nghi thức tang lễ và thờ cúng của người Tày ở Trùng Khánh - Cao Bằng

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
KHOA LỊCH SỬ
---------------
TIỂU LUẬN GIỮA KỲ
MÔN: DÂN TỘC HỌC
VÀI NÉT VỀ NGHI THỨC TANG LỄ VÀ THỜ CÚNG
CỦA NGƯỜI TÀY Ở TRÙNG KHÁNH - CAO BẰNG
Người Tày ở huyện Trùng Khánh, tỉnh Cao Bằng chủ yếu sống
bằng nghề trồng lúa nước, bên cạnh đó trồng thêm hoa màu. Do
không có nghề phụ nên đời sống của cư dân ở đây còn nhiều khó
khăn. Họ sống trên nhà sàn làm bằng gỗ, bao gồm 3 tầng, tầng thứ
nhất dùng để nhốt trâu, bò, lợn, gà, vịt,…; tầng thứ hai dành cho
người ở; còn tầng thứ ba dùng để chứa thóc, ngô, khoai, sắn… sau
mỗi vụ thu hoạch. Ngôi nhà của người Tày ở đây thường rất rộng,
gồm nhiều gian, gian bếp thường được đặt ở gần cửa sau, còn bàn thờ
thì đặt ở gian chính giữa thẳng với cửa trước, bước vào nhà qua cửa
trước đầu tiên sẽ nhìn thấy bàn thờ. Người ta quan niệm rằng để bàn
thờ như thế sẽ đuổi được những hồn ma xấu xa không cho chúng vào
nhà làm hại mọi người.
1. Trình tự nghi thức tang lễ.
a. Đối với người chết là người già, người đã có gia đình:
Sau khi người chết tắt thở thì mọi người thân trong gia đình sẽ
khóc thật to để dân làng biết nhà mình có tang. Sau đó họ mang quần
áo mới ra mặc cho người chết, thường mặc 2 quần và 3 áo, sau đó
những con cháu trong nhà sẽ tháo hết những đồ trang sức đang đeo
trên người. Vì người ta quan niệm rằng các hồn ma sợ kim loại, nếu
đeo đồ trang sức kim loại hồn ma sẽ không dám về để nhận những đồ
thờ cúng của những người thân.
Đối với người chết tắt thở ở trong nhà thì thi thể của người chết
sẽ được mang ra trước bàn thờ, chân quay ra phía cửa chính, thể hiện

tư thế ra đi của người chết. Thi thể của người chết sẽ được phủ kín
bằng vải trắng. Sau đó sẽ nhờ một người trong làng đi mời thầy mo.
2
Khi thầy mo đến, thầy sẽ dựa vào ngày giờ mà người chết tắt
thở để xem lúc nào có thể phát tang. Nếu thầy mo nói có thể phát
tang ngay, thì tang lễ sẽ diễn ra ngay trong ngày hôm đó, còn nếu
không phát tang được ngay thì thầy sẽ nói lúc nào có thể. Nhiều khi
tang lễ phải để đến 20, 25 ngày sau mới có thể tiến hành. Trong
trường hợp này thì thi thể của người chết sẽ được đem vào quan tài
và phải mang đi chôn ngay sau đó, nhưng phải chôn một cách lặng lẽ
vào ban đêm và không được tiến hành bất kì một nghi thức gì. Vì
người ta quan niệm người chết mà chưa được làm tang lễ thì linh hồn
người chết sẽ không thể siêu thoát được, sang thế giới bên kia sẽ
không được họ hàng, tổ tiên tiếp nhận. Do đó, họ không tiến hành
nghi lễ vì sợ những oan hồn đang lưu lạc sẽ đến bắt nạt người chết, vì
lúc này linh hồn người chết đang phải lang thang không có nơi ở cụ
thể. Sau khi chôn cất người chết một cách bí mật như vậy, tất cả con
cháu trong gia đình sẽ trở về nhà và ngồi trước bàn thờ suốt đợi cho
đến ngày được phát tang.
Nghi thức tang lễ được bắt đầu bằng việc tất cả những người
thân trong gia đình sẽ nhìn mặt người chết lần cuối và sau đó các con
đẻ của người chế sẽ lần lượt từng người rửa mặt, chân, tay cho người
chết bằng nước lá bưởi, rồi đưa thi thể người chết vào quan tài theo
lệnh của thày mo. Quan tài thường được làm to, trước khi đưa thi thể
người chết vào quan tài, người ta dải một lớp tro bếp, đặt mấy tấm
ngói xuống để làm gối cho người chết, đặt thi thể người chết vào
cùng với quần áo, chăn màn, đồ dùng cá nhân sau đó đậy lại.
Tang lễ sẽ được diễn ra ít nhất là 3 ngày, tùy thuộc vào việc
chọn ngày chôn cất của thầy mo. Trong ngày đầu tiên tất cả con cháu
sẽ không được ăn uống, bước sang ngày thứ 2 sẽ được ăn nhưng chỉ

3
được ăn chay. Trong những ngày diễn ra tang lễ, tất cả con cái của
người chết sẽ phải ngồi bên cạnh quan tài cả ngày lẫn đêm, họ sẽ
khóc trong khi khóc họ kể lể về công lao của người chết, nỗi đau đớn
của mình… Trong ngày đầu tiên này thầy mo sẽ viết những lá bùa
treo xung quanh quan tài để bảo vệ linh hồn người chết. Đến đêm
bước sang ngày thứ hai người con trưởng sẽ cùng thầy mo ra bến
sông để lấy một bát nước mang về, nước đó sẽ được thầy mo dùng để
làm lễ rửa sạch mọi tội lỗi trước đây để người chết được ra đi thanh
thản. Trong khi những người thân phải túc trực bên quan tài thì
những người dân trong làng sẽ làm một cái nhà dài bằng khung cây
vàu dán giấy kín để khi mang quan tài người chết đi chôn thì sẽ đặt
lên quan tài tượng trưng cho hình ảnh ngôi nhà che nắng che mưa cho
người chết khi sang thế giới bên kia.
Trong mấy ngày diễn ra tang lễ, thầy mo sẽ làm việc liên tục,
họ vừa khấn, vừa đọc những lời cầu nguyện để người chết khi xuống
cõi âm thì sẽ gặp được những điều tốt lành và cầu xin linh hòn tổ tiên
hay bảo vệ linh hồn người chết.
Một ngày trước khi chôn cất, người con trưởng sẽ cùng thầy mo
đi đến địa điểm chôn cất để chọn nơi đào huyệt. Nơi chôn chất
thường là bãi đất rộng, cao, có hướng thông thoáng, mỗi dòng họ có
một bãi đất riêng và những người cùng hàng trong một họ sẽ được
chôn chất ngang hàng nhau.
Ngày và giờ được phép mang đi chôn cất sẽ do thầy mo định,
nhưng thường là vào buổi sáng sớm. Trước khi đưa quan tài đến nơi
chôn cất, tất cả mọi người thân sẽ ra đứng quay lưng về phía quan tài,
cầm một bát rượu hất qua trên vai. Việc làm này có nghĩa là thể hiện
sự li biệt mãi mãi giữa người chết đối với những người thân. Quan tài
4
sẽ do những người dân trong làng khiêng. Khi quan tài được nhấc lên

thì con cái của người chết sẽ quỳ xuống sát đất để mọi người khiêng
quan tài đi qua, sau đó lại đứng dậy chay ra đoạn tiếp theo để quỳ, cứ
như vậy cho đến hết đoạn đường trước nhà.
Mỗi một người con quỳ càng được nhiều lần sẽ càng nhận được
nhiều phúc đức do người chết để lại. Con trai trưởng sẽ cõng một
tảng đá to trên lưng dùng để đặt ở đầu mộ, con trai thứ cũng cõng
một bó đuốc cầm theo từ nhà đến nơi chôn cất, con gái thứ sẽ mang
theo những đồ dùng hàng ngày của người chết và cả những túi đựng
tiền âm vừa đi vừa dải suốt dọc đường đến nơi chôn cất. Còn một
người trong gia đình sẽ mang theo một con gà trống và một chai
rượu.
Đến nơi chôn cất, người ta dùng bó đuốc để khua chung quanh
huyệt chôn để xua đuổi những hồn ma lưu lạc đi, không cho những
hồn ma đó làm hại người chết. Vì người ta quan niệm rằng lửa có thể
đuổi được tà ma. Sau đó thầy mo sẽ cho con gà trống uống rượu và
ném con gà xuống huyệt chôn. Nếu con gà không gáy tức là người
chết đã ra đi thanh thản, nếu con gà gáy thì người chết vẫn còn nhiều
điều oan khuất và trăn trở. Tiếp đó đưa quan tài xuống huyệt và đắp
đất lên thành mộ.
Người ta dùng bó đuốc để đốt một đống lửa mang tất cả những
đồ dùng của người chết ra đốt, cả vòng hoa của những người đến
viếng và cả ngôi nhà làm bằng cây vầu. Người ta quan niệm đốt
những thứ này đi thì sang thế giới bên kia người chết sẽ nhận được
những đồ dùng đó. Sau đó mọi người sẽ cởi quần áo tang ra hơ qua
đống lửa rồi đi về.
5