Chính sách giao đất giao rừng và sinh kế bền vững cho cộng đồng các dân tộc thiểu số ở vùng núi tỉnh Thừa Thiên Huế

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRUNG TÂM NGHIÊN CỨU TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƢỜNG




NGUYỄN THỊ MỸ VÂN




CHÍNH SÁCH GIAO ĐẤT GIAO RỪNG
VÀ SINH KẾ BỀN VỮNG CHO CỘNG ĐỒNG
CÁC DÂN TỘC THIỂU SỐ Ở VÙNG NÚI
TỈNH THỪA THIÊN - HUẾ




LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC MÔI TRƢỜNG








HÀ NỘI - 2015

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRUNG TÂM NGHIÊN CỨU TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƢỜNG




NGUYỄN THỊ MỸ VÂN


CHÍNH SÁCH GIAO ĐẤT GIAO RỪNG
VÀ SINH KẾ BỀN VỮNG CHO CỘNG ĐỒNG
CÁC DÂN TỘC THIỂU SỐ Ở VÙNG NÚI
TỈNH THỪA THIÊN - HUẾ

Chuyên ngành: Môi trƣờng trong Phát triển bền vững
Mã số: Chƣơng trình đào tạo thí điểm



LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC MÔI TRƢỜNG


NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:
1. PGS.TS. Vũ Hào Quang
2. TS. Võ Thanh Sơn



HÀ NỘI - 2015

i


LỜI CAM ĐOAN



  















ii

LỜI CẢM ƠN




              

 ,        
 
, 

   
khoa 
 
T  
 

 












iii
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN i
LỜI CẢM ƠN ii
MỤC LỤC iii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT vi
DANH MỤC CÁC BẢNG vii
DANH MỤC CÁC HÌNH viii
MỞ ĐẦU 1
 1
 2
 3
 4
 4
 4
CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 6
1 6
  14
g 14
-  24
CHƢƠNG 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN, THỰC TIỄN VÀ PHƢƠNG PHÁP
NGHIÊN CỨU 28
 28
 28
 35
 38
 41
 41
 41
 45


iv
 46
2.2 47

 47
 48
 49
-  49
 50
CHƢƠNG 3. THỰC TRẠNG VIỆC THỰC THI CHÍNH SÁCH GIAO
ĐẤT GIAO RỪNG Ở HUYỆN A LƢỚI, TỈNH THỪA THIÊN - HUẾ 62
 62
 62
 63
3.1.3. S 65
 67
 69
 73
 74
 75
 79
CHƢƠNG 4. HIỆU QUẢ CỦA VIỆC THỰC THI CHÍNH SÁCH GIAO
ĐẤT GIAO RỪNG ĐỐI VỚI SINH KẾ CỦA NGƢỜI DÂN HUYỆN A LƢỚI,
TỈNH THỪA THIÊN - HUẾ 83
 83
 83
 87
 90
 94
 94
 96


v

 103
 103
 107
 110
 110
 112
CHƢƠNG 5. BÀN LUẬN CHUNG 118
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ 141
 141
 144
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN
QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 146
TÀI LIỆU THAM KHẢO 147
 147
 153
 155
PHỤ LỤC 160
 160
 164
 165
 168

2
  176

2
  183

2
  186

 195
 204


vi
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
ADB 
 
CBNRM  
CIFOR 
CRD 
CRES 
DFID 
DTTS 
FAO 
 
 
KHKT 
LSNG 
PRA 
PTBV 
PVBCT 
TLN 
UBND 
UNESCAP  

UNDP 
WB 

vii
DANH MỤC CÁC BẢNG
 43
 44
 54
 59

2
  60
 66
 66
 67
 74
  79

2
  81
  91
  97
 4.3.  100
 106
5.   107
 K
2
  131



viii

DANH MỤC CÁC HÌNH
 24
 40
Hnh 2.2. S  bn nghin  42
 48
 49
 50
  52
 52
 53
H 55
 56
 56
 64
 69
 70
 76
 84
 88
 90
 99
 101
 104
 108
 118
 127



1

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
, r
 

-



 n cho 
, , 


, 



,
t, 
, 



r       ,       
, , 
.


2
- 

,   (

 
 
: 

c           

, 
, , 


, 


     ,   
g  nay. V

, 
, 


2. Mục tiêu nghiên cứu
M  
 cDTTS 
- .



3

Mục tiêu cụ thể của luận án là:
 
- .
  ch 

, 
    cho

3. Đối tƣợng, khách thể và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu
  
cho  - .
Khách thể nghiên cứu
 
 - .
Phạm vi nghiên cứu
Về không gian: 
-  .

- KPahy 
                  
 Tà Ôi, Pa Cô, Cơ Tu và Kinh.
Về thời gian: 




4
Về học thuật: 
.

4. Câu hỏi nghiên cứu

-  
-   

- , 

- 
 ?
5. Giả thuyết nghiên cứu

- 
 
- 

-           
.
6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
Ý nghĩa khoa học của đề tài
, 
, 
Xã hội học môi trường 
. 


5



  , 

khoa h
Ý nghĩa thực tiễn của đề tài
kết hợp giữa phương pháp nghiên cứu định tính và định lượng
,   
. Hy 

, 
HQ



6
CHƯƠNG 1.
TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
Chủ đề về sử dụng và quản lý rừng không phải đến thời đại chúng ta mới được
đặt ra, mà đã có từ thời xa xưa và đã trải qua cả lịch sử lâu đời cùng với sự phát
triển của con người. Phần Tổng quan dưới đây của luận án sẽ điểm lại các nghiên
cứu trên thế giới với những giai đoạn chính trong diễn tiến lịch sử về quản lý rừng,
tìm hiểu những bài học rút ra từ kinh nghiệm trong lĩnh vực này của các quốc gia
khác nhau trên khắp các lục địa Châu Á, Châu Âu, Châu Phi và Châu Mỹ; sau đó
rà soát lại nghiên cứu trong nước về các chính sách quản lý rừng nói chung và về
GĐGR nói riêng ở Việt Nam, để qua đó thấy được những thành công và những hạn
chế trong quá trình thực thi chính sách này qua các thời kỳ.
1.1. Các công trình nghiên cứu trên thế giới về quản lý rừng
T

, 
kinh tế, xã hội, môi trường, văn hóa và tín ngưỡng, 



, tcác chính sách về quản lý rừng c
t

c


XVI [FAO, 2012].
XVII 
 bảo tồn rừng,
phát triển 


7
khoa học lâm nghiệp  khoa học quản lý rừng  [ 
FAO, 2012].
 
  

   .
 các nước thuộc địa mới
giành được độc lập - 
xem  
gia.   
 
 
XX


  Seeing Like a State
c

TanzaniaLiên bang NgaBrazil,
   - Trung Quốc     
các nước vùng nhiệt đới,  , 
,  



, cộng
đồng người dân bản địa [Scott, 1998].
, 
, 


8
từ trên xuống-down)       
 n
quản lý rừng vì sự phát
triển của cộng đồngrừng vì con người
, 
lâm nghiệp cộng đồnglâm nghiệp xã hội quản lý rừng có sự tham gia

           rừng vì nhà nước sang
rừng vì người dân [Hobley, 2007].
XX
ccc
Phi tập trung hóa 
sở hữu nhà nước 
sở hữu côngc
Phi, c
 [Helvetas, 2011]


nhau.
châu Âu
sở hữu tư 
, sở hữu công 
n
           

, 
 Treuhand Wald
sở hữu khác2.240 ha)

[ and Hirsch, 2010].


9
châu Phisở hữu công 
, 


    c            

- n
 [Romano and Reeb, 2006a].
châu Ásở hữu nhà nước
, 

hai  

[FAO, 2008].


các chính sách lâm nghiệp quốc gia
   
sự tham gia của cộng đồng


trao quyền sử dụng đất cho các cá nhân, hộ gia đình và các tổ
chức  et al.

 
c 
                
Phiet al., 2010]. 

Poffenberger, 1999].


10
, 



r et al., 2012].

sự xuống cấp
nghiêm trọng của tài nguyên rừngHelvetas [2011] , trong
10 

2000-2010, 




13 



 
  .  4 ,
31% 








 ha [Helvetas, 2011].


 et al., 2010]. 
 
quyền hưởng dụng đất rừng       ,   


, 

 , 




Pêru 
P
c


11
    ru          
, 
 
c[Taylor, 2006b].
Vênêzuêla 
c
nzu 
, nzula
 
n [Taylor, 2006a].
Trung Quốc,       



, 
, hình thức sở hữu tập thể 
 
[Romano and Reeb, 2006b].
Nêpal 


quản lý rừng dựa vào cộng
đồng, 

, 
           -    
,              
[Bhattarai et al., 2009].


12
, người dân miền núi 
 
những người ăn rừng [Michon et al., 2000]. 
           n   
Nam, 

,  
   Rambo [1995]; Li [1999 Yos [
.
 Rừng và lũ: Chìm đắm trong giả thuyết hay làm sáng
tỏ bằng thực tế
mối quan hệ giữa rừng và nước, 
,  
n

c




, FAO
 CIFOR, 2005].
rừng và

người nghèo : Tại sao rừng lại quan trọng
đối với hoạt động xóa đói giảm nghèo trên phạm vi toàn cầu?
uras, Malauy, Mzmbic, ,  
những khu vực có độ che phủ rừng cao cũng
là những nơi có tỷ lệ nghèo đói cao, nhưng lại có mật độ nghèo đói thấp
, 


13
           
              


et al., 2008].
, sinh kế bền vững cho người dân sự suy thoái
tài nguyên rừng 
, 



, 

, 

, 
, 
, 
 
 


, 


, 

ung
 
 am.


14
1.2. Các công trình nghiên cứu trong nƣớc về quản lý rừng và GĐGR
1.2.1. Các nghiên cứu về quản lý rừng và GĐGR ở Việt Nam nói chung


, 

 
đất đai thuộc sở hữu toàn dân, 
1993, 2003, 2013)
toàn bộ đất đai trên lãnh thổ Việt Nam, kể cả đất lâm nghiệp, đều
thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước thống nhất quản lý [ 1993, 2003,
2013].
, 2004)
2005) rừng tự nhiên, rừng trồng bằng vốn của Nhà
nước là tài sản thuộc sở hữu Nhà nước 

, 
 
Trước năm 1954: , 

   


Từ 1954-1975: , N

sở hữu của
toàn dânCác hầm mỏ, sông ngòi
và những rừng cây, đất hoang, tài nguyên khác mà pháp luật quy định là của Nhà
nước, đều thuộc quyền sở hữu của toàn dân


15


N
sử dụng và khai thác khoa học
phạm trù khoa
học, 
 


- , 
, 
               
b].
Từ 1976-1985: , 

L



, , 
b]. 
N


, 
 , 
 
Từ 1986-1992:  
 ban 
  