Nghệ thuật trào phúng trong tiểu thuyết Số đỏ của Vũ Trọng Phụng

1
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2






NGUYỄN THỊ KIM DUYÊN





NGHỆ THUẬT TRÀO PHÚNG TRONG
TIỂU THUYẾT
SỐ ĐỎ CỦA VŨ TRỌNG PHỤNG






LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC

HÀ NỘI, 2010


2

3

Mở đầu

1. Lý do chọn đề tài
1.1. Văn học Việt Nam giai đoạn 1930-1945 đã đem đến cho nền văn học
nớc nhà một diện mạo mới làm thay đổi hẳn đời sống văn học. Các xu hớng
văn học đều vận động, phát triển với một tốc độ khẩn trơng mau lẹ. Nói nh
nhà văn Vũ Ngọc Phan ở nớc ta một năm có thể kể nh 30 năm của ngời
[33; 77]. Đáng chú ý văn học giai đoạn này phải kể đến trào lu văn học hiện
thực đợc kết tinh ở thể loại văn xuôi với các tác giả nh Nguyễn Công Hoan,
Nguyên Hồng, Nam Cao, Tô Hoài, Ngô Tất TốĐặc biệt là nhà văn trào
phúng Vũ Trọng Phụng - một trong những tên tuổi nổi bật hàng đầu của nền
văn xuôi Việt Nam trớc cách mạng, một kiện tớng xuất sắc của khuynh
hớng tả chân đơng thời.
1.2.
Trong lịch sử văn học hiện đại ít có nhà văn nào mà sự đánh giá của
giới nghiên cú và bạn đọc lại phong phú nh Vũ Trọng Phụng. Qua những
tài liệu thu thập đợc trong quá trình nghiên cứu chúng tôi thấy số lợng bài
viết về Vũ Trọng Phụng khá nhiều. Xung quanh sáng tác của Vũ Trọng Phụng
có rất nhiều cuộc tranh cãi nảy lửa, trong thời gian dài ông trở thành nghi án
văn học. Giờ đây dần dần d luận chung trong giới nghiên cứu đơng đại đã
đặt Vũ Trọng Phụng vào đúng vị trí của mình, vị trí của một trong số những
cây đại thụ của văn học Việt Nam hiện đại thế kỷ XX. Trong đó, tiểu thuyết
Số đỏ đợc coi là tác phẩm tiêu biểu nhất, thể hiện thành công nhất bút pháp
trào phúng của Vũ Trọng Phụng. Xung quanh tiểu thuyết này có rất nhiều
đánh giá khác nhau, ở đây, chúng tôi xin điểm lại những ý kiến, phê bình,
nghiên cứu về Vũ Trọng Phụng và tiểu thuyết Số đỏ theo trình tự thời gian.
1.2.1 Thời kỳ trớc cách mạng tháng Tám

Ngay từ khi xuất hiện giữa làng văn vào thập kỷ 30 của thế kỷ XX, Vũ
Trọng Phụng đã thu hút đợc sự chú ý của các nhà phê bình nghiên cứu và độc

4
giả với các tác phẩm tiêu biểu: Giông tố, Số đỏ, Vỡ đê, Làm đĩ (tiểu thuyết),
Cơm thầy cơm cô, Vẽ nhọ bôi hề (phóng sự), và một số truyện ngắn khác.
Trơng Tửu cho rằng: Ông viết Giông tố, viết Làm đĩ, viết Trúng số
độc đắc, hai cái tiểu thuyết tả chân đến tàn ác, hai cái tiểu thuyết trào phúng
đến chua xót[49;107]. Nhận định này về cơ bản đặt đúng địa vị của Vũ
Trọng Phụng trong văn học đơng thời.
Còn Vũ Ngọc Phan lại cho rằng: Số đỏ của Vũ Trọng Phụng là một
cuốn tiểu thuyết hoạt kê nhng là một hoạt kê không lấy gì làm cao lắm, cái
lối khôi hài của ông trong Số đỏ là một lối khôi hài nông nổi, tuy nhạo đời
nhng không căn cứ [33;174]. Rõ ràng nhận định này cha đánh giá đúng
đợc giá trị nghệ thuật cũng nh giá trị t tởng của cuốn tiểu thuyết. Tác giả
cho thấy một nhận thức hời hợt, thiếu chiều sâu về cuốn tiểu thuyết bậc nhất
của thời đại.
Năm 1939, Lu Trọng L đã viết bài đánh giá về văn chơng của Vũ
Trọng Phụng trên Tao đàn số đặc biệt, tháng 12/1939: Vũ Trọng Phụng đối
với thời đại của Vũ Trọng Phụng cũng giống nh Banzac đối với thời đại của
Banzac hai nhà văn tuy có cách biệt nhng ở đấy ngời ta thấy một cái giọng
chua chát bực dọc ấy(22;85 ). Có thể nói Lu Trọng L đã có sự nhìn nhận
đánh giá rất cao về tài năng cũng nh nội dung văn chơng của Vũ Trọng
Phụng.
1.2. 2. Thời kỳ sau cánh mạng tháng Tám đến trớc đổi mới
Sau hoà bình lập lại, đặc biệt là năm 1956 1957 sáng tác của Vũ
Trọng Phụng đợc sự quan tâm chú ý với các bài viết của Nguyễn Đình Thi,
Nguyên Hồng, Nguyễn Tuân . Thời kỳ này xuất hiện cuốn chuyên luận khá
dày dặn của Văn Tâm - chuyên luận Vũ Trọng Phụng nhà văn hiện thực.
Cuốn sách khai thác nhiều phơng diện sáng tác của Vũ Trọng Phụng, trong

đó có nghệ thuật trào phúng, đặc biệt là nghệ thuật trào phúng trong tác phẩm
Số Đỏ. Theo Văn Tâm, để tiểu thuyết Số đỏ lôi cuốn say mê đó chính là

5
nghệ thuật tính cao độ của Vũ Trọng Phụng khi phối hợp nhãn quan biếm hoạ
với nội dung hiện thực sâu sắc [39;85].
Trong thời kỳ đấu tranh với nhóm Nhân văn giai phẩm vào cuối những
năm 1950, vấn đề đánh giá tác phẩm của Vũ Trọng Phụng mang mầu sắc
chính trị, có ý kiến phê phán gay gắt thậm chí phủ nhận hoàn toàn sự nghiệp
văn học của Vũ Trọng Phụng. Một thời gian dài việc in ấn tác phẩm của ông
bị gián đoạn và cấm lu hành, cấm giảng dạy trong nhà trờng. Không đồng
tình với cách tiếp cận đó một số nhà nghiên cứu đã lặng lẽ tìm tòi trở về căn
nguyên sâu xa của những mâu thuẫn trong sáng tác Vũ Trọng Phụng. Trên
Tạp chí Văn học số 3 1965, Nguyễn Đăng Mạnh có bài Chủ nghĩa tự nhiên
trong sáng tác của Vũ Trọng Phụng. Ông đã mở ra hớng đi khách quan hơn
và độ lợng hơn trong cách nhìn nhận, đánh giá tác phẩm của Vũ Trọng
Phụng.
Năm 1965 trong Việt Nam văn học sử Giản ớc tân biên, tác giả
Phạm Thế Ngũ đã đánh giá Vũ Trọng Phụng về nhiều mặt, trong đó đặc biệt
nhấn mạnh đến nghệ thuật trào phúng trong Số đỏ. Theo ông nghệ thuật trào
phúng của Vũ Trọng Phụng thể hiện trong Số đỏ không chỉ dừng lại ở tác
phẩm văn chơng mà nó ngả sang sân khấu hay điện ảnh nữa.
1.2. 3. Thời kỳ từ năm 1987 đến nay
Vào những năm 80 của thế kỷ XX đất nớc diễn ra công cuộc đổi mới
cả về kinh tế văn hoá xã hội. Điều đó mang lại không khí thuận lợi cho việc
nghiên cứu và phê bình văn học. Các sáng tác của Vũ Trọng Phụng từ đây
đợc nhìn nhận đánh giá toàn diện, riêng về tiểu thuyết Số đỏ đã có rất nhiều
nhà nghiên cứu đánh giá trên nhiều phơng diện. Các ý kiến đó đã đợc nhà
nghiên cứu Tôn Thảo Miên chọn lọc trong cuốn Số đỏ, tác phẩm và d luận
(xuất bản 2002 Nxb VH) . ở đây xin điểm lại một vài ý kiến tiêu biểu.

Năm 1989 Phan Cự Đệ đã có bài Đánh giá lại Số đỏ trớc những định
kiến khi xếp Số đỏ vào truyện khiêu dâm , chỉ phê phán phong trào vui vẻ

6
trẻ trung của nhóm Ngày nay hoặc coi Xuân tóc đỏ là con rối do Vũ Trọng
Phụng giật dây. Với bài viết này, Phan Cự Đệ đã trả lại cho Số đỏ giá trị đích
thực của nó và khẳng định vị trí của Số đỏ trong sự nghiệp của Vũ Trọng
Phụng: Với Số đỏ Vũ Trọng Phụng đã cắm một cái mốc quan trọng trong
nghệ thuật điển hình hoá hiện thực, trong nghệ thuật trào phúng của văn xuôi
Việt Nam [9;].
Năm 1991, tác giả Nguyễn Đăng Mạnh viết Những bài giảng chọn lọc
theo chơng trình lớp 12, khoa Ngữ văn ĐHSP Hà Nội. Trong bài viết Nguyễn
Đăng Mạnh đã đánh giá cao nghệ thuật trào phúng trong tiểu thuyết Số đỏ của
Vũ Trọng Phụng: Số đỏ là cuốn tiểu thuyết trào phúng đợc viết theo khuynh
hớng hiện thực chủ nghĩa. Về mặt là một cuốn tiểu thuyết trào phúng, thành
công của nó là đã gây đợc tiếng cời, đúng hơn một chuối cời giòn giã từ
đầu dến cuối thông qua một loạt tình tiết, tình huống hài hớc và một loạt
chân dung ký hoạ biếm hoạ hết sức độc đáo và sinh động [28;89]. Tác giả
cho ta thấy cái nhìn sâu sắc hơn về tài năng và sức sáng tạo độc đáo của nhà
văn Vũ Trọng Phụng qua tiểu thuyết Số đỏ.
Ngoài ra còn nhiều vấn đề về tiểu thuyết Số đỏ và Vũ Trọng Phụng
đợc đặt ra với những tìm tòi mới, vừa có nhận định khái quát về sự nghiệp
của tác giả, vừa tập trung vào những phơng diện cụ thể, những thành công
của cuốn tiểu thuyết này. Đỗ Đức Hiểu nhấn mạnh: Những lớp sóng ngôn từ
trong Số đỏ, Hoàng Ngọc Hiến phát hiện nghệ thuật trào phúng của Vũ
Trọng Phụng trong Số đỏ , Võ Thị Quỳnh phát hiện Số đỏ và sự phá sản
của ngôn ngữ. Ngoài ra còn rất nhiều bài nghiên cứu của tác giả khác nh:
Hoàng Thiếu Sơn, Peter Zinoman, Nguyễn Hoành Khung Nhìn chung
những nhận định đó phần nào đã nêu bật đợc nội dung t tởng cũng nh
phong cánh nghệ thuật của cuốn tiểu thuyết bậc thầy này. Nó cho thấy cái

7
nhìn tổng hợp, đúng đắn, khoa học của các nhà nghiên cứu về tài năng của Vũ
Trọng Phụng.
Trong việc trả lại vị trí xứng đáng trên Văn đàn cho Vũ Trọng Phụng
phải kể đến vai trò hàng đầu của các nhà nghiên cứu, những ngời nhận thấy
rõ nhu cầu cấp bách phải đa tác phẩm của Vũ Trọng Phụng vào giảng dạy
trong nhà trờng. Vận dụng nhiều phơng pháp tiếp cận, các giáo s nhà giáo:
Trơng Chính, Văn Tâm, Nguyễn Đăng Mạnh, Nguyễn Hoành Khung, Phan
Cự Đệ đã bỏ công sức nghiên cứu đánh giá đúng các giá trị về t tởng và
nghệ thuật trong các tác phẩm của Vũ Trọng Phụng.
Vận dụng các phơng pháp tiếp cận phong cách học, thi pháp học, so
sánh học, một loạt các khoá luận cử nhân, luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ đã
đi sâu vào tìm hiểu thế giới nghệ thuật của Vũ Trọng Phụng nói chung và tiểu
thuyết Số đỏ nói riêng một cánh toàn diện. Có thể kể đến luận văn thạc sỹ:
Không gian, thời gian nghệ thuật trong tiểu thuyết hiện thực của Vũ Trọng
Phụng (Phạm Hồng Lan), Thi pháp tiểu thuyết Vũ Trọng Phụng (Phạm Thị
Minh Lơng), Tìm hiểu lịch sử nghiên cứu Vũ Trọng Phụng (Nguyễn Thị
Dung), Những nét đặc sắc trong nghệ thuật tiểu thuyết của Vũ Trọng Phụng
(Nguyễn Mạnh Quỳnh). Các luận án tiến sỹ: Tiếng cời Vũ Trọng Phụng
(Nguyễn Quang Trung), Ba phong cách trào phúng trong văn học Việt Nam
thời kỳ 1930 1945: Nguyễn Công Hoan, Vũ Trọng Phụng, Nam Cao (Trần
Văn Hiếu).
Tóm lại qua lịch sử nghiên cứu và phê bình trên đây, chúng tôi thấy từ
trớc đến nay vấn đề nghiên cứu về nghệ thuật tiểu thuyết nói chung, về nghệ
thuật trào phúng trong tiểu thuyết nói riêng và cụ thể hơn là nghệ thuật trào
phúng trong tiểu thuyết Số đỏ, đã có nhiều bài viết, nhiều công trình nghiên
cứu đặt ra. Thực tế trên kết hợp với sự ngỡng mộ phong cách một nhà văn
anh tài và dũng cảm là một trong những lí do khiến chúng tôi mạnh dạn
nghiên cứu đề tài này.

8
1.3. Số đỏ là cuốn sách ghê gớm có thể làm vinh dự cho mọi nền văn
học (Nguyễn Khải Tham luận tại Đại hội III, Hội nhà văn Việt Nam, tháng
9 năm 1983), là tác phẩm đợc đánh giá vào loại xuất sắc nhất của văn xuôi
Việt Nam kể từ khi có chữ Quốc ngữ. Để góp phần khám phá những giá trị
ngày càng toả sáng trong tác phẩm của Vũ Trọng Phụng, chúng tôi chọn Nghệ
thuật trào phúng nh một mũi đột phá nhằm tìm hiểu sâu hơn một phơng
diện phong cách của cây bút văn xuôi bậc thầy.
Đặc biệt, đây cũng là tác phẩm đợc giảng dạy chính trong trờng phổ
thông và đại học, chọn đề tài này chúng tôi cũng mong muốn nhìn nhận đánh
giá một cách tổng quát Nghệ thuật trào phúng trong tiểu thuyết Số đỏ góp
phần phục vụ cho công việc giảng dạy văn học trong nhà trờng.
2. Mục đích nghiên cứu
Thông qua việc tìm hiểu phân tích tiểu thuyết Số đỏ từ góc độ nghệ
thuật trào phúng trên các phơng diện: nghệ thuật xây dựng cốt truyện, các
mâu thuẫn, tình huống trào phúng, nghệ thuật xây dựng nhân vật, ngôn ngữ và
giọng điệu trào phúng, luận văn đóng góp thêm một tiếng nói khẳng định vị trí
và những đóng góp của Vũ Trọng Phụng đối với tiến trình phát triển của nền
văn học Việt Nam hiện đại.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
Luận văn dựa trên cơ sở tiếp thu những ý kiến của những ngời đi trớc,
đi sâu vào tìm hiểu kĩ hơn tiếng cời của Vũ Trọng Phụng mà cụ thể là Nghệ
thuật trào phúng trong tiểu thuyết Số đỏ. Trong quá trình nghiên cứu, khi
cần thiết chúng tôi có sự liên hệ, so sánh với các nhà văn hiện thực cùng thời
để làm rõ tài năng và phong cách nghệ thuật đặc sắc của ông.
4. Đối tợng, phạm vi nghiên cứu
4. 1. Đối tợng
Đối tợng mà chúng tôi tập trung nghiên cứu là Nghệ thuật trào phúng
trong tiểu thuyết Số đỏ của Vũ Trọng Phụng qua nghệ thuật xây dựng cốt

9
truyện, các mâu thuẫn, tình huống trào phúng và nghệ thuật xây dựng nhân vật
cùng với ngôn ngữ và giọng điệu, để thấy đợc tài năng, phong cách của nhà
văn qua cách tổ chức chất liệu cuộc sống.
4. 2. Phạm vi nghiên cứu
Luận văn đi sâu vào nghiên cứu Nghệ thuật trào phúng, để thấy đợc
tiếng cời nhiều gam độ trong tiểu thuyết Số đỏ. Trong khuôn khổ một luận
văn thạc sĩ, chúng tôi chỉ có thể khảo sát trên một số tài liệu nhất định. Một số
cuốn sách chính mà chúng tôi sử dụng làm tài liệu tham khảo :
- Bản sắc hiện đại trong tác phẩm của Vũ Trọng Phụng (Viện Văn học,
Nxb Văn Học, 2003 ).
- Vũ Trọng Phụng về tác gia và tác phẩm (Nguyễn Ngọc Thiện, Hà
Công Tài, tuyển chọn và giới thiệu, Nxb Giáo dục, 2000 ).
- Số đỏ tác phẩm và d luận (Tôn Thảo Miên, tuyển chọn và giới
thiệu, NXB Văn học, 2002).
- Một số công trình, bài viết liên quan đến Số đỏ nói riêng, sáng tác của
Vũ Trọng Phụng nói chung đăng trên các tạp chí trong nớc và một số luận
văn, luận án.
5. Phơng pháp nghiên cứu
Để luận văn có thể triển khai một cách khoa học chúng tôi đã sử dụng
các phơng pháp nghiên cứu sau:
1. Phơng pháp phân tích
2. Phơng pháp khảo sát thống kê
3. Phơng pháp so sánh đối chiếu
6 . Đóng góp của luận văn
Luận văn là tài liệu tham khảo cho công tác giảng dạy, nghiên cứu về
Vũ Trọng Phụng, về trào lu văn học hiện thực phê phán 1930 1945 nói
riêng và văn học Việt Nam nói chung.

10

Nội dung
Chơng 1
Nghệ thuật xây dựng cốt truyện và các mâu thuẫn,
tình huống trào phúng trong Số Đỏ
1.1. Nghệ thuật xây dựng cốt truyện
1.1.1. Khái niệm cốt truyện
- luận văn sử dụng khái niệm cốt truyện theo cuốn Từ điển thuật ngữ
văn học( Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi). Theo các nhà nghiên
cứu cốt truyện là Hệ thống sự kiện cụ thể đợc tổ chức theo yêu cầu t tởng
và nghệ thuật nhất định, tạo thành một bộ phận cơ bản, quan trọng nhất trong
hình thức động của tác phẩm văn học thuộc các thể loại tự sự và kịchvề
phơng diện kết cấu và quy mô nội dung, nhìn chung có thể chia cốt truyện
thành hai loại;cốt truyện đơn tuyến và cốt truyến đa tuyếnDù mọi dạng, cốt
truyện đều trải qua một tiến trình vận động có hình thành phát triển và kết
thúc. Vì vậy cốt truyện bao gồm các thành phần; trình bày, khai đoạn( thắt
nút), phát triển, đỉnh điểm( cao trào) và kết thúc( mở nút) . Tuy nhiên không
phải bất cứ cốt truyện nào cũng bao hàm đầy đủ các thành phần nh
vậy{38;88}
Nhà văn có thể qua cốt truyện thể hiện sự tổ chức, sắp xếp các sự kiện
biến cố theo trình tự hợp lí để nêu bật chủ đề t tởng của tác phẩm.
1.1.2. Cốt truyện Số đỏ
Với Số đỏ, Vũ Trọng Phụng đã chọn kiểu cốt truyện đợc xây dựng
trên cơ sở miêu tả những hành động bên ngoài của nhân vật, diễn biến theo
thời gian, không gian, tạo thành hệ thống hoàn chỉnh các sự việc, giữa Xuân
với nhân vật khác, giữa Xuân với hoàn cảnh sống trong xã hội thợng thợng
lu để duy trì sự phát triển của cốt truyện.

11
Vũ Trọng Phụng còn xây dựng kết cấu cốt truyện nh một vở hài kịch,
trong đó mỗi chơng là một màn kịch nhỏ.
1.1.3. Số đỏ kết hợp giữa tiếng cời truyền thống và hiện đại
Một trong những tài năng nghệ thuật của Vũ Trọng Phụng là kết hợp
hài hòa giữa tiếng cời truyền thống và tiếng cời hiện đại, đó là tiếng cời
độc nhất vô nhị trong văn học nớc ta.
1.1.3.1. Số đỏ kế thừa tiếng cời dân gian đặc biệt là truyện Trạng
Việt Nam.
Đọc Số đỏ ta thấy rất nhiều yếu tố dân gian nh ca dao hài hớc, hề
chèo những yếu tố này góp phần làm nên tiếng cời bất hủ cho thiên tiểu
thuyết. Đặc biệt tác phẩm chịu ảnh hởng sâu sắc từ truyện Trạng Lợn, chủ
yếu thể hiện ở cấp độ nghệ thuật.
Có thể nói từ Truyện Trạng Lợn, Vũ Trọng Phụng đã sáng tạo cái
riêng, cái mới mà chỉ Xuân tóc đỏ mới có. Đó là quá trình tiếp nhận và sáng
tạo, sự sáng tạo này đã làm nổi bật vai trò chủ thể của nhà văn. Bởi nhà văn
phải có bản lĩnh nghệ thuật, t tởng tiến bộ mới có thể tiếp thu và cải biến
nh vậy.
1.1.3.2. Tiếng cời Số đỏ mang màu sắc phơng Tây
Văn hóa phơng tây ảnh hởng lớn đến sự hình thành và phát triển tài
năng văn học của ông đặc biệt là nghệ thuật trào phúng mà có lẽ tiêu biểu nhất
là âm hởng của nghệ thuật picaresco và humour.
Chất Picasco và humour hòa quyện với chất trào phúng phơng đông
tạo nên chất giọng đặc biệt chỉ có trong tiếng cời Vũ Trọng Phụng. Đó là khi
đối tợng trào phúng đợc ngời đọc ngời đọc cảm nhận cùng một lúc ở
nhiều chiều tạo ra những tiếng cời kép, mà cả tác phẩm là một hệ thống dày
đặc những cấu trúc tiếng cời ấy.
Nhìn chung với cách nhìn đời sâu sắc, đa dạng, giàu tính triết lý, cùng
khả năng t duy logic, Vũ Trọng Phụng đã tạo ra trong Số đỏ một chuỗi cời

12
dài nhiều giọng điệu, cung bậc, sắc thái và mang một sức mạnh tố cáo sâu
rộng. Với sự kết hợp giữa truyền thống và hiện đại, phơng đông và phơng
tây, tiếng cời Vũ Trọng Phụng mang một tầm khái quát tổng hợp mới, tạo ra
nét riêng độc đáo trong phong cách trào phúng của nhà văn.
1.2. Các mâu thuẫn, tình huống gây cời trong Số đỏ
Là một nhà văn hiện thực, đặc biệt lại là nhà văn trào phúng, Vũ Trọng
Phụng rất chú trọng xây dựng các mâu thuẫn tình huống trào phúng sao cho
đa dạng, phong phú và độc đáo.
1.2.1. Khái niệm trào phúng
Theo Từ điển thuật ngữ văn học: Trào phúng là một loại đặc biệt của
sáng tác văn học và đồng thời cũng là một nguyên tắc phản ánh nghệ thuật
trong đó các yếu tố của tiếng cời mỉa mai, châm biếm, phóng đại, khoa
trơng, hài hớc v.v đợc sử dụng để chế nhạo, chỉ trích, tố cáo, phản
kháng những cái tiêu cực, xấu xa, lỗi thời, độc ác trong xã hội.
Trào phúng theo nghĩa từ nguyên là dùng lời lẽ bóng bẩy, kín đáo để
cời nhạo, mỉa mai kẻ khác, song trong lĩnh vực văn học, trào phúng gắn liền
với phạm trù mĩ học và cái hài với các cung bậc hài hớc umua, châm
biếm{38;602} Nh vậy nói trào phúng, ngời ta không chỉ nhắc đến tiếng
cời chung chung, mà ở đó tập hợp sự đa dạng và phong phú của tiếng cời
đợc bắt nguồn từ sự phong phú và đa dạng của cuộc sống.
Số đỏ là một tác phẩm thành công đặc biệt về nghệ thuật trào phúng bởi
đã gây đợc những tiếng cời giòn giã đồng thời đã dựng lên những mâu
thuẫn tình huống hài hớc thật đặc biệt.
1.2.2. Các mâu thuẫn trào phúng
có thể nói mâu thuẫn chính là hạt nhân của tiểu thuyết trào phúng, là cơ
sở bền vững cho tiếng cời trào phúng .Đọc Số Đỏ của Vũ Trọng Phụng, ta
thấy tài năng quan sát và vạch ra mâu thuẫn của đối tợng .

13

1.2.2.1. Mâu thuẫn giữa hình thức nội dung
Mâu thuẫn giữa hình thức và nội dung là một mâu thuẫn phổ biến đậm
đặc trong Số đỏ. ở đó, các nhân vật tự bản thân nó toát ra mâu thuẫn hoặc
đợc các nhân vật khác phong tặng những cái bản thân không có, tạo nên sự
xung đột giữa nội dung và hình thức.
Qua đây nhà văn cho ta thấy tính chất bát nháo nhố nhăng, rởm hợm
của xã hội mà con ngời không thể ý thức đợc đúng sai hay ý nghĩa tồn tại
của mình. Chúng tha hồ đóng kịch để che đậy bản chất xấu xa thối nát.
1.2.2.2. Mâu thuẫn giữa hành động tình huống
Trong Số đỏ, một trong những mâu thuẫn mà phần lớn các nhân vật
mắc phải đó là mâu thuẫn giữa hành động và tình huống. Để làm nổi bật mâu
thuẫn này, nhà văn đã để các nhân vật luôn có sự lặp lại một cử chỉ, một hành
động, một lời nói duy nhất áp dụng cho bất kì một trờng hợp nào, một hoàn
cảnh nào để từ đó lột trần bản chất của chúng.
Qua đó, ông dùng tiếng cời để phanh phui sự xuống cấp về giá trị,
nhân cách, nhận thức cũng nh sự suy thoái về ý thức và tinh thần của con
ngời trong xã hội lúc bấy giờ.
1.2.2.3. Mâu thuẫn giữa bản chất biểu hiện
Trong Số đỏ, tiếng cời ào ạt, trùm lấp, bao phủ lên mọi trò cải lơng
bịp bợm của chính quyền đơng thời. Tất cả những gì oái oăm, vô lý lại trở
thành có lý trong xã hội chó đểu này, đều đợc Vũ Trọng Phụng khai thác
triệt để và phơi bày.
Từ đó, ông phát hiện ra những mâu thuẫn đối lập, ngợc đời của các
hiện tợng tạo nên giá trị hài cho tác phẩm.
1.2. 3. Các tình huống trào phúng
Tiểu thuyết Số đỏ với hai mơi chơng nh là hai mơi tình huống trào
phúng đặc sắc tạo nên một chuỗi những tình huống, những mâu thuẫn kế tiếp

14
nhau, móc xích nhau, với nhiều tầng nghĩa khác nhau, tạo thành hệ thống

phong phú, phức tạp{48;106}.
1.2.3.1.Tình huống rủi hoá may
May rủi là một hiện tng ngẫu nhiên trong cuộc sống, đặc biệt là
trong một xã hội đầy biến động thì cái ngẫu nhiên càng phát triển, càng phổ
biến đối với số phận mỗi cá nhân. Vũ Trọng Phụng đã khai thác lợi thế của cái
ngẫu nhiên bổ sung vào nghệ thuật trào phúng trong sáng tác của mình. Với
hiện tợng Xuân tóc đỏ, cái ngẫu nhiên đã tìm đợc hạt nhân hợp lý của hiện
thực xã hội thời nhiễu loạn và nhãn quan vô nghĩa lí trớc cuộc đời.
Bằng thủ pháp phóng đại, kết hợp nhuần nhuyễn giữa cái ngẫu nhiên và
cái tất yếu, Vũ Trọng Phụng đã làm nên những trận cời nghiêng ngả mà vẫn
mang tính chân thực.
1.2.3.2. Tình huống ngợc đời.
Ngợc đời bao giờ cũng dễ gây cời, vì nó vi phạm logic hiện thực.
Trong Số đỏ, tình huống ngợc đời xuất hiện rất nhiều, điều đó tạo nên sức
hấp dẫn cho tác phẩm. Nhà văn đã phát hiện ra mâu thuẫn để xây dựng lên
tình huống trào phúng, đặc biệt là những tình huống ngợc đời nhằm phơi bày
cuộc đời hiện ra nh một trò hề: ngời vật, tốt xấu, hay dở cứ lộn tùng
phèo cho thấy sự đểu giả của những con ngời trong xã hội t sản thành thị
Việt Nam buổi giao thời.
1.2.3.3. Tình huống cãi lộn .
Đối thoại là một trong những mặt mạnh, tiêu biểu của nghệ thuật xây
dựng kết cấu tác phẩm của Vũ Trọng Phụng trong Số đỏ. tác giả có ý thức để
cho nhân vật của mình nói nhiều, nói tràn lan và qua đối thoại chúng tự bộc lộ
mình và làm nảy sinh những mâu thuẫn. Do đó dễ dẫn đến xô xát cãi cọ, đấu
khẩu với nhau, làm nảy sinh tình huống cãi lộn, đem đến cho ngời đọc những
trận cời bất tận.


15
Chơng 2

Nghệ thuật xây dựng nhân vật
trong tiểu thuyết Số Đỏ
2.1. Thế giới nhân vật trong tiểu thuyết Số đỏ
Văn học không thể thiếu nhân vật, đó là hình thức cơ bản để cho ngời
nghệ sĩ tái hiện cuộc sống, khái quát hiện thực.
2.1.1. Khái niệm nhân vật
Nói đến nhân vật văn học là nói đến con ngời đợc miêu tả thể hiện
trong tác phẩm bằng phơng tiện văn học{23;277}. Văn học không thể thiếu
nhân vật vì nó là hình thức cơ bản để ngời nghệ sĩ tái hiện cuộc sống, khái
quát hiện thực.
Vậy, nhân vật văn học là hình thức khái quát đời sống. Đọc tác phẩm
cần tìm hiểu nội dung đời sống và nội dung t tởng thể hiện trong nhân vật.
2.1.2. Thế giới nhân vật trào phúng phong phú và độc đáo
Số đỏ đã dựng lên một thế giới vô cùng phong phú, độc đáo, phản ánh
đầy đủ bộ mặt tiêu biểu của xã hội thành thị đang chạy theo phong trào Âu
hóa vào những năm ba mơi của thế kỉ XX với cảm hứng vừa hài hớc, vừa
châm biếm, vừa đả kích sâu cay.
2.1.2.1. Những con ngời bình dân ngô nghê, ngớ ngẩn
Đối tợng trào phúng đợc bàn tới ở đây là những ngời bình dân
nghèo khổ và dốt nát. Dới ngòi bút sắc sảo của Vũ Trọng Phụng, họ tự bộc lộ
những hiểu biết của mình một cách ngây thơ, vô t không cần che dấu.
Nhà văn tuy lấy những con ngời bình dân ngô nghê dốt nát làm đối
tợng trào phúng nhng ẩn sau tiếng cời ấy vẫn là sự mỉa mai chế giễu bọn
thợng lu trí thức rởm buổi Âu hóa, còn sự ấu trĩ dốt nát của những ngời lao
động thì gắn với cảm hứng bông lơn.
2.1.2.2. Giới thợng lu Hà Thành dâm đãng, hãnh tiến, huênh hoang, bịp bợm

16
Qua nghiên cứu tác phẩm, tiếp thu ý kiến của những ngời đi trớc chúng tôi
khẳng định giới thợng lu, trí thức rởm với những thói tật của nó là đối tợng trào

phúng chính của tác phẩm, đối tợng này gắn với cảm hứng châm biếm đả kích sâu cay
của nhà văn.
Có thể nói, Số đỏ là bức tranh rộng lớn bao gồm đủ mọi hạng ngời trong xã hội
thành thị đơng thời.
2.1.3. Thế giới nhân vật sự phản chiếu xã hội đơng thời
Với khả năng chiếm lĩnh hiện thực nhanh chóng, cùng với trí tởng
tợng phong phú, độc đáo kết hợp với h cấu khái quát cao độ, Vũ Trọng
Phụng đã thông qua vận mệnh của thằng Xuân, đã phát hiện bản chát bịp
bợm và cái cơ chế bịp bợm ấy của tầng lớp những ông chủ bà chủ của xã hội
thành thị xa{28;89}.
Điều nổi bật là hầu hết các nhân vật Số đỏ đều đợc lấy từ những
nguyên mẫu ngoài đời: nhiều ngời còn sống sờ sờ kia oán thằng Phụng
lắm. Chúng nhìn thấy hình ảnh của chúng ở Nghị Hách, Xuân tóc
đỏ {47;587}
Những vấn đề mà Vũ Trọng Phụng đặt ra trong Số đỏ về xã hội đơng
thời tởng nh bịa đặt nhng hoàn toàn đúng với bản chất và quy luật vận
động của xã hội thành thị Việt Nam vào những năm 1930 của thế kỉ XX.
2.2. Các thủ pháp xây dựng nhân vật
ở tiểu thuyết Số đỏ phân tuyến nhân vật có thể theo tiêu chí nhân vật có
nghĩa lý nhân vật vô nghĩa lý. Nhng dù có nghĩa lý hay vô nghĩa lý thì
nhân loại trong Số đỏ chủ yếu là nhân vật phản diện. Các nhân vật phản diện
trong Số đỏ đã trở thành những điển hình nghệ thuật, đợc khắc họa bởi các
thủ pháp nghệ thuật độc đáo.
2.2.1. Ký hoạ chân dung

17
Trong Số đỏ, xã hội t sản thành thị xa hoa, dâm đãng bịp bợm, đợc
khắc họa qua một loạt các chân dung biếm họa sinh động.
khi xây dựng những bức chân dung hí họa độc đáo này,Vũ Trọng
Phụng không thiên về khám phá thế giới nội tâm nhân vật mà chủ yếu ông đi

vào miêu tả nét bên ngoài và hành vi nhân vật. Chỉ cần một vài nét phác họa
các nhân vật của ông hiện lên với đầy đủ tính cách của chúng. Những dung
mạo ấy, đã trở thành những điển hình bất hủ khiến ngời đọc không thể không
cời, đó là tiếng cời mỉa mai châm biếm, đả kích, cời để hạ bệ đối tợng.
2.2.2. Vật hoá nhân vật.
Trong nghệ thuật trào phúng, ngời ta thờng sử dụng thủ pháp vật
hóa, nghĩa là biến nhân vật thành có tính đồ vật . ở Số đỏ, Vũ Trọng Phụng đã
xây dựng các nhân vật dựa trên sự mâu thuẫn giữa cái máy móc và cái sinh
động tạo nên một kiểu nhân vật nh những con rối vô hồn vô cảm, vô tri, vừa
là những cá thể sinh động với những cá tính độc đáo, tạo nên tính hài hớc
cho tác phẩm.
2.2.3. Bút pháp phóng đại.
trong Số đỏ, Vũ Trọng Phụng đã sử dụng nghệ thuật phóng đại hết sức
thoải mái, tạo nên những hình tợng kỳ quái phi lý
Có thể nói, để cho Số đỏ trở thành một thiên tiểu thuyết hiện thực trào
phúng, cùng với vịêc sử dụng tài tình các biện pháp nghệ thuật, phóng đại là
thành công nổi bật của tác phẩm ở phơng diện nghệ thuật. Vũ Trọng Phụng
kết hợp hài hòa giữa một bên là những chi tiết phi lí bịa đặt ai cũng dễ nhận
thấy với một bên là sự phản ánh chân thực sâu sắc con ngời và cuộc sống xã
hội đơng thời.




18
Chơng 3
Ngôn ngữ và giọng điệu trào phúng trong Số Đỏ
3.1. Ngôn ngữ trào phúng trong Số đỏ
Trong Số đỏ, chúng tôi chỉ dừng lại ở hai dạng thức mang đậm phong
cách trào phúng của nhà văn đó là ngôn ngữ trần thuật và ngôn ngữ đối thọai.

3.1.1. Ngôn ngữ trần thuật hài hớc
Với Số đỏ, một tiểu thuyết trào phúng, Vũ Trọng Phụng đã cho thấy
một tài năng lớn trong việc sử dụng ngôn ngữ, trong đó có ngôn ngữ trần
thuật, để tạo hiệu quả mĩ học cho cái cời.
3.1.1.1 Quan điểm trần thuật
Trần thuật theo trờng nhìn tác giả là hớng chủ đạo trong Số đỏ của
Vũ Trọng Phụng. Với lối trần thuật này nhà văn đã khắc họa đợc nhân vật
nh chính nó theo nguyên tắc tả chân của chủ nghĩa hiện thực.
3.1.1.2 Ngôn ngữ trần thuật .
Trong tiểu thuyết Số đỏ ngôn ngữ trần thuật đợc Vũ Trọng Phụng sử
dụng phong phú và đa dạng. Nhng nhìn chung có hai đặc điểm nổi bật là
ngôn ngữ luôn chứa đựng yếu tố mâu thuẫn, nghịch lí cùng nhịp điệu gấp gáp,
khẩn trơng, dồn dập với những biến cố này bao trùm biến cố kia, sự kiện này
cha kết thúc đã ập đến sự kiện mới. Điều đó góp phần làm nên những chuỗi
cời dài xâu chuỗi nhau đa thanh đa dạng. Đồng thời ngôn ngữ trần thuật còn
hàm chứa yếu tố báo trớc, yếu tố bất ngờ, gây ra sự đột ngột tạo hiệu quả
nghệ thuật cao.
ngôn ngữ trần thuật trong Số đỏ đã góp phần đắc lực trong việc tạo
không khí trào phúng cho tác phẩm.
3.1.2. Ngôn ngữ đối thoại sinh động
Một trong những biện pháp mà Vũ Trọng Phụng đã rất thành công
ngoài ngôn ngữ trần thuật còn có ngôn ngữ đối thoại.

19
3.1.2.1. Nhân vật lặp lại những từ và mệnh đề quen thuộc
Đọc Số đỏ ta thấy tác giả dựng nhiều màn đối thoại vô nghĩa lí sống
động và đầy tính hài hớc. Đó là những đối thoại đứt đoạn, khập khiễng bởi
nhân vật chỉ lặp lại những mệnh đề vốn đã quen thuộc lại không ăn khớp gì
với ngời đối thoại. Những mệnh đề này không có tác dụng thúc đẩy cuộc
thoại phát triển mà đẩy nó đến chỗ bế tắc. Mợn hình thức đối thoại này, Vũ

Trọng Phụng đã làm tăng thêm cá tính nói năng của ngời tham gia đối thoại.
Nh vậy, khi xây dựng những nhân vật đối thoại lặp lại những mệnh đề
quen thuộc vừa giúp nhà văn lột tả đợc bản chất nhân vật vừa tạo hiệu quả
khôi hài cho tác phẩm.
3.1.2.2. Nhân vật nhại ngôn ngữ của nhân vật khác
Trong cuộc thoại, một nhân vật nói bằng chính giọng của mình, còn
ngời đối thoại thì nhại giọng ngời khác. Nhng đây là kiểu nhại không có ý
thức nhại, tạo nên những màn đối thoại khập khiễng rất sinh động.
Hiện tợng nhại ngôn ngữ trong Số đỏ đã giúp tác giả có điều kiện cời
đùa và biến những con ngời trong cuộc đời thành những con rối trong văn
học, để ngời đọc phán xét bằng cả trí tuệ và tình cảm.
3.1.2.3. Nhân vật đối thoại kịch tính
Là một tiểu thuyết trào phúng, đối thoại giàu kịch tính trong Số đỏ góp
phần khắc họa tính cách nhân vật và tạo hiệu quả khôi hài. Đồng thời nó còn
tạo nhịp điệu gấp gáp khẩn trơng cho tác phẩm, gợi không khí ngột ngạt, dồn
nén của một xã hội bát nháo, đầy lừa lọc gian trá. Nhà văn không cần phải
bình luận, giải thích mà cái bản chất tự nó đã phơi bày trớc ngời đọc.
3.2. Giọng điệu trào phúng trong Số đỏ
Qua khảo sát ngôn ngữ tác giả sử dụng trong Số đỏ, chúng tôi nhận
thấy đây là một hiện tợng đa giọng điệu, giàu sắc thái phê phán và mang đậm
cá tính sáng tạo.
3.2.1. Khái niệm giọng điệu

20
Luận văn sử dụng khái niệm giọng điệu Theo cuốn Từ điển thuật ngữ
văn học. Nh vậy có nghĩa trong một tác phẩm có thể bao gồm nhiều giọng
điệu khác nhau tùy vào t tởng tình cảm của tác giả trong từng tình huống cụ
thể.
Số đỏ đợc xem là một tiểu thuyết trào phúng mà giọng điệu đạt đến
tính chất đa thanh, đa âm, đa giọng điệu.

3.2.2. Các kiểu giọng điệu trào phúng trong Số đỏ
với Số đỏ, ta thấy mỗi câu, mỗi đoạn, mỗi chơng và trong toàn bộ tác
phẩm luôn đầy ắp tiếng cời lớn nhỏ. Tiếng cời ấy đợc dệt nên, kết thành
bởi những giọng điệu trào phúng phong phú và đa dạng.
3.2.2.1. Giọng giễu nhại
Vũ Trọng Phụng đã dùng tiếng cời nhại để lộn trái đối tợng, bắt đối
tợng trơ ra cái mặt thật đằng sau cái mặt nạ che đậy của chính nó. Đọc Số đỏ,
thấy yếu tố nhại xuất hiện ở hầu hết các chơng của tiểu thuyết cời dài này,
trên hầu nh tất cả các cấp độ nghệ thuật. Nó trở thành giọng điệu bao trùm,
thành chủ âm của tác phẩm.
Có thể nói, toàn bộ Số đỏ là tiếng cời nhại mang tầm cỡ lớn lao đối với
xã hội t sản thành thị Việt Nam trong buổi giao thời.
3.2.2.2. Giọng hài hớc
Đọc Số đỏ, ta thấy giọng văn trào phúng của Vũ Trọng Phụng không phải
lúc nào cũng nghiệt ngã mà còn rất vui, rất trẻ và tinh nghịch. Nó làm dịu đi
những cú sốc, những căng thẳng ngột ngạt của xã hội t sản thành thị đầy
những cái nhố nhăng bịp bợm, giả dối.
Cùng với Nguyễn Công Hoan và kho tàng tiếu lâm Việt Nam, Vũ
Trọng Phụng đã bổ sung, góp phần vào văn học Việt Nam một giọng điệu hài
hớc, hóm hỉnh, bất tận, thông qua ngôn ngữ bông lơn không kém phần sắc
sảo.
3.2.2.3. Giọng châm biếm đả kích

21
ở thiên tiểu thuyết này, giọng châm biếm đả kích sâu cay đợc phát
hiện qua những tình huống, mâu thuẫn và đợc trình bày bằng những lời lẽ
thâm thúy, cay độc hoặc những ngôn ngữ pha tạp, lộn xộn, phi lôgíc nhằm
vạch trần thực chất xấu xa của đối tợng. Tất cả những nhân tố ấy góp phần
vào việc hình thành giọng điệu châm biếm đả kích sâu cay của nhà văn và nó
cũng là yếu tố góp phần bộc lộ t tởng, quan niệm của Vũ Trọng Phụng.

Giọng châm biếm đả kích không những tạo ra thành công về mặt nghệ
thuật trào phúng mà còn giúp ngời đọc thấu hiểu đợc nội dung
3.2.2.4 Giọng điệu phẫn uất, hằn học.
Nh ở trên đã phân tích, các giọng điệu nh giễu nhại, hài hớc, châm
biếm đả kích, đều hớng tới đối tợng miêu tả để bình giá, phê phán thì phẫn
uất, hằn học lại bộc lộ tâm trạng chủ quan của tác giả.
Xuyên suốt tiểu thuyết Số đỏ, có rất nhiều giọng điệu phẫn uất của tác
giả. Có khi tác giả mợn lời nhân vật này để nguyền rủa, chửi bới cái xấu
xa, tội lỗi của nhân vật khác, nhng phổ biến nhất vẫn là lời trực tiếp của nhà
văn đợc thể hiện với mức độ quyết liệt, với tính chất tiêu diệt đối tợng.
KếT LUậN
1. Vũ Trọng Phụng là nhà văn lớn, có vị trí quan trọng đối với nền văn
học nớc nhà. Tuy cuộc đời hoạt động văn học ngắn ngủi nhng ông đã để lại
dấu ấn khó phai mờ trong đời sống văn học. Là một trong những nhà văn hiện
thực xuất sắc nhất giai đoạn 1930 1945, với quan niệm văn chơng phải
phơi bày đợc thực trạng xã hội với những vấn đề to lớn cấp thiết của hiện
thực, ông đã không ngần ngại tả thực cái xã hội khốn nạn, công kích cái xa
hoa dâm đãng của bọn ngời có nhiều tiền. Các tác phẩm của Vũ Trọng
Phụng vì thế đã dựng lên đợc bộ mặt thật của xã hội Việt Nam những năm
ba mơi của thế kỉ XX từ nông thôn đến thành thị. Đặc biệt, tiểu thuyết Số đỏ,
đợc coi là một kiệt tác văn chơng, ở đó kết tinh tài năng và phong cách của

22
một bút lực hiếm có trong nền văn xuôi hiện đại Việt Nam. Với Số đỏ, ngời
đọc có thể khám phá khả năng phản ánh hiện thực đời sống một cách chân
thực, sâu sắc của nhà văn, khám phá sự hiểu biết về con ngời trong một hoàn
cảnh cụ thể và khám phá một tài năng nghệ thuật trào phúng độc đáo của một
cây bút trào phúng bậc thầy.
2. Tiểu thuyết Số đỏ đợc viết theo khuynh hớng hiện thực chủ nghĩa,
cốt truyện tự nhiên sinh động, miêu tả những mâu thuẫn và xung đột của xã

hội thợng lu thành thị, xoay quanh Số đỏ của Xuân một kẻ ma cà bông
đầu đờng xó chợ nhờ may mắn đợc bớc vào thế giới thợng lu trở thành
đốc tờ, thi sĩ, anh hùng cứu quốc. Là một tác phẩm trào phúng, thành công
nhất của tác phẩm này là đã gây đợc một tiếng cời lớn, đúng hơn là một
chuỗi cời giòn giã từ đầu đến cuối. Bằng tài năng sáng tạo độc đáo của một
nhà tiểu thuyết bậc thầy, Vũ Trọng Phụng đã khéo léo khi kết hợp tiếng cời
dân gian nhẹ nhàng, thâm trầm với cái cời phơng Tây đa nghĩa giàu chất trí
tuệ, cùng khả năng t duy logic đã tạo nên tiếng cời riêng, tiếng cời chỉ có ở
Thiên H. Đồng thời, ông đã phát hiện và xây dựng đợc những mâu thuẫn
trào phúng. Đó là những tơng phản, đối nghịch giữa bản chất và biểu hiện,
giữa hành động và tình huống, giữa hình thức và nội dung. Những mâu thuẫn
này vừa phổ biến và điển hình, vừa tởng nh không thể có đợc trong đời
sống nhng nó vẫn xảy ra trong Số đỏ. Từ những mâu thuẫn đợc phát hiện
một cách tài tình nhà văn đã dựng lên những tình huống trào phúng, ở đó các
nhân vật hiện lên với đầy đủ tính chất, phi lí, cọc cạch của nó. Qua đây, bản
chất giới thợng lu Hà thành buổi Âu hóa hiện lên với những đểu giả, bịp
bợm, nhố nhăng, hãnh tiếnmặc dù chúng cố tình tô vẽ cũng không che lấp
nổi cái bản chất xấu xa, đồi bại của mình. Từ đó, Vũ Trọng Phụng đã dẫn dắt
cốt truyện lên tới đỉnh điểm căng thẳng đầy kịch tính, hấp dẫn ngời đọc.
3. Thành công của Số đỏ còn đợc khẳng định bởi tài năng sáng tạo độc
đáo trong nghệ thuật xây dựng nhân vật. Thế giới nhân vật đợc phản ánh

23
trong Số đỏ vô cùng độc đáo và đa dạng. Bằng tài năng sáng tạo của mình, Vũ
Trọng Phụng đã sử dụng linh hoạt các thủ pháp nghệ thuật khi xây dựng thế
giới nhân vật ấy. Tiêu biểu là biệt tài xây dựng những bức chân dung hý họa,
vật hóa nhân vật, cùng thủ pháp phóng đại, có tác dụng gây hài, Vũ Trọng
Phụng đã dựng lên cả một thế giới những thằng hề con rối tiêu biểu trong
xã hội thợng lu t sản thành thị đang chạy theo phong trào Âu hóa nhố
nhăng, từ đó tấn công trực diện vào vỏ bọc hào nhoáng của bọn t sản rởm

đời, hãnh tiến, đểu cáng, bịp bợm Tác phẩm đã đem lại những trận cời hả
hê sảng khoái về sự thối nát, giả dối của xã hội đơng thời và lột trần bộ
mặt thật của xã hội đó. Đọc Số đỏ, ngời đọc đợc đắm chìm vào thế giới ấy,
vui buồn, cời khóc, cùng tác giả, với nhân loại ấy, tỏ thái độ hả hê hoặc bực
bội trớc cái xã hội bấy giờ. Để cuối cùng khi khép cuốn tiểu thuyết lại, ngời
đọc đợc chiếu rọi thêm một thứ ánh sáng mới để nhìn lại cuộc đời, để cảm
nhận cuộc đời và suy ngẫm.
4. Ngôn ngữ chiếm một vị trí quan trọng trong sáng tác văn học. Với
sức mạnh biểu cảm của nó, ngôn ngữ là trợ thủ đắc lực cho tiếng cời Số đỏ
cất vang. Tiểu thuyết Số đỏ, Vũ Trọng Phụng đã cho ta thấy tài năng sử dụng
ngôn ngữ và giọng điệu trào phúng bậc thầy để tạo nên hiệu quả mĩ học cho
tiếng cời. ở đó mỗi chữ, mỗi câu, mỗi trang ông viết đều ẩn hiện những
tiếng cuời, những sắc điệu cời, để cuối cùng bật lên chuỗi cời lớn đa thanh
đa điệu.
Có thể nói, sắc thái ngôn ngữ trào phúng trong Số đỏ là đa cung bậc,
giàu âm điệu, đợc hình thành nh một giàn hợp xớng đánh tới tấp vào xã
hội thợng lu trởng giả. Bằng ngôn ngữ trần thuật độc đáo luôn chứa đựng
những yếu tố mâu thuẫn, nghịch lí, làm cho tiếng cời kết chuỗi vang lên tạo
thành một tiểu thuyết cời dài. Số đỏ còn cho thấy một tài năng xây dựng
đối thoại sinh động, giàu kịch tính mà hạt nhân là quan niệm về một cuộc đời
vô nghĩa lí, tất cả chỉ là một tấn trò, một sân khấu hài kich. Qua những cuộc

24
đối thoại, nhà văn đã để nhân vật tự bộc lộ bản chất của mình, tạo giá trị
khách quan cho tác phẩm.
Nét hấp dẫn của tiếng cời trong tiểu thuyết Số đỏ, còn đợc thể hiện
bởi tài năng xây dựng những giọng điệu trào phúng độc đáo. Với giọng hài
hớc, giễu nhại, châm biếm đả kích và phẫn uất, hằn học Vũ Trọng Phụng
đã tấn công vào xã hội của những ông chủ bà chủ, để lên án, hạ bệ đối tợng.
Có thể nói ngôn ngữ và giọng điệu trào phúng trong Số đỏ là một thành

công đặc biệt của Vũ Trọng Phụng. Với tài năng xuất sắc của mình, ông đã
đa văn học tiếng Việt đạt một đỉnh cao mới và đã đặt Vũ Trọng Phụng vào vị
trí quan trọng trong lịch sử văn học Việt Nam hiện đại.
TểM TT LV


Mở đầu

1. Lý do chọn đề tài
1.1. Văn học Việt Nam giai đoạn 1930-1945 đã đem đến cho
nền văn học nớc nhà một diện mạo mới làm thay đổi hẳn đời sống
văn học. Các xu hớng văn học đều vận động, phát triển với một tốc
độ khẩn trơng mau lẹ. Vì vậy, nói nh nhà văn Vũ Ngọc Phan:ở
nớc ta một năm có thể kể nh 30 năm của ngời [33; 77]. Đáng
chú ý văn học giai đoạn này phải kể đến trào lu văn học hiện thực
đợc kết tinh ở thể loại văn xuôi với các tác giả nh Nguyễn Công
Hoan, Nguyên Hồng, Nam Cao, Tô Hoài, Ngô Tất TốĐặc biệt là
nhà văn trào phúng Vũ Trọng Phụng - một trong những tên tuổi nổi
bật hàng đầu của nền văn xuôi Việt Nam trớc cách mạng, một kiện
tớng xuất sắc của khuynh hớng tả chân đơng thời.
1.2. Trong lịch sử văn học hiện đại ít có nhà văn nào mà sự đánh
giá của giới nghiên cú và bạn đọc lại phong phú nh Vũ Trọng
Phụng. Qua những tài liệu thu thập đợc trong quá trình nghiên cứu
chúng tôi thấy số lợng bài viết về Vũ Trọng Phụng khá nhiều.
Xung quanh sáng tác của Vũ Trọng Phụng có rất nhiều cuộc tranh
cãi nảy lửa, trong thời gian dài ông trở thành nghi án văn học. Giờ
đây dần dần d luận chung trong giới nghiên cứu đơng đại đã đặt
Vũ Trọng Phụng vào đúng vị trí của mình, vị trí của một trong số
những cây đại thụ của văn học Việt Nam hiện đại thế kỷ XX. Trong

25
đó, tiểu thuyết Số đỏ đợc coi là tác phẩm tiêu biểu nhất, thể hiện
thành công nhất bút pháp trào phúng của Vũ Trọng Phụng. Xung
quanh tiểu thuyết này có rất nhiều đánh giá khác nhau, ở đây, chúng
tôi xin điểm lại những ý kiến, phê bình, nghiên cứu về Vũ Trọng
Phụng và tiểu thuyết Số đỏ theo trình tự thời gian.
1.2.1 Thời kỳ trớc cách mạng tháng Tám
Ngay từ khi xuất hiện giữa làng văn vào thập kỷ 30 của thế kỷ
XX, Vũ Trọng Phụng đã thu hút đợc sự chú ý của các nhà phê bình
nghiên cứu và độc giả với các tác phẩm tiêu biểu: Giông tố, Số đỏ,
Vỡ đê, Làm đĩ (tiểu thuyết), Cơm thầy cơm cô, Vẽ nhọ bôi hề (phóng
sự), và một số truyện ngắn khác.
Trơng Tửu cho rằng: Ông viết Giông tố, viết Làm đĩ, viết
Trúng số độc đắc, hai cái tiểu thuyết tả chân đến tàn ác, hai cái
tiểu thuyết trào phúng đến chua xót[49;107]. Nhận định này về cơ
bản đặt đúng địa vị của Vũ Trọng Phụng trong văn học đơng thời.
Còn Vũ Ngọc Phan lại cho rằng: Số đỏ của Vũ Trọng Phụng là
một cuốn tiểu thuyết hoạt kê nhng là một hoạt kê không lấy gì làm
cao lắm, cái lối khôi hài của ông trong Số đỏ là một lối khôi hài
nông nổi, tuy nhạo đời nhng không căn cứ [33;174]. Rõ ràng
nhận định này cha đánh giá đúng đợc giá trị nghệ thuật cũng nh
giá trị t tởng của cuốn tiểu thuyết. Tác giả cho thấy một nhận thức
hời hợt, thiếu chiều sâu về cuốn tiểu thuyết bậc nhất của thời đại.
Năm 1939, Lu Trọng L đã viết bài đánh giá về văn chơng
của Vũ Trọng Phụng trên Tao đàn số đặc biệt, tháng 12/1939: Vũ
Trọng Phụng đối với thời đại của Vũ Trọng Phụng cũng giống nh
Banzac đối với thời đại của Banzac hai nhà văn tuy có cách biệt
nhng ở đấy ngời ta thấy một cái giọng chua chát bực dọc
ấy{22;85}. Có thể nói Lu Trọng L đã có sự nhìn nhận đánh giá
rất cao về tài năng cũng nh nội dung văn chơng của Vũ Trọng

Phụng.
1.2. 2. Thời kỳ sau cánh mạng tháng Tám đến trớc đổi mới
Sau hoà bình lập lại, đặc biệt là năm 1956 1957 sáng tác của
Vũ Trọng Phụng đợc sự quan tâm chú ý với các bài viết của
Nguyễn Đình Thi, Nguyên Hồng, Nguyễn Tuân . Thời kỳ này
xuất hiện cuốn chuyên luận khá dày dặn của Văn Tâm - chuyên luận
Vũ Trọng Phụng nhà văn hiện thực. Cuốn sách khai thác nhiều
phơng diện sáng tác của Vũ Trọng Phụng, trong đó có nghệ thuật
trào phúng, đặc biệt là nghệ thuật trào phúng trong tác phẩm Số Đỏ.