Thanh lý tài sản phá sản theo pháp luật Việt Nam Luận văn ThS. Luật

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT

QUÁCH THỊ MINH PHƢỢNG

THANH LÝ TÀI SẢN PHÁ SẢN
THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI - 2009


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT

QUÁCH THỊ MINH PHƢỢNG

THANH LÝ TÀI SẢN PHÁ SẢN
THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM

Chuyên ngành : Luật kinh tế
Mã số

: 60 38 50

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

Người hướng dẫn khoa học: TS. ĐỒNG NGỌC BA

HÀ NỘI - 2009

MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU

1

Chƣơng 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ THỦ TỤC THANH
LÝ TÀI SẢN PHÁ SẢN

7

1.1.

Khái niệm tình trạng phá sản

7

1.2.

Thủ tục thanh lý tài sản phá sản

10

1.3.

Mối quan hệ giữa thủ tục thanh lý tài sản với các thủ tục khác
trong thủ tục giải quyết phá sản

1.4.

16

Lược sử phát triển của quy định về thủ tục thanh lý tài sản phá sản

18

Chƣơng 2: THANH LÝ TÀI SẢN PHÁ SẢN THEO QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT
22

VIỆT NAM HIỆN HÀNH

2.1.

Điều kiện ra quyết định mở thủ tục thanh lý tài sản phá sản

2.2.

Giải quyết khiếu nại, kháng nghị đối với quyết định mở thủ tục

22

thanh lý tài sản phá sản

25

2.3.

Xử lý tài sản phá sản

25

2.4.

Thanh lý tài sản phá sản

33

Chƣơng 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN VÀ ĐẢM BẢO HIỆU QUẢ THỰC
THI QUY ĐỊNH VỀ THỦ TỤC THANH LÝ TÀI SẢN PHÁ SẢN

3.1.

Giải pháp hoàn thiện quy định về thủ tục thanh lý tài sản phá sản

3.2.

43

Giải pháp đảm bảo hiệu quả thực thi quy định về thủ tục thanh
lý tài sản phá sản

43

55

KẾT LUẬN

61

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

64

1


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong nền kinh tế thị trường, quyền tự chủ trong kinh doanh của các
doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế được pháp luật tôn trọng và bảo
vệ. Quyền tự chủ trong kinh doanh hay nói cách khác là quyền tự do kinh
doanh được thể hiện ở: quyền tự do thành lập doanh nghiệp; quyền được lựa
chọn lĩnh vực ngành nghề, quy mô và phạm vi kinh doanh; quyền lựa chọn
sản phẩm, hàng hoá dịch vụ để sản xuất, cung ứng; quyền lựa chọn phương
thức huy động vốn, lựa chọn đối tác trong kinh doanh; quyền tự do lựa chọn
cơ quan giải quyết tranh chấp; quyền tự do cạnh tranh… Tuy nhiên, đi kèm
với quyền tự chủ rộng rãi trong kinh doanh là nghĩa vụ tự chịu trách nhiệm
đối với hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp về chất lượng sản phẩm, hàng
hoá; dịch vụ và độc lập thực hiện các nghĩa vụ tài sản phát sinh như nghĩa vụ
nộp thuế, nghĩa vụ thanh toán nợ. Quyền tự chủ trong kinh doanh, một mặt tạo
ra nhiều cơ hội để doanh nghiệp phát triển, mặt khác cũng là một thách thức
lớn. Quyền tự chủ trong kinh doanh tạo cho doanh nghiệp quyền tự do cạnh
tranh hợp pháp. Sự cạnh tranh khốc liệt trên thương trường đã làm khơng ít
doanh nghiệp phải điêu đứng, thua lỗ triền miên, không đảm bảo thực hiện các
nghĩa vụ tài chính, buộc phải chấm dứt hoạt động dẫn đến nguy cơ đối diện với
phá sản. Như vậy, phá sản là một hệ quả tất yếu của một doanh nghiệp kinh
doanh kém hiệu quả kéo dài, là quá trình sàng lọc tự nhiên mang tính quy luật
trong nền kinh tế thị trường. Qua đó, loại bỏ những doanh nghiệp yếu kém,

làm ăn khơng hiệu quả góp phần làm lành mạnh hố môi trường kinh doanh, cơ
cấu lại nền kinh tế. Phá sản diễn ra theo một cơ chế đặc biệt và làm phát sinh
rất nhiều mối quan hệ không chỉ giữa doanh nghiệp có nguy cơ phá sản với
Nhà nước mà cịn với các khách hàng có giao dịch làm ăn với doanh nghiệp,
với những nhân viên là người lao động làm việc tại doanh nghiệp...

2


Pháp luật là những quy phạm do Nhà nước ban hành và đảm bảo thực
hiện bằng chính quyền lực nhà nước để điều chỉnh các mối quan hệ phát sinh.
Cơ chế phá sản làm phát sinh các mối quan hệ giữa các chủ thể liên quan và
đòi hỏi pháp luật phải điều chỉnh. Tại Việt Nam, Luật Phá sản doanh nghiệp
được ban hành ngày 30/12/1993, có hiệu lực thi hành từ ngày 01/7/1994 đã
đánh dấu sự ra đời của hệ thống pháp luật phá sản với tư cách là một bộ phận
quan trọng của hệ thống pháp luật kinh doanh trong bối cảnh nước ta thực
hiện nền kinh tế nhiều thành phần định hướng xã hội chủ nghĩa. Tuy nhiên, do
được xây dựng trong giai đoạn đầu chuyển sang cơ chế quản lý kinh tế mới
nên Luật Phá sản doanh nghiệp 1993 cũng bộc lộ rõ những hạn chế, bất cập,
làm cản trở việc giải quyết phá sản doanh nghiệp ở nước ta. Vì vậy, Luật Phá
sản năm 2004 được Quốc hội thơng qua ngày 15/6/2004, có hiệu lực thi hành
từ ngày 15/10/2004, thay thế cho Luật Phá sản doanh nghiệp năm 1993 là một
sự thay thế cần thiết và đáp ứng sự thay đổi của nền kinh tế nước nhà.
So với tình hình thực hiện Luật Phá sản doanh nghiệp năm 1993, tình
hình thụ lý và giải quyết yêu cầu mở thủ tục phá sản doanh nghiệp theo Luật
Phá sản năm 2004 đã được cải thiện nhưng vẫn còn nhiều khó khăn; hiệu quả
giải quyết việc phá sản ở các cấp Tòa án vẫn chưa đạt được kết quả đáng kể.
Theo báo cáo tổng kết của Tòa án nhân dân tối cao, từ khi Luật Phá sản có
hiệu lực cho đến cuối năm 2008, đã có 195 vụ phá sản đuợc thụ lý. Tình hình
thụ lý và giải quyết đơn yêu cầu giải quyết phá sản như sau:

- Năm 2005, tồn ngành tịa án thụ lý mới 11 vụ. Năm 2004 chuyển
qua 3 vụ, tổng cộng 14 vụ. Tòa án đã giải quyết được 01 vụ (chiếm 7,14%);
- Năm 2006, tồn ngành tịa án thụ lý mới 40 vụ. Năm 2005 chuyển
qua 13 vụ, tổng cộng 53 vụ. Tòa án đã giải quyết được 16 vụ (chiếm 30,2%);
- Năm 2007, tồn ngành tịa án đã thụ lý mới 144 vụ, trong đó, Tịa án
nhân dân cấp tỉnh thụ lý 120 vụ, Tòa án nhân dân cấp huyện thụ lý 24 vụ; 31
vụ chuyển qua từ năm 2006, tổng cộng là 175 vụ. Trong đó, Tịa án đã ra

3


quyết định mở thủ tục phá sản 164 vụ, quyết định không mở thủ tục phá sản
10 vụ, quyết định trả lại đơn 01 vụ. Tòa án nhân dân cấp huyện giải quyết
xong tất cả 24 vụ đã thụ lý (đều ra quyết định tuyên bố phá sản), đạt 100%.
Còn lại 151 vụ phá sản do Tòa án nhân dân cấp tỉnh thụ lý được giải quyết cụ
thể: quyết định trả lại đơn 01 vụ, quyết định không mở thủ tục phá sản 10 vụ,
quyết định tuyên bố phá sản theo thủ tục đặc biệt 40 vụ, quyết định đình chỉ
thủ tục phá sản 10 vụ, quyết định mở thủ tục thanh lý tài sản 75 vụ, còn tồn lại
51 vụ chuyển qua năm 2008 và đang được giải quyết.
Theo phản ánh của Tòa án nhân dân tối cao và các Tòa án, cơ quan thi
hành án dân sự địa phương thì việc giải quyết yêu cầu mở thủ tục phá sản đối
với doanh nghiệp cịn gặp khó khăn, kéo dài là do nhiều nguyên nhân, nhưng
trước hết là xuất phát từ không chỉ những hạn chế của Luật Phá sản năm 2004
mà còn từ các văn bản hướng dẫn thi hành và các văn bản liên quan [2, tr.3, 4].
Việc chấp hành các quy định của pháp luật về giải quyết phá sản của doanh
nghiệp và các bên liên quan cũng chưa được tuân thủ một cách nghiêm túc (vi
phạm về thời hạn tố tụng, vi phạm về nghĩa vụ nộp tài liệu, báo cáo về tình
hình kinh doanh, báo cáo kiểm kê, tài chính của doanh nghiệp...). Thực tế
hiện nay đang có khoảng hơn nửa triệu doanh nghiệp, hợp tác xã (trong giới
hạn luận văn này xin được gọi chung là doanh nghiệp) đang hoạt động kinh

doanh, tỷ lệ doanh nghiệp bị yêu cầu mở thủ tục phá sản là rất nhỏ, chưa phản
ánh đúng tình trạng tài chính thực tế của các doanh nghiệp. Tình trạng nhiều
doanh nghiệp hoạt động thua lỗ nhưng không được xử lý bằng thủ tục phá sản
mà lại xử lý bằng thủ tục thu hồi nợ dân sự, thủ tục hành chính và các thủ tục
khác vẫn phổ biến. Tính kém hiệu quả của pháp luật về phá sản đã làm ảnh
hưởng xấu đến môi trường kinh doanh của nước ta. Theo kết quả công bố
trong Doing Business 2008, về thủ tục chấm dứt hoạt động kinh doanh (trong
đó có thủ tục phá sản), Việt Nam xếp thứ 124 trên tổng số 178 nền kinh tế thế
giới; thủ tục phá sản vẫn cịn bị kéo dài (trung bình là 5 năm), hiệu quả thu

4


hồi nợ thấp (thường chủ nợ chỉ thu hồi được khoảng 18% số nợ). Trong kết
quả công bố tại Doing Business 2009 mới đây, tình hình này cũng khơng
được cải thiện hơn.
Luật Phá sản năm 2004 đã đa dạng hóa các loại thủ tục áp dụng đối với
doanh nghiệp lâm vào tình trạng phá sản, bao gồm: thủ tục phục hồi hoạt
động kinh doanh, thủ tục thanh lý tài sản, thủ tục tuyên bố phá sản. Sau khi
thụ lý đơn yêu cầu và ra quyết định mở thủ tục phá sản, Tịa án sẽ xem xét,
phân tích tình trạng tài chính và khả năng phục hồi hoạt động của doanh
nghiệp để quyết định áp dụng thủ tục nào cho phù hợp với tình hình cụ thể
của doanh nghiệp. Tuy nhiên, trên thực tế ở hầu hết các Tòa án địa phương,
việc giải quyết phá sản mới chỉ tiến hành đến việc ra quyết định mở thủ tục
thanh lý tài sản, còn việc ra quyết định tuyên bố phá sản rất ít, chủ yếu là
quyết định tuyên bố doanh nghiệp bị phá sản trong trường hợp đặc biệt. Phải
chăng còn nhiều vướng mắc liên quan đến các quy định của pháp luật phá sản
về thủ tục thanh lý tài sản phá sản? Đó cũng chính là lý do khiến tác giả lựa
chọn đề tài: "Thanh lý tài sản phá sản theo pháp luật Việt Nam" với hy
vọng sẽ phần nào làm rõ và định hướng cụ thể để tháo gỡ những vướng mắc

do các quy định pháp luật hiện hành mang lại, góp phần đưa thủ tục phá sản
doanh nghiệp đi vào đời sống kinh doanh của các doanh nghiệp như một thủ
tục “khai tử” cho những doanh nghiệp yếu kém, tạo cơ hội “khai sinh” những
doanh nghiệp mới với tiềm lực mới, góp phần đẩy nhanh sự phát triển kinh tế
của Việt Nam, thay vì thực tế các doanh nghiệp muốn “chết” mà cũng không
“chết” nổi như hiện nay.
2. Mục đích nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu là những vấn đề khái quát nhất về thủ tục thanh lý
tài sản phá sản - một trong ba thủ tục của quá trình phá sản doanh nghiệp.
Những khái niệm về tình trạng phá sản theo quan niệm của một số nước trên
thế giới cũng như pháp luật Việt Nam; nghiên cứu các bước cần có khi tiến

5


hành thủ tục thanh lý tài sản phá sản và mối quan hệ của thủ tục thanh lý tài
sản phá sản với các thủ tục khác trong thủ tục phá sản nói chung. Từ đó, phân
tích những quy định hiện hành của pháp luật Việt Nam về thủ tục thanh lý tài
sản phá sản về điều kiện; về cách thức xử lý tài sản; thanh lý tài sản đến quyết
định đình chỉ thủ tục thanh lý tài sản phá sản; trên cơ sở đó đưa ra những tác
động của thủ tục này tới tồn bộ q trình giải quyết phá sản cho một doanh
nghiệp. Đưa ra các yêu cầu để hiện thực hóa các quy định pháp luật về vấn đề
này vào cuộc sống – hướng tới những giải pháp cụ thể để góp phần thực thi có
hiệu quả quy định pháp luật Việt Nam về thủ tục thanh lý tài sản phá sản nói
riêng, khả thi hóa các quy định về phá sản nhằm tạo môi trường kinh doanh
và động lực mới cho phát triển kinh tế.
3. Phạm vi nghiên cứu
Luận văn tập trung nghiên cứu các quy định của pháp luật về thanh lý
tài sản phá sản, những vướng mắc, khó khăn trong hoạt động của Tổ quản lý,
thanh lý tài sản: từ việc thành lập, chất lượng hoạt động chưa đáp ứng yêu

cầu; sự phối hợp với Thẩm phán, chấp hành viên; chế độ làm việc, lưu giữ tài
liệu hoạt động của tổ đến vấn đề nhạy cảm là tiền thù lao cho thành viên của
Tổ. Những vướng mắc khác liên quan đến việc thực hiện quản lý và bảo toàn
tài sản phá sản: kiểm kê tài sản doanh nghiệp, xác định giá trị tài sản còn lại
của doanh nghiệp; vấn đề thu hồi tài sản phá sản. Quan trọng hơn cả là vấn đề
xử lý tài sản phá sản của doanh nghiệp lâm vào tình trạng phá sản với các vấn
đề: thẩm quyền của Thẩm phán trong việc ra quyết định bán đấu giá tài sản
của doanh nghiệp bị áp dụng thủ tục thanh lý; trong hoạt động bán đấu giá tài
sản phá sản; giải quyết quyền sử dụng đất của doanh nghiệp bị tuyên bố phá
sản; xử lý các tài sản bảo đảm để thanh tốn cho các chủ nợ có bảo đảm; xử lý
tài sản còn lại của doanh nghiệp bị phá sản nằm rải rác ở nhiều nơi; vấn đề
phân chia tài sản của doanh nghiệp lâm vào tình trạng phá sản.

6


4. Phƣơng pháp nghiên cứu
Luận văn được viết dựa trên các phương pháp phân tích, tổng hợp các
chế định pháp lý về thủ tục phá sản nói chung, về thủ tục thanh lý tài sản phá
sản nói riêng trên phương diện lý luận và phân tích thực tiễn để nhận định,
đánh giá những vướng mắc, khó khăn dẫn đến hạn chế tính khả thi của các
quy định pháp luật. Phương pháp phân tích so sánh những tiến bộ qua các lần
sửa đổi, bổ sung các quy định liên quan của pháp luật Việt Nam. Tìm hiểu
thêm cách thức quy định từng vấn đề pháp lý trong giới hạn nghiên cứu của
pháp luật một số quốc gia có điều kiện nền kinh tế tương đồng để rút ra được
kinh nghiệm khi đưa ra những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng quy
định của pháp luật hiện hành về thủ tục thanh lý tài sản phá sản.
5. Kết cấu luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn
được bố cục thành 3 chương như sau:

Chương 1: Những vấn đề lý luận cơ bản về thủ tục thanh lý tài sản phá sản
Chương 2: Thanh lý tài sản phá sản theo quy định của pháp luật Việt
Nam hiện hành
Chương 3: Giải pháp hoàn thiện và đảm bảo hiệu quả thực thi quy định
về thủ tục thanh lý tài sản phá sản

7


Chƣơng 1
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ
THỦ TỤC THANH LÝ TÀI SẢN PHÁ SẢN
1.1. KHÁI NIỆM TÌNH TRẠNG PHÁ SẢN

Về mặt ngữ nghĩa, từ “phá sản” bắt nguồn từ chữ “ruin” trong tiếng
Latin để chỉ tình trạng mất cân đối giữa thu và chi của một doanh nghiệp
mà biểu hiện trực tiếp là khơng cịn khả năng thanh toán các khoản nợ đến
hạn. Tại Việt Nam, từ thời xa xưa, người dân quen dùng từ “vỡ nợ”,
“khánh tận” để chỉ tình trạng làm ăn thua lỗ của chủ thể kinh doanh. Mỗi
quốc gia khác nhau trên thế giới đều có các tiêu chí khác nhau về điều kiện
cũng như thời điểm xác định tình trạng phá sản của một doanh nghiệp.
Việc xác định thời điểm doanh nghiệp lâm vào tình trạng phá sản có ý
nghĩa quan trọng vì nó xác định sự can thiệp của Nhà nước vào quá trình
phá sản sớm hay muộn, lập trường của Nhà nước nghiêng về bảo vệ lợi ích
của ai nhiều hơn: chủ nợ hay con nợ [32].
Nghiên cứu pháp luật nhiều nước cho thấy, hiện nay có hai loại tiêu chí
để xác định thời điểm doanh nghiệp lâm vào tình trạng phá sản: tiêu chí về
định lượng và tiêu chí về định tính. Kinh nghiệm của một số nước khi xây
dựng khái niệm phá sản theo trường phái định lượng, thường có quy định về
số nợ cụ thể, về thời hạn chậm thanh tốn nợ từ phía doanh nghiệp mắc nợ

sau khi chủ nợ có u cầu địi nợ. Ví dụ: Điều 6 Luật Phá sản của Liên bang
Nga quy định số nợ không thấp hơn 100.000 rúp với chủ nợ là pháp nhân và
10.000 rúp với chủ nợ là cá nhân. Theo Luật Cơng ty của Úc thì chủ nợ có thể
u cầu Tịa án ra quyết định bắt đầu thủ tục thanh tốn tài sản của một cơng ty
vì lý do “vỡ nợ” nếu Cơng ty đó có một khoản nợ đến hạn ít nhất là 2.000 AUD
và Cơng ty không chứng minh được khả năng trả khoản nợ đến hạn đó [14];
Luật phá sản của Singapore thì quy định con nợ sẽ bị áp dụng thủ tục phá sản

8


khi khơng trả được số nợ đến hạn ít nhất là 5.000 đô la Singapore; ở Mỹ, số
tiền này là không dưới 10.000 USD. Đối với pháp luật Việt Nam, các nhà lập
pháp ở các thời kỳ lịch sử khác nhau cũng có cùng một quan điểm về tình trạng
phá sản như nhiều nước trên thế giới. Bộ luật thương mại Sài Gòn năm 1972 đã
quy định tại Điều 864: “Thương gia ngưng trả nợ có thể, đương nhiên hoặc
theo đơn xin của trái chủ, bị Tòa tuyên án khánh tận”[41]. Trong Luật Phá
sản doanh nghiệp Việt Nam năm 1993, Điều 2 quy định: “Doanh nghiệp lâm
vào tình trạng phá sản là doanh nghiệp gặp khó khăn hoặc bị thua lỗ trong
hoạt động kinh doanh sau khi đã áp dụng các biện pháp tài chính cần thiết
mà vẫn mất khả năng thanh toán nợ đến hạn”. Như vậy, khái niệm tình trạng
phá sản đã được xây dựng trên cơ sở kết hợp giữa hai tiêu chí định lượng và
tiêu chí định tính. Tính định lượng thể hiện ở quy định về việc chủ nợ có
quyền nộp đơn yêu cầu tuyên bố phá sản nếu con nợ không trả nợ sau thời
hạn 30 ngày kể từ ngày đòi nợ, quy định về thời hạn 3 tháng nợ lương liên
tiếp với người lao động. Tính định tính cịn thể hiện ở quy định về những tài
liệu cần thiết mà con nợ phải gửi cho Tòa án sau khi Tòa án thụ lý đơn yêu
cầu giải quyết tuyên bố phá sản để Tòa án đánh giá tổng số nợ và tổng tài sản
của con nợ như danh sách chủ nợ kèm theo số nợ, báo cáo về tình trạng tài
chính, tài sản và khả năng thanh toán nợ của doanh nghiệp mắc nợ... Khái

niệm phá sản trong Luật Phá sản doanh nghiệp năm 1993 cịn gắn với lý do
khó khăn, thua lỗ trong hoạt động kinh doanh hoặc lý do bất khả kháng. Với
việc đưa ra khái niệm doanh nghiệp lâm vào tình trạng phá sản như vậy đã
gây khơng ít khó khăn cho các chủ nợ trong việc chứng minh tình trạng thua
lỗ trong hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp mắc nợ. Vì chủ nợ chỉ có thể
chứng minh là con nợ đã chậm thực hiện nghĩa vụ thanh toán nợ, cịn vì sao
con nợ chậm thanh tốn thì chủ nợ có thể khơng biết mà cũng khơng cần phải
biết. Những thơng tin này thuộc phạm vi bí mật kinh doanh của doanh nghiệp
mắc nợ và chỉ có thể xác định trên cơ sở sổ sách kế toán của doanh nghiệp.
Điều này hoàn toàn ngoài khả năng của chủ nợ.

9


Luật Phá sản năm 2004 quy định tại Điều 3: “Doanh nghiệp lâm vào
tình trạng phá sản là doanh nghiệp khơng có khả năng thanh tốn được các
khoản nợ đến hạn khi chủ nợ có yêu cầu”. Như vậy, để bị xem là lâm vào tình
trạng phá sản, doanh nghiệp phải đồng thời hội đủ hai điều kiện cơ bản: điều
kiện cần là mất khả năng thanh toán các khoản nợ đến hạn và điều kiện đủ là
khi chủ nợ chính thức có đơn u cầu thanh tốn khoản nợ đó, bất luận giá trị
khoản nợ đó là bao nhiêu. Tình trạng phá sản là tình trạng khơng có khả năng
thanh tốn được các khoản nợ đến hạn, do đó có thể dẫn tới một hệ quả rằng
bản án phá sản là bản án xác nhận một tình trạng đã có sẵn. Khi xét một
doanh nghiệp lâm vào tình trạng phá sản, pháp luật Việt Nam đã không xét
đến lý do khơng thanh tốn được các khoản nợ đến hạn; khơng xét đến thời
hạn q hạn thanh tốn là bao lâu; khơng u cầu giá trị khoản nợ khơng có
khả năng thanh tốn là bao nhiêu; khơng u cầu có bao nhiêu chủ nợ; mà chỉ
cần doanh nghiệp đó có khoản nợ đến hạn phải thanh tốn; có việc chủ nợ u
cầu thanh tốn khoản nợ đó nhưng lại khơng có khả năng thanh tốn được;
thậm chí doanh nghiệp có văn bản xin khất nợ nhưng chủ nợ không đồng ý

hoặc không trả lời. Với khái niệm như quy định tại Điều 3 Luật Phá sản năm
2004 của Việt Nam thì khái niệm “tình trạng phá sản” dù hồn thiện hơn so
với Luật Phá sản doanh nghiệp năm 1993 nhưng vẫn cịn hạn chế ở tính thiếu
triệt để của nó. Khái niệm này đã không quy định rõ số nợ và thời gian quá
hạn không thực hiện nghĩa vụ thanh tốn của con nợ. Về hình thức, con nợ chỉ
cần mắc nợ số tiền là 1.000 đồng và quá hạn thanh tốn 01 ngày sau khi chủ
nợ có đơn u cầu thanh tốn khoản nợ đó thì có thể cũng bị xem là lâm vào
tình trạng phá sản. Hệ quả dẫn tới sự lạm dụng quyền nộp đơn yêu mở thủ tục
phá sản từ phía các chủ nợ. Thuật ngữ “các khoản nợ” nêu trong Điều 3 Luật
Phá sản năm 2004 nếu hiểu theo quy định tại Điều 37 Luật này thì đó là các
nghĩa vụ tài sản của doanh nghiệp hình thành từ các hợp đồng dân sự, thương

10


mại và lao động. Còn các khoản nợ thuế, các nghĩa vụ tài sản khác như nghĩa
vụ bồi thường thiệt hại ngồi hợp đồng, nghĩa vụ thanh tốn các khoản phạt
hành chính... của doanh nghiệp khơng được đề cập đến.
1.2. THỦ TỤC THANH LÝ TÀI SẢN PHÁ SẢN

Bản chất của thủ tục thanh lý là việc Tòa án ra quyết định chấm dứt
hoạt động của con nợ và nhân cơ hội đó mà thu hồi tài sản cịn lại của con nợ,
bán đi và chia cho các chủ nợ theo một thứ tự ưu tiên nhất định. Như vậy, thủ
tục thanh lý liên quan đến ba hoạt động: thu hồi tài sản, bán đấu giá tài sản và
thanh toán tiền cho các chủ nợ [19, tr.38].
1.2.1. Thu hồi tài sản phá sản
Bắt đầu thủ tục thanh lý tài sản phá sản, chủ thể đảm nhận nhiệm vụ
này sẽ phải có nghĩa vụ thông báo cho các chủ nợ, rồi tiến hành kê biên tài
sản để thu hồi tài sản phá sản. Việc xác định cụ thể tài sản phá sản góp phần
làm căn cứ xác định một doanh nghiệp lâm vào tình trạng phá sản đã đến mức

có thể tun phá sản ngay hay còn cần áp dụng thủ tục pháp lý khác đồng thời
nó xác định việc áp dụng các biện pháp bảo tồn, quản lý tài sản có lợi nhất
cho chủ nợ và doanh nghiệp mắc nợ. Tài sản phá sản bao gồm tài sản có và tài
sản nợ của doanh nghiệp (tài sản phát sinh trong quá trình doanh nghiệp thực
hiện thủ tục phục hồi hoạt động kinh doanh; tài sản phát sinh trong giai đoạn
thanh lý tài sản; tài sản thu hồi được từ các giao dịch vô hiệu do doanh nghiệp
thực hiện trong khoảng thời gian nhất định trước ngày Tòa án thụ lý đơn yêu
cầu mở thủ tục phá sản). Với mỗi quốc gia khác nhau thì nguyên tắc và cách
thức để xác định khối tài sản phá sản lại mang những nét riêng biệt.
Pháp luật về phá sản của Cộng hòa Liên bang Nga đã quy định về việc
định giá khối tài sản phá sản như sau:
“1. Tất cả các tài sản (phần có) của người mắc nợ thể hiện trong bảng
cân đối kế toán hoặc các tài liệu kế toán thay thế là cơ sở để xác định tài sản

11


phá sản. Trong tài sản phá sản còn bao gồm các đối tượng thuộc lĩnh vực
công cộng và xã hội nằm trong bảng cân đối của người mắc nợ, trừ quỹ nhà
ở, các trường mẫu giáo và các cơng trình sản xuất và hạ tầng quan trọng đối
với đời sống của khu vực, cần được đưa vào bảng cân đối của các cơ quan tự
quản ở địa phương hoặc cơ quan quyền lực nhà nước hữu quan, nếu pháp
luật của Liên bang Nga khơng có quy định khác;
2. Trong q trình thanh lý tài sản, nhân viên thanh lý tài sản, với sự giúp
đỡ của các giám định viên được trưng cầu, tiến hành kiểm kê và định giá tài sản
(phần có) của người mắc nợ và nghĩa vụ (phần nợ) của người mắc nợ...;
3. Việc định giá tài sản (phần có) của người mắc nợ cấu thành tài sản
phá sản được tiến hành theo trình tự do pháp luật Liên bang Nga quy định.
4. Tài sản phá sản không bao gồm tài sản (phần có) là vật bảo đảm.
5. Tài sản phá sản không bao gồm tài sản không thuộc quyền sở hữu của

người mắc nợ, trong đó có tài sản do người mắc nợ thuê; tài sản mà người mắc
nợ có trách nhiệm bảo quản; tài sản riêng của công nhân viên doanh nghiệp
mắc nợ, trừ tài sản mà theo quy định của pháp luật hoặc điều lệ doanh nghiệp
có thể được thu hồi để thực hiện nghĩa vụ của người mắc nợ” [26, tr. 25].
Theo đó, tài sản phá sản là tài sản của người mắc nợ mà có thể bị thu
hồi trong q trình thanh lý tài sản. Trong pháp luật về phá sản của Nhật Bản
thì tài sản phá sản gồm tất cả tài sản còn lại của con nợ. Điều 6 Luật Phá sản
của Nhật Bản quy định: “Bất kỳ tài sản nào và tất cả những tài sản do bên bị
phá sản giữ tại thời điểm tuyên bố phá sản đều thuộc tài sản phá sản”, nhưng
lại có quy định đặc biệt ở chỗ: Những tài sản nào ở ngoài phạm vi lãnh thổ
Nhật Bản không được coi là một bộ phận của khối tài sản phá sản vì họ quan
niệm rằng tài sản này khó có khả năng giám sát, đánh giá, thu hồi. Đồng thời
quan niệm rằng tài sản con nợ có được trong giai đoạn giữa thời điểm nộp
đơn yêu cầu tuyên bố phá sản đối với con nợ và ngày ban hành quyết định

12


giải quyết đơn thuộc tài sản phá sản, còn tài sản con nợ có được sau khi bắt
đầu vụ kiện thì được miễn trừ khỏi tài sản phá sản. Những tài sản mà người
được ủy thác thu hồi được thông qua quyền phủ nhận cũng thuộc về khối tài
sản phá sản. Tài sản cầm cố cũng là tài sản phá sản [25].
Với Pháp luật Hoa Kỳ lại ghi nhận: Tài sản phá sản là khối sản nghiệp
của doanh nghiệp, bao gồm: tất cả số tài sản của con nợ mà không được
miễn trừ tại thời điểm bắt đầu vụ phá sản đó; tài sản cịn bao gồm những tài
sản mà con nợ có được trong vịng 180 ngày sau khi vụ án bắt đầu bằng việc
thừa kế những lợi ích từ chính sách bảo hiểm và bất kỳ một lợi ích nào đối
với tài sản có được sau khi vụ án bắt đầu và những tài sản thu hồi được trong
các trường hợp quy định xiết nợ; tài sản có được từ những giao dịch ưu tiên
trả nợ bị vô hiệu [42].

Xác định phạm vi tài sản phá sản để từ đó tiến hành thu hồi tài sản phá
sản để bắt đầu thủ tục thanh lý là quan trọng và cần thiết. Tài sản phá sản là
những tài sản nợ và tài sản có của doanh nghiệp. Tài sản nợ gồm những nghĩa
vụ về tài sản của doanh nghiệp với các chủ nợ khác trong quá trình giải quyết
phá sản phát sinh trong các giao dịch của doanh nghiệp với khách hàng, với
nhà nước, với người lao động... Tài sản có của doanh nghiệp gồm tài sản hiện
có của doanh nghiệp tại thời điểm Tòa án thụ lý đơn yêu cầu mở thủ tục phá
sản (tài sản nằm rải rác ở nhiều phạm vi lãnh thổ khác nhau); các tài sản mà
doanh nghiệp sẽ có do việc thực hiện giao dịch xác lập trong q trình Tịa án
tiến hành các thủ tục phá sản doanh nghiệp; các tài sản là vật bảo đảm các
khoản nợ của doanh nghiệp; tài sản dân sự của chủ doanh nghiệp tư nhân
hoặc thành viên hợp danh của Công ty hợp danh. Tài sản phá sản của doanh
nghiệp có thể ở các dạng khác nhau như: tài sản hữu hình thuộc sở hữu của
doanh nghiệp; các khoản nợ của các chủ thể khác mà doanh nghiệp phải thu
hồi; các quyền về tài sản, phần sở hữu trong khối tài sản chung, các khoản

13


đầu tư, hợp tác liên doanh, liên kết với tổ chức, cá nhân khác. Việc thu hồi tài
sản phá sản là một nhiệm vụ quan trọng và có ý nghĩa lớn trong q trình
thanh lý tài sản phá sản. Thơng thường, việc thu hồi tài sản thuộc về một cơ
quan (Tổ quản lý, thanh lý tài sản). Việc thu hồi này chỉ diễn ra sau khi có
quyết định áp dụng thủ tục thanh lý đối với doanh nghiệp. Bên cạnh việc thu
hồi tài sản phá sản, pháp luật còn xác định việc thu hồi các tài liệu, sổ sách kế
toán và con dấu của doanh nghiệp lâm vào tình trạng phá sản. Khi phát hiện
tài sản của doanh nghiệp lâm vào tình trạng phá sản bị áp dụng thủ tục thanh
lý tài sản đã bán hoặc chuyển giao bất hợp pháp trong khi thực hiện các giao
dịch bị coi là vơ hiệu thì Tổ quan lý, thanh lý tài sản phải đề nghị Thẩm phán
phụ trách vụ việc ra quyết định thu hồi lại.

1.2.2. Xử lý tài sản phá sản
Xử lý tài sản phá sản là việc bán tài sản phá sản sau khi hoàn tất việc
thu hồi tài sản phá sản của doanh nghiệp. Việc bán tài sản của doanh nghiệp
mắc nợ phải tuân theo những thủ tục chặt chẽ để tránh rơi vào tình trạng bán
rẻ, gây thiệt hại cho các chủ nợ. Để đảm bảo thực hiện tốt mục tiêu này,
pháp luật phá sản quy định chặt chẽ về trình độ chun mơn, về vốn, về thủ
tục cấp giấy phép hoạt động cũng như về nguyên tắc trả thù lao cho các
thành viên tham gia việc quản lý, thanh lý tài sản. Xử lý tài sản phá sản là
một thủ tục xử lý nợ mang tính chất tập thể cao, khơng mang tính cá nhân,
riêng lẻ, thể hiện: trong khi giải quyết phá sản, tất cả các chủ nợ đều có
quyền tham gia vào q trình địi nợ và thanh toán nợ, cho dù việc đệ đơn
lên Tòa yêu cầu áp dụng thủ tục phá sản với doanh nghiệp lâm vào tình
trạng phá sản là do một cá nhân tiến hành. Nhưng sau khi có quyết định mở
thủ tục phá sản của Tịa án thì các chủ nợ khác đều có quyền gửi giấy địi nợ
đến Tịa án theo một thời hạn nhất định, dù là nợ đến hạn hay chưa và giấy
tờ chứng minh khoản nợ đó. Nếu chủ nợ khơng gửi các giấy tờ đó thì coi

14


như đã từ bỏ quyền địi nợ của mình. Việc xử lý tài sản phá sản cũng theo
một thủ tục tư pháp nhất định. Kể từ khi có quyết định mở thủ tục phá sản
của Tòa án, các chủ nợ khơng được đơn lẻ đi địi nợ mà cùng hợp nhất lại
thành một thiết chế, đó là Hội nghị chủ nợ. Việc thanh lý tài sản phá sản để
thanh toán cho các chủ nợ phải được tiến hành tập thể để bảo đảm quyền lợi
công bằng cho các chủ nợ. Công bằng thể hiện ở một thứ tự ưu tiên thanh
tốn giữa các chủ nợ. Đảm bảo thơng tin đến được với chủ nợ là như nhau;
các chủ nợ trong những điều kiện như nhau thì được hưởng quyền lợi như
nhau. Một chủ nợ có bảo đảm phải được giải quyết quyền lợi như những chủ
nợ có bảo đảm khác. Một chủ nợ khơng có bảo đảm cũng phải được giải

quyết quyền lợi như các chủ nợ khơng có bảo đảm khác [24, tr.6].
1.2.3. Thanh toán cho các chủ nợ
Đây là bước cuối cùng của thủ tục thanh lý tài sản phá sản. Thực chất
của việc giải quyết phá sản là việc xử lý mối quan hệ về lợi ích tài sản giữa
các chủ nợ với con nợ. Khi con nợ lâm vào tình trạng phá sản đồng nghĩa
với việc món nợ phải trả nhiều hơn khả năng thanh tốn nợ của doanh
nghiệp. Trong hoàn cảnh như vậy, việc chủ nợ nào được ưu tiên thanh toán
trước, chủ nợ nào phải xếp hàng sau là vấn đề mà pháp luật phá sản nước
nào cũng phải quan tâm giải quyết. Các chủ nợ ln ln có mối quan tâm
đặc biệt về vấn đề này vì thứ tự đó ảnh hưởng rất lớn đến lợi ích chính
đáng của họ. Về cơ bản, thứ tự thanh toán từ tài sản phá sản của con nợ
được quy định như sau:
- Các chủ nợ được ưu tiên trên hết. Nhóm này gồm có chủ nợ có bảo
đảm là quan trọng nhất và do đó, được ưu tiên nhất trong quá trình phân chia
tài sản. Theo thơng lệ, các chủ nợ có bảo đảm được thanh tốn đầy đủ khoản
tiền mà doanh nghiệp phá sản cịn thiếu. Trong trường hợp giá trị tài sản còn
lại của doanh nghiệp không đủ để chi trả hết các khoản nợ của các chủ nợ có
bảo đảm thì số tài sản này sẽ được chia cho các chủ nợ có đảm bảo theo tỷ lệ

15


giữa khoản nợ của họ và tổng số tiền mà doanh nghiệp phá sản nợ các chủ nợ
có đảm bảo;
- Các chủ nợ được ưu tiên khác bao gồm tổ chức và cá nhân được
hưởng các chi phí giải quyết phá sản; thuế, tiền công, tiền lương cho người
lao động và các chi phí khác;
- Các chủ nợ được thanh tốn theo tỷ lệ. Thơng thường, nhóm chủ nợ
này bao gồm các chủ nợ khơng có đảm bảo của doanh nghiệp phá sản;
- Các chủ nợ được trả chậm, bao gồm người cho vay có thứ tự thanh

tốn sau cùng trong một hợp đồng vay hợp vốn (syndicated loan);
- Cổ đông của công ty cổ phần bị phá sản;
Luật phá sản ở một số nước, trong đó có Việt Nam có xu hướng ưu tiên
bảo vệ chủ nợ là người lao động. Thể hiện ở chỗ pháp luật phá sản đã xếp
người lao động vào hàng ưu tiên đứng trên các loại chủ nợ thông thường
khác, kể cả chủ nợ là Nhà nước. Đối với pháp luật ở các nước này, thứ tự về
việc phân chia giá trị tài sản còn lại của doanh nghiệp bị phá sản như sau:
- Các khoản lệ phí, các chi phí theo quy định của pháp luật cho việc
giải quyết phá sản;
- Các khoản nợ lương, trợ cấp thôi việc, bảo hiểm xã hội theo quy định
của pháp luật và các quyền lợi khác theo thỏa ước lao động tập thể và hợp
đồng lao động đã ký kết;
- Các khoản nợ thuế;
- Các khoản nợ cho các chủ nợ trong danh sách chủ nợ.
Dù có sự sắp xếp theo thứ tự ưu tiên thanh tốn khác nhau nhưng việc
thanh tốn ở các nước ln được thực hiện theo nguyên tắc thanh toán hết cho
đối tượng này, nếu cịn thừa thì mới thanh tốn cho đối tượng kế tiếp. Nếu
trong cùng loại đối tượng mà tài sản của doanh nghiệp phá sản khơng đủ
thanh tốn thì thực hiện việc chi trả theo tỷ lệ tương ứng [19, tr.58-60].

16


1.3. MỐI QUAN HỆ GIỮA THỦ TỤC THANH LÝ TÀI SẢN VỚI CÁC THỦ
TỤC KHÁC TRONG THỦ TỤC GIẢI QUYẾT PHÁ SẢN

Pháp luật phá sản đã có sự đa dạng hóa các loại thủ tục áp dụng đối với
doanh nghiệp lâm vào tình trạng phá sản, bao gồm: thủ tục phục hồi hoạt
động kinh doanh; thủ tục thanh lý tài sản; thủ tục tuyên bố phá sản. Sau khi
thụ lý đơn yêu cầu và ra quyết định mở thủ tục phá sản, Tịa án sẽ xem xét,

phân tích tình trạng tài chính và khả năng phục hồi hoạt động của doanh
nghiệp để quyết định áp dụng thủ tục nào cho phù hợp với tình hình cụ thể
của doanh nghiệp. Đối với những doanh nghiệp hoạt động kinh doanh bị thua
lỗ đã được Nhà nước áp dụng biện pháp đặc biệt để phục hồi nhưng vẫn
không phục hồi được và không thanh toán được các khoản nợ đến hạn khi chủ
nợ có u cầu thì Tịa án ra quyết định áp dụng ngay thủ tục thanh lý tài sản
mà không cần phải triệu tập Hội nghị chủ nợ để xem xét áp dụng thủ tục phục
hồi (Điều 78 Luật Phá sản năm 2004). Trong trường hợp đặc biệt, sau khi mở
thủ tục phá sản mà Tòa án xác định được rằng, doanh nghiệp khơng cịn tài
sản để nộp tiền tạm ứng phí phá sản hoặc tài sản cịn lại của doanh nghiệp
khơng đủ để thanh tốn phí phá sản thì Tịa án có thể tun bố phá sản ngay
mà khơng cần phải tiến hành bất cứ một thủ tục nào khác (Điều 87 Luật Phá
sản năm 2004). Căn cứ để Tòa án ra quyết định áp dụng thủ tục phục hồi là
nghị quyết của Hội nghị chủ nợ về việc Hội nghị chủ nợ đã đồng ý với các
giải pháp tổ chức lại hoạt động kinh doanh, kế hoạch thanh toán nợ cho các
chủ nợ mà doanh nghiệp đề xuất (khoản 1 Điều 68 Luật Phá sản năm 2004).
Thủ tục phục hồi chính thức được thực hiện nếu Hội nghị chủ nợ thông qua
phương án phục hồi hoạt động kinh doanh mà doanh nghiệp hoặc bất kỳ chủ
nợ, người nhận nghĩa vụ phục hồi đệ trình và phương án này đã được Thẩm
phán ra quyết định công nhận (Điều 71 và Điều 72 Luật Phá sản năm 2004).
Trong quá trình áp dụng thủ tục phục hồi, nếu doanh nghiệp thực hiện không

17


đúng hoặc không thực hiện được phương án phục hồi hoạt động kinh doanh
thì Tịa án cũng có thể quyết định chuyển từ thủ tục phục hồi sang áp dụng
thủ tục thanh lý tài sản (khoản 3 Điều 80 Luật Phá sản năm 2004). Ngoài ra,
thủ tục thanh lý tài sản của doanh nghiệp có thể được áp dụng trong trường
hợp Hội nghị chủ nợ không thành (Điều 79 Luật Phá sản năm 2004); hoặc

doanh nghiệp không xây dựng được phương án phục hồi hoạt động sản xuất,
kinh doanh (khoản 1 Điều 80 Luật Phá sản năm 2004); hoặc trong trường hợp
Hội nghị chủ nợ không thông qua phương án phục hồi hoạt động sản xuất,
kinh doanh của doanh nghiệp (khoản 2 Điều 80 Luật Phá sản năm 2004).
Theo truyền thống, tuyên bố doanh nghiệp phá sản là tiền đề pháp lý cho việc
thanh lý tài sản của doanh nghiệp. Có nghĩa là phải tuyên bố phá sản với
doanh nghiệp sau đó mới có lý do để thanh lý tài sản của doanh nghiệp –
chuyển hóa khối tài sản thành tiền và thực hiện việc phân chia số tiền thu
được theo thứ tự do luật định để bảo đảm sự công bằng. Luật Phá sản doanh
nghiệp năm 1993 đã đi theo truyền thống đó. Cịn Luật Phá sản năm 2004 lại
thừa nhận thủ tục thanh lý tài sản là thủ tục độc lập với thủ tục tuyên bố phá
sản. Thủ tục thanh lý tài sản của doanh nghiệp lâm vào tình trạng phá sản
trước sau đó mới tun bố doanh nghiệp đó bị phá sản. Thẩm phán ra quyết
định tuyên bố con nợ bị phá sản đồng thời với việc ra quyết định đình chỉ thủ
tục thanh lý tài sản (Điều 86 Luật Phá sản năm 2004). Như vậy, việc thanh lý
tài sản của con nợ mà thực chất là việc định đoạt tài sản trái với ý chí của con
nợ dựa trên cơ sở pháp lý nào? Trong quyết định mở thủ tục thanh lý quy định
tại Điều 81 Luật Phá sản năm 2004 chỉ nói về căn cứ của việc áp dụng thủ tục
thanh lý - nghĩa là khi nào Thẩm phán có thể áp dụng thủ tục này chứ khơng
nói đến lý do, cơ sở của việc Tịa án có thể định đoạt tài sản của một doanh
nghiệp đang tồn tại hợp pháp trái với ý muốn của nó. Điều này có thể hình
dung như trong lĩnh vực dân sự, người ta có thể tiến hành bán tài sản của bị

18


đơn trước rồi sau đó mới tuyên bản án xác định nghĩa vụ trả nợ của bị đơn
hay trong thủ tục giải thể doanh nghiệp thì người ta chỉ tiến hành thủ tục
thanh lý tài sản và thanh toán các khoản nợ của doanh nghiệp sau khi có quyết
định giải thể. Với trình tự như quy định trong Luật Phá sản năm 2004, dễ bị

lầm tưởng việc thanh lý tài sản của con nợ là nội dung quan trọng hơn việc
tuyên bố phá sản. Nhưng về mặt lý luận thì tuyên bố phá sản đối với con nợ là
một cách thức pháp lý thu hồi nợ của các chủ nợ. Các chủ nợ thu hồi nợ bằng
yêu cầu Tòa án tuyên bố phá sản với con nợ. Tuyên bố con nợ phá sản phải là
cái có trước. Với trình tự như vậy thì thủ tục giải quyết phá sản trở nên rườm
rà và bị kéo dài bởi vì có hai quyết định của Tòa án: quyết định mở thủ tục
thanh lý và quyết định tuyên bố phá sản. Cả hai quyết định này đều có thể bị
khiếu nại, kháng nghị và đòi hỏi thời gian giải quyết. Nếu coi thanh lý tài sản
phá sản chỉ là một nội dung của thủ tục tuyên bố phá sản, dựa trên quyết định
tuyên bố phá sản thì thủ tục phá sản sẽ gọn nhẹ và hợp logic hơn. Thanh lý tài
sản có thể có hoặc có thể khơng nhưng tun bố phá sản là một trong những
mục tiêu chính của thủ tục phá sản (khi doanh nghiệp không thể phục hồi).
1.4. LƢỢC SỬ PHÁT TRIỂN CỦA QUY ĐỊNH VỀ THỦ TỤC THANH LÝ
TÀI SẢN PHÁ SẢN

Trước hết phải khẳng định rằng, phá sản ra đời và tồn tại trong những
điều kiện kinh tế - xã hội nhất định. Chỉ khi phá sản trở thành hiện tượng bình
thường, phổ biến thì pháp luật mới điều chỉnh tới. Và chính điều kiện của một
nền kinh tế thị trường với những đặc trưng của nó đã tạo ra tính phổ biến của
phá sản. Nền kinh tế thị trường công nhận quyền tự do kinh doanh của mỗi
cơng dân và coi đó là một trong số các quyền cơ bản của công dân. Nội dung
cơ bản nhất của quyền này là quyền tự do cạnh tranh của các chủ thể kinh
doanh (trong khuôn khổ pháp luật) nhằm giành dật thị trường, khách hàng
hướng tới lợi nhuận cho bản thân trong cuộc cạnh tranh khốc liệt.

19


Ở châu Âu, khi nói đến phá sản doanh nghiệp là người ta thường dùng
từ “Bankrupcy” hoặc “Banqueroute”. Hai danh từ này bắt nguồn từ chữ

“Banca Rotta” của La Mã có nghĩa là “chiếc ghế bị gãy”. Thời đó, các thương
gia của một thành phố thường họp nhau lại và người nào không trả được nợ
thường bị bắt làm nô lệ và mất luôn quyền tham gia đại hội thương gia và do
đó, chiếc ghế ngồi của người đó bị đem ra khỏi hội trường. Do đó, ở La Mã
thời đó có nhiều con nợ thấy rằng nếu khơng trả được nợ thì “chuồn là hơn”,
nên họ thường bỏ trốn. Để ổn định trật tự xã hội, Nhà nước La Mã phải đứng
ra cưỡng chế tài sản của con nợ để trả cho chủ nợ. Cách làm này cũng thích
hợp đối với trường hợp con nợ chỉ mắc nợ một người. Nhưng khi cùng một
lúc con nợ phải trả cho nhiều chủ nợ thì rất dễ xảy ra tranh chấp. Bởi thế,
người ta thấy rằng, nếu để các chủ nợ đều được đảm bảo trả nợ một cách
công bằng, hợp lý, tốt nhất là tòa án địa phương (nơi con nợ cư trú) đứng ra
quản lý số tài sản, rồi phân chia tài sản này cho các chủ nợ tùy theo vốn và
lãi của mỗi người.
Sau đó, vào thời kỳ Trung cổ, các quốc gia châu Âu cũng ban hành
Luật Phá sản. Luật Phá sản đầu tiên của Anh do vua Henry VIII ký vào năm
1542. Đây là đạo luật chống lại cá nhân gây ra phá sản. Trong nhiều thế kỷ,
Luật Phá sản của Anh đã đưa nhiều con nợ vào tù, thậm chí “treo cổ”. Cịn
châu Âu lục địa có một thời kỳ dài chịu ảnh hưởng của Luật Phá sản Pháp
(Luật Napoleon). Năm 1905, Nam Tư ban hành “Luật cưỡng chế hòa giải phá
sản”. Theo luật này, giữa các chủ nợ và con nợ không đạt được sự hịa giải thì
được giải quyết bằng cách cưỡng chế. Đến năm 1980 lại ban hành Luật
“chỉnh đốn và đóng cửa tổ chức lao động liên kết” và đây là Luật Phá sản
hiện hành. Trong Luật Tố tụng dân sự của Liên Xơ ban hành năm 1923 có
điều nói về chế độ phá sản. Năm 1925, các quốc gia châu Âu cũng đã ban
hành nguyên tắc chung về luật không có khả năng thanh tốn nhưng cho đến
nay vẫn chưa có gì tiến bộ. Các câu lạc bộ kinh tế của EC hoặc giữa Mỹ và

20

Canada cũng chưa có khả năng đi đến dự thảo một luật phá sản chung. Do đó,
ngày nay, mỗi quốc gia đều ban hành một luật phá sản riêng để phù hợp hơn
với hoàn cảnh kinh tế - xã hội của nước mình, như Luật phá sản của Thụy
Điển hiện nay là luật được ban hành năm 1972, của Mỹ là từ năm 1978, của
Ba Lan là từ năm 1983, của Singapore là từ năm 1985, của Hungary và Trung
Quốc từ năm 1986. Đặc biệt là Anh đã ban hành 02 đạo luật liên quan đến phá
sản: Luật khơng có khả năng thanh tốn và Luật treo giị Giám đốc Cơng ty.
Ở Việt Nam, trước giải phóng đã có hai đạo luật điều chỉnh phá sản
được ban hành đó là, Luật phá sản trong Luật thương mại Trung phần tại
miền Trung ngày 02/6/1942 và Luật phá sản trong Luật thương mại miền
Nam Việt Nam năm 1972. Từ sau giải phóng miền Nam, Việt Nam đi theo
mơ hình kinh tế kế hoạch hóa tập trung, khơng khuyến khích cạnh tranh nên
khái niệm phá sản hầu như khơng có. Trong nền kinh tế kế hoạch hóa tập
trung, do kiểm sốt và định đoạt mọi nguồn lực sản xuất, Nhà nước trở thành
một xí nghiệp khổng lồ. Các đơn vị kinh doanh khơng có động lực để cạnh
tranh, sự tồn tại của chúng được duy trì theo ý chí của Nhà nước. Kinh tế bao
cấp không cần tới luật phá sản. Khi chuyển đổi nền kinh tế sang nền kinh tế
thị trường thì vấn đề phá sản và giải quyết phá sản mới được đặt ra. Cùng với
sự gia nhập của đầu tư nước ngoài, sự nới lỏng tự do kinh doanh cho tư nhân,
môi trường cạnh tranh tái xuất hiện và trở nên găy gắt nhanh chóng ngay trên
thị trường nội địa. Vai trò của nhà nước với tư cách là một chủ đầu tư chịu
trách nhiệm hữu hạn trong các doanh nghiệp nhà nước mới dần hiện rõ. Khi
tự do kinh doanh và cạnh tranh tái xuất hiện, nhu cầu điều tiết vỡ nợ các đơn
vị kinh doanh vốn thuộc quyền quản lý nhà nước mới trở nên cấp bách. Đáng
chú ý là nhu cầu điều chỉnh cấp bách bậc nhất của pháp luật phá sản trong các
quốc gia chuyển đổi chính là các doanh nghiệp nhà nước thua lỗ hàng loạt khi
bước vào cạnh tranh với một tư thế thiếu năng động so với khu vực kinh tế tư
nhân và tư bản nước ngồi. Ngày 30/12/1993, Quốc hội đã thơng qua Luật

21

Phá sản doanh nghiệp. Vào thời điểm ban hành đạo luật đầu tiên về phá sản
của Việt Nam, doanh nghiệp nhà nước là đối tượng được đặc biệt quan tâm
trong chính sách đổi mới. Bởi vậy, Luật Phá sản doanh nghiệp năm 1993
được thiết kế với trọng tâm đặt vào việc tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước.
Triết lý cơ bản của Luật Phá sản doanh nghiệp năm 1993 phản ánh tư tưởng
và chính sách kinh tế được du nhập từ kinh nghiệm của những nền kinh tế
chuyển đổi chứ chưa phải từ những nền kinh tế thị trường lâu đời. Hậu quả
của việc còn quá nhiều điểm bất hợp lý, Luật Phá sản doanh nghiệp năm 1993
đã không phát huy được tác dụng. Sự thay đổi và phát triển của kinh tế - xã
hội đòi hỏi phải sửa đổi hoặc ban hành một luật mới. Do vậy, ngày 15/6/2004,
Quốc hội khóa XI, kỳ họp thứ 5 đã thơng qua Luật Phá sản thay thế Luật phá
sản doanh nghiệp năm 1993 và có hiệu lực cho đến hiện nay.

22


Chƣơng 2
THANH LÝ TÀI SẢN PHÁ SẢN
THEO QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VIỆT NAM HIỆN HÀNH
2.1. ĐIỀU KIỆN RA QUYẾT ĐỊNH MỞ THỦ TỤC THANH LÝ TÀI SẢN
PHÁ SẢN

Hội nghị chủ nợ có vai trị hết sức quan trọng trong việc giúp doanh
nghiệp lâm vào tình trạng phá sản có thể phục hồi hoạt động sản xuất, kinh
doanh. Hội nghị chủ nợ thảo luận, xem xét, thông qua phương án, giải pháp tổ
chức lại hoạt động kinh doanh, khả năng và thời hạn thanh toán nợ trong doanh
nghiệp lâm vào tình trạng phá sản. Các trường hợp thanh lý tài sản được Luật
Phá sản năm 2004 quy định tại Điều 78 (trường hợp đặc biệt); Điều 79 (Hội

nghị chủ nợ khơng thành) và Điều 80 (sau khi có Nghị quyết Hội nghị chủ nợ
lần thứ nhất thông qua các giải pháp dự kiến tổ chức lại, kế hoạch thanh toán
nợ) nhưng doanh nghiệp khơng xây dựng được kế hoạch chính thức. Cụ thể:
2.1.1. Quyết định mở thủ tục thanh lý tài sản trong trƣờng hợp đặc biệt
Trường hợp doanh nghiệp hoạt động kinh doanh bị thua lỗ đã được Nhà
nước áp dụng biện pháp đặc biệt để phục hồi hoạt động kinh doanh, nhưng
vẫn không phục hồi được và không thanh toán được các khoản nợ đến hạn khi
chủ nợ có u cầu thì Tịa án ra quyết định mở thủ tục thanh lý tài sản của
doanh nghiệp mà không cần phải triệu tập Hội nghị chủ nợ để xem xét việc áp
dụng thủ tục phục hồi.
2.1.2. Quyết định mở thủ tục thanh lý tài sản khi Hội nghị chủ nợ
không thành
Thẩm phán ra quyết định mở thủ tục thanh lý tài sản khi Hội nghị chủ
nợ không thành trong những trường hợp sau:
- Chủ doanh nghiệp hoặc người đại diện hợp pháp của doanh nghiệp
không tham gia Hội nghị chủ nợ mà khơng có lý do chính đáng;

23