Lý luận chung cơ bản về lý thuyết của chỉ số và việc vận dụng vào phân tích kinh tế

Website: Email : Tel : 0918.775.368
Mở bài
Trong công cuộc đổi mới và phát triển của đất nởc , các ngành, cảc
cấp , cảc lĩnh vực , các cơ sở lỷ thuyết đều đóng góp nhất định trong nền kinh
tế quốc dân và luôn luôn có sự đổi mới để đạt đợc tầm cao cho sự phát
triển .Đứng trớc sự phát triển đó đòi hỏi có sự đóng góp của các ngành khác
nhau, trong đó phải kể tới chuyên ngành thốnh kê. Một trong những cơ sở
cho sự đóng góp đó phải kể tới '' Lí THUYếT THốNG Kê'' , một bộ môn
khoa học kinh tế và dự đoán trong tơng lai. Trong sự phát triển kinh tế không
ngừng và ngày một cao hơn thì đòi hỏi phải có hững hớng đi đúng đắn, có
những phân tỉch phù hợp và biết đợc sự biến động đó do đâu.
Chỉ số là một trong những vấn đề hết sức quan trọng trong phân tích
kinh tế . nó đi vào phân tích các chỉ tiêu kinh tế có nội dung kinh tế cụ thể .
Dùng phơng pháp chỉ số để phân tích các chỉ tiêu kinh tế nh GDP, GO,
VA...., với những ứng dụng thực tiễn có ý nhgiã hết sức quan trọng , cần
thiếtnh vạy , ở đây trong phạm vi đề tài này , duới hình thức một đề án môn
học không phải là một đề tài khoa học lớn em xin trình bày những lý luận
chung cơ bản về lý thuyết của chỉ số và việc cận dụng vào phân tích kinh tế.
Do vậy đê hiểu biết sâu hơn về vấn đề chỉ số em mong có đợc s giúp đỡ của
thầy để trong đề án này đợc hoàn chinh và đày đủ hơn , góp phần cho việc
nhgiên cứu những đề tài lớn hơn. Em xin chân thành cảm ơn .
Trong đề án này em xin trình bày những vấn đề sau.

<I> - NHữNG VấN Đề Lý LUậN CHUNG Về CHỉ Số
<II> - CáC LOạI CHỉ Số , PHƯƠNG PHáP TíNH
<III>- Hệ THốNG CHỉ Số
<IV> - PHÂN TíCH CáC NHÂN Tố ảNH HƯởNG ĐếN CáC HIệN
TƯợNG KINH Tế Và VậN DụNG TRONG PHÂN TíCH
KINH Tế.
<V >- KếT LUận

Website: Email : Tel : 0918.775.368
Website: Email : Tel : 0918.775.368
<I> - NHữNG Vấn đề chung về chỉ số:

1- Khái niệm:
Cho đến nay hầu hết các nhà thống kê xã hội học đều nhất chí công
nhận rằng chỉ số là chỉ tiêu kinh tế đợc xay dựng trên cơ sở lý luận kinh tế .
Luân điểm qhuan trọng bậc nhất này mở ra một bớc tiến rát nhanh cho sự
phát triển lý luận chỉ số, nó là chìa khoá vạn năng ddeer giải quyết nhiều vấn
đề phức tạp luận điểm này đợc thực hiện qua những vấn đề cơ bản sau:
- Chỉ số cũng nh nhiều số tơng đối khác, phải là thớc đo các quá thình
kinh tế cụ thể . Bất kỳ chỉ số nào cũng phả phản ánh sự so sónh giữa hai chỉ
tiêu kimh tế và phải có nội dung kinh kế cụ thể . Chẳng hạn khi phân tích chỉ
số giá theo cong thức z1q1 ta đã so sánh hai chỉ tiêu về tỏng giá thành
kỳ nhgiên cứu nhất định ( sản phẩm kỳ nhgiên cứu) . TUử số là tổng giá
thành ( hay tổng chi phí sản xuất) thực tế kỳ nhgiên cứu , coà mẫu số là tổng
giá thành của cùng một tổng thể sản phẩm kỳ nhgiên cứu (ở tử số ) nhng tính
theo giá kỳ gốc. Chỉ số tính ra cho thâáy biến động giá thành của một tổng
thể sản phẩm nhất định.
- Thứ hai khi tính toán chỉ số thì hiệu quả kinh tế của sự biến đọng còn
đợc thể hiện qua số tuyệt ddói , tức là hiệu tử số và mẩu số nh kihi tính chỉ
sốa giá thành ta có thể và cần thiết tính cả csố tuyệt đối, nói nrên số tiền tiết
kiệm (chi thêm ) của doanh nhgiệp là do giá thành giảm . Con số tuyệt đói
này có ý nhgiã rát lớn . Dây cũng là một đặc điểm của chỉ số trong các nớcc
XHCN. Các tác phẩm thống kê các nớc khác không chú ý đến việc tính các
chỉ số tuyệt dối , làm cho tác dụng của phơng pháp chỉ số bị giảm đi nhiều.
- Thứ ba việc tính toán mỗi cihỉ số cụ thể phải xuất phát từ sự phân tích
kinh tế., do đó phải chọn chỉ sốa đó , một
công thức và một hệ thống quyền số thích hợp. Các chỉ số giá thanghf , giá cả

, năng suất lao động , sản lợng vv... đều có nội dung kinh tế riêng điều đó đòi
hỏi công thức khác nhau. Không thể có một công thức tổng hợp nh chỉ số
Páché để áp dụng hàng loạt cho các hiện tợng kinh tế khác nhau;
- Thứ t cơ sở lý luận lý lụn kinh tế không những đợc vận dụng cho từng
chỉ số riêng biệt , mà càn cả trong vấn đề xây đụng hệ thống chỉ số và nhất là
vấn đề phân tích biến đọng của hiện tuợng kinh ktế phức tạp . Hai vấn đề này
có quan hệ chặt chẽ với nhâu , sẽ đợc trình bày rõ trong phần sau:
2- Tác dụng và ý nghĩa:
* Tác dụng:
Ngày nay trong các nớc XHCN thì phơng pháp chỉ số không còn bó
hẹp trong nghiên cứu biến động giá cả ngời ta vận dụng cho sự phân tích sau:
- Thứ nhất đánh giá sự phát triển qua thời gian của nhiều hiiện tợng
kinh tế giá cả giá thành , năng suất lao dộng, năng suất thu hoạch vv...
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Website: Email : Tel : 0918.775.368
- Thứ hai đánh giá sự biến động qua thời gian của các hiện tợng kinh
tế sok sánh một chỉ tiêu kinh tế giữa hai doanh nghiệp( thuộc nhóm doanh
nghiệp) hoặc giữa hai địa phơng ,.
- Biểu hiện kế hạch nhà nớc và tình hình thực hieenj kế hoạch đó .
- Phân tích các nhsân tố ảnh hởng đến sự biến dộng của hiện tợng kinh
tế phức tạp . Đay là một phơng pháp biểu hiện và phân tích mối quan hệ giữa
các hiện tợng kinh tế phức tạp và các nhan tố cáu thành.
- Trong thời gian gần ddaay, đã có nhiều ý kiến đề cập tới khả năng
vận dụng phơng pháp chỉ số vào công tác dự đoán kinh tế .
* ý nghĩa:
Xuất phát từ việc vân dụng rộng rãi nh vậy các nhà thống kê học XHCN
cho ràng chỉ số là một chỉ tiêu vừa có ý nghĩa tổng hợp , vừa có ý nghĩa phân
tích nh khi đã tính đợc chỉ số chung về giá thành , chỉ số này có ý nghĩa tổng
hợp và nêu lên sự biến động chung về giá thành của nhiều sản phẩm: mặt
khác chỉ số này có ý nghĩa phân tích vai trò biến động của giá thành đối với

tổng chi phí sanr xuất của doanh nghiệp. Hai chức năng tổng hợp và phân
tích đợc kết hợp chặt chẽ trong từng chỉ số, làm cho nhiều nhà thống kê
XHCN bác bỏ quan điẻm cho rằng chỉ số là loại chỉ tiêu bình quân , ngời ta
biết rằng chỉ số bình quân chỉ cho có khả năng đại diện cho một tổng thể
gồm nhiều đơn vị có cùng chung một tính chất cơ bản (Tổng thể đồng chất)
nhng đối tợng chủ yếu của chỉ số lại là những hiện tợng kinh tế phức tạp,bao
gồm nhiều đơn vị khác nhau về tính chất(Quy mô,giá trị sử dụng,đơn vị đo l-
ờng,nhóm loại...).Nh vậy chỉ số nhiều khi chỉ mang hình thức của số bình
quân nhng lại phản ánh nội dung so sánh.Nh chỉ số khối lợng sản
phẩm(Trong một doanh nghiệp)không phải là chỉ tiêu biến động bình quân
của các loại sản phẩm trong doanh nghiệp mà là chỉ tiêu biến động chung của
toàn bộ các sản phẩm.Nh vậy cần có khẳng định rằng :Chỉ số không phải là
chỉ tiêu bình quân mà là một chỉ tiêu tơng đối,quan điểm này mở ra cho việc
giải quyết các vấn đề nh :Chọn công thức chỉ số, chọn quyền số chọn gốc so
sánh,chọn hệ thống chỉ số,các phơng pháp phân tích nhân tố.
3- Phân loại chỉ số:
Trong phân loại chỉ số có nhiều cách phân loại chỉ số khác nhau tuỳ
thuộc việc nghiên cứu các hiện tợng kinh tế cụ thể mà ta có các chỉ số sau:
- Theo đối tợng thì ta có chỉ số phát triển , chỉ số không gian vầ chỉ số kế
hoạch .
- Theo phạm vi tính toán thì ta có chỉ số đơn và chỉ số tổng hợp
Nh vậy với việc phân theo từng loại trên có thể giúp chúng ta trong việc
nghiên cứu từ việc phân loại trên đây ta đi vào các loại chỉ số cụ thể sau.
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Website: Email : Tel : 0918.775.368
<II>- Các loại chỉ số , phơng pháp tính:

1. Chỉ số phát triển:

a- Chỉ số đơn:

Chỉ số đơn là chỉ số phản ánh sự biến động của từng đơn vị , từng hiện
tợng kinh tế cá biệt .
Công thuc tính : i p = Pi/ Po với Pi : giá kỳ nghiên cứu và Po : giá
kỳ gốc . Đây là chỉ số đơn về giá
Chỉ số đơn về lợng hàng hoá tiêu thụ .
Cong thức tính : i q = qi / qo với qi: lợng hàng hoá tiêu thụ kỳ
nghiên cứu và qo là lợng hàng hoá tiêu thụ kỳ góc .

b- Chỉ số tổng hợp:
- Chỉ số tổng hợp là loại chỉ số phản ánh sự biến động chung của nhiều
đơn vị , phần tử.Ta có chỉ số tổng hợp về giá và chỉ số tổng hợp về lợng hàng
hoá tiêu thụ.
* Chỉ cố tổng hợp về giá cả Ip=P1/ Po hay Ip= ip / n ở đây nó
không chú ý đến lơng hàng hoá tiêu thụ khác nhau của các mặt hàng mà các
loại hàng hoá đó có s tiêu thụ khác nhau trên thị trờng ví vậy để tính chỉ số
tổng hợp về giá cả thì phải xuất phát từ mối liên hệ sau
Doanh số ( doanh thu , hay mức tiêu thụ ) = Gía bán đn vị ì lọng hàng hoá
tiêu thụ
Từ phơng trình kinh tế trên ta có chỉ số doanh số
Ipq = p1q1/ poqo (1)
Trong chỉ số này cả giá và lợng đều biến động do đó để nghiên cứu sự
biến động của yếu tố giá ta phải cố định lợng hàng hoá tiêu thủ một kỳ nhất
định , gọi là quyền số về chỉ số giá . Tuỳ theo thời kỳ lựa chọn quyền số mà
ta có các chỉ số tổng hợp về giá nh sau
Chỉ số tổng hợp về giá của Láspeyres : Quyền số là lợng hàng hoá
tiêu thụ ở kỳ gốc

Ip = piqo / poqo (2)
*Chỉ số tổng hợp của Pasches: Quyền số là lợng hàng hoá tiêu thụ ở kỳ

nghiên cứu

Ip = p1q1/ poq1 (3)
*Chỉ số Fisher : Ip = IpìIp
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Chú ý: Ngời ta có thể dùng trọng số m để tính chỉ số tổng hợp về giá
Ip = ip.m / m hay ngời ta có thể dựa vào doanh số của một kỳ nào đó
(pnqn)
Ip = ip.pn.qn / pnqn
Từ công thức (2) và (3) ta có thể biến đổi nh sau
Ip = pi.qo / poqo =[ pi/po. Po.qo] / po.qo = ip.po.qo / po.qo
= ip.do
Với do = po.qo / po.qo (kết cấu , tỷ trọng kỳ gốc )

Từ công thức (3) ta có Ip = p1q1 / poq1 = p1q1 / [ po/p1.p1.q1 ] = 1 /
[ (1/ ip). d1 ]

Với d1 = p1q1 / p1q1
Chỉ số tổng hợp về lợng hangf hoá tiêu thụ:
Chỉ số phản ánh lợng hàng hoá tiêu thụ của các mặt hàng, để nghiên cứu
sự biến động về lợng hàng hoa tiêu thụ thì ta cố định yếu tố gía, đợc gọi là
quyền số , tuỳ theo việc lựa chọn mà ta tính

Loại
hàng
Đơn vị tính Gía bán Lọng hàng
A Kg 3.0
4.5
1000 1100

B m 5.0
6.0
2000 2400
C Lít 2.0
2.2
4000 4200
( Bảng 1)
ta có chỉ số tổng hợp của Lasperyes nh sau :
Ip = ( 4.5ì 1000 + 6ì 2000 + 2.2ì 4000)/ ( 3ì1000 + 5ì 2000 + 2ì 4000)
= 1.205( lần) hay 120,5% nh vây biến động về giá đã tăng lên 20,5%

chỉ số tổng hợp của Pascher :
Ip = p1.q1 / po.q1 = (4,5.1100 + 6.2400 + 2,2.4200) / (3.1000 +
5,0.2400 + 2,0. 4200) = 1,206lần hay 120,6% tâng 20,6%
Chỉ số tổng hợp của Fisher: Ip = 1,205ì 1,206 = 1,2055 hay
120,55%
<IV> Phân tích nhân tố đối với biến động của hiên tợng
kinh tế phức tạp và ứng dụng trong phân tích kinh tế.
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Có nhiều phơng pháp thống kê đợc dùng và phân tích các mối liên hê,
trong đó phơng pháp chỉ số có vai trò quan trọng. Ngời ta thờng dùng hệ
thống chỉ số để biểu hiện và phân tích mối liên hệ giữa các chỉ tiêu trong qua
trình biến động. Hệ thống chỉ số giải quyết các nhiệm vụ sau
- Mối liên hệ giữa các chỉ số trong hệ thống có thể giúp ta phân tích vai trò
và ảnh hởng cụ thể của mỗi nhân tố biến động đoói với biến động của
hiện tợng kinh tế phức tạp. Một nhân tố nào đó, nếu đợc nghiên cứu riêng
biệt chỉ phản ánh mặt nào đó, của hiện tợng. Nhng hệ thống chỉ số cho
thấy rõ toàn bộ sự biến động của hiện tợng một cách cụ thể. Chẳng hạn lợi
dụng hệ thống chỉ số có thể xsác định: khối lqợng sản phẩm tăng lên và

do các nguyên nhân nào và mỗi nguyên nhân là bao nhiêu do tăng năng
xuất lao dộng hay tăng lợng lao động, cái nào là chủ yếu. Bởi vì các chỉ
tiêu kinh tế thờng có mối liên hệ với nhau, sự biến động của hcỉ tiêu này
có thể là nguyên nhan hoặc kết quả biến động của chỉ số khác liên quan.
- -Mối liên hệ giữa các chỉ số trong hệ thống còn dùng làm cân cứ cho
nnhiều tính toán khác. Lợi dụng mối liên hệ các chỉ số có thể tính ra một
chỉ số mà không cần các tài liệu ban đầu.
- VD có thể tính ra các chỉ số tiền lơng thực tế, chỉ số này tỉ lệ thuận với chỉ
số tiền lơng danh nghĩa và tỉ lệ nghịch với chỉ số giá cả.
1) Phơng pháp liên hoàn
a) đăc điểm của phơng pháp:
-một chỉ tiêu của hiện tợng phức tạp có bao nhiêu nhân tố thì cũng sẽ đợc
chia thành bấy nhiêu thành phần, mỗi thành phần có quan hệ hoàn toàn với
một nhân tố và biểu hiện tác động của nhân tố đó
-trong một hệ thống chỉ số thì chỉ số toàn bộ bao giờ cũng bằng tích các nhân
tố, trrong đó tử số của chỉ số đứng trics giống với mẫu số của chir số đứng
sau trừ chỉ số dầu tiên và chỉ số cuối cùng. Do đó chúng hình thành một
chuỗi chỉ số liên tục. Bay giờ ta đi vào trờng hợp phân tích hai nhân tố vấn đề
đợc giải quyết nh sau.
- Tất cả các chỉ tiêu của hiện tợng phức tạp bao gồm hai nhân tố phải đợc
chia làm hai . Lấy ví dụ phân tích biến động mức tiêu thụ hàng hoá , ta có
thể thu đợc hai hệ thống chỉ số sau
+ hệ thống chỉ số thứ 1:
p1.q1/ po.qo = p1.q1 / po.q1 ì po.q1 / po.qo
+ hệ thống chỉ số thứ 2:
p1.q1 / po.qo = p1.qo / po.qo ìp1.q1 / p1.qo
Hai hệ thống chỉ số trên khác nhau về thời kì quyền số của mỗi chỉ số
nguyên tố. Cả hai chỉ số đều bằng nhau về giá trị sét theo ý nghĩa toán học,
nhng xét về ý nghĩa kinh tế thì mỗi chỉ số nhân tố trong hai hệ thống trên trả
lời cho những câu hỏi khác nhau

Website: Email : Tel : 0918.775.368