ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
o0o
PHẠM THỊ THU HƢƠNG
MÙA XUÂN TRONG THƠ THIỀN LÝ –TRẦN
LUẬN VĂN THẠC SĨ
Chuyên ngành: Văn học Việt Nam
Hà Ni, 2014
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
o0o
PHẠM THỊ THU HƢƠNG
MÙA XUÂN TRONG THƠ THIỀN LÝ –TRẦN
Văn học Việt Nam
: 60 22 01 21
LUẬN VĂN THẠC SĨ
ng dn khoa hc: GS. TS. Trần Ngọc Vƣơng
Hà Ni, 2014
LỜI CẢM ƠN
c ti GS.TS
-
ng dn nhi- b
u khoa hc.
i li c
-
ging dy, trang b n kin th
C
,
ng h ng s la
chn c
lu
Phm Th Thu Hương
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU 1
1
2. Lch s v 2
3. Mu 9
4.
9
a lu 10
6. C 10
CHƢƠNG 1 CẢM THỨC MÙA XUÂN VÀ THI CA PHƢƠNG ĐÔNG 11
1.1. Cm th 11
1.1.1.
11
1.1.2. 12
15
19
19
i Vit Nam 27
CHƢƠNG 2 CHỦ ĐỀ MÙA XUÂN TRONG THƠ THIỀN LÝ – TRẦN
39
2.1. Ch Trn 39
39
44
51
2.2.1. Hoa 51
55
2.2.3. 58
2.3. Tri 63
cnh gii ca Thin 63
ng 67
t c 71
CHƢƠNG 3 NGHỆ THUẬT THỂ HIỆN MÙA XUÂN TRONG THƠ
THIỀN LÝ – TRẦN 75
3.1. Ngh thu Trn 75
75
ch 78
3.2. Ngh thu Trn 82
theo quy lut 85
89
3.3. Ngh thut n d v Trn 91
3.3.1. n d n th 92
3.3.2. n d ng ng o 95
KẾT LUẬN 99
TÀI LIỆU THAM KHẢO 102
1
MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Trc bin lao cho
s n ca nc buu t ch. t tinh ca mt
th n tr
truyn ti trit Thi gii hn
trong n nhy cc Thio
u to vi b.
Vi nh, t Trn tr c nh
chung vi ngun chy ln ci Vit Nam, tt nn
ng, c sc.
n mch bt tn gi hng cho i ngh i,
t c n kimt l tt yu bi s giao
cm gii t hng s bt bin c
i. Qua bc tranh cnh v gi gc bin chuyn ct
tri, hay n ng nh nghim c v cuc
i. ng: nh
vt, vnh cnh h t cnh ng thi trung hu h tr
mt s quy chit bt buc. y
t yu t m c
lut chung, Trn xut hin vi tn
s cao, n cha nhc. Tunh vt c soi chiu
a Thin n mang st.
c chuy th s
dng truyn ti Thi, i tu
hc bn th biu hin nhm th s
v Thin.
2
n vi gian cha to
a gi cm th bin chuyng ct.
k tinh thn ng o, th hin trit c ca Ph
ng hn nhng tinh t, hp d
.
thy m n h
Trn, song ln cu mchnh th. Do
“Mùa xuân trong thơ Thiền Lý – Trần”, vi
mong mun t phn nh trong vic khai m a Thin v
c th nghing ng trong thi ca.
2. Lịch sử vấn đề
2.1. Nghiên cứu về thơ Thiền Lý – Trần
i Vi
Tr phn quan tr cho
din mc thc t
chuya th loc
i hn thu kit
c ph m qua my
Tr
liu thu thc.
kho c Trn
sm, t Tinh tuyt thi c Nhan),
m thi tp th k XV, tic
(TrThin uyn tp anh ng lc (khuyt danh) th k XVI
XVIII Sang th k XX, vim, gii thin ghi du n quan
trng bng vii b n (ba t Vin
hc thc hin. Trong b n kho lun ca Nguyn Hu Chi
n cho vic thu th Tr
3
thc gn
i thuyt din m
n n lo Trn
c tuyn chm li trong cun Tinh tuyc Vit Nam (tp
3) do Nguy
Tr
cn nhVi
hc s yu (1941) cVit Nam c h (1942)
ca Nguyng Chi, i Trn ct T
i vi Trn (1965) ca Kiu Thu
Hoi t n mt
ng tht lo thuc tip c
nhi
V lo, Nguyn Phi bit:
n ch yi am hic v
o Ph; 33]. Trc Vit Nam t th k n ht
th k XIX kh chim mt t l li
u ci Vi66; 179],
c v
hiu bit cuc sng, nm vc thuyng trit h
s d linh ho66 Thu Hin qua i
c th Trn (in trong cun c Vit Nam
th k X XIX nhng v luch sn m
gi Tr nhu
a thc l84 a v c
ng l84; 389].
n ni dung, Phm Ngn Cht tr
qua vi i nhng gi m, nhng
4
khonh khn c c cuc s
[ c Vit Nam (th k X
nu th k XVIII) nhn vi trit
t ra khi ph
th hi i v60] ca
.
Cun n Vit Nam Nhng v lch s ng ngh
thut ca Nguyn Phu
n Vi Trm chung ca
cp t ph
Thi tri tr ng tr
th nhi
y ng Ph
Phng cc s24; 89].
i Tr
tinh thn nhp th 24n ng
c th Trn, Nguyn Phn m
mt s tng k nhn thc, tri th m c
trong cu24; 46].
Trong Nhc c Trn [68],
lo
n
tinh th hin hu ca
m nhn v hi trong cuc sm nhn
v quy lut sanh t n
thc trong s nghip d c lp t
n phng s cp t
Thit b phn trong s Tri k n
5
c Ph Trn Din mm ca Nguy
[37]c Ph Tr
c c c n dung h
him hng v c, quan
ni m h n kh ni
dung ng cc Ph Trn giai
ngh thut, Tru Thit Nam
mt m, k c , k
c s dng cho phc v ; m
nht ngh thu s d
biu hi66; 186]. Nguyn
Phc lc l
t qu ca nhng cm c th
p c24c bit, Kh thut ca
n Vit Nam th k X XIV [77] c
n ngh thu nh, th loi,
th gii gian, giu
u ti quan
nim ngh thut v Trn. Nguyn Ph
ng th
nhp ci Ph24 Thu
t Quan ni Trn [76]
i t i
ng mun t i n Vit Ngon
t Nam truyn thng vi s phn
i nh Trnh
i c u
6
ng mm, mt cm nhc s n cu42;
48]. VMy v c truni Vit Nam [55],
Tr
i Thin hc
ti, gii hu hn trn t i ca
th gii c n th bt bi
n.
Nh
n v c
Trn
i Vit
[65], Tm Vu trong m c
ng Pht Nam trong th Tr
hc, Nguyn Hu Chi trong u t Nho Pht c ti
chuy i sc th Trn
[9]; t s n c Hin
trong t Basho (1644 - n Quang (1254 1334) S gp
g p v cm thc th [18], Trnh Th
t Bn Vit Nam Nh bit
[58] Kh
ngh thut cn Vit Nam th k X XIV [77]
Trn vn Trung Qut B trong lu
Thn Vit Nam th Trn Nht
Bn
u m
vi s n Huy
n c [30]; Trn Tung mt l trong
n th- Trn [8], i ting c [11]
7
ca Nguyn Hu Chi, Huyn Quang ca Nguy
[12], Thi ng trm lng c ca
c An [1], Tr m hng Thi ca
Phm Ngc Lan [35], S ng th
Huyn Quang ng h ca Nguyn
ci v
i th
v u.
Tr c tip cn, soi chiu nhiu
ng g
a th loi c
2.2. Nghiên cứu về mùa xuân trong thơ Thiền Lý – Trần
Tr cp ti.
Trn phi k n Kh
ngh thun Vit Nam t th k X XIV c
thi lin k
n v bing cho quy lu
li ca vn v77; 88]. n theo hai
n t dng lp bii v
ch77t Tn m
th Trn 4
i i mi quan h v Thu
gn vi cm thc th hin tri
gic ht v t
th m nh Thu ct,
Tr Thu ci, c i t tri
c i c39; 7].
8
ch ch
cnh vng d
phm vit v c
Thi k c, Nguyn Phc ti
tt th ca Thing cho vi dng rt
c l trng
t bin ca bn th c s vn bin cnh v28; 31].
Nguy Trn Th M Mn tha
n gia (in trong c Vit Nam th k X XIX nhng
v ch sa TrM
tc s) cho r
hii trong tr
84; 370]. Trong Thi (in trong
cun Thin hi Trn dnh ca Trn
chc din t m nhn mt
45 i b nh
o Thin mn nhuy45; 46]
Tr cp ti qua s
m c th. t th t v a
n Hu t
Thin nh i bng
ng rt
u Tri cm h, Nguy
bt chng vc tip t cc l
gii thi nh
gn vi nhng ch i quan trng ca v T Thi
t luc
9
hin thc Cm h Thi
v Ph [38].
Tr cp,
soi chiu t tric t ngh thut (thi liu). Tuy
i ch ng nhnh i
thi m c th ho
n th
Trng khoa hc thc s. y,
thc hi p c
Thi nghip ho sinh.
3. Mục đích, đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Mc đch nghiên cứu
Thc hi
Thi Trn n: ch thut th hi
n kh Trn
ng thu bit v tri
mc s
Phc.
3.2. Đi tưng nghiên cứu
Trn u
hi
thc nhng tri gi g
hi thuc l
th hin n
3.3. Phm vi nghiên cứu
V pht v
(
Trn (3 tp) ca Vic, Nxb Khoa h- 1988.
4. Phƣơng pha
́
p nghiên cƣ
́
u
:
10
-
n chng, t t lu
khoa hc.
- nh a
Trn.
- i
t ch n Ph
vy, khi thc hi t hp v
khoa ht hc
5. Ý nghĩa của luận văn
u hin c n
n ch c sc ngh thun
p cn b ph Trn Vit Nam.
n
Trn m thng.
6. Cấu trúc luận văn
, K
, u tham kho,
ba
m th
Trn
thut th hi Trn
11
CHƢƠNG 1
CẢM THỨC MÙA XUÂN VÀ THI CA PHƢƠNG ĐÔNG
1.1. Cảm thức mùa xuân
1.1.1. Mùa xuân trong tư
̣
nhiên
bit v u thi tit, gn lin vi s n c
ng thc v Vi mi
c thui, vi b
t trong bn
t v s i thi tin bin ca
ng vc vu
t thm di B
9 m din ra tit h
B u). Vi
c chu ng ca nt Bn, Triu
u t thm din ra tit lt
m din ra tit lp h (khong t
n v t tr
i m, cung c ng cn thi
i, n hoa, chim n thun li.
hoa c o m
biu cng
n rc r t tri i n t qua
t c u hiu ca
a s ha ln, thng.
12
ng v sinh st
n s sinh sn ng
n mnh nh u kin
thun li cho s sinh su m thc vt
n tn th
him thng vt ch np ngu
n, tip tn gi
hu sinh sn m
.
sinh sn mt
ti xut hin ca nhu hi
cho thy s t trong s n ca hoa
c
Trong s n cu i
i ny lt tri, con
p cng dy si s c,
ng nghi l n thn b cho m
sn xup mi.
mt t u
vi s n mnh m c ng vc vt.
S i thay cn cho s i thay
vui mc cc ti
1.1.2. Mùa xuân trong văn ha
Trong s chuyn bin ct qua b
nim v thi gian cht tua. B
h n v i thay t n di n t
nhng, hc thuyt v i
13
gian ca s sinh, bu ca mt mm
v khu, nhu t c gn v
m cm quan v u v cu
to t hc thuyt v s sinh bin ca vn vt. V
mt t n th Tho (thc
vt), ch Nht tr
y n t trn m
Thu Tr
t t nu bng hn
h t y cm quan c
ch a vn
vt d n (kim, mc, thy, ha, thc
cho thuc, do yu t
n thc chung cs sinh
. T khu ca chu
ng sinh tn vi.
p g vi nhm v
n thoi Hi Lp, n thn a
th ca th Hades. N th
ch vi chng mt phn ba hoc mt na thi gian ci gian
ca s di v mt,
c m t t
n vi nim vui trong s
cm v
i s m vui ca tt tri.
i v
du cho s bu ca mn khu tp ca
i. L hi truyn thc t chi ph
14
bin: Tt a Trung Hoa hay Vit Nam, hoc Nht Bn (l hi
ng l hi quan trm cu mong
mi
s m quan chung ca
a mnh m, tr n cm hng
bt t
Cm thc v bn thc v s vng ca th
i thay ca cnh vt. Th
ba c
, chuy
n
t vong c mt
sinh dit ca t s i
thay ct tri ch i t s
Nht B khi nhn
ng
(khong t
trng nhn din thi gian. S i thay ca cnh sn lin vi
chuyn bin ct l tt ym v bi
vy gn vm v s tua thi thay ca cnh vt.
Trong s
kh n dit. B eo quy lut
nh, suy, hc quan ni
n vi nhau, bng
tin trii cc c
sinh n khu
ci chuyn dch v
ng lt ca s
15
v a s tha
s di biu th cho s vng
ca t
tri vi sn cnim v
u n trong c hi truyn thc thuyt ln
t t sinh di. Nhng cm thc chung v
y s i gng
tri o.
1.1.3. Mùa xuân trong Thiền tông
m v m chung, tr m th
c
bim truy
nhng trin hc.
Trn T c n v bn
nh, t ci
ng vi bng tu
ng sinh cng,
tu
bng tu ng bnh c
ng, tu ng cht c
i gian ca b i thay cn vt
t ci.
ng, tu
n vt ch tuy vinh. Nh
minh mu lc hoa hng; v x p
ng sinh ce khon thay s thnh
ng ci m thay s tt. Mt tri
16
u bim phong quang, chn chn oanh
i cm thc chung c s nh
cng v s sinh ca con
c quy chiu t a t t
c quen thut ci,
t m
ng dng ging.
Thit tring s dnh
c m Ni i mt th gii
khi nhng sinh tr
d dii bt tu th th dn
gii mn v mt v thii n trong Thi
i kia hi v thi
- H ti, vi?
- Tt ch
V thii li ngi kia.
- c m?
- V run, h m
m[
84 ;353]
tht Nin
ng. Thin hc kh
n m c thc ti
t dn chng cho th
thc ca Thin khi truyt nhng lun thuyt cng
ng b Ni
i ngha thi gian qua
n chuy thay th cho s i ca
i. Thin hc l t truy
17
bit quy lu
thn tu cn t s quan
u nng. Trong Thin hc soi chiu quy lut ca
o b n gc t tri p
nh n vt nht th a Thin. Ngay t c
thuyt con i trong v i t t
phn ca t p nh a Chu D nh
ng lng x cc t n cm hng
c t phn ca t a con
i nhau. Trt vi ta
n vt vi cng hp l theo quy
lut ca t ng t m di
bin c i kip kip, s tua b vn chuyn uy nghi
cy trong mi, mi phii
t ci hi
phng theo lut y nu mun sn theo
t tia, mt phn c, tri
cng, hp l.
Quan nin vt nht thng, mt sinh ra tt c t c
mt tri mng trong mt ht cc
n). Mi s vt trong th gi u ch
t bn th duy nht tri c
s p ct, mi s bin chuy
bin dch ca su th cho mt bn th duy nh
t dit. Quan niy cho thy v
t c to v
mt c n chi
18
giao
t c soi
chi t quy lut ci, to vt. Vn
c ch nh tr
tr tht l t cht liu cho vic tu trn,
khai m i tu h n,
n hc.
- i vi vic gi gn t
tria Thing tin trii ngh
u dng bu, vi trn t
u th cho quy lut vng
n ca t t bi
ng ca vn vt trong tru v
cng sinh, vn vnh. Bi th,
ng nhm Thin ha v
sn ca vn vt, s
m gn vi nim vui, s ng sinh, chuyn tm v Nit
a trn chiu quy
lut ca t sinh t ct s quy luu
c quy chiu v quy lu n thy s ng dng
gi vn c
m quy chiu quan trng bn vi s tt
yu, hp l tr c.
y, trong Thi
a s ng tri s tt yi
ng ca tm v t dit cn
n vc ti
19
a s khi
n vi nhu tc bit quan trng,
vi snn truyn thng, va mang sc lan ta ln
i vi ngun cm hi vi Thi
t sinh dii thay, mi cc quan trng
ca s vng vn vt.
1.2. Mùa xuân trong thi ca phƣơng Đông
1.2.1. Mùa xuân trong thơ Đường và thơ Haiku
Cm th
u t c c
hc truyn thng c vn trong b
ph bit buy chung y,
i cnh sn cm hng bt t
Nhm, quan nim tri
nh ca t n th
t B u xut hin nhng
nh v i nguc bing
thi nn nn thi ca khu vc
t Bn, Vic
m c Ph c
i g nh vt chi
nh v
Qua nhng, bp,
, trong s n gi
i mc cm nhn nhng s
ch mm, mt ti cc
c s, bc b
20
i bt tt phi nhi
Duy thi Ph thin hin trong nht
v c cm nhn qua t
su u ch
t gitng lu bo
r i hoa r
ch; hay mm v l t sinh ci qua s
t nhi c
gT. Quang cnh
ch vnh ci
t tn. u minh gin cho thm v sc s
s
hoa qu lc
D
Nguyt xuu
n trung
rng
Thnh thong ct ti
c thin hc nm khut lp sau s tch lng ca cnh sn
n v
ta hoa qu rng, ca ti
Ci thc sc sng cng, to
cng, giao quyn ginh trong s trm mc ca thin.
c vi nh
ng cnh st, th co.