Biện chứng cái đẹp trong xã h ội thông qua ngũ luân

Bin chng cỏi p trong xó hi thụng qua ng luõn

LI NểI U

Khi nghiờn cu cỏc phm trự ca khỏch th thm m, phm trự cỏi
p l mt phm trự m khụng mt nh nghiờn cu no cú th b qua.
iu ú khụng cú gỡ l khú hiu c, bi trong cuc sng ca con ngi,
cỏi p luụn l ngi bn ng hnh, cú mt khp mi ni; cỏi p võy
quanh con ngi trong mi bc i, mi vic lm, mi hnh vi ng x.
õu cú cuc sng ca con ngi l ú cú cỏi p. Cỏi p em li
nim vui, nim hnh phỳc, nõng con ngi trong mi khú khn, tip
thờm sc mnh con ngi vt qua th thỏch. Nh cú cỏi p m con
ngi khụng mt lũng tin vo cuc sng, vo chõn lớ, vo ngy mai. Cỏi
p luụn l khỏt khao vn ti ca con ngi.
(Lờ Vn Dng)
Cỏi p c biu hin qua muụn vn nhng s vt, hin tng tn
ti xung quanh ta. Cú nhng cỏi p ca th gii t nhiờn do to hoỏ
sinh ra nh sụng, nỳi, bin, tri, trng, sao; cng cú nhng cỏi p do
chớnh bn tay con ngi lm ra - h chớnh l nhng ngi ngh s, bng
ti nng v tõm huyt ca mỡnh, ó to ra nhng tỏc phm c ỏo, sinh
ng lm p cho i (c gi l cỏi p trong ngh thut). Tuy nhiờn,
iu m chỳng ta mun cp n õy li l cỏi p tn ti trong mt
trng thỏi khỏc, ú l cỏi p trong xó hi. Chỳng ta s phn no hiu rừ
hn v nú khi i vo tỡm hiu np sng tỡnh cm ca con ngỡ thụng
qua Ng luõn.
V l d nhiờn, theo quy lut tt yu, trc khi i vo nghiờn cu
sõu mt khớa cnh no ú ca vn t ra, chỳng ta phi cú nn tng
chung, hay núi cỏch khỏc l, phi cú hiu bit nht nh v vn ú.
Bi vy, hiu rừ c cỏi p trong xó hi thụng qua Ng luõn, nhng
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN

1
hiểu biết chung về cái đẹp là một điều hết sức cần thiết. Dưới đây sẽ là
những phần mà bài viết đề cập đến:
* Phần I: Tìm hiểu chung về cái đẹp.
* Phần II: Biện chứng cái đẹp trong xã hội thông qua Ngũ luân.


THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN

2
PHN I
TèM HIU CHUNG V CI P

1. CI P L Gè ?
1.1. V trớ ca cỏi p trong quan h thm m
Trong lch s t tng m hc, cỏi p l phm trự thm m xut
hin sm nht. Mc dự nhng quan im c th v cỏi p cú th rt
khỏc nhau, thm chớ l i lp nhau i vi nhng trng phỏi m hc
khỏc nhau, song cú mt im chung khụng th ph nhn l: bao gi cỏi
p cng c coi l tiờu chun quan trng nht, ph bin nht, l im
ta trung tõm con ngi ỏnh giỏ i sng v mt thm m.
Vi t cỏch l ch th thm m, con ngi luụn i tỡm cỏi p,
khỏm phỏ cỏi p v cao hn l sỏng to ra cỏi p. Bi vy, con ngi
cng ỏnh giỏ cỏc s vt, hin tng xung quanh mỡnh theo tiờu chớ p
hay khụng p. C th, nhu cu cỏi p ca con ngi l vụ tn, khỏt
khao vn ti cỏi p ca con ngi l khụng cựng.
Nu nh ng gúc khỏch th thm m m xột, cỏc phm trự
thm m nh: cỏi xu, cỏi bi, cỏi hi, cỏi trỏc tuyt u n cha trong ú
mi quan h vi cỏi p, dự l trc tip hay giỏn tip:
- Phm trự cỏi xu: l phm trự i nghch vi phm trự cỏi p.

- Phm trự cỏi bi, bn cht ca nú chớnh l s xung t trc din
gia mt b phn u tỳ ca cỏi p vi ton b cỏi xu. Trong qỳa trỡnh
giao tranh y, mt b phn u tỳ ca cỏi p b cỏi xu tiờu dit.
- Phm trự cỏi hi, bn cht ca nú l s xung t gia cỏi p vi
mt b phn ca cỏi xu. Mt b phn ca cỏi xu tỡm cỏch chui vo th
gii ca cỏi p hũng lng on, khng ch cỏi p. Ch khi no cỏi p
sc phỏt sỏng, ui cỏi xu xa ra khi th gii ca mỡnh thỡ cỏi hi
xut hin.
- Phm trự cỏi trỏc tuyt, l phm trự liờn quan trc tip v gn gi
nht vi cỏi p. Núi nh Hegel, ú l cỏi p mc tuyt nh l cỏi
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN

3
đẹp mang một tầm vóc lớn lao, phi thường, là cái đẹp q mức bình
thường.
Như vậy, ở mức độ này hay mức độ káhồn cảnh thì cái đẹp đều
liên quan, chi phối đến các phạm trù khác. Nó được xem là tiêu chuẩn, là
điểm tựa để khái qt nên các phạm trù khác. Nếu khơng có cái đẹp thì
nghĩa là khơng có các phạm trù kia.
Tóm lại, dù xét từ phương diện nào, khách thể hay chủ thể, thì cái
đẹp bao giờ cũng đứng ở vị trí trung tâm trong mối quan hệ thẩm mĩ của
con người với hiện thực.
1.2. Bản chất của cái đẹp
Cái đẹp là một phạm trù hết sức phức tạp, vì thế khơng dễ gì nhận
diện được bản chất mang tính khái qt của nó.
Trước khi mĩ học Mác - Lênin ra đời, lịch sử tư tưởng mĩ học đã
từng ghi nhận ít nhất là có ba khuynh hướng quan niệm khác nhau về
bản chất của cái đẹp: khuynh hướng duy tâm khách quan, duy tâm chủ
quan và khuynh hướng duy vật. Mỗi học thuyết đều có lí riêng của mình.
- Mĩ học duy tâm khách quan (Platon, Hêgel…) khơng tìm thấy cơ

sở của cái đẹp ở trong các sự vật, hiện tượng của thế giới hiện thực, họ lí
giải nguồn gốc của nó trong thế giới ý niệm. Bởi vậy, cái đẹp, theo họ là
một phạm trù vĩnh cửu, bất biến.
- Mĩ học duy tâm chủ quan (Hume, Lalo, Kant…) lại có quan niệm
khác, họ tuyệt đối hố cái đẹp theo quan niệm chủ quan, tìm nguồn gốc
cái đẹp trong ý thức của chủ thể, trong cảm xúc chủ quan của cá nhân.
“Cái đẹp khơng ở trên đơi má hồng của người thiếu nữ mà ở trong con
mắt của kẻ si tình”.
- Đối lập với chủ nghĩa duy tâm, mĩ học duy vật trước Mác lại tập
trung sự chú ý vào phương diện khách quan của cái đẹp. Họ cho rằng,
cái đẹp là một thuộc tính tự nhiên, vốn có của sự vật, sự vật tự nó đã đẹp
rồi, con người chẳng qua chỉ là kẻ thưởng ngoạn vẻ đẹp ấy một cách bị
động mà thơi.
THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN

4
- Mĩ học Mác - Lênin đã lí giải về bản chất của cái đẹp trên một
chất lượng mới. Dưới ánh sáng của chủ nghĩa duy vật biện chứng, mĩ
học Mác xít quan niệm rằng, bản chất của cái đẹp là sự thống nhất biện
chứng giữa hai nhân tố khách quan và chủ quan.
Với cách nhìn biện chứng như vậy, mĩ học Mác - Lênin đã khắc
phục được hạn chế của chủ nghĩa duy vật siêu hình khi nó chỉ nhìn thấy
mặt khách quan của cái đẹp; đồng thời cũng chỉ ra tính chất phiến diện
của chủ nghĩa duy tâm khi họ quan niệm rằng cái đẹp chỉ là kết quả của
cảm xúc chủ quan của con người.
1.3. Đặc điểm cơ bản của cái đẹp
a- Cái đẹp vừa mang tính lịch sử, thời sự; vừa mang tính mn
thủa, vĩnh viễn. Có những cái đẹp chỉ tồn tại trong một giai đoạn lịch sử
nhất định, nhưng cũng có cái đẹp tồn tại mãi với thời gian.
b- Cái đẹp bao gồm những phẩm chất: hài hồ, cân đối, mực thước,

chất lượng, tiến bộ. Trong bất cứ cái đẹp nào, chúng ta cũng dễ dàng
nhận thấy những phẩm chất đó.
c- Cái đẹp có hai hệ tiêu chí: đó là chân, thiện, mĩ và tính nhân
dân, tính dân tộc, tính nhân loại. Để đánh giá cái đẹp một cách chính
xác, tồn diện, chúng ta cần căn cứ trên hai hệ tiêu chí đó.
2. CÁI ĐẸP TRONG XÃ HỘI
Như chúng ta đá biết, cái đẹp biểu hiện ở trên ba lĩnh vực: cái đẹp
trong tự nhiên, cái đẹp trong nghệ thuật và cái đẹp trong xã hội. Tuy
nhiên, trong phạm vi của bài tiểu luận nhỏ này, chúng ta chỉ đi sâu vào
nghiên cứu cái đẹp trong xã hội.
Khác với cái đẹp trong tự nhiên là sản phẩm khách quan của tạo
hố, cái đẹp trong xã hội là kết quả của hoạt động thực tiễn của con
người. Cái đẹp ấy được biểu hiện qua tập qn, lễ nghi, phép ứng xử của
con người với tự nhiên, con người với xã hội trong một phạm vi hẹp vi
mơ là gia đình đến một phạm vi rộng vĩ mơ là xã hội, mà nếu quy lại,
chúng được gọi là văn hố ứng xử.
THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN

5
Ta cú th nh ngha vn hoỏ ng x nh sau :
Vn hoỏ ng x l li sng, li suy ngh, hnh ng ca con
ngi vi con ngi, con ngi vi t nhiờn, con ngi vi xó hi qua
nhng luõn thng o lý.
Bn cht ca vn hoỏ ng x l Tõm v Nhn : Tõm (tim) l ni
thiờng liờng nht, quan trng nht. Tõm cũn cú ngha l lng tõm, o
c, t cỏch, nhõn ỏi. Theo Chu Dch v Kinh Dch ca Chu Cụng ỏn
v Chu Vn Vng (sau ny c Khng T phỏt trin thnh Kinh
Dch). Tõm cú ngha l o v c:
o l ng thng, bao gm: nhõn, l, ngha, trớ, tớn.
o l Ng luõn, trong nú bao hm cỏc mi quan h gia : vua -

tụi, thy - trũ; b m - con cỏi, v - chng v anh em, bn bố, hng xúm .
o l cỏi lớ t nhiờn ca tri t, l con ng rng ai cng phi theo
m i, tc l cỏi cụng l trung chớnh lm quy tc cho hnh ng ca
ngi i. Ai theo o y m n l hay, l ngi quõn t, khụng theo
c o cng l d, l k tiu nhõn.
(Khng T)
Qua Ng luõn, ta s thy c phn no cỏi p trong xó hi
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN

6
PHN II
BIN CHNG CI P TRONG X HI QUA NG LUN

1. QUAN H VUA TễI
Trong Ng luõn, quan h vua tụi l mi quan h u tiờn m nú
cp n. Theo t tng ca Nho giỏo thỡ quõn quyn phi mt ngi
gi cho rừ cỏi mi thng nht. Ngi gi quõn quyn gi l hay
vng, ta thng gi l vua. Vua phi lo vic tr nc, tc l lo s sinh
hot, s dy d v s m mang cho dõn. trong nh thỡ con phi hiu
vi cha m, tng nc thỡ thn dõn phi trung vi quõn. Vua thay tri
tr dõn. Vua mun lm iu gỡ l tri mun lm iu y, khụng ai c
cng li. Tuy nhiờn, khng giỏo cũn quan nim tri vi dõn l cựng
ng mt th, ton dõn mun th no l tri mun th y. ễng vua ch l
mt phn trong ton th. H ụng vua lm iu gỡ trỏi vi lũng dõn, tc l
trỏi mnh tri. Thnh th ụng vua tuy i vi tri c thay quyn tri
nhng i vi dõn phi chu ht c cỏc trỏch nhim. M dõn thỡ tuy phi
chu quyn ụng vua cai tr nhng vn cú quyn bt vua phi theo iu
lnh m lm. Lũng t nhiờn ca dõn l mun iu lnh, ghột iu ỏc,
theo cỏi lũng y m tr dõn thỡ tt l dõn yờu mn nh cha m. Nu ụng
vua no tr dõn m yờu cỏi ghột ca dõn v ghột cỏi m dõn yờu tc l

trỏi mnh tri thỡ ngi khỏc cú quyn iu dõn pht ti, ngha l cu
dõn m ỏnh ngi cú ti.
T tng trung quõn ca Nho giỏo ó thc s gúp phn rừ nột vo
ch ngha yờu nc. Trong lch s Vit Nam ó cú bit bao tm gng
sỏng lu li muụn i. Hn trong chỳng ta, khụng mt ai cú th quờn
c s kin Lờ Lai liu mỡnh cht thay cho Lờ Li trong lỳc ụng v
quõn i ca ụng lm vo tỡnh trng:
Khi Linh sn lng cn my tun
Lỳc khụi huyn quõn khụng mt l.
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN