những bài văn theo chuẩn kiến thức kĩ năng ngữ văn 11

807
NH556B
M
NGOC THAM
(Co nhieu
CAU
HOI Md
va
GIAM TAI)
cum
theo
chuan
kien thiic
ki
nang v|-;^
Ngfl
van
NM3S>£>
ThS. PHAM
NGOC
THAM
l^hUHQ
6tti VttH
theo
thttttH Idek thUt
la
HUMg
NG0 VAN
11
(C6 NHIEU CAU
H6I

Md VA GIAM TAI NOI DUNG)
THt;
VIE^ TINHSINH
THUAN
NHA
XUAT BAN DAI
HQC
QUOC
GIA IlA Ndl
NHA
XUAT
BAN DAI HQC QUOC GIA HA NQI
16 Hang Chuoi
-
Hai Ba Trifng
-
Ha Npi
Dien
thoai:
Bien tap - Che ban: (04) 39714896
Hanh chinh: (04) 39714899; Tong bien tap: (04) 39714897
Fax: (04) 39714899
*
* *
Chiu track nhiem xudt
ban:
Gidm doc
-
Tong bi^n tap: PHAM THI TRAM
Bien tap: PHAN NGA

-
TUYET TRINH
CM
ban:
NHA SACH HONG AN
Trinh bay bia: VO THI THLTA
ThUc hien lien ket:
Nha sach HONG
AN
SACH LIEN KET
NhuTng
bai van
theo
chuan kien
thuTc
kT nang
NGlTVANll
IVla
s6':
2L-270DH2012
In
2.000
cuQ'n,
i<h6
16
x
24cm
tgii
CQng ti Co phSn VSn hoa van Lang - Tp. H6 Chi
Minh.

Giay phep xuat ban
s6':
1007-2012/CXB/08-166/OHQGHN,
ngay
24/8/2012.
Quyet
dinh
xuS't ban
s6':
254LK-XH/QD-NXBOHQGHN.
in
xong va nOp
iiiu
chl^u
quy IV nam
2012.
JSM nAi
AdiL
Quyen
sach
Nhitng bai van
theo
chudn kien thvCc ki nang
Ngtt
vdn 11
dUcfc
bien
soan
vdi nhflCng muc dich chinh sau day:
- Giiip

giao
vien c6
th§m
tai lieu de tham khao;
- Giiip phu huynh hoc sinh c6 them t^i li|u de kiem tra ket qua hoc tap
cua cdc em;
- Giiip hoc sinh c6 them bai tap dl xhn luyen, nang cao kien thiJc
l^m
tot hon cdc b^i ki^m tra tai Idp, cac bai thi hoc ki, b^i thi hoc sinh
gioi, thi tuyen sinh dai hoc, cao ding mon Ngfl" van.
Ngifdi
bien
soan
quyen
sach
nay da bien
soan
them cac cau hoi md cho
cdc de lam van va c6 chii y den van de giam tai noi dung
theo
dinh hiTdng
ra
dl thi cua Bp
Gido
due va Dao tao.
Mac du tac gia da hoc hoi, nghien cihi nhieu tai lieu dl bi6n
soan
nhiftig
quyen
sdch

nay kho tranh c6n nhOng thieu s6t. Do d6, tac gia rat
mong
don nhan nhflng y kien
d6ng
g6p ciia cac quy thay c6
giao,
cac bac
phu huynh hoc sinh va ban doc trong qua
trinh
sijf dung
sach.
Soan gia
ThS. PHAM
NGOC
THAM
3
A
A.
NGH| LUAN VAN HQC
Ph)iN 1
H5
XUAN
HUONG
f^^: Tam stf cua Ho Xu^n Hifdng
trong
Tu
Tinh
II.
BAI
LAM

Ho
Xuan Hucfng la mot tac gia thcf c6 ban s^c tuang do'i ro net. Ban s^c S'y
cang
duac
kh^ng dinh va bieu
hi§n
dudi
nhieu s^c thai qua mdi bai thcf.
Thcf
Ho
Xuan Huang giau tam trang, giau n6i niem tam sU. Neu thi ca la sif tif the
hi^n
d mute cao nhat cai toi truf
tinh
cua nha thcf, thi d Ho Xuan Hucfng dac
diem ban
chat
nay cua thcf
cang
dUcfc boc 16 n6i bat. Nhieu bai thcf ciia ba la sU
giai
bay tam
s\i.
Mot trong so do la thi pham Tu
tinh.
Dem
khuya
vang vdng
trong
canh

dSn,
Tra cdi
hSng
nhan
vdi
nudc
non.
M6 dau bai thcf, tac gia da neu len bo'i
canh
ciia mot khong gian
thdi
gian. GiOfa dem khuya thanh v^g, thap thoang hien len hinh dang mot
ngiibi
phu
nOr. Dufng trifdc khong gian bao la, rong 1dm ciia non
song.
Ho Xuan Hifcfng
doi
dien vdi sU v6 cung v6 tan cua khong gian, cung la doi dien vdi coi long sau
tham tham, u ua't tam sU, n6i niem cua chinh minh. That la kho tranh khoi cam
giac
ran ngap, thanh v^g, buon te, trong trai den nao long. Vdi tam trang c6
dan
chan
chudng, "Ba chiia tha Nom" da cam nhan kiep ngUcfi that la nho nhoi,
phu
du. Su
CO
dan da bam riet lay ba ngay ca liic dem khuya. No nhu con sau,
con mot gam nham, cin xe, due khoet tam hon ba khic'n ba buft

ruft,
dilng
ngoi
khong yen, ngay ca khi
nghe
tieng trong
cemh
cung tha'y ngot ngat, boi roi.
Khong the cuf mai "thu
chan
bo goi" ma tham thia c6 don, be bang, phu
ph^ng mai
duac!
Ba da tim ra mot giai phap tam
thdi:
"Muan rUcfu giai sau".
The
nhiftig
cay d^ng thay:
Chen
riigu
huang
dua say lai
tinh.
Gang
uong lai
cang
tinh.
Gang
muon quen thi nhflng ki iJc dau buon lai thi

nhau ua ve nhu muon "treu nguai" ngUdi nCf si tai hoa nay. Vong ddi luan
quin,
be tAc, sU
chan
chudng, tram ua't cua tam hon dang dang ngap trong
anh m^t u buon, bd moi run ray, "tha cuo'i mua" ciia Ho Xuan Huong. Ba dang
chd dgi
dilu
gi? NgUdi phu nU tai hoa, sic sao, thong minh bac nhait liic b^iy
gid
nhUng lai Ian dan v§ dudng
tinh
duyen, hai Ian
sang
ngang deu bi durt
ganh giOa dUdng n^y, luon khao khdt yeu duang, khat vong
tinh
yeu luon chdy
bong trong con ngUdi "B^ chiia tha Nom". "Kh^t vong
tinh
yeu"
khac
vdi "udc
vong
tinh
yeu". t/dc vong chi mdi la Udc mong, con khat vong thi da dat den
"dinh"
cua sU dam me
chay
bong, manh liet, rao rUc, "boi hoi trong ngUc tre",

khong c6
gidi
han. Khat vong soi sue ma
vfin
tinh
te, day nU
tinh.
The nhUng,
khon
nan thay, dau xdt thay, be b^ng thay cho Ho Xuan Hucfng khi:
5
Vdng
trdng
bong
xe
khuyet
chUa
trbn.
Dcfi
ngirdi
1^ han hep, thdi gian la
vinh
hkng, vu tru thi v6 tan
Banh
xe
thdi
gian nhU b6ng cau ben cijfa so ma con gdi thi c6
thi
Th6i gian
l&ng

le
troi,
tuoi xuan cung qua di ma
tinh
duyen vin khong tron ven, hanh phiic
vfin
19 l^ng. Hanh phiic giong nhu mot thuf qua ngot xa xoi, qua tam tay v9i cua niJ
SI,
no khien ba kh^c khoai, day duTt khong the niu keo. Vang trang tren cao
du9ng nhir cung soi thau nhuing run ray, thing thot, hoang hot trong long ba
khi
chanh long nghi ve than phan le loi, ham hiu cua minh. Giong dieu ngon
ngijr,
hinh anh cua cau tho giong
nhiT
mgt tieng nac nghen
ngao,
chua
xot,
thon
thiJc
den trao nirdc m^t, phai c^n
chat
moi den bat mau
ttfoi
mcti ngan
tieng
khoc
thinh
Icfi!

Thuf hoi, doc d§'n dSy ai ma khong xiic dong, thucfng x6t,
cdm
canh
thay cho Ho Xuan
Huang?
tif hoi phai
chang
"khach ma hong"
luon
gap
nhilu
n5i
tru§n
chuyen?
Phai
chang
"bac menh" \k 19i chung cho
nhufng
ngU9i phu
nuT
tai hoa khi
xifa?
6ng vua tha
tinh
Xuan Dieu cho rkng:
Hay di tre con noi cdi
ngon
cua keo
Hay di
tuoi

tre noi hd
tinh
yeu.
Vdi
Ho Xuan Hucmg, cam xiic da
tiT
chon dUcfc ngon ngOf rieng trong thcf cua hk.
Hau
sinh chiing ta nhin thay hk vi dai cf ch6:
suT
dung Tieng Viet mot
each
tai hoa
tinh
te, da phat huy cao do kha
nSng
bieu cam cua ngon ngOf dan toe (chfl Nom)
mpt
each
kh6o 16o tai
tinh
ma trUcrc do den ea sau nay it c6 ai
sanh
kip.
d
cau thcf thuT ba, mam mong phan khdng, vung len da bit dau dirac nhen
nhom khi hk trich dSn minh "noe
rifcfu
ao ao" giuTa dem khuya.
Hinh

anh von
di
danh cho may rau, den
nhiftig
nho si "dai litog ton vai" eon
ehua
dam thuf
chvJ
diftig
noi gi den phan gdi diu dang, thuy mi, doan trang, thudt tha noi
khue phong nhu Ho Xuan Hucfng.
"Tha chi tr^n ra khi trong tim ta
cupe
song
da tan day". "Con giun x6o mai
cung qukn". Tam trang bufc boi, bi de nen cung se bi bung no, cung giong nhu
trdi
b6ng bay qui
eSng
thi se "Bum!" Biifc tranh thien nhien
dudi
ban tay tai
hoa, g6c nhin mdi la, mo ta bkng nhOfng tif rat "dat", hien len giong nhU mpt
con
song
Idn chuyen dpng manh me, khuay dap,
chao
dao manh liet. Cdi buon
khong
CO

da't
song
lau trong con ngifcfi c6 ban
tinh
vui nhon, lac quan, yeu ddi
nhu
Ho Xuan Huang. Su phan ua't cua thien nhien cung la sU
phSn
uat cua
tam trang "khong the
song
mai nhu vay
duac!".
Su
phSn
ua't,
tinh thin
da'u
tremh,
vung len, phan khang cung da noi
song
trong con ngudi ba. Cau tha
hao
sang,
khi phach, tdo bao, manh liet, duf dpi, mang mau sac "tu do chii
nghia, diem them mpt chiit "pho xd" nhu chinh con ngudi that cua ba. Con
ngudi
khi da trai qua biet bao dau ddn, kho nhue, nem du mpi dieu bi ai tran
th§' nhung khong vi th§' ma tam h6n chai san,
suTc

song
manh liet, niem lac
quan yeu ddi
vfin
am i chdy sue soi trong 15ng ba, chd
thdi
ea bung no:
Xi&n
ngang
mdt ddt, reu tiCng dam
Ddm
toac
chdn
mdy, dd mdy hon.
6
Bkng hai cku thcf tren, H6 Xufin Hircfng da pha ve nghi thuTc h^n lam, dao
mao trong van chuong liic bay gid. Cau thcf mang sdc thai tao bao, diJ dpi, pha
chut
chan
thanh, khong he giau diem khat vong
tinh
yeu ciia minh. Ba la mot
tieng thcf - c6 the n6i la sdm nhat cua mot ngUcfi phu nil da chu dong yeu va
d6i
quyen dUcfc yeu (O
thdi
phong kien nam quyen xUa, von khinh re phu
niir.
Ngu6i
ta quen nhin phu nCf

dudi
vai tro yeu duo'i, thu dong).
Khi
tU minh len gan, het minh chong dd, van dung li tri, nghi life de vifc minh
dilng
day. Ho Xuan Huomg lai chung xuong khi doi dien v6i chinh minh. Ba lai
ngao
ngan,
chap
nhan so phan trong can
phSn
uat
ciXc
diem. Ba lai bat len tieng
thd
dai ai oan "Mot minh minh lai thifcfng minh xot xa" trong can phong khong,
chiec
goi le loi mot minh. Cau tha bat lire, chufa day net thuomg than:
Ngdn
ndi
xudn
di
xudn
lai lai
Mdnh
tinh
san se ti con con!
Gipng thcf uat ilc,
hifn
tui cung "gop phan" tao them sir tii tung, bijfc boi, ngot

ngat
vofi
bao cay
ding,
chan
chiTcfng cua nOr si. The nhung,
cang
dau kho,
cang
be
tac,
CO
dan thi Ho Xuan Huong
cang
khao khat se chia, khao khat hanh phuc, khao
khat yeu va dUcfc yeu. Vin chb doi
tinh
yeu dich thiTc bang ca sir
trinh
bach
cua tarn
hon: cai ma khong mot sir tan pha, va dap nao cua thcri gian
cham
tdi dtfac.
Sir tir tin, ca
tinh
manh me,
suTc
song
manh liet dirdng nhir da ben re trong

tarn
hon ba.
Song
gio, bao tap
khac
nghiet cua dirdng d&i khong lam no lui tan
ma dudng nhir tiep them dong lire de no ra hoa, ket
trai,
tirai
tot them.
Tam sir cua ba cung la n5i long, tieng noi cua
ngirdi
phu niJ luc bay gicf. Ba
thau hieu noi niem tieng 16ng ciia chi em phu
nijf
tir xira va den ca bay gid.
Khao khat yeu duang, khao khat vuan len, khao khat
song
hanh phiic la mong
muon cua moi phu nOf. Mot nha tha
chan
chinh la phai di sau vao hien thUc de
nghe
tam hon cua
thdi
dai. Ho Xuan Huang da thirc hien dieu nay rait thanh
cong. De tai ve
cuoc
song,
than phan, khat vong ve dep cua ngUcri phu nU la

sdi
chi do xuyen suot trong hau het cac tac pham cua ba. Tieng noi, hanh dong
cua ba da gop phan mor dirdng cho phong trao giai phong phu nOf. Vdi tai nang
dpc
dao nhiT vay, khong phai ngiu nhien ma Hoang Trung Thong da viet:
Ai
then
thi cui ddu,
Ai
thich
thi
nghi
Idu.
"Ba chiia tha Nom" - Ho Xuan Huang da chiem mot vi tri quan trong tren
thi
dan Viet Nam va trong long ban doc yeu tha hom nay va mai mai vl sau.
Npi
dung
-
ngh?
thu^t
ciia
TIJC
tinh
(Ho Xuan Huang)
G0I Y LAM BAI
I.
HO XUAN Hl/dNG VA PHONG CACH NGHE
THU
AT

Ho
Xuan Huang (khong ro nam sinh, nam mat) que d lang Quynh D6i,
huy|n
Quynh Luu,
tinh
Ngh§
An. La mpt
nuT
si nhUng
cuoc
dcri
ba gap nhieu 60
le, ngang
trdi.
Ba
sdng tac ca tha chiir N6m va tha chuf Han.
7
Trong lich suf van hoc Viet Nam, Ho Xuan HUcfng
difcJc
xem la hi^n tUcmg
doc dao cua vSn hoc trung dai: nha tho phu nil viet ve phu nOT; tho ba la tho
trao phiing ma
truT
tinh,
dSc biet dam
tinh
dan toe tCr de tai, cam huTng, den
ngon
ngi?,
hinh tufcJng.

Ndi
bat trong
sang
tac thcr Nom cua Ho Xuan Hucfng la tieng noi
dong
cam
doi vdi ngudi phu
niif,
dong
thdi
de cao ve dep va khat
vong
cua ho. Vi vay, H6
Xuan Hurong tCmg
diXcJc
menh danh la
"B^
chua
thcf Nom".
II.
HOAN CANH RA DCfl CUA BAI THCf
Tu
tinh \k mot trong nhOfng bai tho nkm trong chum tho Tu tinh gom ba
bai
cua Ho Xuan Huong. B^i tho la sU don nen t\i n6i c6 don den tui nhuc cua
nOf
SI
trong dem khuya thanh v^ng.
III.
THE LOAI - NOI DUNG - NGHE THUAT - GlA TRI

1. The loai
Bai
tho Tu tinh dtroc
sang
tac
theo
the tho that ngon bat cu Di/dng luat. Bo
cue cua no bao gom: Hai cau de, hai cau thiTc, hai cau luan va hai cau ket.
2. Npi dung
- Hai cau de gidi thieu canh dem khuya vdi tieng trong canh tif xa vSng
v4ng don dap do ve. Trong
thdi
diem do, nha tho - nhan vat
trijf
tinh
lai dang
mot minh tro
troi
giiJfa dem khuya. Hai cau d§ chi vdi 14 chtf ng^n gon nhiAig
da
diln
ta sau s^c
tinh
canh c6 don cua
niJT
si trong dem khuya thanh vang.
- Tir nSi
CO
don, thao thufc khong biet bay to, tam
s\i

cimg ai, nhan vat
trCf
tinh
to ra chan chucfng va da tim den n/ou, mUOn rUOu dd giai sau. Nha tho muon chim
ngap
trong con say de quen di thiTc tai xot xa,
tiii
nhuc nhong that trd
treu:
Chen rixgu huang
diia
say lai tinh,
Vang trang
bong
xe khuyet chUa iron.
Con say roi cung qua di va khi
tinh
rUcfu, nhan vat trd
tinh
giat minh quay
ve
vdti
thqc tai va
cang
nhan ra n6i trong v^ng, bac boo ciia
tinh
d6i khi
cham
phai
"Vdng trang

bong
xe khuyet chUa iron". Khi
tinh
rifOu,
nhan vat
triJ
tinh
khong chi nhan ra than phan c6 don ma con nhan ra mot sU that ddng cay
hon:
tinh
duyen vin chUa tron ven nhung tuoi xanh da dan dan
troi
di.
- Til nbi am ufc duyen
tinh
19 dd, hai cau luan la noi buc doc, phan kh^ng
cua nhan vat
tril
tinh.
Hinh
anh
titag
dam reu "xien ngang mat dat" nhu treu
nguoi nha tho, bdi reu phong la bkng chufng cho sif v6
tinh
ciia
thdi
gian va n6
la
hi$n than cua sU tan pha. Buc doc vi tuoi xuan qua mau, ddi ngifdi ngdn

ngiii,
nho be, nha tho muon but phd, muon thoat khoi
tinh
canh hien tai.
Hinh
anh "Dam
toac
chan m&y dd mdy hon" the hien
thai
do ngang nganh,
phan khang, am uTc ciia nha tho.
- Nhitag phan khang cung khong
duoc,
nam thang cur the
troi
di, tuoi xuan
qua mau ma duyen
tinh
vSn
chua
duoc
vuong
trbn.
Ke chung
tinh
khong d§'n,
ngirdi
chung
tinh
thi ciJ

chcJ
doi moi mon, tuoi xuan tan phai
theo
nam thang.
8
Manh
tinh
quanh di qu^n lai vSn chi 1^ "san se ti con con". B6i v|iy, nhan vSt
triif
tinh
quay
sang
than thd cho than phan cua
minh:
Ngdn
nSi xudn di
xuan
lai lai,
Manh tinh san se ti con con.
Hai
cau ket cifc ta tam trang chua
chat,
buon tui ciia nhan vat trCr
tinh.
T6m lai, Tu tinh the hien tkm trang, thai do ciia nuf si Ho Xuan Hucfng:
viTa
dau
buon, c6 don,
viTa
phSn uat trUdc duyen phan;

cang
g^ng
gUOng
vUcm
len
lai
cang
rcfi
vao bi kich. Dkng sau n6i x6t xa, buon tui do la khat
vpng
song,
khat vong hanh phiic cua nC si noi rieng va
ngifcri
phu
nijf
trong xa hoi phong
kien
n6i chung.
3.
Ngh$
thugt
- Cdch dung tCr ngiir cua Ho Xuan Hucfng het
sure
gian di, gi^u
sure
bieu ckm,
tao bao nhutig lai rat
tinh
te. Vdi tai nghe sii dung tU ngOf, Ho Xuan Huong da
tao cho bai tho nhieu giong dieu vdi day du cac sac thai

tinh
cam: tui ho,
phien
mugn,
buc doc,
phan
khdng
vk cuoi cung la
chua
chat,
chdn
chudng.
- Nha tho con dung phep tieu doi: lay "cai hong nhan" dem doi vdi "nude
non"
that d^t va tao bao nhung lai rat phu hop nen da lam n6i bat duoc tam
trang
c6 don, chan chudng cua
minh.
- Dae biet, nghe thuat tang tien or cau cuo'i: Manh
tinh
- san se - ti - con -
con, da lam noi bat tam trang chua chdt, buon tui ciia chu the trU
tinh
trUdc
tinh
duyen
Ian dan.
Vdi
nghe thuat dac s6c do. Ho Xuan Huong da gop vao kho tang tho Nom Vi^t
Nam

mot tieng tho tao bao ma chan thanh,
mdri
la nhung lai het sUc gan
gtii.
4. Gia tri
Bai tho mang gia tri nhan dao sau sdc. Vdi viec giai b^y n5i co dcfn, buon
tui
ciia
minh,
nU si H6 Xuan Huong da noi len duoc
tinh
canh chua
chat
cua
muon
van phu
nuT
trong xa hoi phong kien. Do la xa hoi bat cong da lam cho
bao nhieu than phan "hong nhan" bi Id l^ng va dau kho.
Buon tui vdi
tinh
canh hien tai, nU si
luon
khao khat mot
cupe
song hanh
phiic,
mot
tinh
yeu lUa doi

tron
ven. Khdt vong ciia Ho Xuan Huong ve hanh
phiic
lUa doi cung chinh la khat vong cua ngudi phu nU trong xa hgi
liic
bay
gid.
Do la mot khat vong chinh dang va day
tinh
nhan van.
NGUY§N
KHUYEN
<DS: Con ngifcri Nguyin Khuyen qua bai thd Cau cd mua thu.
Qua van
thdy
ngitdi,
do 1^ yeu cau dat ra
ciia
de, cung la noi dung can phan
tieh
cua bai lam. O day la qua bai tho Cau cd mua thu, thay con
ngUdi
Nguyin
Khuyen
hi?n len trong bai tho nhu the
nao?
i
Cdu cd mua thu Ik bai tho ta
canh
(6 cau dau ta

canh
ao thu d lang que, 2
cau cuo'i ta
canh
cau ca), vay tim con ngudi thi nhan d dau trong tac pham
n^y? Trong thcf thifomg c6
nhdn
vdt trU
tinh
va nhan vat trCr
tinh
lai thudng la
tdc gid. Chi c6 dieu no khong "xuat dau 16 dien", khong len tieng ma an kin
trong
hinh anh, ngon ngG thcf, phai
tinh
y va c6 sy cam thong sau sac mdi
nhan ra
duac.
Vdi Nguyin Khuyen, lai
cang
nhu the
nhiftig
khong phai la
khong th^ thay diroc con ngUdi ong qua bai tho nay. Cai
each
tim d day la tiT
cdnh
thu trong b^i thcf ma thay dtfcfc
tinh

thu, tuTc con ngtrcfi cua tac gia. Co
th§' thay nhuf sau:
CANH
THU
(Bdc
tranh
thiin
nhiSn)
- Canh thu trong
sang,
thanh ~"
dam mang ve dep dong que dan
da (cai ao nho,
chiec
thuyen con,
Ikn
song
gem,
chiec
la nhe bay,
tang may la ICcng, ngo true quanh
CO,
mau xanh cua Ikng
que )
- Canh thu that
tinh
lang va
dUofm
buon: (Nhieu gam mau
lanh:

do xanh trong cua ntfdc, do
xanh
biee
ciia
song,
do xanh
ng^t ciia
trcfi.
Khong tieng,
khong ngu6i (khach ving teo),
ngiTcJi
ng6i cau nhu bat dong,
mot tieng ca
dudi
chan
beo chi
lam tang them sir
tinh
lang).
* Rut ra ket luan: D6 la mot thi
con ngifcfi dang trong.
TINH
THU
{Biic
tranh
tarn
trang
cua
Nguyin
Khuyen)

- Tam hon Nguyin Khuyen
thanh cao, binh di, gan bo vdi
lang que thon da, yeu thie't tha
canh
vat ciia que hucfng dat
nifde.
- Con
ngUcfi
NguySn Khuyen
von
tram lang, suy tu. Trong
canh
thu
tinh
lang, ong ngoi
cau ma nh\i dang tram tif suy
nghi
vdi mot tam sU dau buon
tnrde hien thue dat
nirdtc
dau
thi/cfng
ma minh khong lam
difcfc gi de
giiip
dcji,
ciJu
nifdc.
nhan c6 tam hon, cot
each

cao quy, mot
Npi
dung
- ngh^
thuat
cua Cdu cd mua thu (Nguyin Khuyen)
I.
NGUYEN KHUYEN VA PHONG CACH NGHE THUAT
Nguyin
Khuyen
(1835-1909)
hieu 1^ Que Son. Ong sinh ra tai Nam Dinh
nhutig
Idn len chu yeu or xa Yen Do, huyen Binh Luc,
tinh
Ha Nam. Ong xuat
than trong mot gia dinh nha nho
ngheo.
Nguyin Khuyen
tifng
thi d5 dau ca
ba ki thi nen dUdc goi 1^ Tam nguyen Yen Do.
Ong Ik con ngudi c6 tki
nkng,
c6 cot
each
thanh cao, c6 tam long yeu nUde
thirong
dan. Vi vay noi dung chu yeu cua thcf v&n ong la noi len
tinh

yeu que
hucfng da't nude, gia
dinh,
ban be, cam thong vdi
cuoc
song
cua nhChig ngUdi
10
dan que lam lu,
cifc
kho; cham biem, da
kich
thifc
dan xam luac, tang Idp
thong
tri.
Dong
gop Idn nhat cua
Nguyin
Khuy§n
cho nen van hoc dan toe la d mang
thcr
Nom
vie't ve lang que,
thcf
trao
phiing.
II.
HOAN
CANH

RA DOI CUA
BAI
THO CAU
CA
MUA THU
Cau
cd mua thu
n&m
trong chum ba bai thcr thu cua NguySn Khuyen
dxxac
sdng tac
liic
ong
tCf
quan ve d an d que nha.
III.
THE
LOAI
- NOI
DUNG
-
NGHE
THUAT
1. The loai
Cdu
cd mua thu ducfc
sang
tac theo the
thcf
that ngon bat cii Du5ng luat.

2. Npi dung
Cdu
cd mila thu la mot buTc tranh tuyet mi v4 phong canh mua thu cua
dong bkng B^c Bp. Mot bufc tranh mua thu hoa hcfp, duyen dang, nhe nhkng
v^
thanh tao vdi Idn
nUdc
trong veo, Idn song xanh biec, Id vdng
red
va trdi
xanh ngdt.
Moi
vat
cijf
dpng rS't nhe nhang
nhuT
scf lam xao dong
buTc
tranh thu:
s6ng chi hoi gon
ti,
la vang cung chi khe dua.
O
cau 5 va ciu 6, canh thu duoc md ra qua
sU
tuong phan nhau
giiifa
cai bao
la,
bat ngat, xanh ngit

ciia
bau
trcfi
vdi ngo true quanh co, v^ng ve. Nhung du
CO
mor rong den dau, trong sU dol lap the nao di chang nOfa thi bufc tranh mua
thu
or
day vin rat dac s^c, dac
sAc
cho mua thu lang canh
Viet
Nam.
Dkng
sau bufc tranh mua thu tuyet dep la
tinh
yeu thien nhien, que hucfng,
dat
nude
cua nha tho. hon the niJa qua bufc tranh mua thu, tac gia con
gufi
gdm
tam trang cua
minh.
Do la tam trang chat chiJa ca mot niem tam sU sau
kin.
Ngay tiX cau md dau, cai lanh leo cua
trbi
thu da tham sau va trd thknh
cai

u buon,
trlu
nang trong tam hon cua nha tho. Do la cai buon ve
thdi
cuoc
den toi
ciia
xa hoi
Vi§t
Nam cuoi the ki
XIX
va cung la cai buon cua si phu
tnfdc
n6i dau mat nifde.
NhU
vay vdi ngon
ngiir
thcf
h^m sue, gi^u
tinh
ttfong hinh, Cdu cd mua thu
thi hien long yeu thien nhien, yeu que hucfng nong nan cua nha tha, tac gia
da de tam hon
minh
chim d^m trong canh thu que hucfng.
Vdi
y nghia ta canh
ngu
tinh,
nha thcr da kheo leo thong qua

buTc
tranh thu ma bay to tam
sU
yeu
nUdc tham kin cda
minh.
3.
Ngh$ thu^t
Bai
tho thuoc the tho that ngon bat cii Dudng luat,
difcfc
gieo van theo
iQ'i
doc van, toan bo bai
thcf
chi c6 mot van
"eo"
khien cho khong gian mCia thu bi
thu
hep lai v^ trd nen binh di, than thugc.
-
Ng5n
ngijr
gin gui, trong
sang,
di
hilu
v^ cd
sure
goi ta rat Idn.

-
Dac bigt nha tho da dung ph6p lay dpng ta
tinh
cua thcr Dudng luat d^
lam
n6i bat sU
tinh
lang cua canh vat. Su
tinh
lang bao trum len ca mat ao
thu,
chi
CO
mpt tieng dpng rat nhe
"cd
ddu ddp dong dudi chdn
beo"
khig'n
cho
canh thu cang
tinh
lang hon.
11
Cam
nhiLn
Cau ca mua thu (Thu dieu - Nguyen Khuye'n)
I.
KIEN
THtfC CO BAN CAN NAM
V0NG

1. Nguyin Khuyen (1835 - 1909) hieu la Que San, que d
tinh
Ha Nam. Ong
hoc gioi, tumg d6 dau ca ba ki thi nen goi la Tarn nguyen Yen Do, Nguyin
Khuyen la mot trong hai nha tho noi tieng cua Viet Nam giai
doan
nijfa cuoi
the ki XIX.
Sdng
tac cua ong gom ca chuf Han va chOf Nom (tren 800 bai). Thcf
Nguyin
Khuyen noi len
tinh
yeu que htfOng, dat nifdc, gia dinh, ban be; phan
dnh
cupc
song
kho cUc, thuan hau, chat
phac
cua nhan dan;
cham
biem da
kich
bon thong
tri.
2. Tho ve mua thu ciia Nguyin Khuyen (nhu Thu vinh, Thu vu, Thu nhiet,
Thu
tii, )
rat phong
phii,

thich hop vdi
tinh
each
ciia nha thcf von Ua nhuTng
cAi hoa diu, chimg mUc, trong treo. Cdu cd mua thu nam trong chum ba bai
tho thu cua Nguyin Khuyen (Thu dieu, Thu dm, Thu vinh). Nha thcf
sang
tAc
trong
thdi
gian cao quan vi
song
d que nha. Noi dung bao
triim
ca ba bai thcf
thu
cua Nguyin Khuyen la: Vinh canh thu d
chon
que nha, tac gia da boc 16
long
triu
men thiet tha doi vdi canh vat que huong,
dong
thcfi
kin dao boc
bach
niem tam su ve than the va
thdi
cuoc.
Vdi Cdu cd mua thu, bkng

nghe
thuat
ggi ta
tinh
te, Nguyin Khuyen da ghi lai cam nhan ve canh sdc mua thu
or
dong
bkng Bac Bo, d6ng
thcfi
cho thay
tinh
yeu thien nhien, dat nudc, tam
sU
kin dao ve
thdi
the ciia chinh nha tho.
II.
CAM NHAN
1. Diem nhin canh thu cua nhk thcf that dac biet: Canh thu
duac
don nhan
t\i
gan den cao xa roi tCr cao xa trd lai gan. TiT mot khung ao hep vdi
chiec
thuyen cau be, khong gian thu, canh sdc thu da
dufoc
nha tho md ra nhieu
hudng that sinh
dong.
2. Vdi Cdu cd mua thu, Nguyin Khuyen da ve len biJc

tranh
thu dep,
diln
hinh
cho canh sdc mCia thu cua vung
dong
bkng Bac Bo, mot mua thu cua nong
thon
Viet Nam. Canh thu em dim, thanh thoat vdi cac tir ngflr goi cam, gcfi
hinh:
trcfi
xanh ngdt; nUdc trong veo; la vang khe
diia
veo,
Khong gian, canh
v$t (tCr ao thu, thuyin cdu, tang mdy la li2ng d§'n ngd triic quanh co ) deu rat
cu the, gan gui, thanh scf va diu mang hcfi hudng cua miia thu. Mau sac, canh
vSt cua
trdi,
mdy, ao, nuac trong, thdyen cdu
be,
da lam nen
bufc
tranh
thu
mang dam hon que Viet, lam nen net rieng ciia mot canh thu viing chiem
trung,
khong iSn vdi nhOfng canh thu khdc.
3. Khong gian trong Cdu cd mua thu vxia cao, rong,
viTa

gan gui, thanh scf,
b6c 16
cdch
cam nhan thu
tinh
te trong tSm h6n v6n giau an
tinh
doi vdi mien
que cua nh^ thcf,
dong
thcfi
he md tam trang
thdi
the day uan khuc cua cu
Tam nguyen vudn Bui. Dieu do the hien d cac yeu t6' sau:
12
- Mku sdc h5a phoi
mang
ve thanh tao:
trong
veo,
song
biec,
Id
vang,
trdi
xanh
ngdt,
-
Hinh

anh dan da, gidn di, gin vdi
cupc
song
lang que Vipt Naun: ao thu,
chiec
thuyin
cdu,
tdng
mdy la litng, ngo
true
quanh
co,
- Am thanh nhe, vang vk buon: gan ti, khe dua veo, dap
dgng
dudi
chdn
bko.
4. Bki tho c6 cich
gieo
van dac biet d van eo - mot van kho, gop phan
diin
ta mot khong gian vdng lang, thu nho dan, phu hop vdi tam trang day uan
khuc cua nha tho.
5. Cam nhan ve ta'm 16ng cua nha thcf doi vdi thien nhien dat ntfdc: t^
16ng cua nhk thcf
dUcfc
the hien that dSc s£c vk tai
tinh
trong hinh tUcfng cua
mgt nhan vat dang cau ck, xiic dong

trUdc
ve dep cua mua thu, nghi suy ve
thdi
cuQC. Bki thcf chinh \k nhi niem u uan cua mot nhan
each
Idn, cua mot
nhk tho Idn.
6. Ckx hay cua
nghe
thuat sijf dung tCr ngCr trong bai Cdu cd mua thu Ik di
ta
canh
vk
diin
ta tam trang. Vi the, nha tha sijf dung van eo kho dung, khd
doc rat tai
tinh.
Van eo da gcfi len mot khong gian thu nho dan. Dong tir veo
trong
cau thd Ld
vang
trilac
gio khe dUa veo va cum tCr lay be teo teo da dem
den cho ngudi doc mot cam nhan
tinh
te ve khong gian mua thu cua mot vung
que Bic Bp. Cdc tii chi mku sic dtfpc ket hap suf dung hai hoa trong khong
gian mua thu da tao nen mpt
biJc
tranh thu dien hinh ma sau nay kho c6 nhk

tha nao vuot qua
duac.
^)«5; Npi
dung
va
ngh§
thu|it
bai thd
Tien
si
giay.
HtfdNG DAN LAM BAI
1. TCr vi the tien si den hinh tuang "tien si giay"
- Tren thuc te, tif xUa d§'n nay, nhilng ngtfcfi hoc hanh xuat sic, dat den hoc
vi
tien si thucmg dUpc
ngirdi
ddi dl cao,
kinh
trong. Ho thUc sU \k nhufng bac
tri
thuTc tki nftng, gop phan quan trong -vko sU nghiep
kinh
bang te the, bao ve
vk xay diJng dk't nUdc.
Dudi
thdi
phong kien, ngiXcfi do tien si (thucfng goi la
ong nghfe) dtfac bo dung 1km quan,
duac

vinh
quy bai to, "vong anh di triTdc,
vong nkng
theo
sau". Tuy nhien, lai cd nhOng ngi/di d6 dat tdi tien si nhong
thieu
tkm, thieu tai,
hoSc
do
thdi
the suy vi, doi thay nen khong
duac
trong
dung,
sinh ra loai "tien si giay". Ckch goi "tien si giay" hkm y che bai nhufng
tien
si rdm, khong
xilmg
ddng va khong 1km trbn trong trach cua minh.
- Bki tha
Tien
si
gidy
cua Nguyin Khuyen lay cam hufng iii lo'i chai den k6o
quan trong dip t§'t trung thu. Hoat
canh
ong
nghe
vinh
quy mo ta ngudi d6

tien
si, tren ngudi c6 du ao mu, can dai,
di/ac
ngoi ki^u rudc ve lang. Tijr tho
duac
xky difng vdi y tudng
cham
biem ong tien si
duac
lam bkng giay, bl ngoki
oai phong, banh
choe
nhung trUdc sau cung chi Ik "tien si giay"!
13
2.
Noi dung va
nghe
thuat hki
thcf
Tii'n
si gidy
-
Bai thd de
vinh
Tien
si gidy in dam s^c thai trao
phiing,
gi§u
nhai. Phong
each

giSu nhai c6 ccf sd tii tam thufc van hoa dan gian, tii tro diSn dan gian va
1§
hoi gia trang, chu yeu tao nen tieng
cifdi
binh dang, dan chu, hoa dong. Bai
tho
duac
viet theo the thcJ that ngon bat cii Dudng luat va viec phan
tich
ngi
dung
nghe
thuat tac pham cung can duoc phan
tich
ket hop theo bon phdn de,
thuc, luan, ket.
-
Hai cau
thcf
or phan de neu len mot gia dinh:
Cung
cd cung bien cung can dai,
Cung
ggi 6ng nghe c6 kem ai.
Su gia dinh nay that dang ngcf. Ban dau chUa thay
ngi/di,
m<Ji chi c6 sir ph6
trUcfng
hao nhoang be ngoai, vdi dii cb bien, can dai. Cai ve hinh
thiic

xiing
xinh
ay ke ra da du le bo de dong vai ong tien si phirdng tuong. Ong nao "c6
kem
ai" tren phiTcfng dien hinh thiJc be ngo^i. Con ve thuc chat npi dung,
pham chat con
ngirdi,
nao ai da biet dau!
-
Hai cau d phan thirc hudng den xac dinh ban chat nhan vat,
vira
c6 ta
thtrc
theo nghia den vCra c6 y tiJ theo nghia bong:
Mdnh
gidy lam nen thdn gidp bang.
Net son diem ro mat van khoi.
Du
la "than gidp bang" (thi d5 dau) hay "mat vSn
khoi"
(duTng dau lang vSn)
thi
ve ngoki Ky cung chi 1^ dac diem de nhan dien, xac dinh uy danh con
ngiTdi
tien
si. X6t ve ban chat, bac tien si kia
duac
cau tao chi bkng nhflng thiJ tam
thiTdng:
"Manh giay lam n6n", "N6t son

diim
mat" Theo nghia den, hinh
dang ong tien si diTcfc c^t ddn b^ng giay, ducfc to
difi'm
bkng net mirc son. Theo
nghia bong, nhk tho ngu y n6u len mot thdm trang phi 16 gich giuTa nguon g6'c
vdi
ket qua,
giffa
hinh thuTc vdi npi dung, giufa hien tuang vdi ban chat. Can
chu
y
Nguyin
Khuyen svi dung hap li,
sang
tao cac tir mdnh gidy, net son,
diim
deu
lien
quan den khoa cuf, ccJ sd v^ phircfng tien de xay
diTng,
tao 14p,
lam
nen chan dung 6ng tien si oai phong kia!
-
Hai cdu tho d phan luan thap thoang hoc 16 thai do chu quan
ciia
tac gia:
Tdm thdn xiem do sao md nhe,
Cai

gia khoa danh dy mai hen.
Hai
cau tho tao nen sir dSng do'i ca ve
ngij"
nghia, am dieu cung nhtr sdc
thdi
trff
tinh
Co the noi chinh nhflng cau tho d phan thUc da lam tien de de
di
den nhan thuTc mdi day chat cam than: Tdm than xiem do sao md nhe N6
"nhe" bdi diTcfc lam bkng "manh
gia'y",
"n6t son". Sir tang tien, chuy^n doi tir
"than giap bang" den "than xiem ao" cho thay ro hcfn cai v6 hinh thiJc be
ngoki
ngay cang bi vach tran, 16 ro them. Trong tam the do'i nghich trd lai,
Nguyin
Khuyen tiep tuc chi ra sir lech pha
giffa
chat va
lucfng,
giOra thUc chat
"gia
khoa danh" va m6n "hdi" cua mot thuT hang khong cung gia tri, khong
cung thtrdc do, thang bac. Viec
sijf
dung cac tCr ngay d dau m6i cau tho nhkm
14
dinh

vi
tinh
chat
chu the {Tdm
thdn,
Cdi
gid ) cang
to dam
them
sic
thdi
cham biem
cua tac gia.
- Hai cau ket
hudng
den b6c
trin
sif
that
\k ban
chat
cOa ong
"tien
si
giSfy":
Ghe treo long xanh
ngoi
bdnh choe,
Nghi
rang

do
thdt
hoa do
chcri!
Ve
ngoai
ong
tien
si
dUOc tnJng dien that
oai
phong. Xung quanh
ong Ik
nhOfng
do oai ve ghe,
long,
lai la
thiJ
quy gia, cao
sang, phai
la ghe
treo, long
xanh.
Tren
tat ca la con
ngUcri bdnh choe,
ra
dang
"ta day" uy
nghi, sang

trong,
venh vang.
Den cau tho sau,
Nguyen Khuyen
di tdi
khai
quat, tung
he
tat
ca, bay to
thdi
do
viXa
coi
thu6ng vCra tiec nuo'i
mot gia tri da
khong
c6n
duoc nhu
xua nCa. Sau xa
trong
tam
tifdng, Nguydn Khuyen
vSn
hoai vong
ve
mot loai
"do
that", "nghi rkng
do

that" nhung
bay gi6 da v9 le,
tinh
ngo,
danh
thiTa
nhan, chap nhan thuc
tai cay
ding,
trcJ
treu,
"do
that
hoa do
chcri"!
- Can
nhan manh
vai tr6 cdc
tiT ngiJ
boc 16 sic
thai
nghi
ngb, lap Id,
phin
van
TuXdc
doi
{cung, cung
goi, c6 kem ai, sao ma, ay mdi,
nghi rang )

phu
hcfp
vtJi
each
hinh
dung, nhan di$n, danh
gia ve ong
"tien
si
giay".
Do la
kieu nhSn
v$t ph&n
than,
khong dong nhat giuTa
cai ma be
ngoai
va ban
chat, giuTa
vd
diem diia
hinh
thiJc
va cot loi npi
dung, giufa nhuTng
gia tri
dang
qua di vk sU
v6
vi, v6

nghia,
h6n tap
dang ngii tri
ddi
song thuc
tai.
3.
Chu de
gilu nhai "tien
si
giay"
va loi iha tif
trao
cua
Nguyin Khuyen.
- Chu de
gilu nhai "tien
si
giay"
xuat hi|n
vk
phat trien
gin
lien
vdi
thcfi
ki
suy
vong ciia
che do

khoa
ciif
phong kien giai doan nijfa cuoi
the ki XIX den
dau
the ki XX. Ndi bat
trong
xu the
sang
tac nay c6
Nguyin Khuyen
va
Trdn
Te
Xucfng.
N6i
rieng Tran
Te
Xuang
c6
nhieu
Idn di thi, tuy
khong
d8 dat
nhung
lai c6
nhieu
thi
pham giSu nhai
ong

cong,
ong
nghe, "tien
si
giay"
cung
nhu
khoa
cuf n6i
chung
(Cha nho,
Than
dgo hoc,
Giiu ngiCdi
thi dd, Li
xUdng
danh
khoa
Binh
Ddu ).
- Vdi
Nguyin Khuyen,
ong
khfing
chi ph6
phdn nhCfng
ti§n si
rdm,
"ti§n si
giay"

ca
biet
ma da
nhin
ra sU d6i
thay, khdc biet, thoai trao
cua ca m^t th§'
he
Nho hoc
cuol
mua
phong
ki§n.
Vucrt
qua
nhan thiJc
ve
hien tucfng
"bdn
tiS'ng,
mua
danh",
ong Tam
nguyen Nguyin Khuyen
to ra
thS'u
hilu
ca quy
lu^t
va dudng

di
nUdc budc
cua ke d6
dat:
Anh
miCng
cho chu dd ong
nghe
-
Chdng
dd
thi
trcfi cung chdng nghe
(Milng
ong
nghe
mdi dd),
dong
thdi
nhin
ra sU v5
vi,
t\i
phan
tinh
va
cham biem
ca
chinh
minh:

Nghi
minh
lai gdm cho
minh
nhi
- Thi
cung
bia
xanh cung bang vang
(Tu
trao)
Di xa
hcfn, Nguyin
Khuyen
cam
nh4n dUdc
sU mat gid,
that
the cua ca mot
th6'
h§ nho si d tdm
dan
tpc,
thcri
dai
trong
bai
thcf chOf
Han Dau xao ki vSn (Ghi
nhuTng

dilu
nghe
thaiy
trong cu6c
dfiu
xao): Tdm
thiCang
te dp v6 tha xdo -
Li&u
tac
quan thudng
mgc ngdu nhan (XuT
toi tam
thucrng khong
c6 gi
kheo
ca - Goi 1^ tac pho
tuong
g8
c6 du
mu, xiem
dem ra
trung
bay)
15
TU
Xl/ONG
fBi>t
Phan
tfch ThtCftng vtf

(Tran
Te XvTtfng)
I.
TAG GIA
Tran Te Xucfng (1870 - 1907) que d lang Vi Xuyen, huyen Mi
LQC,
tinh
Nam Dinh. Ong sinh ra trong gia dinh nha nho, tiT nho noi tieng la ngiTdi
thong minh, gioi tha
phii.
Ong theo
du6i
con dudng
cong
danh thi
cijf
kha sdm,
15
tuoi
(1885)
da di thi Hucfng nhung khong dau. Tarn iSn vao trtfdng thi, sU
nghiep thi
cijf
cua Tii Xuang cung chi dat den dinh cao nhat 1^ dau tii tai v^o
nam 1894. Vi the, ngifdi ddi goi ong la Tii XiXOng. Ve sau ong tiep tuc thi
cijf
nhan nhung khong d6. Ong mat sdm (37 tuoi) trong mgt Ian ve que ngoai an
gio, bi cam nang,
chay
chila khong kip.

Cupc
ddi ng^n ngui cua Tii Xucfng nkm trong mot giai doan lich
siif
dac bi|t,
nUdc ta dan roi vao tay
giac
Phap,
cac phong trao yeu nudc
diin
ra ram rp
nhUng Ian lupt that bai;
thdi
dai cdi cu
chua
mat hin, cai mdi dang tim
each
khing
dinh gia tri cua no. Von la ngudi nhay cam vdi
thdi
cupc,
Tii Xucfng da
phcfi
bay thuc trang xa hpi thuc dan nufa phong kien Viet Nam nhihig nam
cuoi the ki XIX, dau the ki XX qua tho minh mot
each
day an tUpng. Doi tUpng
de ong che' nhao la bpn xam lupc, bpn quan lai phong kien tay sai, la xa hpi
ton
vinh dong tien (/fc yeu ngUdi ghet hay gi chU - Diia trong tliAng khinh chi
vi

tien), la che dp thi
cijr
Han hpc cuoi mua {ChU y chtt
chieu
khong phe d^n -
()ng
mdi quen phe mot chU tien). Biirc tranh hien thUc trong buoi
giao
thdi
ay
chi
CO mpt gam mau xam xit, den toi.
Ngoai ra, m^g thcf tam
tinh
cung la m6t mang thcf giiip chiing ta hieu ro
hcfn ve con ngUdi Tii Xuong. Ong dua minh vao thcf, trong thcf, ong la ngUdi
phong
tinh,
ke ddi lUng ton vdi, \k chii Man
ngheo
liic tung toan len ban cd
trdi,
la anh hpc trd ho but ho nghien, tui leu tui chong, la con ngifdi day tam trang
d&m ndo d&m nao td cung buon, la ke chan chudng muon ngu qudch sU ddi thay
ke thvtc.
Chong
cha't len
cupc
ddi Tii Xtfcfng la bi kich, do la bi kich cua mpt con
ngudi

c6 tai, c6 tam,
song
giOfa
thdi
cupc
mdi, cu d6i thay ma khong tim th^y
hudng di cho
cupc
ddi minh. Bdi vay, c6
liic
nha tho da phai thSt len: Muon mil
trdi
chdng cho mu nhi - Giuang mdt trong chi buoi bgc tinh.
Tii
Xucfng chi
sang
tAc thcf Nom, bkng cac the quen thupc nhu Dudng luat,
that
ngon bat cii, tuT tuypt, van te, cau doi, luc bat, O the loai nao Tii XUdng
cung la mpt bac thay, dupc Nguyin
Cong
Hoan suy ton la bac thdn tha thdnh
chU. Tha ong da thanh, nhieu gipng: trU
tinh
sau Mng, trao phiing sac sao, da
kich
manh me.
Nhilu
bai tho trOr
tinh

cua Tii Xucfng dat den dp sau s^c nhat
cua tam trang, c6n mang thd trao phiing dUa ten
tuoi
ciia ong len hang nhUng
16
nha thcf trao phiing hang dau Viet Nam. Ngon ngOr, he thong hinh anh, de
tai,
trong tho Tii Xuofng that la phong phu, sinh dong nha
cuoc
song
binh
thifdng,
dan da.
Ngirdi
ta xem Tii Xucrng la ngifcri md dau cho khuynh hudrng
thcf hien thuc phe phan or Viet Nam giai doan sau.
II.
TAC
PHAM
Mot
mang tho dac biet trong
sang
tAc cua Tii Xucfng la mang tho viet ve
ngudi
vot than yeu cua ong. 6ng lay vo tir nam 16
tuoi,
ba la Pham Thi MSn,
sinh ra tiT mot dong ho noi tieng nhieu ngiTdi d6 dat. Ba da di vao thd Tii
Xucfng nhir mot nhan vat dien hinh cua ngudi phu nC Viet Nam tan tao, thuy
chung. Tii Xucfng da pha vS quy pham cua van hoc phong kien, dua vao thcf

hinh
anh ciia ngudi vg ddi thudng. Ong tu nhan minh la
ngu&i
ninh vo
iVudt
rdu
ninh
vg con bu no), dua vo minh ra de te
song
(Con gdi nha
dong
Idy
chSng
ke chg -
Tieng
c6
mieng
khong
dxlgc
chang
hay cha), ong an lifcfng ciia
vc(, lam thay do ddi liing ton vdi ngay trong nha minh. Dtfa vo ra dua vui
chinh
la
each
de quen bdt di cai ngheo, cai cay cUc ciia
cuoc
dcfi nha thcf; cung
chinh
la

each
bay to long yeu thucfng tran trong vdi vg, the hien tam long
chan that nhat cua mot ke bat d^c chi trong ddi.
Thuang
vg la mot bai thcf dac
s^c nha't trong mang tho viet ve vcf ciia Tii Xucfng.
1. Gia tri npi dung
a)
Hinh
dnh
ngUid
vc/
-
Bang
cam xiic chan thanh, Tii Xifong da tac
khac
A\Sgc
hinh anh ngudi
phu
nu: nong thon Viet Nam qua vcf ciia minh ngay tCr nhOfng cau tho dau. Do
la mgt
ngirdi
phu nuT tan tao khong ngcfi nghi
(quanh
nam
buon
ban d mom
song);
la mot ngUcfi phu nii gdnh tren vai ganh nang gia
dinh

{Nuoi
du nam
con vai mot
chong),
mot dan con vdi mot ong chong deu cay nhcf vao than c6
kho kiet ay; la mot ngvfcfi phu niJ day nghi luc, chiu thucfng chiu kho, bat
chap
hoan canh vi chong con (Ldn Igi
thdn
cd khi
quang
vdng
- Eo seo mdt
niidc
budi
dd
ddng);
mot ngifcri phu nU cam phan,
chap
nhan hoan canh (Mot
duyen
hai ng du
ddnh
phdn
- Nam
nang
milai
mUa dam
qudn
cong).

-
Hinh
anh ba Tii khong con la ngiTcfi cu the nOfa ma mang ve dep ciia ngUcfi
phu
nOf Viet Nam xUa. NhOttig chi tiet
nghe
thuat dat gia, giau y nghia bieu cam
nhiT
mom
song,
than
cd
quang
vdng,
eo seo mdt
nitac,
gcfi hinh anh ngifcfi phu nuT
trong
thcf ca dan gian. TCr mom
song,
thdn
cd, eo seo vCra c6 tac dung chi sir va't va
nhoc
nhan ciia ba Tii lai vtfa tang them cam
giac
ve sii be nho, yeu crt, chenh venh
6 ngucfi phu nOf nay. NhiJng tix tren khi duoc dat ben canh nhOttig ttr chi so xuat
hi^n
day dac trong bai thcf {ndm con, mdt
chSng,

mot
duyen,
hai ng, ndm
ndng,
mitdi
mita, )
lam tang them
sufc
nang de len doi vai nho be ay.
b)
Tinh
cam cua nhd
thcf
-
Hinh
anh ba Tii duoc nhin nhan bkng cam xiic ciia mot ong chong luon
cam thay phai chiu an vg, tao nen nhitog cau thcf tuyet hay viet ve
tinh
cam
vcf ch6ng trong nen van hoc trung dai Viet Nanx.
Theo
quan niem truyen
. 1
• THUAi-i
17
thong, ngirdi phu nff di gi c6 dMc mot cai nhin day tran trong nhix the, nhat
la
trong con mit cua cac bac nam nhi
theo
nho hoc. Tinh cam

chan
thanh sau
sdc cua Tu XUOng da xuat hien
ngay
tiT nhiJng cau tho dau tien. Hieu dirge cdi
vat va, lo toan, hieu
dugc
ganh nang gia dinh, hieu
dugc
thai
do cam chiu cua
vg minh c6 nghia la Tii
Xucmg
luon muon chia se vdi ba nhOng kho khan ay.
- Trong cam xiic c6 phan de cao, ngU9ng mo ngi/di vg lam lu, tao tAn, Tii
Xucfng khong the che giau cai
chua
chat
khi nghi ve ban than minh. S^c
thdi
trao long trong cau Nudi du nam con vai mdt chSng, cai
each
keo dai chijf v&i
mot chong, Tu Xucfng viTa nhan minh la v6 tich sU, khong giiip gi cho vg con
lai
vifa the hien cai cUdi mia mai
chua
chat
ve so phan cua mot trang nam nhi
bat die chi trong dcfi. Cam xiie trong bai thcf khong chi hiTdng tdi the hi|n

tinh
cam v6\, tU xem minh la ganh nang eiia gia dinh ma con
xoay
sau vao
n6i
dau trien mien khong duft trong ong: noi dau ddi. Viet ve vg,
ngam
ve
minh,
xot xa cho so phan, bao uat iife bi don nen da bat ra tieng ehijfi dcji: Cha
me thoi dai an a bac ~ Co chong ha hUng cung nhu khong. Tat ea la do cai bac
beo cua tro d6i.
Khi
nhan ra
tinh
canh
vg minh: cd chSng hd hUng cung nhu khong, chinh
la
liic nha thcf the hien cao do nhat
tinh
cam
chan
thanh, sau sac ciia minh \k
cung
la liic ong nhan ra mot
cdch
tham thia nhat n6i xot xa ve than phan.
2. Gia tri ngh? thuat
- De tai dcfi thtrgng,
ngon

ngijf gian di, khong cau ki,
ehau
chuot,
hinh thiJc
thcf pha va quy tic ciia mot nha thcf luat (that
ngon
bat cii), Tii Xucfng da difa
vao thcf trung dai mot cam xiic day mdi la: thcf viet ve vg vdi
tinh
cam ch&n
th^nh,
ton trong.
- Chat trOf
tinh
va trao phiing hoa quyen, dan cki vao nhau lam nen mgt bai
thcf da nghia, da tang; Thuang vg la mgt trong nhOfng bai thcf hay nhat viet ve
vg trong nen vSn hoc Viet Nam.
1. Phan tich hinh anh ba Tu the hi^n trong bai thtf.
2. Phan tich stf van dung sang tao hinh anh, ngon ngtf van hoc dfin
gian
cua tac gia.
3. Cam nh$n cua anh chi ve ve d^p nhan each Tii Xifotag qua bai thtf.
Hl/CfNG
DAN LAM
BAI
1. Thcf xUa viet ve ngudi vg da it, ma viet ve ngi/cfi vg khi
dang
c5n
song
c6n it hcfn. Cac thi nhan chi lam thcf

khoc
vg khi ngi/cfi ban tram nSm da qua
ddi.
Ba Tii c6 the da phai chiu nhieu
nhgc
nhan gian kho cua
cugc
song
nhiftig
bu lai, ba c6 niem hanh phiic ma rat nhieu phu nCf
ngay
xifa khong c6
duge:
ngay
liic eon
song
ba da
di/gc
di vao thcf ong Tii vdi tat ea niem thiTcfng yeu,
trSn
trong cua
chong.
18
Thucmg yeu, quy trong vo Ik cam xiic c6 phin mdi me so
vcSi
nhuTng cam xiic
quen thuoc trong van hoc trung dai. Vay mk trong tho Tii Xifcfng, da c6 hin
mot chum tho ve vo, va bai Thuang vg duoc xem la mot trong nhufng bai xua't
s^c nhat. Trong ThiCang vg cung nhu nhieu sang tac khac cua Tti Xucfng viet
ve ba Tii, bao gid cung c6 hai hinh anh: ba Tti duoc the

hi§n
mot each trUc
tiep,
ong Tu duoc boc 16 mot ckch gikn tiep nhiftig vSn ro net, sau sic.
a) Hinh anh ba Tii hi$n len trong bai thcf
v<Ji
nhilng n8i vat va, gian truSn,
nhOtng diic tinh tot dep mang ve dep dien hinh cua ngUdi vo trong truyen
thong Viet Nam.
- N6i vat va, gian truan cua ba Tii dxiac gcfi len qua khong gian, thdi gian
lam an buon ban va qua hinh anh "lan Ipi than c6". Cau tho vao de nhiT Idi
gidi thieu, lai nhu mot boi canh lam
hi§n
Idn hinh inh ba Tvi tin tdo, tat b^t
nguoc xuoi: Quanh n&m buon ban d mom song. Hoan canh va't va, lam lu cua
ba Tu difgc goi len qua ckch noi thdi gian, ckch neu dia diem. Quanh ndm Ik
suot ca nam, khong trif ngay nao du mUa hay nang. Quanh nam con la nam
nay tiep nam khac den chong mat, den ra rdi chui dau phai chi mot nam. Dia
diem ba Tii buon ban la mom song, cki doi dat nho ra ngoai song ay chinh la
ncfi diu s6ng ngon gio. Khong gian ma cung la thdi gian ba Tii buon hkn \k
buoi do dong - goi canh chen chiic, biTcfn chai tren song nudc cua nhOTng ngudi
bu6n ban nho. Su canh tranh chUa den muTc sat phat nhau nhumg cung khong
thig'u Idi qua tieng lai. Trong ca dao, ngUdi me ttoig can dan con: Con ai nha
lay cau nay - Song sdu chd Igi, do ddy chd qua. Buoi do dong khong chi la
nhCmg Idi phan nan, me nheo, cdu gdt, nhCng su chen lan, x6 day ma c6n chiJa
bao nhieu bat trie, hiem nguy. Hai cau thuc doi nhau ve tii ngU {khi qudng
vdng I buoi do dong) nhung lai thijfa tiep nhau ve y de lam noi bat sU va't va
gian truan cua ba Tu: da va't va, dcfn chie'c, lai them sir bifcfn ba trong canh
chen chiic lam an.
N5i vat va, gian lao cua ba Tii con duoc gcfi len tii hinh anh "Lan Igi than c6

khi quang ving". Hinh anh con c6 trong ca dao da toi nghiep {Con cd Idn Igi bd
song - Gdnh ggo nudi chong tieng khoc ni non), nhung hinh anh con c6 trong
tho Tu Xucfng con toi nghiep hotn. Con c6 d tho Tti Xucfng khong chi xua't hien d
cai rem nggp cua khong gian (nhu trong ca dao) ma con trong cai rcfn nggp cua
thdi gian. Chi may tii khi qudng vdng, tac gia da n6i len difgc ca thdi gian,
khong gian heo hiit, rgn nggp, chiifa diy lo au nguy hiem. Co ban ch6p la nai
qudng vdng, thay khi bkng nai \k da bo di cai rgn nggp cua thdi gian, da Ikm
hao hut ca y tha, chua noi het dixgc n6i va't va, lam lu, dc(n chie'c cua ba Tii.
b) Hinh anh ha Tu v&i nhOng dUc tinh td't dpp
- Ba Tu la ngUdi dam dang thio vkt: Nuoi du nam con vai mot chSng. Moi
chOr
trong cau thcf Tti Xuong deu chat chuTa bao tinh y. Tii du trong nuoi du vCra
cho thay
sU
tri an vg cua ong Tii, vira noi l§n sir chu dao cua ba Tti. Theo XuSn
Dieu: "Thi ra ch6ng cung la mgt thuf con c6n dai, phai nuoi. Dem con, nfim
19
con, chu: ai lai dem chong, mot chong - tai vi phai nuoi nhiX nuoi con, cho nen
liet
ngang hang ma dem de nuoi".
- Ba Tii Ik ngUdi giau
diJc
tinh
hi sinh tham lang. Trong hai cau luan, Tii
Xtfong mot Ian nCfa cam phuc sir hi sinh rat mtfc ciia vg, dong thcfi lam ngcfi
len pham
chat
cao dep cua hk Tii: Mot
duyen
hai ng du

ddnh
phdn
- Nam
ndng
miiai
mUa dam
qudn
cong.
Mac du lay ong Tii,
duyen
mot ma ng hai
nhiftig
ba Tii khong mot
Icfi
phan nan, ma lang le
chap
nhan sur vat va vi
chong con. O cau tha tren,
ndng
mUa (chi sif vat va), nam
ndng
(la so luong
phi§'m
chi, de n6i so' nhieu) dUcfc tdch ra tao nen thanh
ngiJ
nam
ndng
miiai
miCa,
vCra noi len sif vat va gian lao, vCra the hien duotc

diJc
tinh
chiu thufcfng
chiu
kh6, het 15ng vi chong vi con cua ba Tii.
Trong nhOfng
sang
tac
khac
cua Tii Xtfong viet ve ba Tii, ngiTcfi doc cung b^t
gap hinh anh b^ Tii vdi nhiJng dure
tinh
tot dep: Bdu
song
bai ben, dua tdi
budn
chin
ban mUcri -
Trong
hg
ngodi
lang,
vung
le
chdo
dcri
noi
chugt.
(Van
te

song
vg); Co mot c6 lai -
Nuoi
mdt
thdy
do
[ |
- Cam hai bUa: cd kho, rau
muong
- Qua mot
chieu:
khoai
lang,
Ida ngo (Phil
thdy
do day hoc - bai II).
Dam dang, thao vat, thuang yeu chong con, giau dufc hi sinh tham lang, hinh
anh hk Tii trong thof Tii Xifcfng noi chung, or bai
ThUang
vg noi rieng da mang
duac
ve dep dien hinh cua ngudi vg trong truyen thong Viet Nam.
2. De noi ve than phan vat va v^
diJc
tinh
tot dep cua ba Tii dong
thdi
n6i
len
nilm

yeu thUcfng, quy trong vg, Tii Xudng da van dung
sang
tao hinh anh,
ngon ngOr ciia vkn hoc dan gian.
-
Hinh
anh con c6 trong ca dao dUcfc tac gia van dung de n6i ve n6i vat va
dcfn
chiec
va sir chiu thiXcfng, chiu kho, hi sinh tham lang ciia ba Tii. Trong ca
dao, hinh anh con c6, than co
thiidng
noi ve than phan ngiTcri phu nOr lam lu,
vat va, chiu thiicfng, chiu kho: Con c6 Ian loi hb
song
- Ganh gao dua chong
tieng
khoc
ni non; Cdi cd Id cdi cd con - Me di xiic tep de con a nhd;
NiCac
non
ldn ddn mot
minh
-
Thdn
cd len
thdc
xudng
ghenh
bay nay. Cung c6 khi hinh

anh con c6 n6i ve than phan ngifcfi lao dong v6i
nhifiu
bat tr^c thua thiet: Cdi
cd may di an dem - Ddu
phai
cdnh
mem Ion cd
xuong
ao.
Hinh
anh "Ian loi than c6 khi quang v^ng" noi ve ba Tii c6 phan xot xa toi
nghiep han hinh anh "con c5 Ian loi hb
song"
trong ca dao. Con c6 trong ca
dao xuat hien giila cai ran ngdp cua khong gian (Con cd ldn I6i bd
song),
c6n
con
CO
trong tha Tii Xuang d
giiJa
cai ran nggp ciia ca khong gian, thcri gian
{Ldn I6i
thdn
cd khi
quang
vdng). So v6i ca dao, cau tha ciia Tii Xuang la ca
mot svf sdng tao.
Ckch
dao nguT - dua Iqn Igi len dku cau, thay con cd bkng

thdn
cd,
cang
lam tang n6i vS't v& gian
trufin
ciia ba Tii.
Thdn
cd ggi ca nSi
dau thdn phan, so vdi con cd thi
thdn
cd mang
tinh
khai quat cao han, va do
vay
tinh
thifong vg cua Tii Xirong cung sau s^c, tham thia han.
- NhOmg th^nh nguT dixgc nha tha van dung
sang
tao: mot
duyen
hai ng,
n&m
ndng
miCai
mUa. Hai chCir duy&n, ng thudng de n6i ve moi quan h§ vg
20
chong.
Duyen la mo'i quan vg
ch6ng
do

trdi
dinh sSn. Vg
chong
lay nhau
neu tot dep la duyen,
trii
lai thi na. Ba Tii lay ong la do "duyen" nhung
"duyen" mot ma "ncf" hai. Tii Xifong tif coi minh la cai ng dcri ma ba Tii phai
ganh chiu. "Ng" gap doi "duyen", duyen it ng nhieu.
Thong thifdng ndng mUa, nam miCdi di lien vcJi nhau de noi len sU dai dau,
vat va, lam lu, nhung trong th^nh ngiJ ndm ndng miCai miCa nhOfng
chOr
nay
dugc
tach rdi ra, dan vao nhau, viTa noi len sU vat va gian lao, viTa the hien
dugc
diJc
tinh
chiu thufcmg chiu kho, het long vi
chong
vi con cua ba Tii.
3. Trong bai thcf ThiCang vg
cung
nhu trong cac
sang
tac ve ngudi vg cua Tii
Xuong, bao gicf ta
cung
bat gap hinh anh ciia hai ngudi: ba Tii hien len phia
tn/dc, ong Tii khuat lap cf phia sau, nhin

tinh
mdi thay. Khi da thay roi thi an
tixgng
that sau dam. Ong Tii khong xuat hien true tiep nhUTig van hien hien
trong
ttaig
cau thcf. Dkng sau cot
each
khoi hai, trao phiing la ca mot
tarn
long, khong chi thqcfng ma con tri an vg. Ve cau thcf Nudi du nam con v&i mot
chong,
CO
ngUcfi cho rkng d day ong Tii tu coi minh la mot thuf con dae biet d^
ba Tii phai nuoi. Tii Xifcfng da khong gop minh vdi con de noi ma tach minh
rieng, con rieng rat rach roi la de ong tyt diJng rieng ra tri an vg.
Nha tho khong chi cam phue, biet cfn sU hi sinh rat mife cua vg ma ong c5n
tif
trach,
t\X
len an ban than. Ong khong dUa vao duyen so' de
triit
bo trach
nhiem. Tii Xi/cmg tir coi minh Ik cai ng dbi ma ba Tii phai ganh chiu. Ong
chijfi
"thoi
dcfi" bac beo, vi thoi dcfi la mot nguyen nhan sau xa khien ba Tii phai
kho.
Nhiftig
Tu Xucfng

cung
khong do vay cho "thoi doti". Su "hb hOtog" cua ong
do'i vdi vg con
cung
la mot bieu hien cua "thoi ddi" bac beo. Cau tha Tii Xucfng
ttf
rua mat minh
cung
la
Icfi
tU phan xet,
t\X
len an: Co
chong
hd hitng cung
nhii
khong. Quan niem ciia xa hoi
phong
kien ve ngtfcfi phu niJ la xuat gid tdng
phu (lay
chong
theo
chong),
phu xUang, phu tuy
(chong
noi, vg theo), the ma
vSn c6 mot nha nho dam
song
phang vdi ban than, vdi
cuoc

ddi, dam tU thCra
nhan minh la "quan an lifcfng vg", la "Co
chong
hd huing
cung
nhiT khong". D6
1^
mot nha nho eo nhan
each.
Mot con ngifdi khong nhCfng biet nhan ra thieu
sot, ma con dam tU nhan khuyet diem. Do la eon ngudi ed dung khi.
1.
Cam nh$n ve
giong
di^u bai thcf Thitctng va
2. Phan tich s\i vain dung
sang
tao cua hinh anh,
ngon
nguT van
hoc dan gian trong bai tho( tren.
G0I
Y LAM BAI
1.
Cam nhan ve
giong
dieu bai thcf Thuang vg
Giong dieu bai tho vCra an
tinh
vifa hom hinh.

- An
tinh
vi
nhilu
cau trong bai tha la
giong
xiic
dong,
chan thanh, thau hieu.
- Horn hinh vi Tii Xucfng von la eon ngirdi ifa trao long; vui
cung
trao long,
buon
cung
trao long, thi rdt
cung
trao long,
ngheo
cung
trko long, di hat mat 6
21
cung
trko
long, Di hieu vi sao hki tha thi hien sii thuong quy biet on vo
nhifng
thoang n6t trao long gan nhiT da trd thanh phong
each
cua con ngi/di
tho ca cua ong. Cdch dem con vk ca minh trong cau
Nudi

du n&m con vai m6t
chong
la cdch dem kieu Tii Xuong.
Cach
Tii Xuong thay M hk Tii de "chufi"
minh
trong cku Cha me
thoi
ddi &n d
box:
- Co
chong
hd
hang
cung
nhu
khdng
cung
\k
ckch.
"chili"
kieu Tii XtfOng.
2.
PhSn
tich sir van dung sdng tao cua hinh anh, ngon ngCf van hoc dan
gian trong bai tho tren.
- TCr hinh anh con cd Idn loi \k bieu tuong cho
ngUcJi
phu nOf nong dan lam
lu,

tao tin
gdnh
gqx) dua
chong
ti&'ng
khoc
ni non, Tii Xuong
sang
tao nen
hinh
anh
thin
c6 day bieu cam de gpi len sU manh mai, yeu duoi va than
phan va't va, dai n^ng dam mifa day kh6
nhoc
cua ba Tii. Tii Xuong van dung
mot
each
tu nhien va tai
tinh
hai thanh
ngiJ
mot
duyen
hai na va nam
ndng
muai
mUa de chi
CUQC
dcfi Ian dan va vat va cua ba Tii.

- Nha tho dUa
each
noi khau ngOr vao trong tho rat hop ngCf canh, lam tang
sU binh di va chan thanh cua bai tho.
nor:
NGUYEN
C6NC
TRLT
^i:
Phan
tich bai thd Bai ca
ngat
ngUdng
(Nguyen Cong Trtf)
I.
TAG GIA
Nguyen
Cong Truf (1778 - 1858) tif Ton Cha't, hieu Ngo Trai, bigt hi?u Hi
van,
que d lang Uy
Viin
(nay thuoc xa Xuan Giang), huyen Xuan
Nghi,
tinh
Ha Tinh. Cha ong la danh than dcJi Le Hien Tong.
Cuoc
dcri ong nhieu thang
trim.
Nam 1819 dau Giai nguyen sau nhieu Ian thi truot, sau do nhan nhieu
chure

vu nhu Tri huy§n, Lang trung, Tu nghi?p
Quoc
Tii Giam, Thi leuig, c6
liic
lai
bi giang chuTc xuohg lam
linh
thii.
Sau may nam mat het
chiJc
tude, nam
1847 ong lai diicfc thang chuTc lam phu doan phu ThCra Thien. Nam 1848 ong
nghi
hifu
khi 70
tuoi,
tiep tuc
s6'ng
d
Nghi
XuSn, Ha Tinh 10 nam roi mdi mat.
TrUdc khi mit, mac dau da 80
tudi
6ng vln lam don xin dau quan di danh
giac
khi
nghe
tin
Phap
xam liipc nijfdc nha.

La mgt nhan vat ma
cupc
ddi gin vdi
nhiiu
giai thoai, NguySn Cong TnJ
diioc ngUdi ddi ngpi ca nhU mpt con
ngiidi
cd nhieu tai (khai khan, quan sif,
van
chuong, ), da
tinh,
ngang tang, phdng khoang. Ngoai tho
phii,
ong la
ngiidi
cd nhieu ddng gdp cho the hat ndi, dUa the hat noi len mpt vi tri quan
trong
trong lich sijf van hpc dan tOc. Ong cd mpt so' tac pham
sang
tac bkng
chOr Han, cdn chu yeu bing chOT N6m, mpt bai phii noi tieng va hon 60 bai hat
ndi.
Trong tac pham cua minh,
Nguyin
Cong TriJ la mot con
ngiidi
luon chu
22
dpng khing dinh y thufc ca nhan, y thuTc ve
cong

danh, ve mot sU
nghiep
Idn
trong
xa h6i
phong
kien: Ba mang tieng d trong trai ddt - phdi c6 danh gi v&i
nui
song
TiT tudng hanh lac
chong
chu nghia khic ki ciia xa hoi
phong
kien
1^
tU
tudng noi bat trong tho van cua ong. Khong phai la dinh cao cua
vfin
hpc
trung
dai nhimg Nguyin
Cong
TriJ
c6 dau an rieng trong nen van hoc do la sU
dong
g6p cho sU hinh thanh mot the loai van hoc: hat noi, b^ng nhCfng bieu
hi§n
cua kieu con ngifcfi xem tif do cd nhan la lol
song
cua minh.

II.
TAC PHAM
1. The thd hat noi
Tha
hat noi la mot the tho dac biet ciia Viet Nam phat
trien
thinh
hanh
vko the ki
XVIII,
XIX. Hat noi la mot dieu ca tru (hay con goi la hat d dao, co
ddo, ). Hinh thiJc hat ca tru co kem
theo
mot hinh thiJc tho rieng
diTcfc
goi la
thcr hat noi. Day la the tho tru cot cua hat ca tru. Hat noi la mot the tho
each
luat,
bo' cue mot bai hat noi, chinh the gom 11 cau, chia lam ba khd, mot bai
hat
n6i bien the thi so' kho c6 the tang
hoac
giam tuy
theo
tCmg trUcJng hop cu
the. So tieng trong cau viTa co dinh viTa t\i do, cau co the keo dai
hoac
rut
ngdn, chu yeu la tho 7, 8

chCf.
Viec
gieo
van, ng^t nhip
cung
tLforng doi tu do,
bien h6a da dang. Vi the, tho hdt n6i hap dan 6
giong
dieu bai tho chil khong
h&n
d hinh thiJc
dugc
mieu ta. No thich hop cho
viec
bay to nhflng tU tifdrng,
tinh
cam tU do,
phong
tiing.
NhuTng nha tho tai
tijf,
khong Ua khuon kho
thirdng
tim den the tho nay de bgc 16 ca
tinh
cua minh.
Mdnh
ddt di Nguyin Cong
Trii
xdy dUng Idu ddi

nghe
thudt
nguy
nga
trdng
le cua ong la the hat noi (La Nham Thin -
Binh
gidng tha nom BiCdng
ludt, NXB
Giao
due. Ha Noi 2003), chinh ong da dua the hat n6i len mot
tarn
cao
nghe
thuat mdi, sanh ngang hang vdi bat
ciC
the loai nao trong lieh suT van
hoc trung dai Viet Nam.
2. Bai ca ngat ngvtdng
Trong hang loat bai hat n6i dat den hang mSu mUc, co dien cua Nguyin
Cong
Triir
thi Bai ca
ngdt
ngUdng
duoc
xep vao hang xua't s^c nha't. Tac
phSm
duoc
viet vao

thdi
ki nha tho cdo quan ve d an, co the xem no la bai hat n6i tir
t6ng ket
cuoc
d£fi
day thang tram, bien
dong
cua ong.
a)
Y nghia ten bai tha:
Bai
tho
CO
ten la Bai ca
ngdt
ngudng. Trong bai tho co den 4
chCr
ngdt
ngUdng xua't hi^n d cac cau 4, 8, 12, 19. Y cua
tCr
nay trong van
canh
cu the
cua
tiftig
cau co nhufng sic
thai
khdc
nhau. d cfiu 4 (Gom
thao

lilac dd nen tay
ngdt
ngudng) \a mot sif y thuTc cao ve nhan
each,
tai nang va y chi ciia bdn
than
minh khi c5n of quan trUdng. Trong cau 8 (Dac ngUa bo vdng deo
ngdt
nguang) la mot hanh d^ng
ngong
ngao
ngirgc dcfi, khinh thudng cao
sang
quyen quy khi
tiJf
bi^t quan trifdng (con g^n vdi giai thoai cU9i bo vang deo mo
cau); trong cau 12 la nga't ngiidng khi da ve d an (But cung nUc cUdi ong
ngdt
23
ngiCdng), cung 1^ mot sU tu y
thiJc
ve ban than, lam cai viec c6 ve
trai
m^t kh6
coi,
nhung cai tarn trong sang. TCr
ngdt
ngilang
trong cau ket la sif thau
torn

toan bo
cuoc
dW nha tho: Trong triiu ai
ngdt
ngitang
nhU 6ng. NhU vay, cai
ngdt
ngUang d
Nguyin
Cong TruT trong bai thcf
nhin
chung lai la cai
nhin
day
khinh
bac vdi
dcfi,
cai
nhin
cvia mot ngUcri y thufc dufcfc tai nang va nhOtng dong gop cua
minh
trong d6i nhimg chua bao gicf xem no la quan trong. Loi song
ngdt
ngitdng
cua
Nguyin
Cong TriJf khong vi the ma tam thudng bcri con ngUcfi do c6 tai, con
ngU&i
do
CO

danh, dac biet con ngUcfi do
luon
tam niem
nghla
vua toi
tron
ven.
b) Con
ngiicti
cua
Nguyen
Cong
Trvi
trong
bai
thcf
- Khi con or quan trucjng, ong la nguW
luon
khang
dinh
cai danh d ddi
{khong
cong
danh
thd ndt vdi cd cdy hoftc Dd
mang
tieng
d
trong
trdi ddt -

phdi
CO
danh
gi vdi nui
song).
Ong cung noi tieng trong
dcfi
la mot
ngdtsi
tai,
danh.
Md dau bai thcf nay la mot cau chOf Han: Vu tru noi mac phi
phdn
sU
(Trong
vu try, khong c6 viec gi la khong phai viec ciia
minh),
nhat la khi ong
Hi
Van (ten hieu ciia
Nguyin
Cong
Trijf)
tai bo dd vdo
long.
Gan nam lam
quan,
qua bao thang tram thuf thach, tki n&ng cua
Nguyin
Cong TriJ da ducfc

li^t
ke qua hang loat sU viec: Khi thd
khoa,
khi
tham
tan, khi
tdng
doc Dong,
luc
binh
Tdy cd dai tudng, c6 khi ve phu
dodn
Thita Thien, Tir khi, liic, c6
khi dUcfc nhan manh nhu mot sU khoe danh, mot su tif hao bdi thanh
tich
da
c6. Ong tiT nhan
minh
la Gom
thao
lugc
dd nen tay
ngdt
ngudng.
Cach
diing
tif
tay
ngdt
ngiidng that la doc dao. Trong cau tho nay, tiT

ngdt
ngudng
la mot sU
tu
hao ve cai tai, cai danh vdi
trdi
dat cua ong Hi Van khi con d quan
trifdng.
- Khi treo an tif quan: Cau thcf chOf Han: Do mon
gidi
to chi
nien
(Vao cai
nam tai
kinh
do treo an tif quan) c^t bai thcf tao thanh mot mach khac, md ra
mot
budc ngoat
cuoc
ddi. TCr bo quan
trUdng
cung c6 y nghla la ra
khoi
long,
khong
con phai ganh tren vai trach nhiem vdi non song, cung khong con phai
khat
khao vi chOr danh tren
dcfi
nufa. Con

ngudi
Nguyin
Cong Truf trong doan
tha nay hien len that ngang ngirgc, khac
ngUdi.
Cai de ong tU hao ve ban than
chinh
la cai khac
ngirdi,
khac ddi ay. Khong nhU tat ca nhCftig vi quan trong
tr^eu,
khi tCr quan ao mu chinh te, ll tiec
tiin
dua long trong, vdi
Nguyin
Cong
TriJ, tir quan that la nhe nhang, dan da. Thay voi ngUa, xiem ao, kieu long la
mot
con b6 vang deo lac ngUa (tUcfng truyen trong dan gian con c6 mo cau che
chi
can che cua con b6 cai). Cd mau s^c (vang), cd am thanh (tieng dac ngifa),
CO
mot
ngudi
cUdi bo ngat ngudng cho thay cai nhe bong ciia cong danh, cua
quan
triXdng
do'i vdi ong.
- Khi ve d ^n: Nhe nhang tir biet quan
trudng,

tir tay
kiem
cung
gid mang
dang
tit bi, vui
thii
vdi ong ngat ngtfdng la
cuoc
song thanh tao {kia nui no
phau phau
may trdng), la
thii
vui ddi thudng ncfi tien canh {Got
tien
theo
dung
dinh
mot ddi di), \k thai do coi
khinh
moi chuyen tren ddi {Dugc mdt
duang
dUcmg
ngudi
thai
thuang
-
Khen
ch&
phcri

phdi
nggn
dong
phong).
Khong
gio'ng
ai, Nguyen C6ng TriJ difa ca
cuoc
song tran tuc len coi tien, khong xem
24
coi tien la ncfi h^nh dao ma chi xem coi tien, coi
Phat
la mot the
gidi
vui choi
thanh thai,
khac
hin
cuoc
ddi thao lufac d quan trUdng,
khac
hin the
gidi
roi
ren phiifc tap. Vi the, But
cung
nUc ciCcfi ong
ngdt
ngiCdng.
Khi

da ve
or
an, ong muon the
gidi
ciia dan ca, sao phach, song mot
cuoc
d&i
khong vUdng tuc; tif xep minh vao hang nhCng bac vl nhan c6
sU
nghiep hien
hach trong lich
suf
nhu Han Ki, Phu Bat nude Tong. Cau Nghia vua toi cho
tron
dao sa
chung
nhu 1^ mot SU giai bay cai tarn chan thanh nhat, cung qua
do thay
dxxgc
ve dep hoan thien cua chan dung ong
ngdt
ngiidng.
Cai nga't
ngudng
khac
ngUcfi,
khac
dW ay chi la bieu hien be ngoai, tan sau trong con
ngifcfi
ong trUdc sau vSn la mot con ngUdi tron nghla. Ket bai 1^ mot cau tha

dam phong
each
Nguyin
Cong
Tril:
Trong
trieu
ai
ngdt
nguang
nhU ong! Chi
CO
Con ngudi c6 tai trong thien ha, c6 danh vdi
dcfi,
song tron ven dao vua toi
mdi
c6 the tif hao, day thach thufc ve ban than minh nhu vay.
3.
Ngh?
thu^it
- Giong van khoa trtfong nhiing khong gay
sU
kho chiu bdi nhd khau khi
trao long luon in hien trong cac cau tha. Chinh nhd khau khi nay vifa giup
Nguyin
Cong TriJ noi difcfc cai tai
nSng,
cai
khac
ngifcfi hie'm thaiy ciia minh

trong
thien ha lai viTa tao nen sic thai dac biet cho bai hat noi dtfoc xep vao
hang miu miTc nay.
- Ngon tii tu xifng duoc suf dung rat thu vi trong bai tho. NguySn Cong TruT
tif
xitog ong {ong Hi van tai bo, ong
ngdt
ngUang,
ai
ngdt
ngUang
nhu ong).
Khuon
kho va dac
triftig
cua the thcr hat noi phu hap de NguySn Cong TruT tu
xung
ong trong bai tha cua minh.
Cach
xung ho ay the hien di/ac cai ngong
ngao
cua mot
ngirdi
c6 y thufc cA nhan cao, vifa thi hien ca
tinh
manh me cua
nha tha lai viTa lam cho b^i tha mang sic thai di dom, chuyen tai mot
each
dS
chiu

nhi]fng suy nghi
khac
ngi/di
cua ong.
- The tha hat noi phat huy UU the trong Bdi ca
ngdt
ngiCdng.
La bai tha phd
the, gom 19 cau tha dai ngan xen ke nhau,
gieo
van
theo
diing
the loai (cau
dau
gieo
van chan, thanh trie -
siC;
hai cau tiep
gieo
van chan, thanh bkng -
long,
Dong; hai cau tiep
gieo
van chan, thanh
trac
-
ngudng,
tUang,
cuf the

xen ke nhau cho den het bai).
Cach
gieo
van, phoi thanh nhu the n^y tao nen
sir nhip nhang, tao
tinh
nhac
cho b^i tha. Ngoki ra, nhijfng cau chC Han (dufng
dau m5i doan, the hien bude
ngoac
cuoc
ddi) xen vao nhufng cau chuf Viet rat
dan da lam cho bai tha c6 nhieu giong dieu, khi tram himg, manh me, khi
trijf
tinh
sau sic; khi
ngao
nghe
trao long, khi nghiem trang, lang dong
®<5J Cam
nh$n
bai thd Bdi ca
ngdt
ngUctng
(Nguydn Cong Triif)
I.
NOI DUNG
1. Vai net ve the loai
Bai
ca

ngdt
ngUang
duac
Nguyin
Cong Truf viet vao nSm 1848, nam ong
cao quan ve huu song d que nha vdi
cuoc
song phong khoang, tif do, nhan tan.
25