Bi kịch tình yêu trong truyện thơ các dân tộc thiểu số

1
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN




ĐÀO THỊ LÝ


BI KỊCH TÌNH YÊU TRONG TRUYỆN THƠ
CÁC DÂN TỘC THIỂU SỐ

Chuyên ngành: Văn học dân gian
Mã số: 60.22.01.25


LUẬN VĂN THẠC SĨ


Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Bùi Thị Thiên Thai





Hà Nội – 2014

2
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN




ĐÀO THỊ LÝ


BI KỊCH TÌNH YÊU TRONG TRUYỆN THƠ
CÁC DÂN TỘC THIỂU SỐ

Chuyên ngành: Văn học dân gian
Mã số: 60.22.01.25


LUẬN VĂN THẠC SĨ


Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Bùi Thị Thiên Thai





Hà Nội – 2014

3


LỜI CẢM ƠN

c gi li cc ti TS.
 u th bo,
ng dn lu
c - ng
i hc Khoa h- i hc Qu
tu ki  
c tc hi c s 
a b


Hà Nội, tháng 12 năm 2014

H


Đào Thị Lý

4
LỜI CAM ĐOAN

u ci dung,
 liu, kt qu trong lu trong
bt k    u s dng tham kh 
ngu 
!


 lu

Đào Thị Lý

5
MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU 8
  8
2. Lch s v nu 9
3. M 16
4. Phu 16
u 18
  19
7. B cc lu 19
Chƣơng 1. TỔNG QUAN VỀ TRUYỆN THƠ VÀ BI KỊCH TÌNH YÊU
TRONG TRUYỆN THƠ CÁC DÂN TỘC THIỂU SỐ 20
1.1. Tổng quan về truyện thơ các dân tộc thiểu số Việt Nam 20
1.1.1. Khái niệm về truyện thơ 20
1.1.2. Phân loại 21
1.1.3 Đối tượng khảo sát của luận văn 26
1.2 Vấn đề bi kịch tình yêu trong truyện thơ các dân tộc thiểu số 31
1.2.1 Khái niệm bi kịch 31
1.2.2 Khái quát đặc điểm bi kịch tình yêu trong truyện thơ các dân tộc
thiểu số 32
Tiu kt 45
Chƣơng 2. XUNG ĐỘT BI KỊCH TRONG TRUYỆN THƠ VỀ ĐỀ TÀI
TÌNH YÊU CỦA CÁC DÂN TỘC THIỂU SỐ 47
2.1. Xung đột giữa tình yêu và phong tục tập quán 47
2.2. Xung đột giữa tình yêu và tiền bạc 59
2. 3 Cách giải quyết xung đột 64
Tiu kt 71

6
Chƣơng 3. NHÂN VẬT BI KỊCH VÀ HIỆU ỨNG BI KỊCH TRONG
TRUYỆN THƠ VỀ ĐỀ TÀI TÌNH YÊU CÁC DÂN TỘC THIỂU SỐ 72
3.1 Nhân vật bi kịch 72
3.1.1 Nhân vật bạc mệnh 72
3.1.2 Nhân vật nghèo hèn 81
3.1.3 Nhân vật thứ ba 86
3.2 Hiệu ứng bi kịch 90
Tiu kt 95
PHẦN KẾT LUẬN 96
TÀI LIỆU THAM KHẢO 98
PHỤ LỤC

7
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

 i hc
GD c
KHXH : Khoa hc i
Nxb t bn
VHDG : 
THCN : Trung hp
TCVH : Tc
c
Tr : Trang


8
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài

1.1 Vic, vc ani v
c bit tr Bc xung Nam, t a khu v
n li cho s c trong khu v
u kin thun ln nng
 u kin hi nhp th gii hic tip thu
nh gic gi n s
nhim vu bc thic tm quan tri hi
i bic cng Cng Sn Vit Nam ln th ng nn
n s n m
 thut cc, to ra s thng nh
a nt Nam.
  thut ca c thiu s ng bi
rt nhiu th loi ngh thut minh chu.
 t th loc sinh ho
ngh thut va c truyn va him bn chtc nhiu
b.
1.2 T n nay, truyu ch yu t  thi
t truy ni dung, ngh thut cm hay tng
 c
nhn tinh t v v bi kc
thiu sn khai m th
t bi kt bi ku ng bi kch. 
  u ca luBi
kịch tình yêu trong truyện thơ các dân tộc thiểu số. Khi thc hi 
ng s  thng, t v bi

9
kc thiu sng th
lin mo th loi truyi cc.
2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu

2.1 Những công trình nghiên cứu về truyện thơ theo thập niên.
Truyc thiu s t th lo trong b phn
t Nam. Th loi truy 
  a nhi         c. Trong
nhu truy dng li thiu
phn m n sm, hp tuyn nhng
c kht th lo
Lịch sử văn học Việt Nam tập (ta
c Cht, Văn học các dân tộc thiểu số Việt Nam
(1981) ct, Văn học dân gian các dân tộc ít người ở Việt
Nam (1983) cn nhĐặc
điểm thi pháp truyện thơ các dân tộc thiểu số (lu
 yu t a th lo
 m li kt qu u c
thc nhc ngot quan tru truyn
c thiu s.
t Mấy ý nghĩ về truyện cổ Tày – Nùng (1964) c
Quc Ch gii thiu cho hai tp truy ch
 truyn c  n l  ni
dung hin thc truy  th m
trong hai cu m 
vit s  ca mi am hiu v 
  kt hp cht chi
ng xen ln cái bi t

10
 m yu ca truy u truy
theo mn giu ch c l
c th hin   cn,
 th c sp

xng tit, t u k, phc tp
  hiu. Khi chm d  
i n ta mc nhn
mnh, thc nhc li nhiu ln. V ngh thu
gi nh quen thuc vc, c
c gn vm cn t c
Chn ra mm chung cho truy 
: s lp li theo m
c l  
c Ch t cu ct truy
theo trt t thi gian tuy ct
m cho thy truyt khi qu o c
i chuya
truy          ngh thut t cnh l 
kha th loi truyc
 nhng li t cnh trc tip.
V hung hu h
n, nhc
  nng v k l nhing truy 
u t t, r dng nhnh, ca dao, tc ng
c; trong mt truyn, mt, nhc lu ln v mn
i thot c ng ci
  n li g     ch s c c

11
y, vt v 
mt ca truyc thiu s v loi.
u Văn học các dân tộc thiểu số Việt Nam c
t xut b
h h  th loi truy  

phi: truyện thơ về đề tài tình yêu,
truy    ng vic
t s truyn t lu
bt ngun t n k
ngh thut ca lo n t mm tinh
vi, phc tp, li va hp di nghe b chuy
 t s  tr 
h  t hp li trong lo   , 207-208].
u v th loi ci m mng
i v v c thiu s.
     Văn học dân gian các dân tộc ít người
 truyc thiu s m
n, tng th c din
n gc k tha ca truy
chia th loi truy
n lin vi sinh hot nghi l 
 tha truyn thng t s ca truyn c ian
 tha truyn thng tr 
     ng thuy   c ca
truy, 396- 540]
t s m c th  t ra
a tng nh n kt lut mt k

12
thn truyn thng t s ca truyn c 
gian, mt mt tip thu ng ca nc bit ca nn
c Vi mt s i, th loi truy
dn mi cy, v
n, tng th v
mt n 

Viu truyc thiu s v loi
u bu c
qua Đặc điểm thi pháp truyện thơ các dân tộc thiểu số (lu 
u c
c thiu s Vit Nam trong bi cnh truy
 c thiu s
qua vic kh y 
t truyn ca truygi t cu ct truyn
kết thúc bi kịchlà mô hình phổ biến và tiêu biểut cu ct
truyn ca truyc thiu s gm ba chng: Gp g 
 B  r  Mt hoc c u cht.  tt c n,
hu ht kt cu ct truyn kim t l lt cu ct
truyn ki  c
lt truyt s truy
gi t luc ha n
vt  trong vit truyn
 c truy
dng mi ch  m c th t truyn nht
t ch th i cp vi cnh ng c
th, 154].  
m c  truyn th

13
tc thiu s n dn khoa
lch vi l c t bn
dch so vi l c t bn dch
so vn trong vic s dng t ng n khong
i gia bn dch vn th hin trong giu
l       u mt s  m c 
truyc thiu s c m u, kn

n, hi trong mt truyc
s d
Mu  s 
cu ch yu  truy
cng trong vic m ra con

th loi truy
u v truyc thiu s 
 cp  ch s u truyt s 
Truyện thơ Tày – nguồn gốc, quá trình phát triển và thi
pháp thể loại c 
cu th loi truy 
u v ngun g lom c
n truyu c ch ra
 u truyc thiu s.
2.2 Những công trình nghiên cứu về truyện thơ theo từng dân tộc thiểu số
V bi kc thiu s c
nhinh:
 y 
n lu ca ngi nhng m

14
pht mc gt cc bi thm c
vt trong truyc m, nhng truyn
  i ngt ngy ry nhng phong tc tp
c h, 11]

mt ni dung, v c s
ca nh tht bi din
  i b   m   i trc tip ch 

nhim g c s  i lp
t hnh. S ng ba
i ch  phn bi ca mt trong nh
n mt n vi kt
cc ca nhng m 
tc thiu s mt m i, bo v 
i h p mi ph n rt
quan tr,175]
c Thanh trong Vùng văn hoá Tây Bắc 
hin tinh t v  t c t
n thy, nhit ct truy
Ct truy c
 ti vi ng 
 ,  ng.
i con trai nghe tin d, li. Khi y, tri ni
 i cha, bi
n tr cho
m cht gii, mt ngi xanh, ch
m m gt th nhchết trữ

15
tình, đầy chất thơ”   t th   chết quyết liệt, đầy phẫn nộ”
Và với hai “kiểu cách chết”, liệu có cần nói thêm gì về tính riêng
trong tâm hồn và nhân cách văn hoá mỗi dân tộc không?, 331]
c bit, luc gi dn trc tip t nu
c truyc thiu s, vm (ca
     c dch sang ting
Vin thy loch (k
u) chim s nh:  truyn
c thiu su kch mi ph bi

 - c li: ki
hm t l l 
m c i Vit mi mang
theo ng ca truy- 
h  
phong kic ch
 nhn
o truy yu thuc v 
c cc  y
truyn th thut cc hn
 Vit m nht, th nhng
 
t hay vng m i Vit, c  
c v  loi dn s la chn kiu kết
thúc bi kịch.  loi ct truyi
dn l -  c
thuyt phc cho lp lun cChỉ có giữa những ngƣời thân mà xảy
ra sự việc bi thảm đấy mới là những điều mà nhà thơ cần tìm

16
th  bi kịch, qua cách sự xót thƣơng và sợ hãi, thực
hiện sự thanh lọc các cảm xúc tƣơng tự c - 
ng t  i - lch s 
nh n thc quyt lit; nhưng còn cần đứng từ góc độ
mỹ học để đánh giá nữa: truyện thơ lựa chọn điểm dừng cho cốt truyện đúng
vào lúc sự việc vận động, phát triển đến đỉnh điểm bi kịch của nó nhằm tạo
một kết thúc có ý nghĩa tẩy rửa (katharsis), làm trong sạch tâm hồn mọi
người do chỗ nó thoả mãn đƣợc lòng yêu sự công bằng. Qu tht dân gian
các dân tộc thiểu số Việt Nam đã chọn được cho thể loại truyện thơ một kiểu
kết thúc (phổ biến và tiêu biểu) mang ý nghĩa mỹ học sâu sắc” [36]

3. Mục đích
Th nht, tng quan v din mm truyc thiu
s u t bi k  v.
Th hai, t nhng kh t bi kt bi k
hiu ng bi kch ca truyc thiu s
th c phc nhc sc v ni 
thc ngh thut c
Th   n kh
c sn ca tiu loi truyc thiu s trong h
thng th loi ca nng th
gi n s
tc thiu s.
4. Phạm vi, đối tƣợng nghiên cứu
4.1 Phạm vi nghiên cứu
V  Bi kịch tình yêu trong truyện thơ các dân tộc thiểu số”
i vit t   u nhng biu hin ca bi k   
truyc thiu s m trong 3 cu: Tổng tập

17
Văn học dân gian các dân tộc thiểu số việt Nam, tp 22 - Truyện
thơ ; Nguy  Tổng Tập
Văn Học Các Dân Tộc Thiểu Số Việt Nam, tp 4 - Truyện thơ
Vn (ch )ng.
Hai cuu ca Nguy c
 n nhhm song ng. Cu
cn ch bao gm nhch ra ting Vi
n gc bng ti
n kha lui

4.2 Đối tượng nghiên cứu

Bao gm tt c u t bi kn
Tổng tập Văn học dân gian các dân tộc thiểu số việt Nam, tp
22; Nguy Tổng Tập
Văn Học Các Dân Tộc Thiểu Số Việt Nam, tp 4: Truyện thơ
Vn (ch )ng. C th u t bi kch sau :
1. Kó Lau Slam (Truyện cô Lưu Ba)
2. Joh Duch Bum (Truyện nàng Bum)
3. Ariya Cam – Bini (Truyện Cam – Bini)
4. Lù txax uô nhangz (Tiếng hát làm dâu)
5. Gâux Hli thiêz Nux nziêl (Gầu Li – Nụ Dia)
6. A Thào – Nù Câu
7. Nàng Nga – đạo Hai Mối (nàng Nga – chàng Hai Mối)
8. Vần va phu Cổl (Vườn hoa núi Cối)
9. Út Lót – Hồ Liêu
10. Nàng Ờm – Chàng Bồng Hương
11. Toẹn Thị Đan (Truyện Thị Đan)

18
12. Bióoc Lả
13. U Thềm
14. Xống chụ xon xao (Tiễn dặn người yêu)
15. Khun Lù – náng Ủa (Chàng Lù – nàng Ủa)
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
Th loi truy lo
t hic
 nhi  hc h hc

5.1 Phương pháp hệ thống
 d th  h
thng ph  bi

kc thiu s Vit Nam trong h thng
 thc nhng yu t lp li  t bi kt bi k
u ng bi k ng nhng c
c Vit Nam.
5.2 Phương pháp so sánh
  u truy    c thiu s  c ti 
kh d
d thng
t ca th loi
truy lo trong chng mc
cn thit ca viu.
5.3 Phương pháp phân tích tổng hợp
 u v bi kc thiu
s dn c 
ng h

19
5.5 Phương pháp liên ngành
hc hi  d
 th  dng mt s kin thc h xem
i nhi tng th n v th
loi truyc thiu s  Vit Nam.
6. Đóng góp của đề tài
Luu v bi kc thiu s
th hin qua truyng:
u mi, nhng quan ni,
ng x cc thiu s v v  sung v nhng
v tn tc thiu s v 
Kt qu u ca lu  khoa hc cho vic
c cc v v

i v c thiu sn nh 
n ch nhng m
cc thiu s th hin qua truy vn dc sng
hin nay.
Lu cung cp cho nh
Ng t
ngu tham kho.
7. Bố cục luận văn
n m u, kt luu tham kho, phn ni dung ca
luc th hi
ng quan v truy
c thiu s.
t bi kch trong truy  
c thiu s.
t bi ku ng bi kch trong truy 
 c thiu s.

20
Chƣơng 1
TỔNG QUAN VỀ TRUYỆN THƠ VÀ BI KỊCH TÌNH YÊU TRONG
TRUYỆN THƠ CÁC DÂN TỘC THIỂU SỐ
1.1. Tổng quan về truyện thơ các dân tộc thiểu số Việt Nam
1.1.1. Khái niệm về truyện thơ
i s thi, truyt trong nhc sc ca
c thiu s,  c
Vit Nam.
V m truy
hi
tng hp, vt t s, vt tr n l
t s, n phc g

gầu hay lù chạ khắp xường ,189-190].
Tổng tập văn học các dân tộc thiểu số Việt Nam (tp
21) Nguyc thiu s t
th loc lo s, bao g
thc kc (k c 
i dung th hic
sng l,15].
y, v khái niệm truyện thơu m
 th loi truyc thiu s u gp
nhau  mt yu t h     c vi    
 c t s kt hp v c tr  kt h 
khin truyc mtập đại thành ca nh
hc thiu s cao nht trong s n
ca th lo u,
u c truyc thiu s 

21
sau: truyện thơ các dân tộc thiểu số là những truyện được kể bằng thơ, có
dung lượng lớn, trong truyện có sự kết hợp chặt chẽ giữa yếu tự sự và trữ
tình, được lưu truyền bằng hình thức hát - kể trong các diễn xướng dân gian
của đồng bào các dân tộc, nội dung phản ánh tình cảm, tình yêu đôi lứa và số
phận con người
1.1.2. Phân loại
Trong viu truyc thiu s

 đề tài  chia truyi: truyện thơ về
đề tài tình yêu; truyện thơ về sự nghèo khổ  truyện thơ về đề tài chính nghĩa.
Thu  i k n: Tiễn dặn người
yêu; chàng Lú – nàng Ủa; Nam Kim Thị Đan; Nàng Nga Hai Mối phn
m du vt cu hin  nhm sau: kt cu t s 

t chm ch rp x
ng th loi li tr
h t m  
 yu xoay quanh cuc s ca nhng 
 
phi do s phn bi ca mi
dii bng b n,
ham c    ng th lo
n, tin b a. Mng
u hoc k
nh nhc thiu s vi thy
chung, son s bo v 
    sự nghèo khổt t s 
cht tr  m chuyn th t c  dng

22
nguu ngh thut ca nhng truyn c  u lo t
người mồ côingười con riêngngười em út c ha
m phn ca nh b c,
ng hp ca Tiếng hát con côi Kim Quế 
c bi cVượt biển. T truyn c n
truyn c v ni dung ln ngh thut.
 đề tài chính nghĩa t nhing
vi th loi truy      c Vit: n   
ng thuy  p x  i lp
- t cu ct truyn vi ku bng s chin
thng cc, cc lo k n
Trần Châu – Quyển Vương, Lưu Đài - Hán Xuân, Đính Quân
   
tự sự - trữ tình   trữ tình – tự sự. Mu

 r 
nh
ma th lo7, 85].
 nht: Truytrữ tình - tự sự m du a,
i k Xống chụ xôn xao,
Ú Thêm, Khun Lú - nàng Ủa, Nam Kim - Thị Đan, Lưu Đài - Hán Xuân
 tng lp
(Nam Kim – Thị Đan; Tiễn dặn người yêu) hoo,
cha m quy  Út Lót – Hồ Liêu; Chàng Lú – Nàng Ủa  t
a h  ca truy
c gi mm ch Tiễn dặn người yêu).
Nthành trai, thành gái c

23
    ch       a, sng thy
 c:
a
Quy
Cho b m ta li
 t gian,
Uc chung m
Xt ng,
Cht hay sn m
Nàng Ờm – chàng Bồng Hương
a h ny n i ch coi tr
s st sn ca cha m ch  
 ng ti a
ca c i, khin cho bin:
n xu 
 ch li v

Nam Kim – Thị Đan
  vu hu phi la
chn kiu kt. Ngoi tr m Tiễn dặn người yêu
vi ki hu ht truyu
phi hp g  mường ma, mường trời, mường âm phủ:
 i bn

t c i,
C m
(Nàng Ờm- chàng Bồng Hương)
  u

24
Em nhc
a
Nh
Th quy
K
Nàng Nga – Đạo Hai Mối
C t truy
Gặp gỡ yêu nhau, thề nguyền đính ƣớc  Bị cha mẹ/ngƣời thân ép
gả, ngăn cấm  Đấu tranh để đƣợc ở bên nhau  Tìm đến cái chết (ăn
lá ngón, ốm tƣơng tƣ) để đƣợc đoàn tụ với ngƣời yêu.
 a ca ng  li
ctii,
gii s c ca tham vng vt ch
nhng h tc phong kin lc hc gi ng c phn ca
ng thi ca ngi tinh thu tranh bo v a 
t hing. 



. 





, 






. 

 

 


, t tri.
Truyi k
lc bit n, nht n m,
thy cng thc mc v bt h
em ch  ngu chum c
th t Ch 
kch cng thi, bi kch ngh thut, 











 , 



, 










- 



- b , 






,

25
 m
c
 2: Truyện thơ tự sự - trữ tình:  yu k
tha t truyn c n ca truyn
c         t t   , b
cc l trong truyn c
 phng chi ting trong cuc sng hin thc. Truyn
ng tr
vt gi cuc sng hin thn bin v cht so vi
truyn c u phi k Lưu Đài – Hán
Xuân; Nàng con côi, Nàng Kim Quế, Truyện Đính Quân
Truy th a truyn c  i
 y ct truyn t truyn c 
vc gp li mc tp: quan h gia
k -  gi-  anh -
em, v - ch        t c  
truyc ha n
i cuc sng thc t m Nhân Lăng,
t gi nhng git nc mt ch
c nh, bu
ng ai bn mng try
 thui th

 bun sao

i r
c mt rm kh 
Nhân Lăng