B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NƠNG NGHI P HÀ N I
----------------------------
HỒNG ð C VI T
TÌNH HÌNH H I CH NG R I LO N HÔ H P VÀ
SINH S N(PRRS)
Y UT
L N NĂM 2012. PHÂN TÍCH NH NG
NGUY CƠ LÀM LÂY LAN VÀ PHÁT D CH PRRS
T I HUY N KI N TH Y THÀNH PH
H I PHÒNG
LU N VĂN TH C SĨ
HÀ N I -2013
B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NƠNG NGHI P HÀ N I
----------------------------
HỒNG ð C VI T
TÌNH HÌNH H I CH NG R I LO N HÔ H P VÀ
SINH S N(PRRS)
Y UT
L N NĂM 2012. PHÂN TÍCH NH NG
NGUY CƠ LÀM LÂY LAN VÀ PHÁT D CH PRRS
T I HUY N KI N TH Y THÀNH PH
H I PHÒNG
CHUYÊN NGÀNH: THÚ Y
MÃ S
: 60.64.01.01
NGƯ I HƯ NG D N KHOA H C:
TS. TR NH ðÌNH THÂU
HÀ N I -2013
L I CAM ðOAN
Tơi xin cam đoan r ng, đây là cơng trình nghiên c u c a riêng tơi, s
li u và k t qu nghiên c u trong lu n văn là trung th c và chưa t ng ñư c s
d ng ñ b o v m t h c v nào.
Tơi xin cam đoan, m i s giúp ñ cho vi c th c hi n lu n văn này ñã
ñư c c m ơn và các thơng tin trích d n trong lu n văn ñã ñư c ch rõ
ngu n g c.
Hà N i, ngày 20 tháng12 năm 2013
Tác gi lu n văn
Hoàng ð c Vi t
Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p
i
L I C M ƠN
ð hoàn thành lu n văn này, ngoài s c g ng c a b n thân, tơi ln
nh n đư c s quan tâm giúp ñ c a các th y cô giáo và b n bè ñ ng nghi p.
Nhân d p này, trư c tiên tôi xin chân thành c m ơn s giúp ñ c a các
gi ng viên khoa Thú y trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i đã gi ng d y tơi
trong su t th i gian h c t p t i Trư ng.
Tơi xin bày t lịng bi t ơn sâu s c t i th y hư ng d n: TS.Tr nh ðình
Thâu gi ng viên b mơn gi i ph u- t ch c trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà
N i đã t n tình giúp đ , hư ng d n tơi trong q trình th c hi n và hồn
thành lu n văn.
Tơi xin trân tr ng c m ơn Lãnh ñ o Tr m thú y Ki n Th y, Phòng
D ch t Chi c c Thú y và các b n ñ ng nghi p đã giúp đ tơi trong su t th i
gian qua.
Tôi xin g i l i c m ơn t i ngư i thân trong gia đình đã ln giúp đ ,
đ ng viên giúp tơi hồn thành lu n văn này.
Hà N i, ngày 20 tháng 12 năm 2013
Tác gi lu n văn
Hoàng ð c Vi t
Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p
ii
M CL C
L I CAM ðOAN............................................................................................... i
L I C M ƠN.................................................................................................... ii
M C L C ........................................................................................................iii
DANH M C CÁC B NG ..............................................................................vii
DANH M C CÁC HÌNH ..............................................................................viii
DANH M C CÁC BI U ð .......................................................................... ix
DANH M C NH NG CH VI T T T.......................................................... x
M ð U ........................................................................................................... 1
1.Tính c p thi t c a ñ tài .................................................................................. 1
2. M c đích c a đ tài........................................................................................ 3
3. Ý nghĩa khoa h c c a ñ tài........................................................................... 3
Chương 1. T NG QUAN TÀI LI U ................................................................ 4
1.1. L ch s b nh ............................................................................................... 4
1.1.1. Hi u bi t căn b n v PRRS...................................................................... 4
1.1.2. Tình hình b nh trên th gi i..................................................................... 5
1.1.3. Tình hình b nh t i Vi t Nam.................................................................... 6
1.2. Căn b nh ..................................................................................................... 9
1.2.1 .Hình thái, c u t o c a virus...................................................................... 9
1.2.2. Phân lo i: ............................................................................................... 12
1.2.3. S c ñ kháng c a virus .......................................................................... 13
1.2.4. ð c tính ni c y virus trong mơi trư ng t bào.................................... 14
1.2.5.Kh năng gây b nh ................................................................................. 14
1.3 D ch t h c................................................................................................. 15
1.3.1. Loài v t m c b nh.................................................................................. 15
1.3.2. ð ng v t môi gi i mang và truy n virus................................................ 16
Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p
iii
1.3.3. Ch t ch a m m b nh.............................................................................. 16
1.3.4. ðư ng truy n lây ................................................................................... 17
1.4. Cơ ch sinh b nh....................................................................................... 19
1.5 Tri u ch ng, b nh tích ............................................................................... 21
1.5.1. Tri u ch ng:........................................................................................... 21
1.5.2. B nh tích................................................................................................ 22
1.6. ðáp ng c a v t ch ñ i v i PRRS........................................................... 23
1.6.1. ð c trưng ñáp ng mi n d ch d ch th v i PRRS .................................. 23
1.6.2. ð c trưng ñáp ng mi n d ch qua trung gian t bào c a PRRS ............. 24
1.7. Ch n đốn ................................................................................................. 24
1.7.1. Ch n đốn lâm sàng............................................................................... 25
1.7.2. Ch n đốn trong phịng thí nghi m........................................................ 25
1.7.3. Các vi khu n k phát.............................................................................. 26
1.8. Phịng và đi u tr b nh .............................................................................. 26
1.8.1. Phòng b nh ............................................................................................ 26
1.8.2. V sinh phòng b nh ............................................................................... 27
1.8.3. Phòng b nh b ng v c xin ....................................................................... 28
1.8.4. Ki m d ch v n chuy n ........................................................................... 30
1.9 ði u tr b nh .............................................................................................. 30
1.10. Ch ng d ch.............................................................................................. 31
1.10.1. Khai báo và x lý ñ i v i d ch ñ u tiên nghi m c b nh .................... 31
1.10.2. Các bi n pháp x lý ñ i v i d ch ...................................................... 32
1.10.3. V sinh, tiêu ñ c kh trùng .................................................................. 33
1.10.4. Các bi n pháp x lý ñ i v i các ñàn l n chưa b b nh trong vùng d ch..33
1.10.5. Ki m soát v n chuy n.......................................................................... 33
1.11. Y u t nguy cơ........................................................................................ 34
1.11.1. Khái ni m............................................................................................. 34
1.11.2. Phương pháp xác ñ nh y u t nguy cơ ................................................. 34
Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p
iv
1.11.3. T s chênh l ch OR(Odd Ratio) và nghiên c u (ñi u tra) h i c u..... 35
Chương 2. N I DUNG, NGUYÊN LI U VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN
C U ................................................................................................................ 36
2.1. N i dung, ñ i tư ng nghiên c u ............................................................... 36
2.1.1. N i dung nghiên c u.............................................................................. 36
2.1.2 ð i tư ng nghiên c u ............................................................................. 36
2.1.3 Nguyên li u nghiên c u .......................................................................... 36
2.2 Phương pháp nghiên c u ........................................................................... 37
2.2.1 ði u tra tình hình chăn ni l n, tình hình h i ch ng r i lo n hô h p và
sinh s n
l n t i Ki n Th y năm 2012 .......................................................... 37
2.2.2 Nghiên c u h i c u ñ xác ñ nh m t s y u t nguy cơ liên quan ñ n vi c
làm phát sinh và lây lan d ch b nh................................................................... 37
2.3 Phương pháp x lý s li u ......................................................................... 38
2.4. Phương pháp tính m t s t n s ño lư ng d ch b nh ................................ 39
2.4.1. T l ch t vì m t b nh ........................................................................... 39
2.4.2 T l t vong........................................................................................... 39
2.4.3. T l ch t theo nhóm tu i ...................................................................... 40
Chương 3. K T QU VÀ TH O LU N ....................................................... 41
3.1. Tình hình chăn ni t i huy n Ki n Th y................................................ 41
3.1.1. ði u ki n t nhiên.................................................................................. 41
3.1.2 Tình hình chăn ni ................................................................................ 41
3.2. ð c ñi m d ch t c a h i ch ng r i lo n hô h p và sinh s n t i Ki n Th y
......................................................................................................................... 47
3.2.1. Phân b d ch theo th i gian.................................................................... 47
3.2.2. Tình hình h i ch ng r i lo n hô h p và sinh s n l n t i Ki n Th y năm
2012 ................................................................................................................. 49
3.2.3. Tình hình h i ch ng r i lo n hô h p và sinh s n
các lo i l n t i Ki n
Th y năm 2012................................................................................................ 52
Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p
v
3.3. M t s y u t nguy cơ làm phát sinh và lây lan d ch PRRS t i Ki n Th y
......................................................................................................................... 54
3.3.1. ðư ng giao thơng chính......................................................................... 54
3.3.2. Chăn nuôi g n ch buôn bán gia súc, gia c m s ng............................... 55
3.3.3. Khơng tiêm phịng các b nh truy n nhi m nguy hi m khác .................. 56
3.3.4. Mua con gi ng
ñ a phương khác v ni trong th i gian có d ch ....... 57
3.3.5. Khơng s d ng thu c sát trùng đ v sinh tiêu ñ c ñ nh kỳ................... 58
3.3.6. S d ng nư c ao h cơng c ng đ chăn ni l n trong th i gian có d ch 60
3.3.7. Bán ch y l n khi đang có d ch............................................................... 61
K T LU N VÀ ð NGH ............................................................................. 63
1. K t lu n........................................................................................................ 63
2. T n t i ñ ngh ............................................................................................. 64
TÀI LI U THAM KH O ............................................................................... 65
PH L C ........................................................................................................ 71
Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p
vi
DANH M C CÁC B NG
STT
Tên b ng
Trang
B ng 1.1. Protein c u trúc c a PRRSV............................................................ 11
B ng 1.2. S tương ñ ng v nucleotide c a các ch ng PRRS khi so sánh v i
ch ng B c M VR2332 ................................................................................... 13
B ng 1.3. S c ñ kháng c a virus v i ñi u ki n ngo i c nh............................ 13
B ng 1.4. M t s m m b nh k phát thư ng g p trong ca nhi m PRRS ......... 26
B ng 3.1. T ng ñàn l n c a huy n Ki n Th y( t i th i ñi m 1/10/2012)........ 44
B ng 3.2. Quy mô chăn nuôi l n t i Ki n Th y năm 2012.............................. 45
B ng 3.3. T l l n / h chăn nuôi t i 05 xã nghiên c u huy n Ki n Th y năm
2012 ................................................................................................................. 46
B ng 3.4. Tình hình b nh (PRRS) t i 5 xã t i huy n Ki n Th y ..................... 51
B ng 3.5. Tình hình h i ch ng r i lo n hô h p và sinh s n theo các lo i l n t i
Ki n Th y năm 2012 ....................................................................................... 52
B ng 3.6. K t qu phân tích nguy cơ t đư ng giao thơng chính .................... 54
B ng 3.7. K t qu phân tích nguy cơ phát sinh và lây lan d ch t vi c chăn nuôi
g n ch buôn bán gia súc, gia c m s ng.......................................................... 55
B ng 3.8. K t qu phân tích nguy cơ phát sinh và lây lan t vi c khơng tiêm
phịng các b nh truy n nhi m nguy hi m khác................................................ 56
B ng 3.9. K t qu phân tích nguy cơ phát sinh và lây lan d ch t vi c mua con
gi ng
ñ a phương khác v nuôi..................................................................... 58
B ng 3.10. K t qu phân tích nguy cơ phát sinh và lây lan d ch t vi c không
s d ng thu c sát trùng ñ VSTð ñ nh kỳ....................................................... 59
B ng 3.11. K t qu phân tích nguy cơ phát sinh và lây lan d ch t vi c s d ng
nư c ao h cơng c ng đ chăn ni l n........................................................... 60
B ng 3.12. K t qu phân tích nguy cơ phát sinh và lây lan d ch t vi c bán
ch y l n khi đang có d ch ................................................................................ 61
Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p
vii
DANH M C CÁC HÌNH
STT
Tên hình
Trang
Hình 1.1. B n đ d ch th gi i ........................................................................... 6
Hình 1.2. C u trúc h t c a PRRS virus............................................................ 10
Hình 1.3. C u trúc b gen c a PRRS virus ...................................................... 10
Hình 1.4. B gen c a virus PRRS.................................................................... 12
Hình 1.5. Virus PRRS xâm nh p và phá h y t bào ñ i th c bào.................... 20
Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p
viii
DANH M C CÁC BI U ð
STT
Tên bi u ñ
Trang
Bi u ñ 3.1 T l l n / h chăn nuôi t i 05 xã nghiên c u huy n Ki n Th y,
năm 2012. ........................................................................................................ 46
Bi u ñ 3.2. Phân b d ch PRRS theo th i gian t i Ki n Th y năm 2012...... 47
Bi u ñ 3.3. S h có l n m c PRRS theo ngày t i Ki n Th y năm 2012 ...... 48
Bi u ñ 3.4. B n ñ phân b xã có d ch PRRS t i Ki n Th y – H i Phịng năm
2012 ................................................................................................................. 50
Bi u đ 3.5. T l m c PRRS c a các xã t i huy n Ki n Th y năm 2012 ...... 51
Bi u ñ 3.6. T l m c trên các lo i l n t i Ki n Thu năm 2012................... 52
Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p
ix
DANH M C NH NG CH
Ch vi t t t
VI T T T
Ch vi t ñ y ñ
ARN
Axit ribonucleic
AND
Axit deoxyribonucleic
CSF
Classical Swine Fever
DTL
D ch t l n
IF
Immunofluorescence
INF
Interferon
IFAT
Immunofluorescent Antibody Test
ELISA
Enzyme linked immuno-sorbent assay
PRRS
Porcine respiratory and rerpoductive syndrome
PRRSV
Porcine respiratory and rerpoductive syndrome virus
PCR
Polymerase Chain Reaction
THT
T huy t trùng
RT - PCR
Reverse transcription - polymerase chain reaction
OIE
World Organisation for Animal Health
Office International des Epizooties
LCL
Lower Confidence level
HCL
High Confidence level
MR
Mortality rate
CFR
Case fatality rate
Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p
x
M
ð U
1.Tính c p thi t c a đ tài
Trong nh ng năm g n đây, ngành chăn ni đang ngày càng phát tri n
m nh và gi m t v trí quan tr ng trong n n kinh t c a nư c ta. ð c bi t,
chăn nuôi l n đã có nhi u thay đ i đáng k , ñáp ng ñư c ph n l n nhu c u
v th c ph m cho ngư i dân. S n ph m c a ngành chăn nuôi l n cung c p
ngu n th c ph m ch y u cho nhân lo i.
nhi u nư c trên th gi i, m c tiêu
th th t l n tính trên đ u ngư i chi m t l cao so v i các lo i th t khác.
Vi t Nam , t l th t l n hơi tính theo đ u ngư i chi m 72,94% trên t ng s
các lo i th t ñư c tiêu th hàng năm. Chăn ni l n đã tr thành ngu n thu
nh p quan tr ng ñ i v i các h nông dân và là m t trong nh ng ngh góp
ph n chuy n d ch cơ c u kinh t trong nông nghi p.
Cùng v i s phát tri n c a chăn nuôi, lưu lư ng ñ ng v t và s n ph m
đ ng v t l n, kèm theo đó là s gia tăng v tình hình d ch b nh. ðã có r t nhi u
b nh du nh p vào nư c ta theo con đư ng lưu thơng, v n chuy n trong đó có
h i ch ng r i lo n hô h p và sinh s n
l n (PRRS), ñây là m t b nh truy n
nhi m nguy hi m gây thi t h i l n cho ngành chăn nuôi.
H i ch ng r i lo n hô h p và sinh s n
l n (PRRS, Porcine
reproductive and respiratory syndrome) hay còn g i là b nh Tai xanh - là m t
b nh truy n nhi m nguy hi m, lây lan nhanh và làm ch t nhi u l n nhi m
b nh. Nguyên nhân gây b nh do virus PRRS gây ra, ñây là m t lo i virus thu c
h Arteriviridae, thu c gi ng Nidovirales. Virus PRRS (PRRS) là lo i virus có
v b c bên ngồi, có c u trúc h gen là ARN s i ñơn dương, có tính thích ng
nhân lên r t cao v i ñ i th c bào, ñ c bi t là ñ i th c bào ho t ñ ng
ph i.
Virus phát tri n, tăng nhanh v s lư ng trong ñ i th c bào, phá h y t bào ñ i
Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p
1
th c bào, làm suy gi m nghiêm tr ng s c ñ kháng c a l n b nh; t o ñi u ki n
thu n l i cho các vi khu n th phát gây b nh viên ph i như b nh D ch t l n,
suy n l n, liên c u khu n, T huy t trùng (Pasteurella multocida)… phát
sinh, phát tri n và làm cho b nh ngày càng tr m tr ng hơn, l n b nh ch t ch
y u do các vi khu n k phát.
H i ch ng r i lo n hô h p và sinh s n (PRRS) hay còn g i là b nh Tai
xanh
l n l n ñ u tiên x y ra
nư c ta vào tháng 3/2007 t i H i Dương, t đó
đ n nay d ch ñã xu t hi n nhi u ñ t d ch
c 3 mi n B c – Trung – Nam, ñã
gây t n th t l n cho ngành chăn ni l n nói riêng và ngành chăn ni nói
chung.
T i H i Phịng H i ch ng r i lo n hô h p và sinh s n ñã x y ra l n ñ u
tiên vào tháng 3 năm 2007 ñ n tháng 4 năm 2010 d ch xu t hi n tr l i t i 07
xã, phư ng thu c 04 huy n, qu n có d ch làm m ch t nhi u l n b nh và gây
thi t h i không nh cho ngành chăn nuôi c a thành ph .
Ki n th y là m t huy n ngo i thành thành ph H i Phịng nơng dân
s ng b ng ngh s n xu t nông nghi p là ch y u. M ng lư i giao thông thu n
l i cho vi c v n chuy n và bn bán, ngồi quy mơ chăn ni trang tr i cịn
có nh ng h gia đình chăn ni nh l manh mún mang tính t cung t c p,
con gi ng khơng đ m b o…, khơng đ m b o an tồn sinh h c trong cơng tác
chăn ni thú y đã d n đ n nh ng khó khăn trong cơng tác ki m sốt d ch
b nh. ðây cũng chính là các y u t gây b t l i làm d ch b nh phát sinh và lây
lan m nh h i ch ng r i lo i hô h p và sinh s n
l n. T năm 2010 đ n nay
m c dù khơng x y ra thư ng xuyên và r ng nhưng trên ñ a bàn huy n Ki n
th y v n x y ra
m t s xã làm m và ch t nhi u l n, gây thi t h i l n v
kinh t cho toàn huy n.
Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p
2
Do v y, vi c nghiên c u h i ch ng r i lo n hô h p và sinh s n và phân
tích nh ng y u t nguy cơ làm lây lan và phát d ch t i đ a phương có ý nghĩa
quan tr ng trong cơng tác phịng ch ng d ch b nh t i ñ a phương.
Xu t phát t nhu c u thưc ti n trên, tôi ti n hành th c hi n đ tài:
“Tình hình h i ch ng r i lo n hô h p và sinh s n (PRRS ) l n năm
2012. Phân tích nh ng y u t nguy cơ làm lây lan và phát d ch PRRS t i
Ki n Th y thành ph H i Phịng”.
2. M c đích c a đ tài
- ðánh giá đư c tình hình b nh r i lo n hô h p và sinh s n (PRRS) t i
huy n Ki n Th y thành ph H i Phịng.
- Xác đ nh đư c các y u t nguy cơ gây bùng phát d ch r i lo n hô h p
và sinh s n (PRRS).
3. Ý nghĩa khoa h c c a ñ tài
K t qu t ñ tài này có th ñư c s d ng ñ ñ nh hư ng cho các
nghiên c u sau này và giúp cho vi c xây d ng các chương trình kh ng ch
d ch trong huy n và tồn thành ph .
Trư ng ð i H c Nơng Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p
3
Chương 1. T NG QUAN TÀI LI U
1.1. L ch s b nh
1.1.1. Hi u bi t căn b n v PRRS
H i ch ng r i lo n hô h p và sinh s n
l n (Porcine respiratory and
reproductive syndrome - PRRS) còn g i là “b nh Tai xanh”, là m t b nh
truy n nhi m nguy hi m ñ i v i l n, gây ra do virus. B nh lây lan nhanh v i
các bi u hi n đ c trưng viêm đư ng hơ h p r t n ng như: S t, ho, th khó và
l n nái là các r i lo n sinh s n như: s y thai, thai ch t lưu, l n sơ sinh ch t y u.
B nh ñư c ghi nh n l n ñ u tiên t i Hà Lan năm 1986 và sau đó
M ,
t i vùng B c c a bang California, bang Iowa và bang Minnesota vào kho ng
năm 1987. Th i gian ñ u do chưa xác ñ nh ñư c nguyên nhân và chưa có
nh ng hi u bi t rõ ràng v b nh nên các tri u ch ng lâm sàng và b nh tích đã
đư c s d ng ñ ñ t tên cho b nh v i nh ng tên g i khác nhau như sau:
- H i ch ng hô h p và vô sinh c a l n (SIRS).
- B nh bí hi m
l n (MDS) như
châu M .
- H i ch ng hô h p và s y thai
l n (PEARS).
- H i ch ng hô h p và sinh s n
l n (PRRS).
- B nh Tai xanh như
châu Âu.
Năm 1992, t i H i ngh Qu c t v H i ch ng này ñư c t ch c t i
Minesota (M ), T ch c Thú y th gi i (OIE) ñã th ng nh t tên g i là H i
ch ng r i lo n hô h p và sinh s n
l n (ti ng Anh: Porcine respiratory and
reproductive syndrome - PRRS).
Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p
4
1.1.2. Tình hình b nh trên th gi i
B nh ñư c phát hi n l n ñ u tiên
Hà lan năm 1986 và sau đó t i Hoa
Kỳ năm 1987 (Keffaber, 1989); (Loula, 1991). B nh có t c ñ lây lan nhanh,
ñã có hơn 3.000
d ch ñư c ghi nh n t i CHLB ð c vào năm 1992. Sau đó,
H i ch ng tương t cũng đã xu t hi n
nhi u nư c chăn nuôi l n
quy mô
công nghi p như Canada, các nư c vùng châu Âu: Hà Lan, Tây Ban Nha, B ,
Anh, Pháp năm 1991 (Baron và cs, 1992) và ðan M ch, Hà Lan năm 1992.
T i Châu Á, năm 1988 b nh xu t hi n t i Nh t B n (Hirose và cs, 1995),
1991 t i ðài Loan (Chang và cs, 1993).
Ch tính riêng t năm 2005 tr l i ñây, 25 nư c và vùng lãnh th thu c
t t c các châu l c trên th gi i đ u có d ch PRRS lưu hành (tr châu Úc và
Newzeland). T i H ng Kông và ðài Loan đã xác đ nh có c hai ch ng Châu
Âu và B c M cùng lưu hành; d ch Tai xanh cũng đư c thơng báo
Thái Lan
t các năm 2000 - 2007.
T tháng 6/2006, ñàn l n t i các tr i chăn nuôi v a và nh t i Trung
Qu c ñã b
nh hư ng nghiêm tr ng b i: “H i ch ng s t cao
l n”: v i bi u
hi n s t cao và t l t vong cao (50%) trong vòng 5-7 ngày k t khi xu t
hi n tri u ch ng lâm sàng b nh. H i ch ng th y
l n các l a tu i nhưng
l n con b nh n ng hơn (Kegong Tian và cs, 2007).
Tháng 7/2007, Philippines là nư c th
3 (sau Trung Qu c và Vi t
Nam) báo cáo có d ch PRRS do ch ng virus ñ c l c cao gây ra (Laarni; Azul,
2007). Ti p theo, vào tháng 9/2007, Nga cũng ñã báo cáo có d ch b nh PRRS
do ch ng virus ñ c l c cao này gây ra.
Hi n nay, H i ch ng này ñã tr thành d ch ñ a phương
nhi u nư c trên
th gi i, k c các nư c có ngành chăn ni l n phát tri n như M , Hà Lan,
Anh…và ñã gây ra nh ng t n th t r t l n v kinh t cho ngư i chăn nuôi.
Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p
5
Hình 1.1. B n đ d ch th gi i
1.1.3. Tình hình b nh t i Vi t Nam
Virus PRRS (PRRSV) ñã xu t hi n và lưu hành t i nư c ta năm 1997,
trên ñàn l n nh p t M vào các t nh phía Nam, 10 trong s 51 con có huy t
thanh dương tính v i PRRSV và c ñàn ñư c tiêu h y ngay. Tuy nhiên, theo
ñi u tra
m t s ñ a bàn thu c thành ph H Chí Minh và các t nh lân c n
cho th y 25% m u huy t thanh l n có kháng th virus PRRS (596/2308 m u)
và 5/15 tr i (chi m 33%) nhi m PRRS (Nguy n Lương Hi n và cs, 2001).
M t nghiên c u khác cũng cho th y t l nhi m
m t tr i chăn nuôi công
nghi p t i TP H Chí Minh là 5,97% (Tr n Th Bích Liên và Tr n Th Dân,
2003). Năm 2003, t l nhi m PRRS trên l n nuôi t p trung
C n Thơ là
66,86% (La T n Cư ng, 2005).
Năm 2007: D ch Tai xanh xu t hi n t i 405 xã, thu c 75 huy n c a 21
t nh, thành ph . T ng s gia súc m c b nh là 88.945 con, s ch t và ph i tiêu
h y là 19.217 con, c th :
ð t d ch th nh t: Ngày 12/3/2007, l n ñ u tiên d ch PRRS xu t hi n
t i nư c ta trên ñàn l n t i H i Dương. Do vi c buôn bán, v n chuy n l n
khơng đư c ki m sốt tri t đ nên d ch đã lây lan nhan. Sau đó d ch đã lây lan
Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p
6
nhanh và phát tri n m nh t i 146 xã, phư ng thu c 25 huy n, th xã c a 9 t nh
là: H i Dương, Hưng Yên, Qu ng Ninh, Thái Bình, B c Ninh, B c Giang,
B c K n, Nam ð nh và H i Phòng. S l n m c b nh là 31.928 con, s l n
ch t và x lý là 7.464 con.
ð t d ch th 2: Ngày 25/6/2007, d ch b t ñ u xu t hi n t i t nh Qu ng
Nam và ñã lây lan ra di n r ng. Trong ñ t d ch này, d ch ñã lây lan ra 178 xã,
phư ng c a 40 huy n, th xã thu c 14 t nh, thành ph là: Cà Mau, Long An,
Bà R a - Vũng Tàu, Khánh Hồ, Bình ð nh, Qu ng Ngãi, Qu ng Nam, ðà
N ng, Th a Thiên Hu , Qu ng Tr , L ng Sơn, Hà N i, Thái Bình, H i
Dương. T ng s l n m là 57.0177 con, s ch t và x lý là 11.753 con.
Năm 2008: Ngày 20/3/2008, d ch xu t hi n nhi u xã thu c t nh Hà Tĩnh
và Thanh Hóa. Sau đó d ch đã xu t hi n
949 xã, phư ng c a 99 huy n, th xã
thu c 28 t nh là: B c Liêu, Lâm ð ng, Qu ng Nam, Th a Thiên Hu , Hà Tĩnh,
Ngh An, Thanh Hố, Ninh Bình, Nam ð nh, Thái Bình, Thái Nguyên… T ng
s l n m c b nh là 298.095 con, s ch t và ph i tiêu hu là 286.351 con.
Năm 2009: T ñ u năm 2009 ñ n nay d ch x y ra
49 xã thu c 14
huy n c a 8 t nh, thành ph : Hưng Yên, Qu ng Ninh, B c Giang, Qu ng
Nam, Gia Lai, B c Liêu, Bà R a - Vũng T u và ð k L k v i 5.044 l n m c
b nh và 4.363 l n bu c ph i tiêu hu .
Năm 2010: ð t d ch th nh t/2010 (t i mi n B c): D ch PRRS ñã x y
ra t ngày 23/3/2010 t i H i Dương. Tính đ n h t tháng 6/2010, toàn qu c ghi
nh n các
d ch t i 461 xã, phư ng thu c 71 qu n, huy n thu c 16 t nh, thành
ph : H i Dương, Hưng Yên, H i Phòng, Thái Bình, B c Ninh, B c Giang,
Thái Nguyên, L ng Sơn, Hà N i, Nam ð nh, Hà Nam, Ngh An, Qu ng
Ninh, Hịa Bình, Cao B ng, Sơn La. T ng s l n m c b nh là 146.051 con
trong đó s tiêu h y là 65.911 con.
ð t d ch th 2/2010 (t i mi n Nam): theo k t qu ñi u tra, ñ t d ch
này b t ñ u t ngày 11/6/2010 t i Sóc Trăng. Trong đ t d ch này d ch x y
Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p
7
ra t i 42.080 h chăn nuôi c a 1.517 xã, phư ng, th tr n thu c 215 qu n
huy n c a 36 t nh, thành ph : Sóc Trăng, Qu ng Tr , Ti n Giang, Lào Cai,
Long An, Bình Dương, B c Liêu, Qu ng Nam, ð ng Nai, Bình Phư c, ðà
N ng, Vĩnh Long, Khánh Hòa, ð k L k, H u Giang, Bà R a-Vùng Tàu,
Lâm ð ng, Tây Ninh, ð ng Tháp, An Giang, C n Thơ, Kiên Giang, B n
Tre, Cà Mau, KomTum, ð c Nơng, Gia Lai, Trà Vinh, Bình Thu n, Qu ng
Ninh, Ninh Thu n, Phú Yên, Sơn La, Nam ð nh, Thanh Hóa, Hà Tĩnh.
T ng s l n trong ñàn m c b nh là 968.115 con, s m c b nh là 666896
con, trong đó s ch t, tiêu h y là 372.788 con.
Năm 2011:
ð t d ch th nh t: D ch x y ra t ñ u năm ñ n ngày 10/6/2011 t i
127 xã, phư ng, th tr n c a 20 qu n, huy n thu c 7 t nh là B c Ninh, H i
Dương, Thái Bình, Ngh An, Hà Tĩnh, Qu ng Tr và Bình Dương. T ng s
l n m c b nh là 14.759 con (trong đó có 1.468 con l n nái 5.346 con l n th t
và 7.665 con l n con); t ng s l n ph i tiêu h y là 14.158.
ð t d ch th hai: D ch x y ra t ngày 30/8/2011 t i t nh Tây Ninh, ñ n
h t năm 2011 toàn qu c ghi nh n các
d ch PRRS t i 137 xã, phư ng, th
tr n c a 29 qu n, huy n thu c 8 t nh là Tây Ninh, Long An, Ti n Giang, Sóc
Trăng, Qu ng Nam, C n Thơ, Khánh Hịa và Hà N i. T ng s l n m c b nh
là 27.558 con; t ng s l n ph i tiêu h y là 12.361 con.
Năm 2012: d ch PRRS b t ñ u x y ra t ngày 11 tháng 1, t i t nh Lào
Cai, t i cu c h p c a B Nông Nghi p và Phát Tri n Nơng thơn chi u ngày
12/6/2012,lãnh đ o c c thú y cho bi t t ñ u năm t i th i ñi m hi n t i, d ch
l n tai xanh ñã x y ra t i 123 xã, phư ng, th tr n c a 27 qu n, huy n thu c 11
t nh là ði n Biên, Yên Bái, Nam ð nh, Phú Th , Lào Cai, Lai Châu, B c Ninh,
Qu ng Ninh, Hịa Bình, L ng Sơn và B c Liêu làm 33.778 con l n b m c
b nh, s l n ph i tiêu h y là 21.708 con. ð ng Nai là t nh th 12 có d ch.
Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p
8
Ban ch đ o qu c gia phịng ch ng d ch b nh trên ñàn gia súc, gia c m
trong cu c h p ngày 12 tháng 6 kh ng ñ nh, so v i cùng kỳ năm 2011, thì d ch
PRRS năm 2012 gây thi t h i n ng n hơn cho nghành chăn nuôi khi mà t ng
s l n m c b nh g p 2.5 l n, v i 33.778 con ( năm 2011 là 14.759 con), s l n
tiêu h y cũng nhi u hơn năm 2011 r t nhi u, là 21.708 con ( năm 2011 là
14.158 con).
T tháng 2/ 2013 ñ n nay, d ch l n PRRS ñã x y ra t i nhi u t nh trên c
nư c g m Long An, Qu ng nam, Qu ng Tr , ðăk Nơng, Thanh Hóa, Ngh An,
Hà Tĩnh, Thái Bình, Nam ð nh, B c Ninh. T i Nam ð nh, d ch l n PRRS ñã
lây lan ra 17 xã c a c 2 huy n Xuân Trư ng và Tr c Ninh làm g n 11.000 con
l nb
m. B c Ninh hi n cũng ñã phát hi n hơn 200 con l n b nh.
Trong nh ng ngày qua, d ch l n PRRS liên ti p bùng phát t i nhi u t nh
thành. D ch b nh khơng nh ng khơng đư c ki m sốt mà còn lây lan trên di n
r ng. ð x y ra tình tr ng trên, ngun nhân do chính quy n đ a phương đã
khơng phát hi n k p th i, ch quan trong vi c khoanh vùng
d ch. C ngư i
dân và chính quy n đ u th ơ trong vi c phòng ch ng d ch b nh và gi t m
b a bãi. Tình tr ng trên n u khơng đư c kh n trương ki m soát và ch n ch nh,
nguy cơ bùng phát d ch b nh trên c nư c là r t l n.
1.2. Căn b nh
1.2.1 .Hình thái, c u t o c a virus
* C u trúc h t: PRRSV là m t virus có hình c u, ñư ng kính 50 70nm, ch a nucleocapsid cùng kích thư c có c u trúc đ i x ng 20 m t, đư ng
kính 35nm, đư c bao b c bên ngoài b i m t l p v b c dính ch t v i c u trúc
b m t gi ng như t ong, trên b m t có nh ng gai nhơ ra, v có ch a lipid.
B gen c a virus PRRS là chu i dương ARN có kích thư c t 13- 15kb. S i
ARN c a virus có đ u 5’ và đ u 3’. Gen ARN polymeraza chi m kho ng 75% ñ u
5’ c a b gen, gen này mã hoá cho các protein c u trúc c a virus n m đ u 3’.
Trư ng ð i H c Nơng Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p
9
Hình 1.2. C u trúc h t c a PRRS virus
H t virus bao g m 1 protein nucleocapsid N có kh i lư ng phân t
1.200bp, 1 protein màng khơng có đư ng glucose hình c u M v i kh i lư ng
phân t 16.000bp, 2 protein peplomer N – glycosylate là GS có kh i lư ng
phân t 25.000bp và GL có kh i lư ng phân t 42.000.
Acid Nucleic: S nhân lên c a virus không b
nh hư ng khi dùng h p
ch t c ch t ng h p ADN là 5-bromo-2-deoxyuridin, 5-iodo-2-deoxyuridin và
mitomycin C ch ng t axit nucleic đó là ARN. S i ARN này có kích thư c
kho ng 15kb
Hình 1.3. C u trúc b gen c a PRRS virus
C u trúc h gen c a PRRSV bao g m 7 khung ñ c m (ORF), g m:
ORF1, ORF2, ORF3, ORF4, ORF5, ORF6 và ORF7. Trong đó, ORF1 đư c
chia làm hai ph n bao g m ORF1a và ORF1b, chi m t i kho ng 80% t ng s
ñ dài h gen c a virus, ch u trách nhi m mã hố ARN thơng tin t ng h p các
enzym ARN polymerase c a virus. ORF2, ORF3, ORF4, ORF5, ORF6,
Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p
10
ORF7 là các ph n gen t o nên khung đ c m mã hố các protein tương ng,
đó là GP2 (glycoprotein 2), GP3, GP4, GP5 (hay còn g i là glycoprotein v
(E, envelope), protein màng M (membrane protein), và protein c u trúc
nuclêocapsid N (nHCLeocapsid protein). Các protein ñư c glycosyl hóa (là
hi n tư ng g n thêm hydrat cacbon vào m t v trí axit amin xác ñ nh) là: GP2,
GP3, GP4, GP5, và các protein không ñư c glycosyl hóa là M và N.
B ng 1.1. Protein c u trúc c a PRRSV
Protein
KL phân t
Gen mã hố
Vai trị
GP 3
45 KD
ORF 3
Quan tr ng trong mi n d ch
GP 4
31 KD
ORF 4
Quan tr ng trong mi n d ch
GP 2
29 KD
ORF 2
Quan tr ng trong mi n d ch
GP 5
25 KD
ORF 5
Bám dính t bào đa d ng nh t
M
19 KD
ORF 6
Có tính b o t n cao nh t
N
19 KD
ORF 7
Tính kháng nguyên cao
Các nghiên c u đã d a vào phân tích trình t axit amin c a virus ch ng
2332 và ch ng Lelystad cho th y r ng các virus này ñang ti n hóa do đ t bi n
ng u nhiên và tái t h p trong gen.
Nh ng nghiên c u c a Benfield, Wensvoort và cs (1992) k t qu th y
các ch ng virus thu c dòng Châu Âu tương t nhau v c u trúc kháng nguyên
nhưng chúng có nh ng sai khác nh t đ nh so v i ch ng virus c a Châu M .
Tương t , dịng virus Châu M cũng có s tương ñ ng nhau v c u trúc
kháng nguyên.
Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p
11
Hình 1.4. B gen c a virus PRRS
(www.porcilis-prrs.com/pathogenesis-prrs.asp)
Ghi chú: GP - Glycoprotein màng; M - Protein gian màng;
N - Protein c a capsid nhân; E - Protein v .
Trong các t bào b nhi m virus PRRS, virus sinh ra 6 ARNm. T t c 6
ARNm có trình t s p x p chung
ñ u 5' c a h gen ARN và t t c chúng
đ u có đi 3' polyA. Muelenberg k t lu n r ng d a trên chu i nucleotit, t
ch c h gen, cũng như cách nhân lên c a virus thì có th x p chúng vào nhóm
virus (Arterivirus) m i (Meulenberg và cs, 1993).
1.2.2. Phân lo i:
Virus PRRS là m t virus ARN chu i đơn, có màng b c, thu c gi ng
Arterivirus, h Arteriviridae, b Nidovirales (Cavanagh và c ng s , 1997).
Hi n nay có 2 ki u gen PRRS chính đư c cơng nh n là:
Ki u gen 1 (Nhóm 1): Các nhóm virus thu c dịng Châu Âu v i tên g i
ph thông là virus Lelystad (Meulenberg và cs, 1993).
Ki u gen 2 (Nhóm 2): Các nhóm virus thu c dòng B c M mà tiêu bi u
cho ch ng này là ch ng virus VR-2332 (Nelsen và cs, 1999).
Khi so sánh v di truy n ñã th y s khác nhau rõ r t (kho ng 40%) gi a
2 ki u gen này. Nh ng nghiên c u g n đây cịn cho th y có s khác bi t v
Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p
12
tính di truy n trong các virus phân l p ñư c t các vùng ñ a lý khác nhau. B n
thân các virus trong cùng m t nhóm cũng có s thay đ i v nuclucleotit khá
cao (đ n 20%), ñ c bi t là các ch ng virus thu c dòng B c M .
B ng 1.2. S tương ñ ng v nucleotide c a các ch ng PRRS khi so sánh
v i ch ng B c M VR2332
Ch ng
Nư c phát hi n
T l % tương ñ ng
VR2332
Hoa Kỳ
100
Taiwan
ðài Loan
97
807/94
Canada
92
Olot
Tây Ba Nha
66
110
Hà Lan
66
1.2.3. S c ñ kháng c a virus
B ng 1.3. S c ñ kháng c a virus v i ñi u ki n ngo i c nh
ði u ki n mơi trư ng
Kh năng đ kháng
Virus trong b nh ph m:
- 700C ñ n -200C
Nhi u năm
1 tu n
40C
Gi m 90% hi u giá
1 tháng
40C
V n phát hi n ñư c virus
20-210C
ð kháng t t
24 gi
370C
ð kháng t t
20 phút
560C
ð kháng t t
6 ngày
pH = 6,5 -7,5
ð kháng t t
pH<6,5 ho c pH>7,5
ð kháng kém
Virus trong huy t thanh:
72 gi
72 gi
250C
V n phát hi n ñư c virus
40C ho c – 200C
Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p
13