Hoạt động ngoại khóa văn học ở trường trung học phổ thông

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH



ĐOÀN THỤY BẢO CHÂU




HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA VĂN HỌC
Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG



Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học môn văn
Mã số: 60 14 10




LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC


NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
TS. TRẦN THANH BÌNH

Thành phố Hồ Chí Minh-2010
LỜI CẢM ƠN


Xin được bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến tập thể thầy cô giáo, các cán bộ Phòng
Đào tạo, Phòng Khoa học công nghệ sau đại học, Thư viện và công nhân viên trường Đại
học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh đã tham gia giảng dạy và tạo điều kiện học tập, chăm
sóc sức khỏe, ủng hộ tinh thần và cung cấp tài liệu, sách báo để tôi nghiên cứu đề tài này.
Xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Trần Thanh Bình đã tận tình hướng dẫn,
cùng quý thầy cô trong Hội đồng khoa học đã dành thời gian đọc, góp ý kiến quý báu giúp
tôi hoàn thành luận văn này.
Mặc dù có nhiều cố gắng, nhưng luận văn không tránh khỏi thiếu sót, rất mong được
sự chỉ dẫn, đóng góp của quý thầy cô và các bạn đồng nghiệp để luận văn hoàn thiện hơn.

Xin trân trọng cảm ơn!




Tác giả


Đoàn Thụy Bảo Châu




KÍ HIỆU VIẾT TẮT

BGH: Ban giám hiệu
THPT: Trung học phổ thong
THCS: Trung học cơ sở
GD&ĐT: Giáo dục và đào tạo
NXB: Nhà xuất bản
GS: Giáo sư
PGS: Phó giáo sư
TS: Tiến sĩ
QLGD: Quản lí giáo dục
TW: Trung ương
XH: Xã hội
SGK: Sách giáo khoa
BTC: Ban tổ chức
BCH: Ban chỉ huy






MỞ ĐẦU

1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI:
1.1. Xuất phát từ tầm quan trọng của hoạt động ngoại khóa:
- Trong giáo dục học nói chung cũng như trong lí luận dạy học các môn học nói riêng,
hoạt động ngoại khóa luôn luôn được đề cập như một hoạt động hết sức quan trọng. Trong
xu hướng đổi mới, nâng cao chất lượng giáo dục, Bộ Giáo dục đã ban hành nhiều chỉ thị, văn
bản liên quan đến việc đẩy mạnh các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp. Nội dung của
hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp đã được xác định trong Điều 26, Điều lệ Trường trung

học cơ sở, trường trung học phổ thông và trường phổ thông có nhiều cấp học (Ban hành kèm
theo Quyết định số 07/2007/QĐ-BGD ĐT ngày 02/04/2007 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và
Đào tạo) nêu: “Nhà trường phối hợp với các tổ chức, cá nhân tham gia giáo dục ngoài nhà
trường thực hiện các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp. Hoạt động giáo dục ngoài giờ
lên lớp bao gồm các hoạt động ngoại khóa về khoa học, văn học, nghệ thuật, thể dục thể
thao, an toàn giao thông, phòng chống tệ nạn xã hội, giáo dục giới tính, giáo dục pháp luật
nhằm phát triển toàn diện và bồi dưỡng năng khiếu; các hoạt đông vui chơi, tham quan du
lịch, giao lưu văn hóa, giáo dục môi trường; các hoạt động xã hội, từ thiện phù hợp với đặc
điểm tâm sinh lý lứa tuổi học sinh” [22, 14]
- Công tác ngoại khóa là một phần quan trọng, có mối quan hệ gắn bó khăng khít với
chính khóa. Ngoại khóa là một hoạt động bổ sung và nâng cao chất lượng của chính khóa lên
một bước. Phạm vi một giờ lên lớp không cho phép người dạy truyền đạt hết tất cả những
vấn đề mà việc dạy học văn phải hướng đến. Bên cạnh những khái niệm, những công thức,
tri thức,…việc dạy học cũng phải quan tâm đến quá trình hình thành và phát triển các kĩ
năng, các quan hệ giao tiếp, các mối liên hệ gắn bó giữa người học với hiện thực cuộc sống,
và việc này liên quan mật thiết đến hoạt động ngoại khóa.
- Hoạt động ngoại khóa có khả năng góp phần đào tạo người học toàn diện về các mặt:
trí, đức, thể mĩ, vừa có lí luận vừa có thực hành, vừa có kiến thức vừa có kĩ năng sản xuất,
vừa có văn hóa nhà trường vừa có tri thức về đời sống xã hội. Hoạt động ngoại khóa chính là
cầu nối giúp học sinh vận dụng kiến thức vào trong đời sống, sinh hoạt gần gũi với tập thể,
với nhân dân thêm một bước.
1.2. Xuất phát từ thực trạng dạy học văn trong nhà trường phổ thông:
Cũng như tất cả các môn học khác, việc nâng cao chất lượng dạy học môn văn có mối
liên hệ gắn bó hữu cơ đến việc nâng cao chất lượng các hoạt động ngoại khóa văn học. Hoạt
động ngoại khóa văn học có tác dụng to lớn trong việc rèn luyện năng khiếu, bồi dưỡng nhân
tài văn học. Ngoài công tác giáo dục tư tưởng, tình cảm, mở rộng, bổ sung cho kiến thức
chính khóa, phát triển tài năng cá nhân, nâng cao khả năng hoạt động tự lập và trình độ thực
hành cho học sinh, nó còn có tác dụng gắn liền học sinh với đời sống một cách có hiệu quả.
Nó có khả năng nâng cao hứng thú học tập văn học cho người học, và có tác dụng rất lớn về
mặt giáo dục, giáo dưỡng.

- Nhiệm vụ của môn văn nói chung, của người giáo viên dạy văn nói riêng là giúp học
sinh khám phá, cảm thụ và thưởng thức cái hay, cái đẹp của tác phẩm văn chương, từ đó phát
triển toàn diện về tâm hồn và trí tuệ. Tuy nhiên, thực tế dạy học văn trong nhà trường những
năm gần đây ngày càng khiến học sinh xa rời môn văn, có thể nói một phần là do cách dạy
và học còn nặng tính hàn lâm, tách rời văn học với cuộc sống, không mang lại hứng thú cho
người học, lẫn người dạy.
- Yêu cầu của nhà trường hiện nay không chỉ truyền thụ cho người học kiến thức khoa
học mà quan trọng hơn hết là phải hình thành cho họ thái độ sống, kĩ năng sống, khả năng
cần thiết để đảm bảo cho việc nắm vững tri thức và sử dụng tri thức đó trong đời sống.
Chúng ta chủ trương dạy học theo hướng tích cực hóa, dạy học văn không theo lối truyền thụ
một chiều từ giáo viên sang học sinh mà phải là sự tương tác nhiều chiều, mà trục chính vẫn
là giáo viên và học sinh. Giờ văn phải khơi gợi được hứng thú và xúc cảm nơi người đọc.
Đặc biệt, dạy văn không có nghĩa là chỉ dạy cho người học biết một tác phẩm, một tác giả
nào đó được giới thiệu trong nhà trường mà còn phải giới thiệu những vấn đề văn học khác
ngoài SGK để nâng cao “tầm đón nhận” của người học. Quan trọng hơn, việc dạy học văn
phải làm cho học sinh hiểu các nguyên lí: “văn học là nhân học” (M.Gorki), văn học là cuộc
sống,…Theo những tinh thần vừa nói, nâng cao chất lượng của hoạt động ngoại khóa văn
học có ý nghĩa hết sức to lớn. Hoạt động ngoại khóa văn học hiện nay ở các cơ sở giáo dục
phổ thông vẫn còn tồn tại nhiều bất cập. Vì thế, để góp phần khắc phục các nhược điểm và
mang lại cho hoạt động ngoại khóa văn học một hình thức mới, bổ ích, hấp dẫn, thú
vị,…chúng tôi lựa chọn và quyết định thực hiện đề tài: “Hoạt động ngoại khóa văn học ở
trường THPT”.
2. LỊCH SỬ VẤN ĐỀ:
- Ở các nước phát triển trên thế giới và trong khu vực như: Mỹ, Hàn Quốc,
Singapore,…ngoại khóa nói chung, ngoại khóa văn học nói riêng là một phần không thể
thiếu trong chương trình đào tạo của mình (xem [19, 15]). Còn ở Việt Nam, trong khoảng hai
mươi năm trở lại đây, vấn đề ngoại khóa văn học đã được chú ý nghiên cứu trên cả bình diện
lý thuyết và thực hành.
- Trong các giáo trình về lí luận và phương pháp dạy học văn đều có dành một phần
bàn về ngoại khóa và các hoạt động ngoại khóa văn học như: “Hoạt động văn học ngoài nhà

trường, vị trí của công tác ngoại khóa văn học”, “Công tác ngoại khóa văn học với nhiệm vụ
đào tạo con người toàn diện của nhà trường xã hội chủ nghĩa”, “Nguyên tắc hoạt động ngoại
khóa văn học” của GS. Phan Trọng Luận; “Tổ chức và hướng dẫn học sinh đọc ngoại khóa
văn học” của TS.Trần Thanh Bình; gần đây nhất, một số Hội thảo đáng chú ý đề cập đến vấn
đề hoạt động ngoại khóa như: Hội thảo “Hiệu quả của hoạt động ngoại khóa đối với việc
nâng cao chất lượng dạy-học trong nhà trường phổ thông” của Viện Nghiên cứu giáo dục-
Trung tâm Đánh giá và kiểm định chất lượng giáo dục; Hội thảo “Công tác quản lí hoạt động
giáo dục ngoài giờ lên lớp ở trường phổ thông” của Trường Cán bộ quản lí giáo dục Thành
phố Hồ Chí Minh cũng đã làm sáng tỏ nhiều vấn đề xung quanh hoạt động ngoại khóa, hoạt
động ngoại khóa văn học.
2.1 Về mặt lí thuyết:
- Nhiều khái niệm liên quan đến hoạt động ngoại khóa chưa được xác định thống nhất.
Chẳng hạn như: ngoại khóa là hình thức học tập hay vui chơi, chính khóa hay ngoại khóa?
Dạy học thêm, bồi dưỡng học sinh giỏi, giúp đỡ họ sinh yếu kém có phải là ngoại khóa hay
không?...
- Các hình thức ngoại khóa, quy trình tổ chức hoạt động ngoại khóa chưa được làm rõ,
giáo viên và học sinh khó áp dụng, khó thực hiện, tính khả thi không cao.
2.1 Về mặt thực tiễn:
- Hầu hết giáo viên phổ thông chưa đánh giá đúng vai trò, tác dụng của các hình thức
ngoại khóa, nên không phát huy được tính chủ động, tự giác và sáng tạo trong việc học tập,
rèn luyện kỹ năng hoạt động ngoại khóa.
- Một số trường phổ thông của các tỉnh Nam Bộ như: Long An, An Giang, Vĩnh Long,
Đồng Nai… do những nguyên nhân khác nhau, hoạt động ngoại khóa văn học hầu như
không được chú ý, hay có tổ chức nhưng chưa đạt được hiệu quả như mong muốn.
Như vậy, nhìn vào tổng thể, chúng ta có thể thấy rằng việc nghiên cứu và triển khai
vấn đề ngoại khóa này chưa được các nhà nghiên cứu đầu tư đúng mức, đôi khi còn nhập
nhằng, chưa phân đinh rõ ràng giữa hoạt động ngoại khóa bộ môn với hoạt động giáo dục
ngoài giờ lên lớp (được xem như là một môn học riêng biệt đã được BGD-ĐT đưa vào dạy
từ năm học 2006-2007), việc triển khai hoạt động ngoại khóa trong thực tiễn dạy học còn
nhiều khó khăn vướng mắc nên vẫn chưa tháo gỡ được hết những khó khăn cho cả người dạy

và người học. Chính vì vậy, chúng tôi thực hiện đề tài “Hoạt động ngoại khóa văn học ở
trường phổ thông trung học” với hi vọng hệ thống hóa lại những vấn đề cơ bản của hoạt
động ngoại khóa văn học, đóng góp một phần vào việc hoàn thiện cơ sở lí luận cũng như đặt
ra những vấn đề cần lưu ý khi triển khai hoạt động ngoại khóa văn học vào thực tiễn.
3. PHẠM VI VÀ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU:
Với tính chất bước đầu, luận văn giới hạn đối tượng và phạm vi nghiên cứu như sau:
- Những công trình nghiên cứu lí luận của các nhà nghiên cứu vấn đề ngoại khóa và
ngoại khóa văn học.
- Tìm hiểu thực trạng của công tác ngoại khóa văn học ở một số trường trung học phổ
thông hiện nay.
- Nghiên cứu nội dung và cách thức tổ chức hoạt động ngoại khóa có hiệu quả ở một
số trường phổ thông trung học.
4. MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU:
Đề tài nhằm thực hiện những nhiệm vụ và mục đích sau:
4.1 Mục đích nghiên cứu:
- Khẳng định vấn đề hoạt động ngoại khóa văn học hiện nay là một trong những vấn
đề cần thiết trong việc đổi mới dạy học theo hướng tích cực hóa hoạt động học của học sinh.
- Nghiên cứu đề tài này góp phần làm cho hoạt động ngoại khóa vào việc dạy học môn
Ngữ văn ở nhà trường phổ thông hiện nay được triển khai thực hiện tốt hơn.
4.2 Nhiệm vụ nghiên cứu:
Vận dụng những thành công của các hoạt động ngoại khóa văn học vào chính khóa để
nâng cao hứng thú học văn của học sinh phổ thông hiện nay.
5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU:
Để nghiên cứu vấn đề mà luận văn đặt ra, trong quá trình thực hiện, chúng tôi đã kết
hợp, vận dụng linh hoạt phương pháp nghiên cứu lí thuyết và phương pháp nghiên cứu hiện
thực, cụ thể là:
5.1 Phương pháp phân tích, tổng hợp:
Được sử dụng để nghiên cứu lịch sử vấn đề và phát hiện, rút ra những kết luận cần
thiết về cơ sở lí luận thông qua việc tìm hiểu các tư liệu, giáo trình, các bài nghiên cứu thuộc
các lĩnh vực Giáo dục học, Tâm lí học, Lí luận văn học, Lí luận và Phương pháp dạy học

văn, Lí thuyết tiếp nhận văn học,…có liên quan trực tiếp đến phạm vi đề tài.
5.2 Phương pháp điều tra, khảo sát:
Được vận dụng dưới các góc độ sau: Phát phiếu điều tra cho giáo viên và học sinh ở
một số trường Trung học phổ thông ở các tỉnh Long An, Vĩnh Long, Đồng Nai, An Giang,
và thành phố Hồ Chí Minh để nắm bắt tình hình tổ chức hoạt động ngoại khóa văn học.
5.3 Phương pháp thống kê:
Được sử dụng để sử lí các số liệu thu thập được trong quá trình khảo sát, bổ trợ cho
phương pháp phân tích, tổng hợp nhằm đạt đến những kết luận chính xác, khách quan.


5.4 Phương pháp so sánh-đối chiếu:
Được vận dụng trong việc so sánh giữa các đối tượng học sinh trong việc có và không
có tham gia hoạt động ngoại khóa văn học; so sánh, đối chiếu để cho thấy tầm quan trọng
của hoạt động ngoại khóa Văn học trong việc dạy học Ngữ văn ở trường phổ thông ngày
nay.
6. Ý NGHĨA KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI:
Với lí do và phạm vi nghiên cứu của đề tài như đã nêu trên, đề tài “Hoạt động ngoại
khóa văn học ở trường trung học phổ thông” phấn đấu để có thể có những ý nghĩa khoa học
sau:
- Hệ thống hóa các cơ sở lí luận của hoạt động ngoại khóa nói chung và hoạt động
ngoại khóa văn học nói riêng.
- Xác định hệ thống nội dung và các phương thức, hình thức tổ chức các hoạt động
ngoại khóa văn học một cách thích hợp để có thể vận dụng rộng rãi trong trường phổ thông.
7. KẾT CẤU CỦA LUẬN VĂN:
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Phụ lục và Tài liệu tham khảo, nội dung luận văn gồm
ba chương với các nhiệm vụ cụ thể như sau:
Chương 1: Làm rõ cơ sở lí luận của hoạt động ngoại khóa nói chung, ngoại khóa văn
học nói riêng; vai trò quan trọng của hoạt động ngoại khóa văn học đối với yêu cầu đổi mới
phương pháp dạy học văn hiện nay.
Chương 2: Khảo sát về thực trạng tổ chức hoạt động ngoại khóa văn học ở trường

trung học phổ thông ngày nay và rút ra những nhận xét cần thiết về lí luận và thực tiễn.
Chương 3: Chương thực nghiệm
Mô tả nội dung và cách thức tổ chức-tiến hành một số hình thức hoạt động ngoại khóa
văn học ở trường trung học phổ thông.


CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÍ LUẬN

1.1 HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA
1.1.1 Vài nét lịch sử hoạt động ngoại khoá
Trong lịch sử giáo dục, hoạt động ngoại khóa đã xuất hiện từ lâu, vào thế kỉ XVI, thời
kì Phục Hưng, Rabơle (Francois Rabelais (1494-1553)), một nhà tư tưởng người Pháp đã có
sáng kiến tổ chức các hình thức giáo dục ngoài giờ lên lớp như ngoài việc ở lớp còn có
những buổi tham quan xưởng thợ, các cửa hàng, tiếp xúc với các nhà văn, các nghị sĩ, đặc
biệt là mỗi tháng một lần, thầy và trò về sống ở nông thôn một ngày [14, 986].
Isma’il Al-Qabbani (1898-1963), nhà cải cách giáo dục tiên phong vĩ đại của Ai Cập
đã đưa chủ nghĩa thực dụng (do John Dewey-người Mỹ-khởi sướng) đến với nhân dân Ai
Cập và áp dụng nó rất thành công, đó là: sử dụng phương pháp giảng dạy theo nguyên tắc
“học đi đôi với hành, tăng khả năng quan sát, nhận thức, phân tích và đánh giá. Phương pháp
này ngược với phương pháp truyền thống: “đọc, viết, nghe và đọc”. Phát triển tinh thần tự
do, khuyến khích dân chủ, tự định hướng và tôn trọng lẫn nhau giữa các trẻ, nuôi dưỡng khả
năng sáng tạo” [14, 1001].
Đến thập niên 20, 30 của thế kỉ XX, A.S.Macarenco-nhà giáo dục nổi tiếng người Nga
đầu thế kỉ XX-đã bàn về tầm quan trọng của công tác này. Ông phát biểu: “Tôi kiên trì nói
rằng các vấn đề giáo dục, phương pháp giáo dục không thể hạn chế trong các vấn đề giảng
dạy, lại càng không thể để cho quá trình giáo dục chỉ thực hiện trên lớp học, mà đáng ra phải
là trên mỗi mét vuông của đất nước chúng ta…” Nghĩa là “trong bất kì hoàn cảnh nào cũng
không được quan niệm rằng công tác giáo dục chỉ được tiến hành trong lớp” [28, 225].
Trong thực tiễn công tác của mình, Macarenco đã tổ chức các hoạt động bên ngoài lớp học

trên cơ sở hoàn toàn tự nguyện, các em có thể xin ra khỏi tổ bất cứ lúc nào, nhưng các tổ
phải kỷ luật trong quá trình hoạt động.
E. K. Krupskaja bàn về công tác ngoại khóa tại trong Hội nghị giáo dục toàn quốc
nước Nga năm 1938: “Nên hiểu cho đến cùng: như thế nào là hạnh phúc của con em. Vấn đề
này hoàn toàn không có nghĩa là phải chiều chuộng phục vụ, phục vụ và phục vụ trẻ con như
con em của một tên tư bản nào đó…Biết gây nhiều hứng thú mới cho trẻ em, biết làm cho
con em chúng ta phát triển toàn diện, đó là cần thiết. Một trong những nhiệm vụ chủ yếu của
công tác ngoài trường là làm cho đời sống con em chúng thật sự trở thành đời sống có văn
hóa, dạy các em sống theo kiểu mới, sống tập thể. Nên để cho con em chúng ta được học tập
hơn nhiều nữa, gần gũi với đời sống nhiều hơn nữa” [27, 12].
Ở nước ta, đã nhiều lần Chủ tịch Hồ Chí Minh yêu cầu giáo viên phải chú ý giáo dục
nhiều mặt cho học sinh như đức, trí, thể, mĩ, lao động. Trong Thư gửi Hội nghị cán bộ phụ
trách nhi đồng toàn quốc, Bác viết: “Trong lúc học cũng cần làm cho các cháu vui, trong lúc
vui cũng cần làm cho các cháu học. Ở trong nhà trường, trong xã hội, các cháu đều vui, đều
học.” [11] Và trong chiến lược phát triển giáo dục Việt Nam từ 2001 đến 2010 đã nêu rõ
quan điểm giáo dục của Đảng ta: “Phát triển con người toàn diện trên các mặt tình cảm, trí
tuệ, tinh thần và thể chất là lí tưởng của sự phát triển xã hội mà chúng ta từng bước tiến tới.”
[25].
1.1.2 Khái niệm hoạt động ngoại khoá
Hoạt động ngoại khóa là một mô hình hoạt động rất hữu ích. Sau những giờ học tập
căng thẳng trên lớp, thời gian dành cho những hoạt động ngoại khóa giúp học sinh chủ động
tham gia, vui vẻ xả stress, nâng cao được kĩ năng sống; tham gia những hoạt động ngoại
khóa, học sinh còn có điều kiện gần gũi nhau hơn, chia sẻ với nhau những kiến thức mà
mình đã học tập được, rèn luyện bản lĩnh tuổi trẻ, tính tự lập, lòng dũng cảm, sự nhanh nhẹn
tháo vát và tinh thần tương thân tương ái trong quan hệ cộng đồng, bạn bè. Ngoại khóa cũng
là một loại hình hoạt động giáo dục đào tạo nằm trong những phạm vi quy phạm giáo dục
của nhà trường. Đó những hoạt động ngoài thời gian trên lớp, có hoặc không có sự chỉ đạo
hay hướng dẫn của giáo viên, đối tượng tham gia chính là học sinh; có nội dung liên quan
trực tiếp hay gián tiếp đến môi trường dạy và học mang tính giáo dục cao.
Xã hội hiện đại đòi hỏi người có học vấn không chỉ có khả năng lấy ra từ trí nhớ các

tri thức dưới dạng có sẵn, đã lĩnh hội ở nhà trường phổ thông; mà còn phải có năng lực
chiếm lĩnh, sử dụng các tri thức một cách độc lập; khả năng đánh giá các sự kiện, các tư
tưởng, các hiện tượng mới một cách thông minh, sáng suốt khi gặp vấn đề trong cuộc sống,
trong lao động và trong mối quan hệ giữa người với người. Nội dung kiến thức được hình
thành và phát triển trong quá trình được đào tạo trong nhà trường và quá trình tự học phải
góp phần quan trọng để phát triển hứng thú và năng lực nhận thức của học sinh; cung cấp
cho học sinh những kĩ năng cần thiết cho việc tự học và tự giáo dục sau này.
Tuy nhiên, những nội dung kiến thức được trình bày trong sách giáo khoa không đủ
đáp ứng được yêu cầu phát triển con người mới theo mong muốn. Chính vì vậy, bên cạnh các
hoạt động phục vụ chương trình chính khóa, phải có các hoạt động ngoại khóa. Hoạt động
ngoại khóa là dịp để học sinh củng cố, đối chiếu những kiến thức đã được học và giúp các
em phát huy cao độ tính tích cực, chủ động sáng tạo trong việc tiếp thu tri thức mới.
Hoạt động ngoại khóa là hoạt động giáo dục sự lĩnh hội và hoạt động thẩm mĩ, là các
hoạt động nằm ngoài chương trình học chính khóa, thường mang tính chất tự nguyện hơn là
bắt buộc, là một hoạt động không đặt sự giảng dạy của giáo viên lên hàng đầu, mà xem trọng
hoạt động tự giác, sự vận dụng sáng tạo của học sinh. Các hoạt động ngoại khóa cho phép
học sinh tự thể hiện ý kiến và suy nghĩ, góp phần xây dựng kỹ năng lãnh đạo và áp dụng kiến
thức vào thực tế. Học sinh biết cách học một cách kiên nhẫn để đạt đến mục tiêu, phát triển
tài năng hay kỹ năng cũng như xây dựng nhân cách trong quá trình tự học tập. Học sinh có
thể tham gia hoạt động ngoại khóa ở lớp/trường hoặc ngoài xã hội với nhiều lựa chọn khác
nhau: thể thao, văn hóa, nghệ thuật, tình nguyện, tổ chức,…
1.1.3 Đặc trưng hoạt động ngoại khóa
Nhiệm vụ trung tâm mà nhà trường phổ thông ngày nay đang ra sức phấn đấu chính là
nhiệm vụ rèn luyện đào tạo con người mới phát triển toàn diện về trí, đức, thể, mĩ,…Để đảm
đương được nhiệm vụ to lớn đó, nhà trường phải nổ lực phấn đấu với tất cả những khả năng
có thể có của mình. Những kết quả nghiên cứu tâm-sinh lý của học sinh và điều tra xã hội
gần đây trên thế giới cũng như ở nước ta cho thấy thanh thiếu niên có những thay đổi trong
sự phát triển tâm-sinh lý, đó là sự thay đổi có gia tốc. Trong điều kiện phát triển của các
phương tiện thông tin đại chúng, trong bối cảnh hội nhập, mở rộng giao lưu, học sinh được
tiếp nhận nhiều nguồn thông tin đa dạng, phong phú từ nhiều mặt của cuộc sống, có hiểu biết

nhiều hơn, linh hoạt và thực tế hơn. Trong học tập, học sinh không thỏa mãn với vai trò của
người tiếp thu thụ động, không chỉ chấp nhận các giải pháp đã có sẵn được đưa ra. Như vậy,
ở lứa tuổi này nảy sinh một yêu cầu và cũng là một quá trình là sự lĩnh hội độc lập các tri
thức và phát triển kĩ năng. Nhưng các phương thức học tập ở học sinh nếu muốn được hình
thành và phát triển một cách có chủ định thì cần thiết phải có sự hướng dẫn đồng thời tạo các
điều kiện thuận lợi nhất.
Trong công tác ngoại khóa, năng lực hoạt động tự lập của học sinh được phát huy. Các
em tìm hiểu, nghiên cứu, suy nghĩ và tự mình trình bày các kiến thức mà tự mình khám phá
được. Giáo viên không phải là người lên lớp giảng bài, truyền thụ kiến thức, ở đây công tác
độc lập của học sinh chiếm một vị trí đặc biệt quan trọng. Ngoài tác dụng giáo dục tư tưởng,
tình cảm, mở rộng, bổ sung cho kiến thức nội khóa, phát triển tài năng cá nhân, nâng cao khả
năng hoạt động tự lập, trình độ thực hành và khả năng làm việc tập thể của học sinh được
phát huy rõ rệt. Công tác ngoại khóa được tổ chức tốt còn có tác dụng gắn liền học sinh với
đời sống một cách có hiệu quả. Hoạt động ngoại khóa chính là một cầu nối giúp học sinh vận
dụng kiến thức vào đời sống, sinh hoạt gần gũi với tập thể, với nhân dân hơn một bước.
Ngoại khóa chỉ nhằm mục đích phục vụ nội khóa như là bổ sung, nâng cao, đào sâu kiến
thức và kĩ năng của chính khóa; nó còn có tác dụng tốt đối với việc giảng dạy của giáo viên,
củng cố mối quan hệ đúng đắn giữa thầy và trò.
Đối với giáo viên, giờ học ngoại khóa giúp họ hiểu hơn về học sinh của mình, phát
hiện được khả năng của các em, từ đó mà điều chỉnh phương pháp giảng dạy cho phù hợp;
giáo viên có thêm vốn kiến thức thực tế để bài giảng phong phú hơn, và họ tự tin hơn khi
truyền thụ kiến thức cho học sinh.
Trong Báo cáo chính trị của Trung ương Đảng Lao động Việt Nam tai Đại hội lần thứ
III đã khẳng định: “Công tác giáo dục và đấu tranh tư tưởng phải gắn liền với cuộc sống, nó
phải cụ thể, tinh tế, linh hoạt, có lí có tình, không được trừu tượng, giản đơn, rập khuôn cứng
nhắc” [21]. Giáo viên phải biết đi sâu vào tâm hồn, tình cảm của các em để uốn nắn và xây
dựng. Chính trong hoạt động ngoại khóa, giáo viên có điều kiện gần gũi với học sinh để nắm
vững những biểu hiện về đạo đức, tư tưởng, tình cảm của các em ngay trong sinh hoạt hằng
ngày cũng như trong sinh hoạt tập thể. Phạm vi những giờ lên lớp không cho phép giáo viên
hiểu được sâu sắc hiểu được sâu sắc đối tượng mà mình giáo dục vì tình cảm, đạo đức của

học sinh không phải là những khái niệm, những công thức, những câu lí luận trong sách vở.
Thời gian học tập trên lớp thì hạn chế mà nhu cầu hiểu biết của học sinh là không có giới
hạn. Công tác ngoại khóa được tổ chức một cách hợp lí và có chất lượng sẽ mở rộng và nâng
cao vốn hiểu biết của học sinh.
Hoạt động ngoại khóa là hình thức dạy học mang tính tích hợp cao, có tác dụng phát
triển kiến thức và rèn luyện kĩ năng toàn diện cho người học, là một trong những con đường
để phát triển năng lực trong mỗi cá nhân học sinh trong nhà trường phổ thông, tạo ra môi
trường thuận lợi để học sinh phát triển tư duy, hình thành nhân cách đáp ứng theo yêu cầu
của xã hội. Nó đóng một vai trò quan trọng trong việc bổ sung các kĩ năng và kinh nghiệm
sống cho học sinh, giúp học sinh trở thành một con người toàn diện và thú vị hơn.
Hoạt động ngoại khóa cũng góp phần đổi mới phương pháp giáo dục, khắc phục lối
truyền thụ một chiều như bấy lâu nay của ta, giúp học sinh rèn luyện thói quen, biết cách tự
học và hợp tác trong học tập; tích cực, chủ động, sáng tạo trong phát hiện và giải quyết vấn
đề để tự chiếm lĩnh tri thức mới; giúp học sinh tự đánh giá năng lực của bản thân; đồng thời
góp phần giúp giáo viên phát hiện và bồi dưỡng những học sinh có năng lực đặc biệt, đem lại
chất lượng mới cho giáo dục phổ thông nói riêng, cho ngành giáo dục và đào tạo Việt Nam
nói chung.
Điều lệ trường trung học (Điều 26) quy định: “Nhà trường phối hợp với các tổ chức,
cá nhân tham gia giáo dục ngoài nhà trường thực hiện các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên
lớp. Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp bao gồm các hoạt động ngoại khóa về khoa học,
văn học, nghệ thuật, thể dục thể thao, an toàn giao thông, phòng chống tệ nạn xã hội, giáo
dục giới tính, pháp luật nhằm phát triển toàn diện và bồi dưỡng năng khiếu; các hoạt động
vui chơi, tham quan, du lịch, giao lưu văn hóa, giáo dục môi trường; các hoạt động xã hội, từ
thiện phù hợp với đặc điểm sinh lí tuổi học sinh” [22,14]. Quy định này cũng đồng thời là
những nội dung cụ thể mà hoạt động ngoại khóa phải hướng đến. Tổ chức thực hiện các hoạt
động ngoại khóa cũng là tổ chức thực hiện điều lệ.
Hoạt động ngoại khóa là một khoa học sử dụng tổng hợp tri thức của nhiều hình thức
học tập. Đồng thời nó còn là một trong những biện pháp hiệu lực nhằm gắn liền việc giảng
dạy và học tập văn học với đời sống, góp phần đào tạo và xây dựng con người toàn diện cho
xã hội.

1.2 HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA VĂN HỌC
Hoạt động ngoại khóa văn học là một bộ phận của hoạt động dạy học văn. Hoạt động
này sẽ giúp cho việc dạy và học có cơ sở thực tế, tạo hưng phấn cho giờ học chính khóa; vốn
sống, vốn hiểu biết của cả thầy và trò đều được mở rộng.
Ở ngoại khóa văn học, học sinh có thể thể hiện những niềm đam mê về một lĩnh vực
văn hóa, văn học cụ thể nào đó; đồng thời những năng khiếu riêng của học sinh được thể
hiện một cách rõ nét nhất. Trong nhà trường phổ thông hiện nay cùng với sự phát triển
nhanh, mạnh với tốc độ mang tính bùng nổ của khoa học công nghệ thể hiện qua các lí
thuyết, các thành tựu mới và khả năng ứng dụng cao, rộng và nhanh vào thực tế buộc phải
xem xét, điều chỉnh nội dung, phương pháp dạy học, đặc biệt là môn Ngữ văn. Những nội
dung kiến thức mà nhà trường phổ thông trang bị không thể thâu tóm được tất cả mọi tri thức
mong muốn, vì vậy phải coi trọng việc dạy như thế nào để học sinh có thể đạt được kiến thức
như mong muốn, trên cơ sở đó mà tiếp tục học tập suốt đời.
Với các hoạt động ngoại khóa văn học, học sinh không chỉ học chay, học thụ động mà
các em còn trực tiếp được tìm hiểu các vấn đề mà sách đã hoặc không viết, những vấn đề mà
giáo viên không có đủ điều kiện để truyền thụ cho các em trong giờ học chính khóa. Học
sinh có thể tham gia hoạt động ngoại khóa với rất nhiều hình thức phù hợp niềm đam mê và
năng khiếu của mình: Đọc ngoại khóa văn học; Sưu tầm tác phẩm; Tham quan, dã ngoại; Tổ
chức gặp gỡ, giao lưu với các tác giả đương thời,…
1.2.1 Vị trí, vai trò của hoạt động ngoại khóa văn học.
Sự phát triển của đất nước ta sẽ không thể thực hiện được nếu không nâng cao hơn
nữa trình độ văn hóa của nhân dân, và thiếu sự trưởng thành về mặt tinh thần của thế hệ mới.
Việc giảng dạy văn học trong nhà trường đóng một vai trò hết sức quan trọng trong việc hình
thành tư tưởng và tâm hồn cho người học. Với đặc điểm của tâm hồn dân tộc và truyền thống
đào tạo nhân tài cho đất nước, cha ông ta đã sớm coi trọng văn chương. M.Gorki cũng đã
từng nói: “Văn học là nhân học”. Văn học với tư cách là một môn học đã góp phần hình
thành niềm tin vào thế giới quan và ý thức hệ cho học sinh. Bên cạnh đó, nó còn góp phần
quan trọng trong việc giáo dục đạo đức cho học sinh, nó giúp các em giao lưu với di sản văn
hóa và tinh thần của đất nước, lý giải tính chất cao cả và vẻ đẹp của tâm hồn con người, bồi
dưỡng con người trong chính bản thân mình.

Tuy nhiên, với tình trạng chênh lệch trong đời sống văn hóa giáo dục giữa các vùng
miền, giữa vùng cao, hải đảo và vùng đồng bằng, giữa nông thôn và thành thị vẫn chưa thể
khắc phục được. Hoạt động ngoại khóa văn học trong nhà trường phổ thông trung học góp
phần hạn chế sự cách biệt nói trên và bù đắp được phần nào những thiếu sót trong việc đào
tạo giáo dục nhân cách toàn diện cho học sinh. Vì vậy, muốn thực hiện nhiệm vụ giáo dục
và giáo dưỡng trong môn văn được kết quả đầy đủ thì nhà trường cần tổ chức ngoại khóa.
Thông qua hoạt động ngoại khóa học sinh có nhiều cơ hội thể hiện bản thân mình, đặc biệt là
những điểm mạnh của học sinh trong quá trình học tập trong chính khóa do không có nhiều
thời gian nên không thể thể hiện được.
Ngoài chính khóa thì phải có thêm hoạt động ngoại khóa mới có đủ thời gian cho học
sinh thể hiện những niềm đam mê và những mối quan tâm gì của mình đối với văn học, và
đã cống hiến hết mình như thế nào. Người học có thể duy trì sự tận tâm của mình đối với
môn văn trong thời gian bao lâu.
Hoạt động ngoại khóa văn học là một trong những mảng hoạt động giáo dục quan
trọng ở nhà trường phổ thông. Hoạt động này có tác dụng phục vụ cho việc dạy học Ngữ văn
trong chương trình chính khóa, góp phần phát triển và hoàn thiện nhân cách toàn diện, bồi
dưỡng năng khiếu và tài năng sáng tạo của học sinh. Nội dung của hoạt động ngoại khóa rất
phong phú và đa dạng thể hiện qua các hoạt động như đọc sách, văn nghệ, nghiên cứu, tham
quan,…nhờ đó các kiến thức tiếp thu được ở trên lớp có cơ hội được áp dụng, mở rộng trên
thực tế, đồng thời có tác dụng nâng cao hứng thú học tập môn Ngữ văn ở trường phổ thông.
Thông qua hoạt động ngoại khóa văn học, người học đã trưởng thành và học tập được
rất nhiều, rất sâu sắc những vấn đề mà trong các hoạt động chính khóa không đủ đáp ứng: tư
tưởng, tình cảm của tác giả khi sáng tác; những đóng góp của các bậc tiền nhân; khả năng
đánh giá tác phẩm một cách khách quan, sự tương đồng giữa văn học địa phương và văn học
dân tộc,…
Khi tham gia các hoạt động ngoại khóa văn học, người học đã, đang và sẽ có những
đóng góp, những cống hiến quan trọng trong việc phát hiện, duy trì, lưu trữ,…những vấn đề
văn học lớn như văn học dân gian, văn học dân tộc, văn học địa phương,…
Công tác ngoại khóa chiếm một vị trí vô cùng quan trọng vì bản thân việc giảng dạy
văn học gắn chặt với việc tìm hiểu và xây dựng con người. Đối tượng của văn học là con

người trong mối quan hệ phức tạp của nó về tình cảm, tư tưởng, đạo lí trong đời sống riêng
cũng như trong xã hội. Việc giảng dạy cũng như việc học tập văn học càng mở rộng mối liên
hệ với con người và cuộc sống bao nhiêu càng có tác dụng sâu sắc bấy nhiêu. Giảng dạy và
học tập văn học mà bị cắt đứt khỏi mối liên hệ với con người và đời sống thì việc tiếp thu
văn học sẽ mang tính chất công thức, giáo điều, không có sức sống. Hoạt động ngoại khóa là
một trong những biện pháp hiệu lực nhằm gắn liền việc giảng dạy và học tập văn học với đời
sống, góp phần đào tạo và xây dựng con người phát triển toàn diện các mặt về trí, đức, thể,
mĩ,…như tinh thần Đại hội Đảng lần thứ III đã chỉ thị [21].
1.2.2 Nhiệm vụ của hoạt động ngoại khóa văn học:
Một trong những yếu tố quan trọng để người giáo viên thực hiện được nhiệm vụ của
mình là việc thực hiện chương trình với những biện pháp tích cực về chính khóa-ngoại khóa.
Trong chương trình mới, công tác ngoại khóa trở thành một phần quan trọng, khăng khít với
chính khóa. Công tác ngoại khóa, nhất là công tác ngoại khóa về văn học không hề mâu
thuẫn gì với nội dung giáo dục và giáo dưỡng của nhà trường hiện nay, mà trái lại còn bổ
sung và nâng cao chất lượng của chính khóa lên một bước mới.
Mục đích của hoạt động ngoại khóa văn học là góp phần tạo ra lối sống có văn hóa, và
khả năng hưởng thụ văn hóa nghệ thuật cho học sinh. Qua hoạt động ngoại khóa văn học,
học sinh được phát triển cân đối về trí tuệ, đạo đức, thể dục mà mĩ dục. Hoạt động ngoại
khóa văn học phát huy tính năng động chủ quan, tính tích cực xã hội, tinh thần sẵn sàng vì
người khác của học sinh. Đồng thời tạo điều kiện cho giáo viên phát hiện sở thích, thiên
hướng cá nhân và phát triển năng lực hoạt động nghệ thuật sáng tạo của học sinh.
Hoạt động ngoại khóa văn học góp phần chống lại sự xâm nhập từ bên ngoài của nền
văn hóa phi nghệ thuật, những thế lực đen tối không ngừng tấn công vào thanh thiếu niên.
Về lâu dài, hoạt động ngoai khóa văn học trong nhà trường phổ thông có nhiệm vụ hướng
dẫn thị hiếu nghệ thuật đúng đắn, rèn luyện óc thẩm mĩ, lối sống năng động hài hòa cho học
sinh. Sự đa dạng của các hình thức hoạt động ngoại khóa văn học có tác dụng giáo dục học
sinh một cách tế nhị, tinh vi và sâu sắc.
1.2.3 Nguyên tắc hoạt động ngoại khóa văn học:
Nguyên tắc hoạt động ngoại khóa văn học dựa trên những nguyên tắc chung nhất của
lí luận dạy học và đặc trưng bộ môn.

Trong bài viết “Nguyên tắc hoạt động ngoại khóa” (xem [9, 386]), GS Phan Trọng
Luận đề ra ba nguyên tắc cơ bản của hoạt động ngoại khóa văn học như sau:
+ Thứ nhất là nguyên tắc giáo dục tư tưởng chính trị, đạo đức tư cách cho học sinh.
Theo tác giả, hoạt động ngoại khóa văn học không phải là một hoạt động văn chương thuần
túy, mà phải gắn với việc giáo dục chính trị, giáo dục đạo đức, tư cách của học sinh.
+ Thứ hai là nguyên tắc tự nguyện và phải phù hợp trình độ tâm sinh lí của học sinh,
nghĩa là mọi hoạt động đều phải xuất phát từ chính tâm tư nguyện vọng của học sinh, từ đó
học sinh mới thể hiện nhiều nhất tính năng động và sáng tạo của mình.
+ Thứ ba là dựa vào nội dung của hoạt động ngoại khóa, những vấn đề trong ngoại
khóa không lặp lại nội khóa nhưng phải có một mối liên hệ nhất định. Đó có thể là những
vấn đề kiến thức không nằm trong chương trình nhưng phải dựa vào hoặc có liên quan đến
kiến thức đã học để phát triển và đào sâu nhằm phục vụ cho nội khóa.
Bài viết “Tổ chức và hướng dẫn học sinh đọc ngoại khóa văn học” (xem [20, 144])
của TS Trần Thanh Bình đã đề cập đến một bộ phận của hoạt động ngoại khóa văn học, đề ra
một số nguyên tắc đọc ngoại khóa như sau:
+ Nguyên tắc đầu tiên là chương trình đọc ngoại khóa phải kết hợp chặt chẽ và logic
với chương trình đọc chính khóa.
+ Nguyên tắc thứ hai là nguyên tắc hệ thống, nghĩa là chương trình đọc ngoại khóa sẽ
được hình dung như một chỉnh thể thống nhất các sự kiện, vấn đề, quy luật văn học.
+ Nguyên tắc thứ ba là phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh phải
gắn liền với vai trò tổ chức, hướng dẫn và chỉ đạo sư phạm của giáo viên.
Để làm rõ hơn các nguyên tắc cơ bản của hoạt động ngoại khóa văn học định hướng
cho việc triển khai hoạt động ngoại khóa văn học trong thực tế, chúng tôi muốn phân tích kĩ
hơn về nguyên tắc phù hợp tâm lí lứa tuổi học sinh và nguyên tắc tích hợp là hai lĩnh vực có
vai trò quan trọng đặc biệt trong hướng triển khai đề tài.
1.2.3.1 Nguyên tắc phù hợp tâm lí lứa tuổi học sinh
Học sinh trung học phổ thông đang ở giai đoạn chuẩn bị đi vào cuộc sống lao động
nghề nghiệp. Hoạt động chủ đạo là hoạt động học tập, do đó tính năng động và tính độc lập
trong học tập cao hơn. Ý thức, thái độ, động cơ, hứng thú học tập thường gắn liền với
khuynh hướng nghề nghiệp. Đây là lứa tuổi ý thức cá nhân phát triển mạnh, nhân sinh quan

và thế giới quan hình thành, phát triển, chi phối sự phát triển nhân cách của các em. Những
thuộc tính, những phẩm chất tâm lí bắt đầu ổn định so với lứa tuổi thiếu niên. Những quan
niệm của bản thân về cuộc sống, về gia đình, bạn bè, về lý tưởng, niềm tin, nghề nghiệp
tương lai...đã có chủ định.
Tuổi học sinh trung học phổ thông là tuổi giàu ước mơ, hoài bão, sống có lý tưởng và
rất lãng mạn. Đó là tuổi dám nghĩ, dám làm; say mê, khát khao học hỏi, khám phá, sáng tạo;
có khả năng tiếp thu nhanh, nhạy cảm với những điều mới mẻ của thế giới khoa học, của
cuộc sống xung quanh; thích được làm những điều khó, điều mới lạ một cách táo bạo, có lúc
phiêu lưu mạo hiểm; thích được sống tự lập; muốn được cống hiến và tự khẳng định mình.
Độ tuổi này, các em nhận thức được các chuẩn mực, giá trị, quy tắc của đạo đức nhà
trường, gia đình, xã hội. Biết trân trọng giữ gìn những di sản văn hóa truyền thống dân tộc,
cách mạng; có ý thức chính trị, lí tuởng, hoài bão, niềm tin vào lẽ sống tốt đẹp; có ý thức,
thái độ động cơ tự học, tự rèn luyện để lập thân, lập nghiệp.
Tuổi các em rất giàu tình cảm, hòa hợp và nhiệt huyết; khả năng mở rộng các mối
quan hệ giao lưu kết bạn phong phú. Nhu cầu xây dựng tình bạn chiếm vị trí quan trọng,
những tình cảm gia đình, tình nhân ái, tình cảm dân tộc, cộng đồng phát triển rõ nét hơn. Các
em ở lứa tuổi này có khát vọng vươn đến “Chân-Thiện-Mĩ”.
Tóm lại, tuổi học sinh trung học phổ thông là tuổi của những ước mơ. Như I.X.Côn đã
nói: “Tuổi thanh niên (từ 14, 15 đến 18 tuổi) là “thế giới thứ ba” theo nghĩa đen của từ này,
tồn tại giữa tuổi trẻ em và người lớn” [30, 178]. Đặc điểm lứa tuổi thời kì này là các em dồi
dào về thể lực, phong phú về tinh thần và phức tạp về tính cách, hành vi. Do đó, việc tổ chức
dạy học cho học sinh nói chung, việc dạy học văn nói riêng phải dựa trên cơ sở tâm lí lứa
tuổi để xác định phương pháp giáo dục có hiệu quả.
Nội dung và tính chất của hoạt động học tập lứa tuổi học trung học phổ thông đòi hỏi
tính năng động và tính độc lập ở mức độ cao; đồng thời các em cũng đòi hỏi và muốn nắm
bắt được chương trình một cách sâu sắc hơn.
Định hướng đổi mới phương pháp dạy và học đã được xác định trong Nghị quyết
Trung ương 4 khóa VII (1-1993), Nghị quyết Trung ương 2 khóa VIII (12-1996), được thể
chế hóa trong Luật giáo dục (2005), được cụ thể hóa trong các chỉ thị của Bộ Giáo dục và
Đào tạo, đặc biệt là chỉ thị số 14 (4-1999). Điều 28, Luật Giáo dục ghi rõ: “Phương pháp

giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù
hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ
năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú
học tập cho học sinh” [26, 14].
Ngoại khóa văn học cung cấp cho học sinh những hiểu biết, những kĩ năng nhất định.
Mục đích của hoạt động ngoại khóa văn học là tạo sự phát triển cân đối, toàn diện về tâm
hồn, trí tuệ; sự phối hợp nhuần nhuyễn giữa lí thuyết và thực hành cho học sinh.
Ngoại khoá là phần hoạt động không bắt buộc, nhưng cần thiết. Là một hình thức học
tập bổ sung cho chính khóa và rất nhiều vấn đề của chính khóa chỉ được giải quyết bằng
ngoại khóa. Ngoại khoá Ngữ văn cần có sự hăng say, thích thú và sự thể hiện khả năng riêng
của từng học sinh. Ngoại khoá ít nhiều có ảnh hưởng đến thời gian học tập chính khoá, nhất
là với các em học kém. Vì vậy, hoạt động ngoại khoá cần chú ý khơi dậy sự tự giác, tự
nguyện của học sinh. Khi đã tự nguyện, tự giác, học sinh sẽ khắc phục mọi khó khăn hoàn
thành nhiệm vụ được giao, mặt khác, gặp thất bại các em sẽ không bao giờ nản chí. Các
nhóm học sinh tự nguyện tham gia ngoại khoá Ngữ văn là các nhóm bạn tâm đắc về ý thức
và sở trường, như vậy hoạt động ngoại khóa còn có tác dụng hình thành các tập thể học sinh
liên kết với nhau theo hứng thú. Trong các tập thể tự nguyện này, học sinh sẽ tự bộc lộ đầy
đủ hơn những kĩ năng, năng lực mà trong quá trình học tập các em ít được bộc lộ. Cũng
trong điều kiện này, hoạt động ngoại khóa còn giúp giáo viên hiểu và thông cảm, thương yêu
học sinh của mình hơn.
Một nhận thức đúng đắn về nhiệm vụ hoạt động ngoại khóa văn học trong nhà trường
chỉ thực sự có được trên cơ sở những hiểu biết thật thấu đáo, triệt để về bản chất môn văn, về
đặc điểm đối tượng giáo dục, về mọi mặt mà trực tiếp nhất là thực trạng tư tưởng tình cảm,
tâm lí của đối tượng tiếp nhận, cụ thể là học sinh trung học. Tác phẩm văn chương chỉ có thể
tác động đến học sinh khi nào tác phẩm đó được tiếp nhận thông qua cảm xúc rung động và
những hoạt động tâm lí nghệ thuật của bản thân chủ thể học sinh. Tác phẩm văn chương chỉ
thực sự phát huy được sức mạnh của nó khi nào nó khơi dậy được hứng thú từ bên trong
người tiếp nhận, đó là khát vọng sáng tạo, khát vọng chiếm lĩnh tri thức. Người học sinh
không chỉ là đối tượng tác động mà còn là phương tiện để tác động. Cho nên cung cấp kiến
thức cốt là để từ đó học sinh tự mình ý thức về mình để sống có nhân cách hơn, trong sạch

hơn, cao thượng hơn, bản lĩnh hơn. Mục đích cao nhất của hoạt động ngoại khóa văn học
không phải chỉ thông báo một số kiến thức mà là cung cấp những khả năng để học sinh tự
giải quyết các vấn đề và các bài toán cuộc đời của bản thân họ.
Hoạt động ngoại khóa văn học không phải để đào tạo ra những kiểu người mọt sách
hay những kiểu người chỉ biết lí thuyết, chỉ biết lặng lẽ thưởng thức những câu thơ, câu văn,
nói theo những điều mà người đi trước đã nói, thiếu đi năng lực thực hành trong đời sống
thực tiễn. Hoạt động ngoại khóa văn học phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng
tạo, rèn luyện thói quen và khả năng tự học, tinh thần hợp tác, kĩ năng vận dụng kiến thức
vào những tình huống khác nhau trong học tập và trong thực tiễn; tạo niềm tin, niềm vui, sự
hứng thú trong học tập. Làm cho “học” trở thành quá trình kiến tạo; học sinh tìm tòi, khám
phá, phát hiện, luyện tập, khai thác và sử lí thông tin, tự hình thành hiểu biết, năng lực, phẩm
chất. Một giờ dạy học tác phẩm văn chương trên lớp không đủ thời gian để hình thành những
điều này, mối quan hệ giữa giáo viên-học sinh-tác phẩm luôn luôn bị bó hẹp trong khuôn khổ
khép kín của bốn bức tường. Những giờ ngoại khóa văn học thầy tự nguyện từ bỏ vai trò chủ
thể, hành động giáo dục cũng như hệ thống dạy học không xoay quanh giáo viên nữa mà
chuyển sang trung tâm-người học. Giáo viên không đóng vai người truyền đạt kiến thức có
sẵn, cung cấp chân lí có sẵn mà là người định hướng, đạo diễn cho học sinh tự khám phá
kiến thức cùng cách tìm ra kiến thức. Giáo viên từ chỗ là người thầy bình thường chỉ biết
truyền đạt chân lí vươn lên thành người thầy giỏi chủ yếu dạy cách tìm ra chân lí.
Hoạt động ngoại khóa rất coi trọng đến đặc điểm tâm sinh lí lứa tuổi học sinh, không
xem nhẹ vai trò chủ thể trong hoạt động tiếp nhận văn chương của học sinh. Nói học sinh là
chủ thể trong quá trình học văn, tiếp cận tác phẩm văn chương một cách chủ động là một sự
đổi khác cơ bản về quan điểm đối với đối tượng. Học sinh là đối tượng giáo dục bằng tác
phẩm văn chương. Quá trình chiếm lĩnh tác phẩm không phải là một quá trình tiếp thu thụ
động mà là quá trình vận động bên trong của bản thân chủ thể để tự nhận thức, tự phát triển.
Các nhà tâm lí học hoạt động và tâm lí học nhận thức chú ý tới mối quan hệ giữa chủ thể và
khách thể (đối tượng và hoạt động) để nhấn mạnh vai trò của tính hoạt động, hành vi của học
sinh trong quá trình nhận thức. Nguồn tri thức được tiếp thu, tích lũy thông qua sự hướng
dẫn của giáo viên trong các giờ học văn trên lớp chính là động lực thôi thúc sự tự tìm tòi phát
hiện của người đọc-học sinh. Bởi văn chương là một bộ môn vừa là một môn học vừa mang

tính chất nghệ thuật ngôn từ, có sức lay động, thức tỉnh con người bằng những khám phá, nói
lên những khát vọng về cuộc sống và con người bằng cách khái quát hóa nghệ thuật độc đáo.
Nhu cầu hiểu biết, cảm xúc có thôi thúc, lôi cuốn người học vào quá trình tiếp nhận thì mới
làm nảy nở nuôi dưỡng năng lực tìm tòi phát hiện, đánh giá cái hay cái đẹp tiềm ẩn trong đó.
Kiến thức thu nhận bằng con đường tự khám phá là kiến thức vững chắc nhất, đáng tin cậy
nhất. Nhà sư phạm Roger Galles cũng cho rằng: “Cần làm sao để có thể đòi hỏi học sinh một
sự cố gắng sáng tạo cá nhân...để làm sao giáo viên đưa học sinh đến sự khám phá độc lập
những tình huống khác nhau để khơi gợi ở trẻ tinh thần tự nghiên cứu” [30, 223].
Thông qua hoạt động ngoại khóa, học sinh có điều kiện thuận lợi bộc lộ năng lực tự
tiếp nhận, tự lĩnh hội, tự khám phá tri thức theo quy luật “chuyển vào trong”. Thực chất đó là
quá trình hình thành tư duy, hình thành khái niệm mà tâm lí học nhận thức nghiên cứu. Như
vậy, học sinh không phải chỉ có việc thu nhận một khối lượng áp đặt từ bên ngoài mà thực sự
có được một sự phát triển về kiến thức lẫn phương pháp, về nhận thức khách quan và tự nhận
thức. Việc học tác phẩm văn chương như vậy thực sự là một sự phát triển toàn diện, hứng
thú, sáng tạo nhân cách từng chủ thể học sinh.
1.2.3.2 Nguyên tắc tích hợp.
Theo tác giả Savier Rogiers nêu trong cuốn “Khoa sư phạm tích hợp” thì: “Khoa
sư phạm tích hợp là một quan niệm về quá trình học tập góp phần hình thành ở học sinh
những năng lực rõ ràng, có tính trước những điều cần thiết cho học sinh, nhằm phục vụ cho
các quá trình học tập tương lai, hoặc nhằm hòa nhập học sinh vào cuộc sống lao động” [31,
112].
Theo GS.TS. Nguyễn Thanh Hùng: “Có thể hiểu tích hợp là một phương hướng phối
hợp một cách tốt nhất các quá trình học tập của nhiều môn học” [6, 30].
Trong hoạt động ngoại khóa văn học, ta có thể thấy: Tích hợp là tập hợp lại để thống
nhất các mặt riêng lẻ thành một tổng thể, phối hợp tối ưu các hoạt động khác nhau, các kĩ
năng phương pháp của các hoạt động khác nhau, nhằm đáp ứng mục tiêu, mục đích cụ thể,
theo một nguyên tắc “đồng tâm”, “đồng quy” hướng tới một nội dung, kĩ năng, kiến thức bao
hàm cao hơn, sâu hơn.
Tích hợp là một phạm trù rất rộng giữa kiến thức với thực hành, giữa kiến thức với kĩ
năng, giữa kinh nghiệm với thực tiễn, giữa các lĩnh vực khác nhau trong cuộc sống, để làm

nổi bật, đào sâu kiến thức, phát triển tư duy của học sinh.
Hoạt động ngoại khóa văn học theo hướng “tích hợp” là một xu thế tất yếu của việc
giáo dục học sinh trong thời đại kỹ thuật số mà nhiều nước trên thế giới đã tiến hành và thử
nghiệm có hiệu quả.
Trong giáo dục hiện đại, “tích hợp” được hiểu là phương hướng tích lũy (kiến thức),
phối hợp với các tri thứ gần gũi, có quan hệ mật thiết với nhau trong thực tiễn để hỗ trợ và
tác động vào nhau, tạo nên hiệu quả tổng hợp – nhanh chóng – vững chắc, góp phần tích cực
hoá hoạt động học tập của học sinh. Trong nhiều hướng tích hợp thì tích hợp giữa chương
trình chính khoá và chương trình ngoại khoá qua việc tổ chức hoạt động ngoại khóa được
xem là rất quan trọng vì nó đã chú ý đến việc rèn luyện học sinh ở nhiều mặt: tư duy – thực
hành – vận dụng.
Theo quan điểm dạy học mới thì hoạt động ngoại khóa văn học là một hình thức dạy
học có tác dụng bổ sung, củng cố, mở rộng kiến thức và kỹ năng của môn văn được học ở
chương trình chính khoá. Nó đáp ứng yêu cầu đa dạng hoá hình thức học tập, khắc phục lối
truyền thụ một chiều, rèn luyện tư duy sáng tạo, phát triển kiến thức và giáo dục học sinh
một cách toàn diện. Cũng có thể coi hoạt động ngoại khóa là hình thức hoạt động có tính
chất tích hợp cao hơn những dạng tích hợp khác vì nó “tổng hợp” được nhiều mặt: tích hợp
được nhiều kỹ năng trong một giờ dạy; tích hợp giữa kiến thức (lý thuyết) trong nhà trường
với kiến thức (thực hành – vận dụng) trong thực tiễn cuộc sống; tích hợp giữa kiến thức về
ngữ liệu với kiến thức về phương pháp giữa kiến thức về ngôn ngữ với kiến thức về văn học,
văn hoá, lịch sử… Hoạt động ngoại khóa cũng tạo cơ sở để giảm bớt lối thuyết trình dài
dòng, cho giáo viên có cơ hội chủ động về cách dạy, tạo nên những bài giảng mang phong
cách, dấu ấn riêng.
Ngoại khóa văn học phải đảm bảo nguyên tắc tích hợp giúp học sinh mở rộng, đào sâu
kiến thức, vận dụng lí thuyết vào thực tế thông qua các hình thức thực hành trong và ngoài
nhà trường.
Một vấn đề quan trọng là phải xác định vị trí của vấn đề ngoại khoá trong chương
trình chung của môn học. Hoạt động ngoại khóa thường tiến hành sau những bài học (lý
thuyết) ở phần chính khóa, được nhấn mạnh lại ở phần này nên giáo viên cần bao quát phạm
vi tri thức – kĩ năng thể hiện nó trong hệ thống của phân môn để đề ra yêu cầu thực hiện nó

với thời lượng thích hợp, tránh làm xáo trộn chương trình và trùng lặp về kiến thức. Tốt nhất
là phần chính khóa chỉ nên giới thiệu ở một chừng mực cần thiết cho sự hiểu biết tối thiểu về
một mặt nào đó của vấn đề để qua đó gợi trí tò mò, ham tìm tòi, phát hiện ở học sinh, đặt cơ
sở cho việc trình bày nó sâu hơn, đầy đủ hơn trong phần ngoại khóa.
Cần phải xác định rõ mục đích cần đạt được (về các mặt: kiến thức – kĩ năng –
phương pháp) của buổi ngoại khóa, lấy đó làm căn cứ xuất phát, chi phối đến toàn bộ quá
trình thực hiện nó. Nếu chú ý đúng mức đến mặt này, giáo viên sẽ không bỏ sót nội dung dạy
học hoặc không đi chệch hướng, không nhầm lẫn giữa mục đích và phương tiện, giữa kiến
thức chính yếu với thứ yếu. Việc xử lý vấn đề nhờ thế sẽ linh hoạt hơn.
Hình thức ngoại khóa phải thật sự sinh động, gây hứng thú, tránh sự đơn điệu, gò bó,
căng thẳng. Phải làm sao để có sức hấp dẫn, lôi cuốn được tất cả học sinh trong lớp, huy
động các em tham gia tích cực vào quá trình tìm kiếm ngữ liệu, khám phá tri thức, chủ động
phát hiện vấn đề, biết bảo vệ quan điểm, biết trình bày kết quả khảo sát của mình trên cơ sở
cùng tham gia một hoạt động tập thể… Để làm được điều này, vai trò của giáo viên rất quan
trọng, giáo viên phải vận dụng các biện pháp tích hợp sao cho hài hòa, thích hợp mà vẫn giữ
được bản sắc riêng của môn học. Ở phần này, khi thực hiện tích hợp cần linh hoạt, không
nên quá công thức hay quá tham mà phá vỡ “chất văn” trong bài dạy. Giáo viên cần định
hướng trò chơi, gợi ý cách hiểu vấn đề, sửa những lỗi sau khi tham gia ngoại khóa, đưa ra
nhận xét, đánh giá chính xác, động viên và khích lệ tinh thần tập thể ở các em.
Những nội dung ngoại khóa phải đảm bảo tính thiết thực - bổ ích, tính thực tiễn - khả
thi, tính ứng dụng – thực hành cao, tránh đưa vấn đề ra một cách chung chung, sơ lược,
phiến diện, không mang tính khiên cưỡng và cá biệt – lại vừa phải phù hợp đặc điểm tâm lý
– nhận thức của học sinh. Những vấn đề ngoại khóa cần được phát triển theo hướng phát
triển của xã hội, qua đó giúp học sinh đón nhận được những tri thức – thành tựu mới, góp
phần củng cố thêm những khái niệm vốn rất trừu tượng và khó hiểu đối với học sinh mà ở
phần chính khoá chưa có điều kiện nhấn mạnh, đào sâu.
Ngoại khóa văn học theo quan điểm tích hợp là rất cần thiết và phù hợp. Cách vận
dụng phương pháp tích hợp trong hoạt động ngoại khóa văn học khá đa dạng, khá phong
phú, đòi hỏi người giáo viên phải biết vận dụng linh hoạt, sáng tạo để không gây nhàm chán,
công thức trong quá trình thực hiện; đồng thời có thể giúp học sinh vừa nắm được những

kiến thức cơ bản, vừa hình thành được các thái độ, năng lực và kĩ năng thực tiễn mà môn học
đặt ra.
1.3 MỐI QUAN HỆ GIỮA HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA VÀ HOẠT ĐỘNG CHÍNH
KHÓA
Điều 3 của Luật Giáo dục nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam có ghi rõ: “Hoạt
động giáo dục phải được thực hiện theo nguyên lí học đi đôi với hành, giáo dục kết hợp với
lao động sản xuất, lý luận gắn liền với thực tiễn, giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục
gia đình và giáo dục xã hội” [26, 3].
Và trong Điều lệ trường tiểu học cũng nêu rõ tại điều 26:
1.“ Hoạt động giáo dục bao gồm hoạt động trên lớp và hoạt động ngoài giờ lên lớp
nhằm rèn luyện đạo đức, phát triển năng lực, bồi dưỡng năng khiếu, giúp đỡ học sinh yếu
kém phù hợp đặc điểm tâm lí, sinh lí lứa tuổi học sinh tiểu học ” [23, 6].
2.“ Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp bao gồm hoạt động ngoại khóa, hoạt động
vui chơi, thể dục thể thao, tham quan du lịch, giao lưu văn hóa; hoạt động bảo vệ môi
trường; lao động công ích và các hoạt động xã hội khác” [23, 6].
Có thể khẳng định, trong giáo dục Việt Nam, hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp
được xem xét với tư cách là một nội dung nhằm giáo dục học sinh toàn diện trong nhà
trường phổ thông.
Ngoại khóa là một hoạt động ngoài giờ lên lớp khác với giờ học chính thức, là một
hoạt động giáo dục cơ bản được thực hiện một cách có mục đích, có kế hoạch, có tổ chức
nhằm góp phần thực hiện quá trình đào tạo nhân cách học sinh, đáp ứng nhu cầu đa dạng của
đời sống xã hội. Hoạt động này do nhà trường quản lí, tiến hành ngoài giờ dạy học trên lớp
theo chương trình, kế hoạch dạy học. Nó được tiến hành xen kẽ hoặc nối tiếp chương trình
dạy học trong phạm vi nhà trường hoặc trong đời sống xã hội do nhà trường chỉ đạo, diễn ra
trong suốt năm học và cả thời gian nghỉ hè để khép kín quá trình giáo dục và đào tạo, làm
cho quá trình đó có thể thực hiện mọi nơi, mọi lúc. Đây là một trong những mảng hoạt động
giáo dục quan trọng ở nhà trường phổ thông. Hoạt động này có ý nghĩa hỗ trợ cho giáo dục
chính khóa, góp phần hoàn thiện nhân cách, bồi dưỡng năng khiếu và tài năng sáng tạo của
học sinh; nhờ vậy mà các kiến thức tiếp thu được trên lớp có cơ hội được áp dụng, mở rộng
thêm trên thực tiễn; bổ sung, củng cố, mở rộng những tri thức đã học trên lớp; nâng cao

những hiểu biết về văn học; rèn luyện kĩ năng tự kiểm tra đánh giá kết quả học tập rèn luyện
của học sinh.
Hoạt động ngoại khóa là một bộ phận không thể thiếu của quá trình giáo dục ở trường
phổ thông. Đó là hệ thống các hoạt động tập thể học sinh, được tổ chức ngoài giờ học trên
lớp, với những mục tiêu đã được xác định để tiến hành bồi dưỡng tình cảm đạo đức, những
kĩ năng thực hành trong cuộc sống, đồng thời bổ sung và hoàn thiện những tri thức mà học
sinh được học trong giờ chính khóa. Qua đó hoàn thiện quá trình giáo dục nhằm hình thành
và phát triển toàn diện nhân cách học sinh.
Hoạt động ngoại khóa thực chất là sự tiếp nối hoạt động chính khóa trên lớp, là con
đường gắn lí thuyết với thực tiễn, tạo nên sự thống nhất giữa nhận thức với hành động, tạo
cơ hội cho học sinh rèn luyện thói quen sống trong cộng đồng và phát huy tối đa năng lực, sở
thích của từng cá nhân.
Hoạt động chính khóa và hoạt động ngoại khóa rất cần thiết trong hoạt động giảng dạy
môn Ngữ văn ở trường trung học phổ thông hiện nay. Mỗi hoạt động đều có vai trò riêng,
song chúng có mối quan hệ gắn bó mật thiết bổ sung cho nhau, giúp giáo viên Ngữ văn thực
hiện tốt chức năng dạy học cho học sinh, góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục và đào tạo.
Trong hai hoạt động thì hoạt động chính khóa là tiền đề cơ sở, là nền tảng; hoạt động ngoại
khóa là đòn bẩy, là điều kiện. Nếu biết vận dụng, phối hợp đồng bộ, sáng tạo các hoạt động
thì sẽ giúp cho công tác dạy học văn đạt được hiệu quả giáo dục cho học sinh như mong
muốn, góp phần tích cực nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện của các nhà trường THPT
hiện nay.
Một yêu cầu lớn đặt ra trong việc bồi dưỡng học sinh có năng khiếu nói riêng, dạy học
đối với học sinh phổ thông nói chung là luôn phải nuôi dưỡng, phát triển hứng thú của các
em đối với môn học, đặc biệt là đối với môn Ngữ văn. Việc bồi dưỡng niềm say mê hứng thú
đối với việc học văn, được thực hiện trước hết là thông qua các hoạt động chính khoá trên
lớp, nhưng do những đặc trưng của bộ môn, các hoạt động ngoại khóa văn học cũng đóng vai
trò rất quan trọng.
Hoạt động ngoại khóa văn học không là vấn đề mới. Từ lâu, nó đã trở thành một bộ
phận cấu thành không thể tách rời của quá trình giáo dục, do tập thể sư phạm của nhà trường
tổ chức và lãnh đạo, thông qua hoạt động của tổ bộ môn. Nhất là trong bối cảnh cuộc cải

cách giáo dục ở nước ta đang diễn ra toàn diện, sôi nổi, trong đó có sự đổi mới thật sự của
việc dạy và học bộ môn Ngữ văn, thì hoạt động ngoại khoá văn học với những hình thức
phong phú, thiết thực, phù hợp càng trở nên quan trọng và bổ ích.
Trong nhà trường phổ thông hiện nay, việc dạy văn của chúng ta gặp nhiều khó khăn
về mọi phía từ chương trình đến học sinh, phụ huynh học sinh… Để tạo niềm hứng thú học
văn cũng như kích thích sự say mê tìm hiểu văn chương ở học sinh thì việc dạy văn ngoài