Vai trò của Nhà nước trong nền kinh tế

Website: Email : Tel : 0918.775.368
Trờng đại học ngoại thơng
Tiểu luận
bộ môn Kinh tế chính trị
đề tài: Vai trò của Nhà nớc trong nền kinh tế

Giáo viên hớng dẫn : Nguyễn Minh Hằng
Sinh viên : Đỗ Hồng Chi
Lớp : A9 - K37E
Hà nội, 05 - 2001
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Website: Email : Tel : 0918.775.368
lời nói đầu
Vấn đề vai trò điều tiết và can thiệp của Nhà nớc đối với nền kinh tế là một chủ
đề đã đợc đề cập đến khá nhiều và cũng đã có rất nhiều ý kiến, quan điểm khác
nhau. Tuy nhiên, không thể áp đặt một nguyên tắc chung nào đối với các quốc
gia có điều kiện lịch sử, kinh tế - xã hội khác nhau.
Trong thời gian vừa qua, ở Việt Nam, cải cách các chính sách kinh tế đã có ảnh
hởng tích cực tới tăng trởng và cấu trúc lại nền kinh tế. Sự kết hợp chặt chẽ giữa
các biện pháp ổn định hoá và tự do hoá nền kinh tế, giảm bớt sự can thiệp trực
tiếp của Chính phủ trung ơng với các hoạt động kinh tế, điều chỉnh cơ cấu theo h-
ớng tăng tính hiệu quả của các hoạt động kinh tế dựa trên thớc đo của thị trờng,
thực hiện chính sách mở cửa trong quan hệ kinh tế quốc tế đã tạo nên những
chuyển biến rõ nét về tốc độ tăng trởng kinh tế và ổn định môi trờng kinh tế vĩ
mô.
Tuy nhiên triển vọng phát triển kinh tế-xã hội trong những năm tới của Việt Nam
có lẽ sẽ phụ thuộc rất nhiều vào sự tác động của Nhà nớc đối với kinh tế thị tr-
ờng. Vấn đề nổi bật là xác định vai trò hợp lý của Nhà nớc trong nền kinh tế.
Trong quá trình chuyển từ nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung sang nền kinh tế thị
trờng, Việt Nam mong muốn tìm kiếm cho mình một mô hình kinh tế trong đó
phát huy đợc những tác động tích cực và hạn chế đợc những khiếm khuyến của

cả hai yếu tố thị trờng và sự can thiệp của Nhà nớc đối với nền kinh tế.
Trong giới hạn về kiến thức, bài viết này chỉ dừng lại ở việc tham khảo ý kiến từ
một số bài viết và công trình nghiên cứu xung quanh vấn đề Vai trò của Nhà n-
ớc trong nền kinh tế nói chung và thực tế Việt Nam nói riêng. Bài viết này đợc
hoàn thành trớc hết nhờ vào sự giúp đỡ tận tình của thầy giáo Nguyễn Minh
Hằng. Em kính mong thầy cô, ngời đọc bài viết này, cho em những ý kiến nhận
xét để em hoàn chỉnh thêm việc nghiên cứu và có đợc những suy luận đúng đắn
và logic.
Em xin chân thành cảm ơn !
Website: Email : Tel : 0918.775.368
2
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Mục Lục
Lời nói đầu 2
Mục lục 3
Chơng I : Tính tất yếu khách quan vai trò quản lý vĩ mô
của Nhà nớc đối với nền kinh tế
I. Lịch sử phát triển và chức năng của Nhà nớc 4
II. Tính tất yếu khách quan vai trò quản lý
của Nhà nớc trong nền kinh tế Việt Nam 6
Chơng II: Đặc trng cơ bản của nền kinh tế thị trờng
định hớng XHCN
I. Các đặc trng cơ bản của nền kinh tế thị trờng 9
1. Một số khái niệm
2. Ưu khuyết điểm của nền kinh tế hiện đại
II. Đặc trng của nền kinh tế thị trờng định hớng
XHCN ở nớc ta 11
1. Đặc điểm cơ chế thị trờng ở nớc ta
2. Những đặc trng của kinh tế thị trờng hớng tới
Chơng III: Mục tiêu và chức năng quản lý kinh tế vĩ mô của Nhà nớc

I. Mục tiêu quản lý kinh tế vĩ mô của Nhà nớc 14
II. Chức năng quản lý kinh tế của Nhà nớc 15
III. Các công cụ vĩ mô của Nhà nớc quản lý
nền kinh tế thị trờng 18
IV. Vai trò quản lý kinh tế của Nhà nớc ở một số
quốc gia trên thế giới 19
1. Một số điển hình
2. Bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam
Chơng IV: Một số giải pháp cơ bản nhằm đổi mới và tăng cờng
vai trò kinh tế của Nhà nớc ta hiện nay
I. Thực trạng quản lý của Nhà nớc ta hiện nay 22
1. Mặt tích cực
2. Mặt tiêu cực
II. Các biện pháp cần làm trong thời kỳ chuyển đổi
cơ chế kinh tế 24
Kết luận 29
Danh sách tài liệu tham khảo 30
Website: Email : Tel : 0918.775.368
3
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Ch ơng I : Tính Tất yếu khách quan vai trò quản lý
vĩ mô của Nhà nớc đối với nền kinh tế
I. Lịch sử phát triển và chức năng của Nhà nớc
Nhà nớc là công cụ của gia cấp thống trị sử dụng để duy trì trật tự xã hội, bảo vệ
quyền lợi của giai cấp mình. Nhà nớc ra đời khi xã hội bắt đầu có phân chia gia
cấp, và lịch sử đã chứng minh chức năng kinh tế của Nhà nớc đợc phôi thai ngay
buổi khai sinh. Sau đó nó mới đợc nhận thức, trở thành lí luận và ứng dụng vào
thực tiễn quản lý kinh tế-xã hội của từng quốc gia, từng thời kỳ phát triển.
Trong thời đại chiếm hữu nô nệ, Nhà nớc chủ nô, kiểu Nhà nớc đầu tiên trong
lịch sử, đã trực tiếp dùng quyền lực của mình can thiệp vào việc phân phối của

cải đợc sản xuất ra. Sự can thiệp của Nhà nớc ở đây thông qua công cụ bạo lực
với các thủ đoạn bạo lực phi kinh tế của giai cấp chủ nô đối với những ngời nô lệ.
Đó là sự can thiệp của xiềng xích, của sức mạnh quyền lực tớc đoạt chứ không
phải là của các chính sách và đờng lối kinh tế.
Trong thời đại phong kiến, Nhà nớc phong kiến không chỉ can thiệp vào quá trình
phân phối của cải mà còn đứng ra tập hợp các lực lợng nhân dân xây dựng kết
cấu hạ tầng cho sản xuất Nhà nớc, khuyến khích mở mang các vùng đất mới. Nh-
ng nhìn chung đây chỉ là các hoạt động tự phát. Sự quản lý của Nhà nớc vẫn
mang tính chất sử dụng bạo lực của tầng lớp trên đối với tầng lớp dới, hoàn toàn
không có sự bình đẳng, công bằng giữa các tầng lớp trong xã hội. Thời kỳ này
vẫn cha có t tởng lý luận cụ thể về vai trò hay chức năng quản lý của Nhà nớc .
Sự can thiệp của Nhà nớc với những mức độ khác nhau là do sự ý thức sâu sắc về
quyền sở hữu Nhà nớc về ruộng đất và ra sức thực hiện các biện pháp để duy trì,
củng cố quyền lực của Nhà nớc, của giai cấp thống trị.
Vào thế kỷ 15, Chủ nghĩa t bản đợc hình thành, quá trình tích luỹ nguyên thuỷ T
bản đợc thực hiện, nền kinh tế thị trờng từng bớc đợc hình thành. Để giúp cho
kinh tế phát triển nhanh, giai cấp t sản cần có Bà đỡ tức là cần có sự hỗ trợ của
Nhà nớc. Chính trong thời kỳ này vai trò quản lý của Nhà nớc ngày càng đợc xác
lập và nâng cao. Cùng với đó là sự xuất hiện của các trào lu t tởng khác nhau về
vai trò và sự can thiệp của Nhà nớc đối với sự phát triển kinh tế.
Với các chính sách tiền tệ, chính sách ngoại thơng hết sức nghiêm ngặt, các nớc
T bản đã tích luỹ đợc một lợng của cải và tiền tệ khổng lồ. Vì vậy đến đầu thế kỷ
18, giai cấp t sản đã tập trung phát triển mạnh lĩnh vực sản xuất. Nhờ áp dụng các
kỹ thuật và công nghệ mới, nền sản xuất ở các nớc T bản phát triển rất nhanh với
Website: Email : Tel : 0918.775.368
4
Website: Email : Tel : 0918.775.368
các ngành nghề mới và qui mô ngày càng mở rộng. Tự do cạnh tranh đã trở thành
đòi hỏi cấp thiết trong đời sống kinh tế của các nớc này. Chính vì thế, các nhà
kinh tế học cổ điển đã ủng hộ tự do cạnh tranh, nổi bật nhất là Adam Smith

(1723-1790)-một nhà kinh tế học nổi tiếng ngời Anh. Ông đã đa ra thuyết Bàn
tay vô hình và nguyên lý Nhà nớc không can thiệp vào hoạt động của nền
kinh tế. Adam Smith cho rằng việc tổ chức nền kinh tế hàng hoá cần theo nguyên
tắc tự do. Sự hoạt động của toàn bộ nền kinh tế là do các qui luật khách quan tự
phát chi phối, sự vận động của thị trờng là do quan hệ cung- cầu và sự biến đổi tự
phát của giá cả hàng hoá trên thị trờng quyết định, quan hệ giữa ngời với ngời là
quan hệ lợi ích kinh tế. Trong khi trao đổi sản phẩm và lao động cho nhau, con
ngời bị chi phối bởi lợi ích cá nhân, mỗi ngời chỉ biết t lợi, chỉ thấy t lợi và làm
theo t lợi. Song khi chạy theo t lợi, thì có một bàn tay vô hình buộc ngời kinh
tế đồng thời thực hiện một nhiệm vụ không nằm trong dự kiến là đáp ứng lợi ích
Xã hội và đôi khi đáp ứng tốt hơn khi họ có ý định làm việc đó từ trớc. Do đó, để
cho nền kinh tế phát triển lành mạnh, Nhà nớc không nên can thiệp vào kinh tế
thị trờng, vào hoạt động của các doanh nghiệp. Mặc dù coi trọng bàn tay vô
hình song Adam Smith cũng cho rằng đôi khi Nhà nớc cũng có những nhiệm vụ
kinh tế nhất định, đó là trong trờng hợp các nhiệm vụ kinh tế vợt quá khả năng
của một doanh nghiệp nh làm đờng, xây bến cảng, đào kênh, hệ thống thuỷ lợi...
Đầu những năm 30 của thế kỷ XX, nền kinh tế T bản gặp khó khăn, thất nghiệp,
khủng hoảng kinh tế, đặc biệt là cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới xảy ra năm
1929-1933 đối với toàn bộ hệ thống T bản. Thực tế đó đã chứng tỏ thuyết Bàn
tay vô hình của Adam Smith đã kém hiệu lực, không còn phù hợp, không thể
đảm bảo những điều kiện ổn định cho kinh tế thị trờng phát triển. Hơn nữa, trình
độ xã hội hoá sản xuất phát triển ngày càng cao đòi hỏi Nhà nớc phải can thiệp
vào các quá trình kinh tế và cần phải có một học thuyết mới thích ứng gọi là
Chủ nghĩa t bản đợc điều tiết . Đại biểu của trờng phái này là John Meynard
Keynes (1884-1946) với lý thuyết Nhà nớc điều tiết kinh tế thị trờng. Quan điểm
của ông xuất phát từ chỗ cho rằng sản xuất ngày càng tăng thì dẫn đến sự tăng
của thu nhập và làm tăng tiêu dùng. Nhng sức mua thì có hạn trong khi sản xuất
là vô hạn, nó làm cho cầu tiêu dùng giảm xuống kéo theo giảm sút về giá cả hàng
hoá và tỷ suất lợi nhuận theo đó giảm theo. Điều này không còn hấp dẫn sản xuất
đặc biệt khi tỉ suất lợi nhuận thấp hơn lãi suất vay đầu t. Tất yếu của nó là không

đầu t sản xuất kinh doanh, nền kinh tế trì trệ, khủng hoảng, thất nghiệp. John
Meynard Keynes cũng cho rằng sự can thiệp của Nhà nớc vào thị trờng là thuc
hiên các cuôc đầu t lon, huy động nguồn t bản nhàn rỗi để mở mang sản xuất, tạo
việc làm... Sự can thiệp này cả ở tầm vĩ mô với việc sử dụng các công cụ tài
chính, tiền tệ, đầu t... và ở tầm vi mô khi Nhà nớc trực tiếp phát triển các doanh
nghiệp sản xuất kinh doanh và dịch vụ công cộng.
Website: Email : Tel : 0918.775.368
5
Website: Email : Tel : 0918.775.368
John Meynard Keynes và những ngời theo ông cho rằng, sự can thiệp của Nhà n-
ớc vào nền kinh tế sẽ khắc phục đợc khủng hoảng, thất nghiệp, tạo ổn định cho
phát triển kinh tế xã hội. Song những chấn động lớn vẫn diễn ra và ngày càng
trầm trọng. Điều này càng làm tăng làn sóng phê phán lý thuyết Keynes, và làm
xuất hiện t tởng phối hợp giữa bàn tay vô hình với bàn tay hữu hình. Đại
biểu của trờng phái này là Paul Samuesol. Trong cuốn kinh tế học ông cho
rằng điều hành một nền kinh tế không có cả chính phủ lẫn thị trờng thì cũng nh
định vỗ tay bằng một bàn tay. Bàn tay vô hình đôi khi cũng đa nền kinh tế tới
những sai lầm, đó chính là những khuyết tật của hệ thống thị trờng. Những
khuyết tật này có thể là do tác động bên ngoài nh ô nhiễm môi trờng mà doanh
nghiệp phải trả giá hay do tình trạng độc quyền phá hoại cơ chế tự do cạnh tranh
hoặc là những tệ nạn nh khủng hoảng, thất nghiệp, và cuối cùng là một sự phân
phối thu nhập bất bình đẳng do hệ thống thị trờng mang lại. Cũng nh bàn tay vô
hình , Bàn tay hữu hình, cũng có khuyết tật. Có nhiều vấn đề Nhà nớc lựa
chọn không đúng, không phù hợp. Những sai lầm đó gây nên tính không hiệu
quả của sự can thiệp của chính phủ, họ đa ra những quyết định sai không phản
ánh sự vận động của thị trờng. Do vậy phải kết hợp cả cơ chế thị trờng và vai trò
của chính phủ trong điều hành nền kinh tế hiện nay, hình thành nên một nền
kinh tế hỗn hợp. Trong nền kinh tế hỗn hợp có cả cơ chế thị trờng và Chính
phủ. Cơ chế thị trờng xác định giá cả và sản lợng trong nhiều lĩnh vực, chính phủ
điều tiết thị trờng bằng các chơng trình thuế, chi tiêu, luật lệ. Cả hai bên thị trờng

và Chính phủ đều có tính tất yếu.
Từ sau năm 1917, cùng với sự ra đời của Liên bang CHXHCN Xô Viết và sau đó
là hệ thống XHCN từ sau năm 1945 là sự xuất hiện của nền kinh tế chỉ huy, vận
động theo cơ chế kế hoạch hoá tập trung. Nhà nớc quản lý trực tiếp mọi hoạt
động sản xuất kinh doanh trong nền kinh tế bằng kế hoạch và hàng loạt các chỉ
tiêu pháp lệnh và chỉ tiêu gián tiếp. Kết quả thì các nớc này vẫn phải chuyển sang
cơ chế thị trờng và phải đổi mới cách thức quản lý của Nhà nớc sau một thời gian
dài phát triển rồi suy thoái, khủng hoảng nặng nề.
II. Tính tất yếu khách quan vai trò quản lý của Nhà nớc trong nền
kinh tế Việt Nam
Sau kháng chiến thắng lợi, dựa vào kinh nghiệm của các nớc XHCN, đất nớc ta
bắt đầu xây dựng mô hình kinh tế kế hoạch hoá tập trung dựa trên sở hữu công
cộng về t liệu sản xuất. Trong thời kỳ đầu thực hiện, nó đã tỏ ra phù hợp đặc biệt
là lúc đất nớc còn chiến tranh. Nhng sau ngày giải phóng Miền nam, nó đã bắt
Website: Email : Tel : 0918.775.368
6
Website: Email : Tel : 0918.775.368
đầu nảy sinh những mặt yếu kém, tích góp ngày càng nhiều những xu hớng tiêu
cực, kìm hãm sự phát triển kinh tế-xã hội. Nền kinh tế ngày càng lâm vào tình
trạng khủng hoảng, suy thoái, lạm phát tăng cao... Sai lầm cơ bản là ta đã thực
hiện chế độ sở hữu toàn dân về t liệu sản xuất trên một qui mô lớn trong điều
kiện cha cho phép, hình thức phân phối bình quân làm mất đi động lực phát triển
của xã hội, Nhà nớc quản lý nền kinh tế bằng mệnh lệnh, can thiệp quá sâu vào
hoạt động sản xuất kinh doanh, bộ máy quản lý cồng kềnh, kém hiệu quả. Trớc
thực trạng đó buộc chúng ta phải đổi mới.
Đại hội VI của Đảng đã đánh dấu một bớc quan trọng với chủ trơng phát triển
nền kinh tế nhiều thành phần và thực hiện chuyển đổi cơ chế quản lý kinh tế từ
cơ chế kế hoạch hoá tập trung sang cơ chế kế hạch toán kinh doanh XHCN. Và
từ Đại hội VII, Đảng ta đã xác định rõ việc đổi mới cơ chế kinh tế ở nớc ta là một
tất yếu khách quan và trên thực tế đang diễn ra tức là chuyển từ nền kinh tế kế

hoạch hoá sang nền kinh thị trờng có sự quản lý của Nhà nớc theo định hớng
XHCN. Nhìn nhận dới góc độ khoa học thì đây là một việc làm đúng đắn, phù
hợp với thực tế của nớc ta và phù hợp với các qui luật kinh tế với các xu thế của
thời đại.
Nếu không thay đổi cơ chế kinh tế thì không thể nào đủ sản phẩm để đáp ứng
những nhu cầu thiết yếu chứ cha nói đến tích luỹ. Chúng ta đặt mục tiêu là tiến
lên CNXH vậy nhất thiết phải xây dựng đợc một nền kinh tế phát triển trong khi
đặc trng của kinh tế tự nhiên là cứng nhắc, kìm hãm sự phát triển của nền kinh tế
và bản thân nó cũng phát sinh rất nhiều tiêu cực. Mặc khác ở nớc ta, từ trớc ngày
giải phóng, kinh tế thị trờng đã hình thành cho dù nó phát triển cha đồng bộ thiếu
hẳn thị trờng các yếu tố sản xuất nh :thị trờng lao động, thị trờng đất đai, thị tr-
ờng vốn và về cơ bản vẫn là thị trờng tự do, mức độ can thiệp của Nhà nớc còn
rất thấp. Đây cũng là thời kỳ phát triển của xu thế hội nhập và hợp tác quốc tế. Sự
phát triển của mỗi quốc gia không thể tách rời sự phát triển và hoà nhập quốc tế.
Nếu chúng ta không có tiềm lực kinh tế thì rất khó khăn trong việc bảo vệ uy tín
và duy trì sức mạnh của dân tộc trên trờng quốc tế.
Định hớng XHCN về mặt lý thuyết và thực tế, hoàn toàn không mâu thuẫn với
kinh tế thị trờng. Vì định hớng XHCN chính là thể hiện vai trò quản lý của Nhà
nớc theo khuynh hớng, định hớng đã xác định. Vấn đề đặt ra không phải là định
hớng XHCN có mâu thuẫn hay không với kinh tế thị trờng mà là ở chỗ bằng ph-
ơng cách nào, cách thức nào để kinh tế thị trờng của ta theo định hớng XHCN.
Và muốn phát triển nền kinh tế thị trờng của ta theo định hớng XHCN phải có
những yếu tố nào để đảm bảo kinh tế thị trờng là thành tựu chung của văn minh
nhân loại, nó không phải là sản phẩm riêng có của CNTB, giữa CHXH và kinh tế
thị trờng không có mâu thuẫn cơ bản, kinh tế thị trờng không phải là chế độ kinh
tế-xã hội mà chỉ là một biện pháp phát triển lực lợng sản xuất, kinh tế kế hoạch
Website: Email : Tel : 0918.775.368
7
Website: Email : Tel : 0918.775.368
không có nghĩa là CNXH, CNTB cũng có kế hoạch, kinh tế thị trờng không có

nghĩa là CNTB, CNXH cũng có thị trờng. Sự khác nhau giữa CNTB và CHXH
không phải ở chỗ kế hoạch hay thị trờng, kế hoạch và thị trờng chỉ là những ph-
ơng pháp kinh tế. Nó không phải là tiêu thức để phân biệt CNTB và CNXH.
Những vấn đề đặt ra trên đây đòi hỏi sự lãnh đạo của nhà nớc khắc phụ và định
hớng phát triển của nền kinh tế thông qua các công cụ quản lý và chính sách kinh
tế vĩ mô. Thị trờng vẫn hoạt động theo những quy luật khách quan của nó nhng
vai trò của Nhà nớc cũng nh việc quản lý có hiệu quả hay không sẽ làm cho đất
nớc ta phát triển, thực hiện thành công công cuộc CNH-HĐH đất nớc. Thực tiễn
hơn mời năm đổi mới đã khẳng định tính u việt của cơ chế thị trờng cũng nh sự
lãnh đạo của Đảng và Nhà nớc. Tuy nhiên nó vẫn còn tồn tại những thiếu sót đòi
hỏi chúng ta phải sớm sửa đổi và lúc này vai trò của Nhà nớc thực sự đợc đề cao
và trở nên quan trọng đối với sự phát triển kinh tế-xã hội.
Ch ơng II : Đặc trng cơ bản của nền kinh tế
thị trờng định hớng XHCN
I. Các đặc trng cơ bản của nền kinh tế thị trờng
1. Một số khái niệm.
Website: Email : Tel : 0918.775.368
8
Website: Email : Tel : 0918.775.368
1.1. Thị trờng là gì?
Theo David Begg thị trờng là sự biểu hiện thu gọn của quá trình mà thông qua đó
các qui định của các giai đoạn về tiêu dùng và các mặt hàng nào, các qui định
của các công ty về sản xuất cái gì, sản xuất nh thế nào và các qui định của ngời
công nhân về việc làm bao lâu cho ai đều đợc dung hoà bằng sự điều chỉnh của
giá cả. Hiểu theo nghĩa hẹp, thị trờng là tập hợp các sự thoả thuận thông qua đó
ngời bán và ngời mua tiếp xúc với nhau để trao đổi hàng hoá và dịch vụ. Có
nhiều dạng thị trờng:
- Ngời bán và ngời mua trực tiếp gặp nhau.
- Ngời bán và ngời mua qua trung gian.
Nhng mọi thị trờng đều thực hiện một chức năng kinh tế, chúng ấn định giá cả

đảm bảo sao cho số lợng hàng của ngời muốn bán bằng số lợng hàng của ngời
muốn mua. Không thể nghiên cứu giá cả tách rời số lợng, do đó giá cả chi phối
xã hội trong viêc lựa chọn mua cái gì, mua nh thế nào và mua cho ai.
1.2 Cơ chế kinh tế thị trờng là gì?
Theo Paul Samuelson, cơ chế thị trờng là một hình thức tổ chức kinh tế trong đó
cá nhân ngời tiêu dùng và các nhà kinh doanh tác động lẫn nhau qua thị trờng để
xác định 3 vấn đề trung tâm của tổ chức kinh tế là: Cái gì? Nh thế nào? và cho
ai? Cơ chế thị trờng Không phải là sự hỗn hợp mà là trật tự kinh tế. Một nền
kinh tế thị trờng là một cơ chế tinh vi để phối hợp một cách không tự giác nhân
dân và doanh nghiệp thông qua hệ thống giá cả thị trờng. Nó là một phơng tiện
giao tiếp để tập hợp trí thức và hành động của hàng triệu cá nhân khác nhau,
không có bộ não trung tâm nó vẫn giải đợc những bài toán mà máy tính lớn nhất
ngày nay không thể giải nổi.
1.3. Kinh tế thị trờng là gì?
Nền kinh tế thị trờng là nền kinh tế vận hành theo cơ chế thị trờng. Cơ chế thị tr-
ờng vận động có sự tham gia của nhiều yếu tố, khái quát chung nó biểu hiện trên
bề mặt xã hội là cung và cầu nối với nhau bằng giá cả nhng dới chiều sâu của nó
là qui luật giá trị.
2. Ưu khuyết điểm của nền kinh tế hiện đại.
Kinh tế thị trờng hiện đại phát triển vào khoảng những năm 50 của thế kỷ XX với
đặc trng chủ yếu là Nhà nớc có thể can thiệp tích cực, mạnh mẽ vào kinh tế và
mở rộng giao lu kinh tế với nớc ngoài trong khi các giai đoạn trớc đó (khoảng
cuối thế kỷ 17 đến đầu thế kỷ 20). Kinh tế thị trờng tự do phát triển theo tinh
thần tự do, Nhà nớc không can thiệp vào kinh tế mà chỉ làm các chức năng truyền
thống của Nhà nớc pháp quyền nh: Bảo vệ quyền sở hữu của các nhà kinh doanh
Website: Email : Tel : 0918.775.368
9
Website: Email : Tel : 0918.775.368
(vai trò của ngời đứng gác trong kinh tế thị trờng), bảo đảm an ninh chính trị,
quốc phòng, an ninh, xử lý các tranh chấp trong kinh doanh và vi phạm pháp

luật. Trong giai đoạn thị trờng hiện đại, Nhà nớc can thiệp sâu vào kinh tế, chủ
yếu thông qua các chính sách tài chính-tiền tệ, kinh tế đối ngoại (thuế, lãi suất,
điều tiết xuất nhập khẩu...). Và trên thế giới hiện nay không có Nhà nớc nào
không can thiệp vào kinh tế chỉ khác nhau ở biện pháp, mục tiêu và kết quả đạt
đợc. Kinh tế thị trờng hiện đại ở các nớc đều có sự kết hợp giữa cơ chế thị trờng
(bàn tay vô hình ) và bàn tay hữu hình của Nhà nớc. Sự can thiệp của Nhà nớc
vào kinh tế thị trờng thể hiện trên một số mặt nh sở hữu Nhà nớc đối với một số
ngành kinh tế quan trọng và cần thiết đối với nền kinh tế-xã hội; Nhà nớc trực
tiếp đầu t vào các công tình công cộng kết cấu hạ tầng nh cầu đờng, bến cảng, hệ
thống thoát nớc...; có các qui định hoặc can thiệp về tiền lơng, phúc lợi xã hội,
thực hiện các chức năng kinh tế đối ngoại, giao lu kinh tế với các nớc, đề ra các
chính sách kinh tế, các biện pháp đối với kinh tế nh luật chống độc quyền, luật
bảo vệ ngời tiêu dùng.
2.1 Ưu điểm.
- Cơ chế thị trờng có khả năng tự điều tiết nền sản xuất và xã hội tức là tự vận
động phân bố các nguồn tài nguyên vào sản xuất và khu vực làm cho nền kinh
tế năng động huy động đợc mọi tiềm năng của nền kinh tế và của cải xã hội.
- Nhờ thị trờng và tự do trao đổi nên có thể thoả mãn và đáp ứng mọi nhu cầu
khác nhau cho tiêu dùng cá nhân và cho sản xuất. Do đó trong kinh tế thị tr-
ờng, tỷ trọng của khu vực dịch vụ ngày càng gia tăng, phản ánh xu hớng
chuyển dịch cơ cấu kinh tế đặc trng của thời kỳ hậu công nghiệp hoá, đợc
đánh dấu bằng sự gia tăng của khu vực dịch vụ (khu vực III) trên cơ sở một
nền tảng khoa học công nghệ mới thay thế cho xu hớng gia tăng của công
nghiệp chế biến (khu vực II) của thời kỳ công nghiệp hoá trớc đây.
- Cơ chế thị trờng tự động kích thích sự sản xuất, tăng trởng kinh tế và chuyên
môn hoá sản xuất về cả chiều rộng và chiều sâu. Tăng cờng chuyên môn hoá
sản xuất, kích thích hoạt động của các chủ thể kinh tế tự do, thúc đẩy sử dụng
kỹ thuật mới vào sản xuất và phát triển kinh tế.
2.2 Khuyết điểm.
Bên cạnh những mặt mạnh phản ánh xu thế chuyển đổi tất yếu nền kinh tế chung

của thế giới trong thời gian qua, kinh tế thị trờng cũng bộc lộ những khuyết tật,
mặt trái của nó. Cụ thể là:
- Do mục đích của các doanh nghiệp là tối đa hoá lợi nhuận nên họ có thể lạm
dụng tài nguyên của xã hội, khai thác bừa bãi dẫn đến cạn kiệt nguồn tài
Website: Email : Tel : 0918.775.368
10
Website: Email : Tel : 0918.775.368
nguyên. Họ chỉ chạy theo những hàng hoá thu đợc lợi nhuận cao dẫn tới mất
ổn định và phá vỡ cân đối trong nền sản xuất xã hội.
- Cơ chế thị trờng có thể hoạt động không có hiệu quả kể cả trong cạnh tranh tự
do lẫn trong cạnh tranh có sự chi phối của các tổ chức độc quyền do hiện tợng
cạnh tranh không hoàn hảo.
- Cơ chế thị trờng do có sự chọn lọc tự nhiên gây ra mất cân bằng và nhiều vấn
đề xã hội, gây ra sự phân hoá giữa nghèo, nạn thất nghiệp, tệ nạn xã hội ngày
càng gia tăng.
- Cơ chế thị trờng có thể cho phép tổ chức xã hội đạt hiệu quả cao nhng cũng
có thể gây ra bất bình đẳng lớn vì không có lí do gì buộc cơ chế thị trờng phải
phân phối một cách hợp lý.
II. Đặc trng của nền kinh tế thị trờng định hớng XHCN ở nớc ta
1. Đặc điểm cơ chế thị trờng ở nớc ta.
Hiện nay có nhiều cách phân tích, lý giải, bình luận khác nhau khi nhìn vào sự
vận động của nền kinh tế. ở đây trên cơ sở nhìn lại thực tiễn những năm đổi mới,
nền kinh tế thị trờng định hớng XHCN ở nớc ta có những đặc điểm sau đây.
1.1Từng bớc thực hiện quá trình mang tính qui luật của bớc chuyển từ nền kinh
tế tập trung, quan liêu bao cấp sang cơ chế thị trờng có điều tiết vĩ mô của
Nhà nớc, với tự do hoá thơng mại và tự do hoá giá cả là khâu trung tâm đột
phá, từng bớc tiến tới cơ chế thị trờng đích thực. Cơ chế đó là phát huy vai
trò điều tiết của thị trờng, hình thành bớc đầu một thị trờng cạnh tranh làm
cho hàng hoá lu thông thông suốt, cung cầu đợc cân đối, thoát khỏi tình
trạng khủng hoảng thiếu, giá cả ổn định dần, lạm phát đợc ngăn chặn. Cơ

chế thị trờng cũng đã góp phần giải phóng lực lợng sản xuất, phát huy tính
tự chủ sáng tạo của hộ kinh tế và chủ doanh nghiệp bao gồm cả các doanh
nghiệp Nhà nớc. Với cơ chế tài chính đặc biệt là cơ chế giá và tỷ giá đợc
hình thành thông qua thị trờng đã tạo bớc ngoặt trong cơ chế kinh tế .
1.2Cơ chế thị trờng còn thiếu đồng bộ, mang nhiều yếu tố tự phát, rối loạn. Sản
phẩm của một nền kinh tế cha thoát khỏi khủng hoảng và cơ bản là sản
xuất nhỏ, sự yếu kém của bộ máy quản lý Nhà nớc, tình trạng quan liêu,
thiếu hiểu biết, thậm chí trì trệ bảo thủ trớc bớc ngoặt chuyển đổi kinh tế.
Cụ thể là cơ chế thị trờng cha tạo đợc môi trờng ổn định và an toàn cho sản
xuất kinh doanh đặc biệt những yếu kém trong thể chế tài chính tiền tệ, tín
dụng đang là lực cản của quá trình chuyển đổi. Cơ chế thị trờng thiếu đồng
bộ, sự chuyển biến đã khá mạnh mẽ trên thị trờng hàng hoá dịch vụ, trong
khi đó lại lạc hậu trong thị trờng nhân tố sản xuất. Tự do về sở hữu cha đầy
Website: Email : Tel : 0918.775.368
11
Website: Email : Tel : 0918.775.368
đủ do đó trên thị trờng cha thực hiện đợc tự do kinh doanh theo pháp luật
đặc biệt đối với các doanh nghiệp Nhà nớc khi mà quyền sở hữu và quyền
sử dụng về vốn, tài sản, lao động cha tách rời. Sự hình thành, vận động của
nền kinh tế thị trờng còn mang nhiều yếu tố tự phát, cơ chế vận hành thô
sơ, cơ chế quản lý đổi mới thiếu đồng bộ.
1.3Cơ chế thị trờng có sự quản lý của Nhà nớc trong nền kinh tế định hớng
XHCN là vấn đề hoàn toàn mới mẻ, cha có tiền lệ trong lịch sử và không
có mô hình vạch sẵn. Do vậy không thể ngay từ đầu hình dung toàn bộ các
chi tiết của mô hình thị trờng, cũng không thể vạch ngay đợc một lịch
trình cứng nhắc của bớc chuyển mà phải vừa thực hiện cơ chế thị trờng,
vừa tổng kết để tiếp tục hoàn thiện. Việc chuyển từng bớc sang cơ chế thị
trờng cho phù hợp với hoàn cảnh lịch sử và các điều kiện chính trị, kinh tế-
xã hội, không áp dụng các liệu pháp sốc vừa là đặc điểm, vừa là quan điểm
quan trọng trong quá trình chuyển đổi cơ chế kinh tế.

1.4Chúng ta chủ trơng chuyển sang cơ chế thị trờng trên cơ sở ổn định chính trị,
lấy ổn định chính trị làm tiền đề và điều kiện cho cải cách kinh tế, mặt
khác cũng nhận thức rõ phải đổi mới mạnh mẽ trong lĩnh vực hành chính,
trên cơ sở đổi mới quản lý của Nhà nớc, nâng cao chất lợng, hiệu lực, hiệu
quả trong quản lý của nó cho phù hợp với điều kiện kinh tế thị trờng, mà
tiếp tục ổn định chính trị, đa cải cách tiến lên những bớc phát triển mới.
Ngay từ đầu chúng ta đã khẳng định định hớng XHCN là không thay đổi, tuy
nhiên đã có những nhận thức mới về CNXH, khẳng định CNXH có thể sử dụng
các công cụ phổ biến mà CNTB đã từng sử dụng nh thị trờng, các quan hệ hàng
hoá-tiền tệ, qui luật giá trị cho mục tiêu của mình. Xuất phát từ thực tiễn thị tr-
ờng nớc ta đang trong bớc hình thành phát triển, còn nhiều yếu tố mất ổn định, từ
chỗ nền kinh tế về thực chất đã từ lâu là nền kinh tế nhiều thành phần, nên đã
không chủ trơng t nhân hoá tràn lan mà trái lại, chủ trơng phát triển nền kinh tế
nhiều thành phần và xây dựng kinh tế quốc doanh thành thực lực và làm chỗ dựa
của Nhà nớc ở các khâu và lĩnh vực then chất để ổn định và định hớng thị trờng.
Từ phân tích trên rút ra đợc rằng, để tiếp tục thực hiện phơng châm ổn định để
phát triển, Nhà nớc ta phải đổi mới hơn nữa, nhận thức rõ vai trò của mình trong
điều kiện mới, đặc biệt thay đổi chất lợng, tác phong của bộ máy, chuyển từ tác
phong chỉ huy, mệnh lệnh sang tác phong hỗ trợ, tạo môi trờng và điều kiện cho
thị trờng phát triển, đa bộ máy thoát khỏi tình trạng cửa quyền, tham nhũng.
Điều đó nói lên tầm quan trọng đặc biệt của Nhà nớc XHCN trong hoạt động của
thị trờng nớc ta.

2. Những đặc trng của kinh tế thị trờng hớng tới.
Website: Email : Tel : 0918.775.368
12