp này phải đợc sử dụng có chừng mực và kết hợp các biện pháp khác.
Những lời giảng dạy, bình phẩm, nhận xét của giáo viên phải ngắn gọn có
cảm xúc phải có tác dụng nh một định hớng cho các em.
b4. Phơng pháp nghiên cứu.
Trịnh Xuân Toàn - ĐHSP Văn Khoá V H ng yên
17
Vấn đề đọc hiểu và dạy học truyện cổ tích Nga theo chơng trình THCS mới qua truyện cổ tích
Ông lão đánh cá và con cá vàng
Thực chất của phơng pháp này là sự đòi hỏi nhng nỗ lực trí tuệ của
học sinh. Phơng pháp nghiên cứu là sự tiếp tục ở trình độ cao của phơng
pháp gợi tìm. Nêu nh ở phơng pháp gợi tìm, giáo viên đề ra những phơng
hớng cụ thể, nhiệm vụ cụ thể, giúp các em nắm đợc các biện pháp để tự
phân tích đánh giá từng mặt, từng bộ phận của tác phẩm văn chơng, thì ở
phơng pháp nghiên cứu, giáo viên giúp các em nắm đợc các biện pháp để
tự khám phá các vấn đề có tính tổng hợp về nội dung và nghệ thuật của tác
phẩm, các mối tơng quan phức tạp đa chiều giữa các vấn đề, các bộ phận

bên trong của tác phẩm, phát biểu những ý kiến nhận xét riêng về tác
phẩm văn chơng một cách có lý, có căn cứ.
ở mức lý tởng, phơng pháp này giúp học sinh bớc đầu xác lập đợc
những tiêu chuẩn bình giá tác phẩm, khả năng tự phát huy những điều mới
mẻ cha nói đến về tác phẩm. Trên cơ sở đó, các em tự hoàn thiện cho
mình thị hiếu thẩm mĩ.
Trên đây là bốn phơng pháp chủ yếu hết sức quan trọng nằm trong
hệ thống lý luận dạy học hiện đại mà ngời giáo viên cần hiểu và nắm
vững để áp dụng cụ thể trong bài giảng của mình. Bốn phơng pháp này tuy
có chức năng và nhiệm vụ riêng chúng có mối quan hệ mật thiết với nhau,
qua lại với nhau, hộ trợ cho nhau. Vì vậy, khi áp dụng chúng, giáo viên
phải biết kết hợp các biện pháp này sao cho có hiệu quả nhất.
c. Dạy học văn tuân theo hệ thống câu hỏi
cảm thụ tác phẩm.
Việc tạo nên tác phẩm văn chơng và tiếp nhận tác phẩm văn chơng
là hai lĩnh vực hoàn toàn khác nhau. Có thể nói, sáng tạo nên tác phẩm là
lĩnh vực sản xuất, còn tiếp nhận tác phẩm là lĩnh vực tiêu thụ sản phẩm.
Ngời tiêu thụ bao giờ cũng có nhu cầu riêng của mình. Nhu cầu đó phụ
Trịnh Xuân Toàn - ĐHSP Văn Khoá V H ng yên
18
Vấn đề đọc hiểu và dạy học truyện cổ tích Nga theo chơng trình THCS mới qua truyện cổ tích
Ông lão đánh cá và con cá vàng
thuộc vào rất nhiều yếu tố, sở thích, thói quen, tâm lý, sự hớng dẫn giói
thiệu Bởi thế, việc tổ chức cho học sinh tiếp nhận tác phẩm văn ch ơng
làm sao cho có hiệu quả là một khâu hết sức quan trọng.
Trong chơng trình CCGD, dạy học tác phẩm văn chơng bằng hệ
thống câu hỏi là cách tốt nhất để đạt hiệu quả dạy học theo hớng cải
cách, thể tinh thần dạy học hiện đại là tôn trọng chủ thể học sinh. Nh-
ng điều mà chúng ta cần quan tâm ở đây là sắp đặt câu hỏi sao cho hợp lý.
Câu hỏi đặt ra phải qua hai giai đoạn:

+ Hỏi để học sinh phát hiện ra các chi tiết ( hình thức).
+ Hỏi để gợi ý sự hiểu biết của học sinh ( nội dung ).
Thực hiện điều này không phải theo cách giảng giải nh trớc mà theo
cách giáo viên đặt ra một hệ thống câu hỏi để giúp học sinh tự mình
chiếm lĩnh tác phẩm. Các câu hỏi cần đợc vận dụng theo nguyên tắc liên
kết, xen kẽ trên nền câu hỏi hiểu. Có các hệ thống câu hỏi sau:
* Hệ thống câu hỏi cảm xúc:
Hệ thống câu hỏi cảm xúc là hệ thống câu hỏi nhằm tác động gợi
nên những rung động ban đầu của học sinh đối với nội dung và hình thức
tác phẩm.
Hệ thống câu hỏi này có 2 loại:
+ Loại câu hỏi cảm xúc vật chất đối với nhng vấn đề thuộc nội dung
tác phẩm đặt ra.
+ Loại câu hỏi cảm xúc hình thức liên quan tới các vấn đề thuộc
hình thức nghệ thuật của tác phẩm.
* Hệ thống câu hỏi hình dung t ởng t ởng :
Trịnh Xuân Toàn - ĐHSP Văn Khoá V H ng yên
19
Vấn đề đọc hiểu và dạy học truyện cổ tích Nga theo chơng trình THCS mới qua truyện cổ tích
Ông lão đánh cá và con cá vàng
Hệ thống câu hỏi hình dung tởng tởng là loại câu hỏi khơi gợi trí t-
ởng tởng trơìng liên tởng của học sinh dới sự tác động của hình tợng văn
học, giúp học sinh tái hiện cuộc sống.
Loại câu hỏi này gồm:
+ Câu hỏi tái hiện.
+ Câu hỏi sáng tạo.
* Hệ thống câu hỏi hiểu:
Hệ thống câu hỏi hiểu là hệ thống câu hỏi để học sinh tự đa ra
những nhận xét, bình phẩm, đánh giá của mình về vấn đề nào đó của tác
phẩm.

d. Dạy học tác phẩm văn học theo hớng tích
hợp.
Theo quan diểm CCGD hiện nay, thì dạy học phải theo hớng tích
hợp: Tích hợp trong từng thời điểm là tích hợp ngang ( tích hợp kiến thức
có liên quan giữa ba phân môn văn Tiếng Viêt Tập làm văn ). Tích
hợp theo từng vẫn đề tích hợp dọc.
Bên cạnh đó, nh chúng ta đã biết các môn học trong nhà trờng phổ
thông đều có một hệ thống kiến thức tổng hợp, cân đối. các môn học đó
cùng thực hiện một nhiệm vụ chung là truyền đạt kiến thức và hoàn thiện
nhân cách cho thế hệ trẻ.
Vì thế, ngoài việc tích hợp kiến thức giữa các phân môn trong cùng
bộ môn học, sự kết hợp giữa các kiến thức khác nhau trong nhà trờng
( liên môn ) là một điều cần thiết tất yếu đối với học sinh và nhất là đối
với giáo viên.
Trịnh Xuân Toàn - ĐHSP Văn Khoá V H ng yên
20
Vấn đề đọc hiểu và dạy học truyện cổ tích Nga theo chơng trình THCS mới qua truyện cổ tích
Ông lão đánh cá và con cá vàng
Do bản chất đặc trng của môn văn có quan hệ mật thiết với môn học
khác thuộc khoa xã hội và nhân văn nh sử, chính trị, đạo đức, đặc biệt là
đối với các môn nghệ thuật. Trong qúa trình phát triển, hoạt động t duy
nghệ thuật, dù là hình tợng ngôn ngữ hay hình tợng âm thanh, màu sắc, đ-
ờng nét đều có tác động lẫn nhau, giúp cho nhau phát huy cao nhất sức
mạnh của mình. Ta thờng nói Trong thơ có nhạc, trong thơ có hoạ. Vì
thế ngời giáo viên văn muốn nâng cao chất lợng, hiệu quả dạy học văn
không thể không chú ý đến qua hệ này.
Hiện nay, việc sử dụng các môn thuộc ngành nghệ thuật ( âm nhạc,
hội hoạ ) có liên quan nghệ thuật văn chơng để phụ hoạ cho tác phẩm là
điều cần thiết vì văn chơng là nghệ thuật tổng hợp.
Giờ văn cải cách thờng nhạy cảm với nghệ thuật hội hoạ. Có thể

thấy bốn hình thức liên môn văn hội hoạ nh sau :
+ Sử dụng tranh minh hoạ trong sách giáo khoa.
+ Sử dụng tranh vẽ, đồ dùng dạy học.
+ Bài tập vẽ tranh minh hoạ của học sinh.
+ Vẽ bằng tởng tợng, bằng lời.
Liên môn văn với những môn thuộc ngành nghệ thuật có tác dụng
phát triển năng khiếu nghệ thuật của các em và tăng cờng một cách gián
tiếp sự cảm thụ văn học nghệ thuật.
Tuy nhiên liên môn văn nghệ thuật cần theo nguyên tắc là phù
hợp với bản chất loại hình của tác phẩm, vì nó chỉ có ý nghĩa khi quá trình
dạy học biết sử dụng đúng chỗ các hình thức nghệ thuật gần với văn
chơng để hỗ trợ, phụ hoạ cho việc tiếp nhận chính tác phẩm văn học đó.
Trịnh Xuân Toàn - ĐHSP Văn Khoá V H ng yên
21
Vấn đề đọc hiểu và dạy học truyện cổ tích Nga theo chơng trình THCS mới qua truyện cổ tích
Ông lão đánh cá và con cá vàng
2. Dạy - học tác phẩm theo công nghệ dạy -
học hiện đại.
Lý luận dạy hiện đại quan niệm : Dạy học là một khoa học. Là
khoa học hiện đại thì cần phải thực hiện một cách có kế hoạch, có tính
toán theo kiểu sản xuất công nghệ hiện đại chứ không phải ngẫu hứng tuỳ
tiện.
Quá trình dạy học văn cũng vậy. Đây là một quá trình có chơng
trình, kế hoạc cụ thể hớng vào những mục tiêu yêu cầu thống nhất, đồng
thời là một quá trình gắn liền với hoạt động trí tuệ, cảm xúc của giáo viên
và học sinh. Quá trình này còn có quan hệ chặt chẽ có những quan điểm
về chính trị và triết học, về đạo đức và thẩm mĩ, về khoa học kĩ thuật, về
lịch sử xã hội, văn hoá ở từng giai đoạn. Đó còn là một quá trình lao động
sáng tạo mạng tính đặc thù của ngời giáo viên. Ngời giáo viên phải nghiên
cứu tính toán, nghiền ngẫm một cách công phu qua từng giai đoạn trong

mỗi khâu, mỗi biện pháp, cách thức, thủ thuật để tổ chức học sinh, khơi
dậy niềm say mê trí tuệ, tam hồn, dẫn dắt t duy học sinh giúp các em chủ
động trực tiếp đối diện với tác phẩm, thởng thức và khám phá ra cái hay,
cái đẹp những giá trị về nhiều mặt của tác phẩm văn chơng. Có thể nói
đây là một quá trình hoạt động hết sức đa dạng, phức tạp mang tính khoa
học và nghệ thuật sâu sắc.
Nh vậy, công nghệ dạy học văn hiện đại quan niệm ngời thầy
đóng vai trò là ngời thiết kế bài học là trung tâm thiết kế bài học là tạo
việc làm cho học sinh tơng ứng với bài văn. Tức là, thầy giáo đóng vai trò
chỉ đạo ngời dẫn đờng, tổ chức, hớng dẫn học sinh lĩnh hội tri thức,
cảm thụ tác phẩm văn chơng. Đồng thời phát huy đợc tính tích cực chủ
Trịnh Xuân Toàn - ĐHSP Văn Khoá V H ng yên
22
Vấn đề đọc hiểu và dạy học truyện cổ tích Nga theo chơng trình THCS mới qua truyện cổ tích
Ông lão đánh cá và con cá vàng
động sáng tạo của học. Nói cách khác là sự khởi động dsao cho năng lực
t duy của học sinh hoạt động một cách tích và có hiệu quả, cao hơn nữa là
các em biết lánh mình nghe cho đợc , bắt cho đợc nhịp đập của sự sống
đang nằm im cho chữ nghĩa.
3. Dạy học văn theo đặc trng loại thể tác
phẩm văn học.
Kho tàng văn học dân tộc cũng nh nhân loại thật là phong phú và đa
dạng và gồm nhiều tác phẩm đặc sắc, nhiều kiến thức khác nhau mà mỗi
tác phẩm là một công trình sáng tạo độc đáo về nội dung và nghệ thuật.
Thực tiễn sáng tácm nghiên cứu, phân tích và giảng dạy văn học đã
đặt ra cho chúng ta những vấn đề cần phải suy nghĩ, trong đó có vấn đề
loại thể văn học.
Ngời giáo viên muốn đạt hiệu quả cao nhất trong dạy- học thì việc
giảng dạy văn học phải tiến hành sao cho phù hợp với đặc trng của bộ
môn văn. Nếu không chú ý một cách toàn diện, đúng mức vấn đề này,

việc giảng dạy văn rất dễ hoặc thiên về nội dung t tởng một cách gò bó
cứng nhắc, hoặc thiên về hình thức nghệ thuật, ngôn ngữ một cách phiến
diện trống rỗng. Giữ vững thế thăng bằng khi phân tích nội dung và nghệ
thuật một tác phẩm văn học là bản lĩnh s phạm của ngời giáo viên.
Để làm đợc việc này, trong quá trình giảng dạy, chúng ta phải chú ý
đến vấn đề loại thể văn học.
Mỗi tác phẩm văn học tồn tại dới mọi hình thức loại thể nhất định,
đòi hỏi một phơng pháp một cách thức phân tích giảng dạy phù hợp với
nóậíTc phẩm văn chơng đợc chia làm 3 loại: Tự sự, trữ tình và kịch. Sự
Trịnh Xuân Toàn - ĐHSP Văn Khoá V H ng yên
23
Vấn đề đọc hiểu và dạy học truyện cổ tích Nga theo chơng trình THCS mới qua truyện cổ tích
Ông lão đánh cá và con cá vàng
cảm thụ, phân tích và giảng dạy một tác phẩm tự sự không giống với sự
cảm thụ, phân tích và giảng dạy một tác phẩm trữ tình hay kịch.
Trên cấp độ loại hình, truyện dân gian ( Thần thoại, truyền thuyết,
cổ tích, ngụ ngôn, truyện cời ) là các tác phẩm tự sự.
Tác phẩm thuộc loaị tự sự bao giờ cũng là một tác phẩm có tình tiết
tức là có một câu chuyện làm nòng cốt trong đó có những sự việc
đang xảy ra, đang diễn ra, có sự tham gia của con ngời với hành động,
ngôn ngữ, tâm trạng, tính cách của họ trong mối quan hệ lẫn nhau. Nhờ
đặc điểm đó mà xa nay loại hình tự sự có khả năng nhiều nhất trong việc
dựng lên những bức tranh rộng lớn sâu sắc nhiều mặt về đời sống xã hội
và con ngời, về những biến động lịch sử quan trọng.
Đặc trng này qui định cách dạy học tơng ứng với tác phẩm thuộc
loại hình tự sự sẽ là hoạt động chứng kiến và đánh giá các tính cách con
ngời, các bức tranh đời sống đợc miêu tả trong tác phẩm thông qua 3 dấu
hiệu hình thức cơ bản của tác phẩm tự sự là : Cốt truyện, nhân vật, lời kể.
a. Cốt truyện:
Cốt truyện chính là hiện thực đời sống đợc tổ chức trong văn bản. Vì

vậy, muốn nắm đợc hiện thực phản ánh trong tác phẩm thì phải nắm đợc
cốt truyện. Mặt khác, cốt truyện còn là sự việc, là biến cố đang vận động,
đang phát triển. Nhng trung tâm của sự việc, của biến cố lại là con ngời
với cuộc sống bên trong và cuộc đời bên ngoài của họ.
Nhà văn Nguyễn Đình Thi trong cuốn Công việc của ngời viết tiểu
thuyết đã từng nói: Chỉ khi nào nhà văn tìm đợc ý nghĩa của sự việc
đối vận mệnh những con ngời, nhìn rõ đợc sự diễn biến của những con
ngời tham gia vào sự việc ấy thì bấy giờ mới có cốt truyện.
Trịnh Xuân Toàn - ĐHSP Văn Khoá V H ng yên
24
Vấn đề đọc hiểu và dạy học truyện cổ tích Nga theo chơng trình THCS mới qua truyện cổ tích
Ông lão đánh cá và con cá vàng
Bởi thế, chúng ta có thể nói chuyện nào cũng đều liên quan tới con
ngời, truyện chủ yếu là truyện về con ngời. Cho nên nắm đợc cốt truyện là
ta đã bớc đầu hình dung đợc về nhân vật trong tác phẩm.
Về phơng diện này cách dạy học tơng ứng sẽ là biện pháp đọc
diễn cảm để tóm tắt truyện, sẽ là phơng pháp độc diễn cảm để tóm tắt
truyện, là hệ thống tổ chức trong năm thành phần, trong đó thành phần
quan trọng nhất là của tác phẩm là cốt truyện, thắt nút, phát triển, đỉnh
điểm và mở nút. Điều này đòi hỏi phơng pháp dạy - học sẽ là dùng gợi
tìm, kích thích học sinh chiếm lĩnh các sự việc, nhất là các sự việc quan
trọng trong thành phần thắt nút, cao trào và mở nút của cốt truyện.
b, Nhân vật.
Nhân vật là hình thức cơ bản nhất của truyện. Câu chuyện mà nhà
văn kể trong tác phẩm tự sự chính là câu chuyện của nhân vật. Trong các
truyện dân gian, nhân vật là nơi cuộc sống biểu hiện tập trung nhất, là nơi
chứa đựng các chủ đề xã hội, thể hiện t tởng cuả nhà văn. Khi đọc truyện,
ngời đọc ngẫm nghĩ sự đời thông qua các nhân vật mà mình quan tâm, phê
bình một cuốn truyện chủ yếu cũng nhằm vào nhân vật.
Điều này chứng tỏ sự cần thiết phải bám vào nhân vật trong khi

chiếm lĩnh tác phẩm truyện ở các giờ văn.
Yêu cầu đổi mới phơng pháp phân tích nhân vật là khi phân tích
phải từ cụ thể đến trừu tợng, từ riêng biệt đến khái quát. Nhân vật là hình
tợng, phân tích nhân vật là phân tích hình tợng. Phân tích, tìm hiểu nhân
vật trong sự thống nhất giữa ngoại hình và nội tâm là hớng cần đợc khẳng
định trong quá trình hớng dẫn học sinh tìm hiểu, nhằm giúp học sinh cảm
thụ đợc sâu và đánh giá đúng các nhân vật trong truyện.
Vì thế, khi phân tích nhân vật chúng ta có thể đi theo qui trình sau:
Trịnh Xuân Toàn - ĐHSP Văn Khoá V H ng yên
25