Đánh giá sức sản xuất của các tổ hợp lai giữa đực landrace và yorkshirre với nái f1(landrace x móng cái) nuôi tại trại lợn giống dân quyền, tỉnh thanh hoá

B

GIÁO D C VÀ ðÀO T O

TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
-----------

-----------

NGUY N VĂN QUÂN

ðÁNH GIÁ S C S N XU T C A CÁC T

H P LAI

GI A ð C LANDRACE VÀ YORKSHIRE V I NÁI
F1(LANDRACE × MĨNG CÁI) NI T I TR I L N
GI NG DÂN QUY N - T NH THANH HĨA

LU N VĂN TH C SĨ NƠNG NGHI P

Chun ngành

: Chăn nuôi

Mã s

: 60.62.0105

Ngư i hư ng d n khoa h c : PGS.TS. NGUY N BÁ MÙI

HÀ N I – 2012


L I CAM ðOAN

Tơi xin cam đoan r ng, s li u và k t qu nghiên c u trong lu n văn
này là trung th c, chưa t ng ñư c công b cũng như b o v m t h c v nào.
Tơi xin cam đoan r ng, m i s giúp ñ cho vi c th c hi n lu n văn này ñã
ñư c cám ơn, các thơng tin trích d n trong lu n văn ñã ñư c ch rõ ngu n g c.

Tác gi

Nguy n Văn Quân

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

i


L I C M ƠN
Nhân d p hoàn thành lu n văn này, trư c tiên tơi đư c bày t lịng bi t
ơn sâu s c đ n PGS.TS Nguy n Bá Mùi, ngư i hư ng d n khoa h c đã giúp
đ nhi t tình và có trách nhi m đ i v i tơi trong su t q trình th c hi n đ
tài và hồn thành lu n văn t t nghi p.
Tôi xin chân thành c m ơn các th y cô trong B mơn Hóa sinh-Sinh lý
đ ng v t, Khoa Chăn ni - Ni tr ng thu s n, Vi n đào t o Sau ñ i h c,
Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i đã t o m i ñi u ki n thu n l i, giúp đ
Tơi hồn thành lu n văn này.
Tơi xin g i l i c m ơn t i toàn th ban l nh đ o, cơng nhân viên trong tr i
l n gi ng Dân Quy n Thanh Hoá, ñã giúp ñ tôi th c hi n lu n văn này.

Nhân d p hồn thành lu n văn, tơi cũng xin đư c bày t lịng bi t ơn sâu
s c t i t i gia đình cùng b n bè đã giúp đ , đ ng viên tơi trong su t th i gian
qua.
Tác gi

Nguy n Văn Quân

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

ii


M CL C

L i cam ñoan

i

L i c m ơn

ii

M cl c

iii

Danh m c các t vi t t t

iv

Danh m c b ng

v

Danh m c hình

vii

1

M ð U

1

1.1

ð tv nđ

1

1.2

M c đích và u c u c a đ tài

2

1.2.1

M c đích

2

1.2.2

u c u

2

1.3

Ý nghĩa khoa h c và tính th c ti n c a đ tài

3

2

T NG QUAN TÀI LI U

4

2.1

Cơ s khoa h c

4

2.2

Ch tiêu sinh s n và các y u t

2.3

Các ch tiêu ñánh giá sinh trư ng, kh năng cho th t và các y u t

nh hư ng

nh hư ng

12
22

2.4

Tiêu t n th c ăn và giá thành s n ph m l n cai s a

27

2.5

Tình hình nghiên c u trong nư c và ngồi nư c

30

2.6

ð c đi m c a các gi ng l n tham gia thí nghi m

36

3

ð I TƯ NG - ð A ðI M - N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP
NGHIÊN C U

39

3.1

ð i tư ng nghiên c u

39

3.2

ð a ñi m nghiên c u

39

3.3

Th i gian nghiên c u

39

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

iii


3.4

ði u ki n nghiên c u

39

3.5

N i dung nghiên c u

40

3.6

Phương pháp nghiên c u

41

3.7

Các tham s th ng kê

47

3.8

Phương pháp x lý s li u

47

4

K T QU VÀ TH O LU N

48

4.1

Kh năng sinh s n c a nái F1(L x MC) ph i v i ñ c L và Y

48

4.2

Sinh trư ng c a ñàn l n con theo m

54

4.3

Tiêu t n th c ăn /kg l n cai s a trong hai t h p lai

56

4.4

Sinh trư ng và TTTA c a l n con t CS – 60 ngày tu i

59

4.5

Sinh trư ng c a hai t h p lai gi a F1(L x MC) v i ñ c Y, L

61

4.5.1

Tăng kh i lư ng c a con lai qua các tháng nuôi

61

4.5.2

Sinh trư ng tuy t ñ i c a con lai qua các tháng nuôi

63

4.5.3

Tiêu t n th c ăn qua các tháng và trong c giai đo n ni

65

4.6

Năng su t th t c a con lai thương

ph m LxF1(LxMC) và

YxF1(LxMC)

67

4.7

Sơ b tính tốn l i nhu n trong chăn ni c a hai t h p lai

70

4.7.1

L i nhu n trong chăn nuôi l n nái sinh s n

70

4.7.2

L i nhu n trong chăn nuôi l n th t

73

5

K T LU N VÀ ð NGH

76

5.1

K t lu n

76

5.2

ð ngh

77

TÀI LI U THAM KH O

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

78

iv


DANH M C CÁC T
CS

Cai s a

cs

VI T T T

C ng s

D (hay Du) Gi ng l n Duroc

DML

Dày m lưng

ðVT

ðơn v tính

F1(LxMC)

Con lai gi a đ c Landrace và cái Móng Cái

H

Gi ng l n Hampshire

KL

Kh i lư ng

L (hay LR)

Gi ng l n Landrace

LY

Con lai gi a ñ c Landrace và cái Yorkshire

LW

Gi ng l n LargeWhite

MC

Gi ng l n Móng Cái

P (hay Pi)

Gi ng l n Pietrain

Pidu

Con lai gi a l n Pietrain và Duroc

TĂ

Th c ăn

TT

Tăng tr ng

TTTĂ

Tiêu t n th c ăn

Y

Gi ng l n Yorkshire

YL

Con lai gi a ñ c Yorkshire và cái Landrace

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

v


DANH M C B NG

STT

Tên b ng

Trang

2.1

Kh năng sinh s n c a l n ph thu c vào gi ng

17

2.2.

Năng su t sinh s n c a m t s gi ng l n nái [Schimidin (1980)]

18

2.3.

H s di truy n c a m t s tính tr ng sinh s n (Schmitten, 1989)

19

2.4.

nh hư ng c a gi i tính đ n đ dày m lưng

25

3.1.

Các lo i th c ăn s d ng trong các giai ño n nuôi

40

3.2

Tiêu chu n và giá tr dinh dư ng/kg th c ăn h n h p

43

4.1

Năng su t sinh s n c a l n nái F1(LxMC) ph i v i ñ c L và Y

48

4.2

Sinh trư ng c a l n con theo m

55

4.3

Tiêu t n th c ăn/kg l n con cai s a

56

4.4

Sinh trư ng và TTTA c a l n con t cai s a ñ n 60 ngày tu i

59

4.5

Tăng KL c a con lai nuôi th t qua các tháng nuôi

61

4.6

Tăng kh i lư ng tuy t ñ i c a con lai qua các tháng nuôi

63

4.7

TTTA/kgTT c a con lai trong giai ño n nuôi th t

65

4.8

K t qu m kh o sát l n lai thương ph m

67

4.9

L i nhu n trong chăn nuôi l n nái sinh s n

71

4.10

L i nhu n trong chăn nuôi l n th t

73

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

vi


DANH M C BI U ð

STT

Tên bi u ñ

Trang

4.1

S con SS và s con SS còn s ng c a hai t h p lai

50

4.2

S con đ ni và s con cai s a/ c a hai t h p lai

51

4.3

S con cai s a/ và s con

52

4.4

KL cai s a/con và KL cai s a/ c a hai t h p lai

53

4.5

Kh năng sinh trư ng c a l n con theo m

55

4.6

Tăng tr ng t CS – 60 ngày tu i c a hai t h p lai

60

4.7

TTTA/kg TT c a l n con t CS - 60 ngày

60

4.8

Kh i lư ng c a con lai qua các tháng ni

62

4.9

Sinh trư ng tuy t đ i qua các tháng ni

64

4.10

TTTĂ/kgTT qua các tháng ni và c giai đo n ni

66

4.11

T l móc hàm, t l th t x , t l n c c a con lai

70

60 ngày tu i c a hai t h p lai

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

vii


1. M

ð U

1.1. ð t v n ñ
T trư c t i nay, chăn ni ln có vai trị quan tr ng đ i v i n n nơng
nghi p nư c ta, giá tr chăn nuôi chi m t tr ng khá, trên 27% cơ c u c a tồn
ngành và tăng trư ng m i năm (giai đo n 2001 – 2009) ñ t 7,0 – 8,0%. Theo
t ng c c th ng kê, năm 2010, t ng s ñàn l n trong c nư c ñ t 27,3 tri u
con, gia c m 300 tri u con, bị đ t 6 tri u con, bị s a 128 nghìn con và trâu
2,9 tri u con.

T ng s n lư ng th t hơi c a c nư c trong năm 2010 ñ t 3,9 – 4,0 tri u
t n, tương ñương 2,7 – 2,8 tri u t n th t x , tăng 5,0 – 5,5% so v i năm
2009.Trong đó, ngành chăn ni l n gi m t v trí quan tr ng nh t trong s n
xu t th t và ñư c phân b kh p các vùng trong c nư c. Th t l n chi m 76 – 77%
t ng s n lư ng th t c a ngành chăn nuôi, t ñây ta th y nhu c u v th t l n c a
th trư ng là r t l n, nhưng năng su t và ch t lư ng s n ph m chưa cao.
Chi n lư c chăn nuôi c a Vi t Nam trong th i gian t i là tăng s ñ u l n,
nâng cao năng su t và ch t lư ng s n ph m b ng cách tăng t l máu ngo i cho
đàn l n ni trong nư c. Th c hi n chi m lư c chăn nuôi này, trong th i gian
qua, nhà nư c ñã cho nh p hàng lo t các gi ng l n ngo i có năng su t cao như:
Landrace, Yorkshire, Pietrain, Duroc,….T đó ti n hành lai t o ra các con lai 2
máu, 3 máu, 4 máu nh m nâng cao kh năng s n xu t và kh năng thích nghi v i
đi u ki n chăn ni Vi t Nam.
Các gi ng l n n i c a nư c ta có kh năng thích nghi r t t t v i đi u
ki n chăn ni c a Vi t Nam, tuy nhiên năng su t th p, t l m cao khơng
đáp ng đư c nhu c u tiêu dùng. Vì v y, lai t o có ý nghĩa quan tr ng trong
vi c nâng cao kh năng thích nghi và hi u qu s n xu t c a v t nuôi. Con lai
v a k t h p ñư c các ưu ñi m c a nh ng gi ng ñem l i, v a t n d ng ñư c
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

1


ưu th lai c a công th c lai.
Trong lai t o gi ng ngư i ta thư ng dùng nái n i là Móng Cái và các
đ c ngo i Landrace, Pietrain, Yorkshire,... t o ra con lai làm nái n n ñ s n
xu t gi ng cung c p cho các h chăn nuôi l n thương ph m.
Thanh Hóa thu c khu v c b c trung b , kinh t ngư i dân còn nhi u
khó khăn, khí h u kh c nghi t, phương th c chăn ni cịn nh l , mang tính
t n d ng, chưa ñáp ng ñư c nhu c u trong chăn ni l n ngo i. Trong đi u

ki n đó t h p lai F1(Landrace x Móng cái) ñang ñư c s d ng làm nái n n
ñ ph i v i các l n ñ c ngo i khác t o ra con lai ¾ máu ngo i dùng làm
thương ph m đư c ni ph bi n

các khu v c trong t nh.

Xu t phát t th c t trên, chúng tơi đã ti n hành chuyên ñ : “ðánh
giá s c s n xu t c a các t h p lai gi a đ c Landrace và Yorkshire v i
nái F1(Landrace × Móng cái) nuôi t i tr i l n gi ng Dân Quy n - t nh
Thanh Hóa”.
1.2. M c đích và yêu c u c a ñ tài
1.2.1. M c ñích
- ðánh giá năng su t sinh s n c a t h p lai L x F1(L x MC) và Y x
F1(L x MC) nuôi t i Tr i gi ng Dân Quy n.
- Kh năng sinh trư ng c a l n con theo m c a hai t h p lai.
- Năng su t sinh trư ng và tiêu t n th c ăn c a con lai thương ph m.
- Xác ñ nh t h p lai phù h p cho cơ s chăn nuôi và m rông ra các h
chăn nuôi trong t nh.
1.2.2. Yêu c u
Theo dõi, thu th p, phân tích đ y ñ và chính xác các s li u v kh
năng s n xu t c a t h p lai gi a nái F1(L x MC) ph i v i ñ c L và Y.
Theo dõi, thu th p, phân tích đ y đ và chính xác các s li u v kh
năng cho th t c a hai t h p lai.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

2


1.3. Ý nghĩa khoa h c và tính th c ti n c a ñ tài

- Ý nghĩa khoa h c
Nh ng s li u này có th dùng làm tài li u tham kh o trong gi ng d y
và nghiên c u v lĩnh v c chăn nuôi l n.
- Ý nghĩa th c ti n
K t qu theo dõi là cơ s ñánh giá ñúng th c tr ng c a đàn l n ni t i
Tr i gi ng, t đó có đ nh hư ng ñúng trong vi c xác ñ nh công th c lai phù
h p nuôi t i Tr i và phát tri n r ng ra các h chăn nuôi trong t nh.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

3


2. T NG QUAN TÀI LI U
2.1. Cơ s khoa h c
M i gi ng v t ni có b n ch t sinh h c ñư c th hi n qua ki u hình
đ c trưng riêng c a nó. Ki u hình là bi u hi n c th c a ki u gen dư i tác
ñ ng c a các nhân t môi trư ng khác nhau. ð cơng tác ch n gi ng v t ni
đ t k t qu t t, trư c tiên c n có nh ng ki n th c cơ b n v di truy n h c, ñ c
bi t là b n ch t c a di truy n và ưu th lai c a t ng tính tr ng.
2.1.1. Tính tr ng s lư ng và các y u t

nh hư ng

2.1.1.1. Tính tr ng s lư ng
Thơng thư ng các tính tr ng có liên quan t i kích thư c, kh i lư ng...
đư c xác ñ nh d a trên thang ñ nh lư ng ñư c g i là các tính tr ng s lư ng.
ð c đi m c a tính tr ng s lư ng là chúng ta có th quan sát ho c xác ñ nh
ñư c b ng cách cân, ño, ñ m,…
Tính tr ng s lư ng là nh ng tính tr ng đư c qui đ nh b i nhi u c p

gen có hi u ng nh nh t ñ nh (minor gen), b tác ñ ng l n b i các nhân t
môi trư ng (Hazel và cs (1943)[59]; Handerson (1963)[58] và Hill (1982)
[60]). S sai khác gi a các cá th là s sai khác v m c ñ hơn là s sai khác
v ch ng lo i, đó là b n ch t c a tính tr ng đa gen (polygene).
Các tính tr ng s n xu t c a v t nuôi là các tính tr ng s lư ng do nhi u
gen ñi u khi n, m i gen ñóng góp m t m c ñ khác nhau vào c u thành năng
su t c a con v t. Giá tr ki u hình c a các tính tr ng s n xu t có s phân b
liên t c và ch u tác ñ ng nhi u b i nhân t ngo i c nh.
2.1.1.2. Các y u t

nh hư ng

* Giá tr ki u hình
Giá tr ki u hình (P) c a b t kỳ tính tr ng s lư ng nào là s k t h p
c a giá tr ki u gen (G) và sai l ch môi trư ng (E) và ñư c bi u hi n như sau:

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

4


P=G+E
Trong đó:
P: Giá tr ki u hình (Phenotypic value)
G: Giá tr ki u gen (Genotypic value)
E: Sai l ch môi trư ng (Environmental deviation)
* Giá tr ki u gen (G)
Giá tr ki u gen c a tính tr ng s lư ng do nhi u c p gen quy ñ nh. Tuỳ
theo tác ñ ng c a các gen, các giá tr ki u gen bao g m các thành ph n khác
nhau: giá tr c ng g p A (Additive value) ho c giá tr gi ng (Breeding value),

sai l ch tr i D (Dominance deviation) và sai l ch tương tác gen ho c sai l ch
át gen I (Interaction deviation).
G=A+D+I
+ Giá tr c ng g p (A):
Dùng ñ ño lư ng giá tr truy n ñ t t b m sang đ i con, ph i có m t
giá tr đo lư ng có quan h v i gen ch khơng ph i có liên quan v i ki u gen.
M i m t gen trong t p h p các gen quy ñ nh m t tính tr ng s lư ng nào đó
đ u có m t hi u ng nh t ñ nh ñ i v i tính tr ng s lư ng đó. T ng các hi u
ng mà các gen đó mang ñư c g i là giá tr c ng g p hay còn g i là giá tr
gi ng c a cá th .
Giá tr gi ng là thành ph n quan tr ng c a ki u gen vì nó c đ nh và có
th di truy n đư c cho th h sau. Do đó, nó là ngun nhân chính gây ra s
gi ng nhau gi a các con v t thân thu c, nghĩa là nó là nhân t ch y u sinh ra
các đ c tính di truy n c a qu n th và s ñáp ng c a qu n th v i s ch n l c.
Tác ñ ng c a các gen ñư c g i là c ng g p khi giá tr ki u hình c a
ki u gen đ ng h p, b m luôn truy n m t n a giá tr c ng g p m i tính tr ng
c a chúng cho đ i con. Ti m năng di truy n do tác ñ ng c ng g p c a gen b
và m t o nên g i là giá tr di truy n c a con v t hay giá tr gi ng.
+ Sai l ch tr i (D): là sai l ch ñư c s n sinh ra do s tác ñ ng qua l i
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

5


gi a các c p alen

cùng m t locus, ñ c bi t là các c p alen d h p t (ð ng

H u Lanh và cs (1999)[21]). Sai l ch tr i cũng là m t ph n thu c tính c a
qu n th , quan h tr i c a b m khơng truy n đư c sang cho con cái.

+ Sai l ch át gen (I): là sai l ch ñư c sinh ra do s tác ñ ng qua l i gi a
các gen thu c các locus khác nhau. Sai l ch này khơng có kh năng di truy n
cho th h sau.
* Sai l ch môi trư ng (E)
Sai l ch môi trư ng đư c th hi n thơng qua sai l ch môi trư ng chung
(Eg) và sai l ch môi trư ng riêng (Es).
Sai l ch môi trư ng chung (Eg): là sai l ch do lo i môi trư ng tác đ ng
lên tồn b con v t trong su t đ i nó.
Sai l ch mơi trư ng riêng (Es): là sai l ch do lo i mơi trư ng ch tác
đ ng lên m t s con v t trong m t giai ño n nào ñó trong ñ i con v t.
Như v y, ki u hình c a m t cá th đư c c u t o t hai locus tr lên, có
giá tr ki u hình chi ti t như sau:
P = A + D + I + Eg + Es
Như v y vi c phân tích các nhân t

nh hư ng t i tính tr ng s lư ng

cho th y, mu n nâng cao năng su t v t nuôi c n ph i:
+ Tác ñ ng v m t di truy n (G) bao g m:
- Tác ñ ng vào hi u ng c ng g p (A) b ng cách ch n l c
- Tác ñ ng vào hi u ng tr i (D) và át gen (I) b ng cách ph i gi ng t p giao
+ Tác đ ng v m t mơi trư ng ( E) b ng cách c i ti n ñi u ki n chăn
nuôi: chu ng tr i, th c ăn, thú y, qu n lý,...
2.1.2. Lai gi ng và ưu th lai
2.1.2.1. Lai gi ng
Lai gi ng là cho giao ph i gi a nh ng cá th thu c hai hay nhi u qu n
th giao ph i v i nhau. Hai qu n th này có th là hai dịng, hai gi ng ho c
hai lồi khác nhau, do đó đ i con c a chúng mang nh ng đ c tính di truy n
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

6


c a b m nó.
Lai gi ng làm cho t n s ki u gen ñ ng h p t
t n s ki u gen d h p t

th h sau gi m đi cịn

th h sau tăng lên.

Lai gi ng là phương pháp ch y u nh m khai thác bi n ñ i di truy n
c a qu n th gia súc. Lai gi ng có nh ng ưu đi m là con lai mang đ c tính
chung c a c b và m , lai gi ng thư ng t o ra ưu th lai.
2.1.2.2. Ưu th lai
M i gi ng v t ni có b n ch t sinh h c ñư c th hi n qua ki u hình
đ c trưng riêng c a nó. Ki u hình là bi u hi n c th c a ki u gen dư i tác
ñ ng c a các nhân t môi trư ng khác nhau. ð cơng tác ch n gi ng v t ni
đ t k t qu t t, trư c tiên c n có nh ng ki n th c cơ b n v di truy n h c, ñ c
bi t là b n ch t c a di truy n và ưu th lai c a t ng tính tr ng.
Ưu th lai làm cho s c s ng c a con v t tăng lên, có s c đ kháng v i
b nh t t và nâng cao s c s n xu t c a chúng (Lasley (1974)[22], Tr n ðình
Miên và cs (1994)[23] ).
Theo Nguy n H i Quân và cs (1995)[25]) như sau: Ưu th lai là s
hơn h n c a ñ i con so v i trung bình c a đ i b m . Có th ưu th lai là s c
s ng, s c mi n kháng ñ i v i b nh t t và tính tr ng s n xu t c a con lai ñư c
nâng cao, kh năng l i d ng th c ăn t t.
McPhee và cs (1991)[73],

l n có 3 lo i ưu th lai chính: ưu th lai

c a cá th (ưu th lai tr c ti p), ưu th lai c a m lai và ưu th lai c a b lai.
M c ñ ưu th lai c a m t tính tr ng năng su t đư c tính b ng cơng
th c sau:
1/2 (AB + BA) - 1/2 (A+B)
H (%)

=

x 100
1/2 (A+B)

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

7


Trong đó:
H: Ưu th lai tính theo (%)
AB: giá tr ki u hình trung bình c a con lai b A, m B
BA: giá tr ki u hình trung bình c a con lai b B, m A
A: giá tr ki u hình trung bình c a con gi ng (ho c dịng) A
B: giá tr ki u hình trung bình c a con gi ng (ho c dịng) B
Hi n tư ng này th hi n r t rõ

nh ng con lai thu ñư c t s giao ph i

gi a các dòng t ph i v i nhau. Có ưu th lai là s c s ng, s c mi n kháng ñ i
v i b nh t t và các tính tr ng s n xu t c a con lai ñư c nâng cao.
Ưu th lai hồn tồn ngư c v i suy hố c n huy t và s suy gi m s c

s ng do c n huy t và ñư c kh c ph c tr l i khi lai gi ng.
B n ch t hi n tư ng ưu th lai ñư c Nguy n Văn Thi n (1995)[33] gi i
thích b i ba thuy t, đó là: thuy t tr i, thuy t siêu tr i và tương tác gen.
- Thuy t tr i: Gi thi t cho r ng m i bên cha m có nh ng c p gen tr i
ñ ng h p t khác nhau. Khi t p giao

th h

F1 s có các gen tr i

t tc

các locus.
N u:

B

AABBCCddeeff

x

M

aabbccDDEEFF→Con

AaBbCcDdEeFf.
N u tr i hồn tồn thì

F1 có ki u gen nói trên có ki u hình khơng

khác so v i nh ng cá th có ki u gen tr i đ ng h p t (AABBCCDDEEFF)
Do tính tr ng s lư ng ñư c quy t ñ nh b i nhi u gen nên xác su t xu t
hi n m t ki u gen ñ ng h p hoàn toàn là th p. Ngoài ra, do s liên k t c a
các gen tr i và l n trên cùng nhi m s c th nên xác su t t h p ñư c ki u gen
t t nh t cũng th p.
- Thuy t siêu tr i: Thuy t này cho r ng các c p gen d h p t có tác
đ ng l n hơn các c p gen ñ ng h p t .
Nghĩa là: Aa > AA > aa
M i m t gen trong hai alen s th c hi n ch c năng riêng c a mình.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

8


tr ng thái d h p t thì c hai ch c năng này ñư c bi u l . M i gen có kh
năng t ng h p riêng, q trình này đư c th c hi n trong nh ng đi u ki n mơi
trư ng khác nhau. Do v y, ki u gen d h p t s có kh năng thích nghi t t
hơn v i nh ng thay đ i c a mơi trư ng.
Ưu th lai có th do hi n tư ng siêu tr i c a m t locus, hi n tư ng tr i
t h p nhi u locus ho c do các nguyên nhân khác gây ra. Kh năng thích ng
v i môi trư ng c a các th d h p t t o nên hi n tư ng siêu tr i là cơ s c a
ưu th lai.
- Tương tác gen: Tương tác gen trong cùng m t locus d n t i hi n
tư ng tr i khơng hồn tồn. Tương tác gi a các gen trong cùng các locus
khác nhau bao g m các ki u tương tác ph c t p, ña d ng, phù h p v i tính
ch t ph c t p, ña d ng c a sinh v t.
* Cơ s th ng kê c a ưu th lai
Cơ s th ng kê c a ưu th lai do Falconer ñưa ra t năm 1964. Ưu th
lai

F1: HF1 = dy2, trong ñó d là giá tr c a ki u gen d h p, y là sai khác v

t n s gen gi a hai qu n th b , m . Ưu th lai sinh ra b i nh hư ng ñ ng
th i c a t t c các giá tr riêng r c a t ng locus: HF1 = ∑dy2. Như v y, ưu th
lai

F1 ph thu c vào giá tr c a các ki u gen d h p và s khác bi t gi a hai

qu n th .
Cơ s th ng kê này cho phép tính tốn đư c ưu th lai
khác nhau. Ưu th lai

các th h lai

F2: HF2 = 1/2dy2. Do đó HF2 = 1/2HF1.

Thay đ i trung bình t F1 đ n F2 cũng ñư c coi là hi n tư ng suy hoá
c n huy t. Theo Falconer (1993)[56], ưu th lai

F1, F2 có th ph c t p do

nh hư ng c a m . Ch ng h n, tính tr ng s con trong
quan sát đư c

F1 khơng có ñóng góp c a m

c a l n. Ưu th lai

F2, m c dù ưu th lai m t ñi

m t n a nhưng l i có nh hư ng ưu th lai c a m , do m là con lai c a F1.
nh hư ng c a m bao g m t t c nh ng đóng góp, nh ng nh hư ng
t t x u do ki u hình m gây ra đ i v i ki u hình c a đ i con. nh hư ng c a
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

9


m đ i v i ki u hình c a ñ i con có th do s khác nhau v di truy n, v
ngo i c nh ho c s ph i h p gi a di truy n và ngo i c nh c a nh ng cá th
m khác nhau gây ra.

nh hư ng c a m có th đư c th c hi n trong q

trình th tinh, có ch a, ti t s a và ni con. Các nh hư ng này ch có th
xu t hi n t c th i, song cũng có th kéo dài su t ñ i c a v t ni và đư c th
hi n

nhi u cơ ch sinh h c khác nhau, có 5 lo i nh hư ng c a m , theo

ð ng Vũ Bình (2002)[3]:
- nh hư ng c a nguyên sinh ch t nhưng ph i là AND ngoài nhân
- nh hư ng c a nguyên sinh ch t do AND ngoài nhân.
- nh hư ng c a m trong giai ño n trư c ñ .
- nh hư ng c a m qua s truy n kháng th t m sang con.
- nh hư ng c a m sau khi sinh.
Theo Dickerson (1974)[50], khi lai gi a hai gi ng con lai ch có ưu th
lai cá th . Khi lai 3 gi ng, n u dùng ñ c c a gi ng thu n giao ph i v i nái lai,
con lai có c ưu th lai cá th và ưu th lai c a m , do m là con lai F1. N u
dùng ñ c lai giao ph i v i nái c a gi ng th 3, con lai có ưu th lai cá th và

ưu th lai c a b , do b là con lai F1. Trong lai 4 gi ng, con lai có c ưu th
lai cá th , c ưu th lai c a m và ưu th lai c a b .
S d ng các phương pháp c a Dickerson (1972)[49] đưa ra phương
trình d tính năng su t
- Lai 2 gi ng:
- Lai 3 gi ng:

con lai v i các công th c lai như sau:

I
♂ A ♀ B = H AB +

♂ C ♀ AB =

1 M
M
P
( g B + g A + g A + g BP )
2

1
I
I
M
I
M
P
( H CA + H CB ) + H AB + 1 rAB + 1 ( g AB + gCM + gCP + g AB )
2
4

2

Trong đó, I: cá th , H: ưu th lai, M: m , r: hi u qu tái t h p, P: b ,
g: năng su t c a các gi ng s d ng đ lai.
ð tính tốn ưu th lai ñ i v i m t s tính tr ng nh t đ nh t các giá tr
trung bình c a đ i con và giá tr trung bình c a b m . Minkema (1974)[74]

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

10


ñã ñưa ra công th c sau:
1
1
( BA + AB) − ( AA + BB)
2
H (%) = 2
1
( BA + AB)
2

Trong đó, H: ưu th lai, BA: F1(b B, m A), AB: F1(b A, m B),
AA: b A, m A, BB: b B, m B.
T h p lai
Theo Tr n ðình Miên và c ng s (1994)[23], m c đ ưu th lai đ t
đư c có tính cách riêng bi t cho t ng c p lai c th . Theo Tr n Kim Anh
(2000)[1], ưu th lai c a m có l i cho đ i con, ưu th lai c a l n nái nh
hư ng ñ n s con / và t c ñ sinh trư ng c a l n con. Ưu th lai cá th
hư ng ñ n sinh trư ng và s c s ng c a l n con, ñ c bi t

nh

giai ño n sau cai

s a. Ưu th lai c a b th hi n tính hăng c a con ñ c, k t qu ph i gi ng, t
l th thai. Khi lai hai gi ng, s l n con cai s a/nái/năm tăng 5 - 10%, khi
lai 3 gi ng ho c lai ngư c tr l i s l n con cai s a /nái /năm tăng t i 10 15%, s con cai s a/ nhi u hơn 1,0 - 1,5 con và kh i lư ng cai s a/con tăng
ñư c 1 kg

28 ngày tu i so v i gi ng thu n (Colin (1998)[46]).

+ Tính tr ng
Ưu th lai ph thu c vào tính tr ng. Có nh ng tính tr ng có kh năng di
truy n cao nhưng cũng có nh ng tính tr ng có kh năng di truy n th p.
Nh ng tính tr ng liên quan t i kh năng ni s ng và kh năng sinh s n có ưu
th lai cao nh t. Các tính tr ng có h s di truy n th p thư ng có ưu th lai
cao vì v y đ c i ti n các tính tr ng này, so v i ch n l c, lai gi ng là m t bi n
pháp nhanh và hi u qu hơn.
M t s tính tr ng

l n có ưu th lai khác nhau; s con đ ra/ có ưu

th lai cá th là 2%, ưu th lai c a m là 8%; s con cai s a có ưu th lai cá
th 9%, ưu th lai c a m là 11%; kh i lư ng c

21 ngày tu i có ưu th lai

cá th 12%; ưu th lai c a m 18% (Richard (2000)[79]).
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

11


- S khác bi t gi a b và m
Ưu th lai ph thu c vào s khác bi t gi a hai gi ng ñem lai, hai gi ng
càng khác xa nhau v di truy n thì ưu th lai thu ñư c càng l n. Lasley
(1974)[22] cho bi t: n u các gi ng hay các dịng đ ng h p t ñ i v i m t tính
tr ng nào đó thì m c đ d h p t s gi m d n.
Các gi ng càng xa nhau v ñi u ki n ñ a lý thì ưu th lai càng cao. Ưu
th lai c a m t tính tr ng nh t đ nh ph thu c ñáng k vào ngo i c nh.
2.2. Ch tiêu sinh s n và các y u t

nh hư ng

M t yêu c u quan tr ng c a chăn nuôi l n nái là tăng kh năng sinh s n
nh m ñáp ng yêu c u c v s lư ng và ch t lư ng cho khâu s n xu t l n
gi ng và l n th t. Khi ñánh giá v kh năng sinh s n c a l n nái ngư i ta
thư ng quan tâm ñ n m t s ch tiêu sinh s n nh t đ nh, đây chính là nh ng
ch tiêu quan tr ng trong chăn nuôi l n nái sinh s n.
2.2.1. Các tham s di truy n ñ i v i l n nái sinh s n
Nhi u cơng trình nghiên c u đã xác đ nh r ng, các ch tiêu v kh năng
sinh s n c a l n nái có h s di truy n th p.
H s di truy n (h2) ñ i v i m t s tính tr ng năng su t sinh s n c a l n
tương ng như sau: Các ch tiêu v ch t lư ng tinh d ch, h2 = 0,10; T l r ng
tr ng, h2 = 0,30; S l n con ñ ra s ng/l a, h2 = 0,09; S l n con ñ nuôi/l a,
h 2 = 0,08; Kh i lư ng sơ sinh, h2 = 0,20.
2.2.2. Các ch tiêu sinh s n c a l n nái
Hi u qu c a vi c chăn ni l n nái sinh s n đư c ñánh giá b ng s l n
con cai s a hay s l n con có kh năng ni/nái/năm. Ch tiêu này ph thu c

vào tu i thành th c v tính, t l th thai, t ng s l n con ñ ra, s l a
ñ /nai/năm và t l nuôi s ng hay t l hao h t c a l n con theo m .
Khi bàn v nh ng ch tiêu ñư c dùng ñ ñánh giá kh năng sinh s n c a
l n nái có r t nhi u ý ki n khác nhau.
Ian Gordon (2004)[64] cho r ng, trong các trang tr i chăn nuôi hi n
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

12


ñ i, s lư ng con cai s a do m t nái s n xu t trong 1 năm là ch tiêu ñánh giá
ñúng nh t kh năng sinh s n c a l n nái.
Vi c tính tốn và ñánh giá s c sinh s n c a l n nái ph i xét ñ n các ch
tiêu: chu kỳ ñ ng d c, tu i thành th c v tính, tu i đ l a đ u, th i gian ch a,
s con ñ ra/ , t l ch t c a l n con t sơ sinh ñ n cai s a, th i gian cai s a,
kho ng cách l a ñ .
K t qu các nghiên c u khác cho r ng, các ch tiêu nh hư ng ñ n s
lư ng l n con cai s a c a m t nái/năm là: tính đ nhi u con (s l n sơ sinh),
t l ch t c a l n con t sơ sinh ñ n cai s a, th i gian bú s a, tu i ñ l a ñ u
và th i gian t cai s a ñ n khi th thai l a sau (Legault (1980) [69]).
Theo Marby và cs (1997)[71] cho r ng, các tính tr ng năng su t
sinh s n ch y u c a l n nái bao g m: s con ñ ra/ , s con cai s a/ ,
kh i lư ng toàn

21 ngày tu i và s l a đ /nái/năm. Các tính tr ng này

nh hư ng l n ñ n l i nhu n c a ngư i chăn nuôi l n gi ng cũng như l n
thương ph m.
Kh năng sinh s n c a l n nái ch y u ñư c ñánh giá d a vào ch tiêu
s l n con cai s a/nái/năm. Ch tiêu này l i ph thu c vào 2 y u t là s con

ñ ra/ và s l a ñ /nái/năm.
S con ñ ra còn s ng là s con còn s ng sau khi l n m ñ xong con
cu i cùng. Ch tiêu này cho bi t kh năng ñ nhi u hay ít c a l n nái, k thu t
chăm sóc l n nái ch a, k thu t th tinh c a ngư i chăn nuôi. S l n con cai
s a là ch tiêu r t quan tr ng đánh giá trình đ chăn ni l n nái sinh s n. Nó
quy t đ nh năng su t và nh hư ng r t l n t i hi u qu kinh t c a quá trình
chăn ni.
Th i gian cai s a tuỳ thu c vào trình đ , k thu t chăm sóc ni
dư ng, v sinh thú y, phòng b nh, kh năng ti t s a c a l n m và kh năng
phòng b nh c a l n con. M t khác, s l n con cai s a còn ph thu c vào s
con đ ni, t l ni s ng t sơ sinh ñ n cai s a. L n con trư c cai s a
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

13


thư ng có t l ch t cao, nguyên nhân và t l khác nhau như di truy n, nhi m
khu n, m ñè, thi u s a, dinh dư ng kém hay m t s nguyên nhân khác.
S l a ñ /nái/năm: Ch tiêu này ch u nh hư ng quan tr ng c a th i
gian nuôi con và s ngày b hao h t c a l n nái. Hi n nay, th i gian ni con
đư c rút ng n trung bình là 21 – 25 ngày. Sau khi mang thai, đ và ni con
l n m có s thay đ i v kh i lư ng, n u g y sút quá s

nh hư ng t i th i

gian ñ ng d c tr l i sau cai s a và nh hư ng t i năng su t c a l a ti p theo.
Cho nên, trong q trình ni dư ng c n quan tâm ñ n l n m ñ h n ch
m c th p nh t s hao h t c a l n m , rút ng n t i ña th i gian ñ ng d c l i
sau cai s a c a l n m . ði u này s giúp rút ng n kho ng cách l a ñ và nâng
cao ñư c s l a đ /nái/năm.

Thơng thư ng, các ch tiêu dư i ñây ñư c ñ c p ñ ñánh giá kh năng
sinh s n c a l n nái :
+ S con ñ ra/ : là s l n con sinh ra bao g m c thai g , thai non, s
thai còn s ng. Ch tiêu này ph n ánh kh năng đ nhi u hay ít c a l n nái. Nó
có nh hư ng t i m t s ch tiêu khác như: S con ñ ra/nái/năm, s con còn
s ng t i 24 gi , kh i lư ng sơ sinh/ , … Do đó, đây là ch tiêu quan tr ng
ñánh giá kh năng sinh s n c a l n nái. Thông thư ng s con ñ ra/ khác
nhau qua các l a ñ và tuân theo m t quy lu t, l a ñ u thư ng khơng cao sau
đó tăng lên

l a th 2, tương ñ i n ñ nh

các l a ti p theo đ n l a 6 - 7 sau

đó gi m d n.
+ S con đ ra cịn s ng ñ n 24 gi / (con): là s con s ng t lúc sinh
ra ñ n 24 gi /
T l sơ sinh s ng (%) =

S con còn s ng sau 24 gi
S con đ ra

× 100

ðây là ch tiêu kinh t , k thu t quan tr ng, ñánh giá kh năng ñ nhi u
con hay ít con c a gi ng, nói lên k thu t chăm sóc ni dư ng l n nái có
ch a và k thu t th tinh c a d n tinh viên.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

14

Trong vịng 24 gi sau khi đ , nh ng l n con khơng đ t kh i lư ng sơ
sinh trung bình c a gi ng, khơng phát d c hồn tồn, d d ng,… thì s b ch t.
Ngồi ra do l n m i sinh cịn y u, chưa nhanh nh n nên d b l n m đè ch t.
+ S con đ ni/ (con)
S con ñ nuôi/ = S con s ng ñ n 24 gi - (S con lo i th i + S con
ni g i)
Ch tiêu này đánh giá kh năng ni con c a l n nái t t hay không và
nói lên tình tr ng c a l n m sau khi sinh, ph thu c vào s vú c a l n m .
+ S con 21 ngày/ (con)
Là t ng s con đư c ni s ng đ n giai đo n 21 ngày tu i, nó nói lên
ch t lư ng s a và kh năng nuôi con khéo c a l n m .
+ S con cai s a/ (con): là s con s ng ñ n lúc cai s a. Ch tiêu này
ñánh giá kh năng ni con c a l n nái, chăm sóc và ni dư ng đàn l n con,
kh năng h n ch các y u t gây b nh cho l n con. Th i gian cai s a dài hay ng n
ph thu c vào trình đ k thu t ch bi n th c ăn và k thu t chăn nuôi. Hi n nay,
các cơ s chăn nuôi l n hư ng công nghi p ti n hành cai s a cho l n con lúc 21
ho c 28 ngày tu i. Ti n hành cai s a s m cho l n con s góp ph n tăng l a ñ /năm
c a l n nái và h n ch m t s b nh hay lây t l n con sang l n m .
+ T l ni s ng đ n cai s a (%):
T l ni s ng đ n CS (%) =

S con cịn s ng đ n cai s a
S con đ nuôi

+ Kh i lư ng sơ sinh/ (kg): Là kh i lư ng tồn

× 100

l n con ngay sau khi

sinh ra, c t r n, lau khô và chưa cho bú s a ñ u. Ch tiêu này ñánh giá kh
năng ni thai c a l n m , đ c đi m gi ng, k thu t chăm sóc nái ch a.
+ Kh i lư ng 21 ngày/con (kg): là ch tiêu ñánh giá kh năng tăng
tr ng c a l n con và kh năng ti t s a c a l n m
+ Kh i lư ng cai s a/con (kg): Xác ñ nh b ng cách cân kh i lư ng l n
con lúc cai s a. Kh i lư ng l n con cai s a liên quan ch t ch t i kh i lư ng
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

15


sơ sinh và là n n t ng xu t phát cho kh i lư ng xu t chu ng sau này.
+ Th i gian cai s a: th i gian cai s a s m hay mu n ph thu c vào ngư i
chăn ni nhưng ph i đ m b o cho l n con phát tri n bình thư ng. Ch tiêu này
cho bi t kh năng ti t s a c a l n nái và chăm sóc c a ngư i chăn ni. Thơng
thư ng cai s a vào 21 – 28 ngày tu i, ph thu c vào k thu t c a t ng tr i.
+ Kho ng cách gi a 2 l a ñ : là kho ng th i gian t l a ñ trư c t i
l a ñ ti p theo, nó bao g m: th i gian ch a + th i gian nuôi con + th i gian
ch ñ ng d c l i sau cai s a và ph i gi ng có ch a. ðây là ch tiêu quan
tr ng, nó làm nh hu ng t i s l a ñ c a l n nái/năm. Trong đó, th i gian
mang thai thư ng c ñ nh ho c bi n ñ i r t nh nên kho ng cách hai l a ñ
ph thu c vào th i gian nuôi con và th i gian ch ph i. Kho ng cách gi a các
l a ñ ng n s làm tăng s l a ñ /nái/năm.
S l a ñ /năm (l a) =

365
Kho ng cách gi a 2 l a ñ

+ S con cai s a/nái/năm (con): ñây là ch tiêu quan tr ng nh t, nói lên
năng su t sinh s n c a l n nái. Ch tiêu này ph thu c vào nhi u y u t như:
tu i thành th c v tính, t l th thai, t ng s con ñ ra.
+ Th i gian mang thai
Th i gian mang thai hư ng kéo dài kho ng 110 – 118 ngày, trung bình
là 114 ngày. ðây có th coi là m t ch tiêu khơng đ i vì q trình phát tri n
c a bào thai ch m hay nhanh ít ph thu c vào đ c tính c a con nái, hơn n a
th i gian mang thai quá ng n, hay quá dài ñ u nh hư ng t i kh năng phát
tri n c a ñàn con sinh ra.
2.2.3. Các y u t

nh hư ng ñ n kh năng sinh s n c a l n nái

Năng su t sinh s n c a l n nái ñư c th hi n qua nhi u ch tiêu và ñư c
c u thành b i nhi u y u t khác nhau. M i y u t l i nh hư ng t i m t ch
tiêu theo m t m c ñ khác nhau. Bên c nh y u t di truy n, năng su t sinh
s n c a l n nái còn ph thu c vào r t nhi u y u t như: Bi n pháp chăm sóc
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

16


l n m khi đ , ni dư ng và chăm sóc l n m sau cai s a, cơng tác thú y,
ki u chu ng tr i,...
2.2.3.1 Y u t di truy n
Gi ng là y u t mang tính di truy n, nh hư ng khơng nh đ n năng
su t sinh s n c a l n nái. Gi ng và đ c tính s n xu t c a nó g n li n v i năng
su t, các gi ng khác nhau, năng su t sinh s n cũng khác nhau do nó liên quan
đ n: S tr ng r ng trong m t l n ñ ng d c, s tr ng ñư c th tinh, s h p t
t o thành, s con ñ ra còn s ng, s con ñ ra ch t, t l nuôi s ng, kh i lư ng

sơ sinh, kh i lư ng khi cai s a, k t qu đư c th hi n thơng qua nghiên c u
c a Pfeiffer (1988).
B ng 2.1 Kh năng sinh s n c a l n ph thu c vào gi ng
Ch tiêu
T l th thai (%)
S con ñ ra trong m t l a (con)
S con đ ra cịn s ng

Gi ng

1975

1979

1980

LR

79,4

77,8

80,5

DE

64,1

66,1

68,2

LR

10,7

11,0

11,0

DE

10,8

10,3

10,5

LR

10,1

10,4

10,4

DE

10,3

9,9

10,1

Gi ng là y u t quan tr ng nh hư ng ñ n các ch tiêu sinh s n c a l n
nái (ð ng Vũ Bình 1999)[2]. Các gi ng khác nhau bi u hi n thành tích sinh
s n khác nhau vì ki u gen c a chúng khác nhau, m i gi ng gia súc đ u có c
gen mong mu n và gen không mong mu n. Trong ch n l c c n ch n đàn
gi ng có t l ki u gen mong mu n cao nh t.
Theo Jiang và cs (1995)[65] thì gen là ngun nhân làm bi n đ i kh i
lư ng bu ng tr ng, s lư ng nang tr ng, s nang tr ng chưa thành th c, s
nang tr ng chín, t l tr ng r ng và s phơi thai.
Theo Legault (1984), (trích t Rothschild và cs (1998)[78]), căn c vào
kh năng sinh s n và s c s n xu t th t, các gi ng l n ñư c chia thành 4 nhóm
Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

17