LỊCH SỬ QUAN HỆ NGOẠI GIAO VIỆT - MỸ TỪ SAU CHIẾN TRANH LẠNH ĐẾN NAY

PHẦN MỞ BÀI
Sau chiến tranh lạnh, tình hình thế giới diễn biến phức tạp đầy biến động.
Trong tình hình đó nổi lên những xu thế chủ yếu trong quan hệ quốc tế: Hoà
bình, ổn định và hợp tác để cùng phát triển, ngày càng trở thành đòi hỏi bức xúc
của các quốc gia và dân tộc trên thế giới; xu thế liên kết khu vực, liên kết quốc
tế về kinh tế, thương mại, chính trị ngày càng tăng, ý thức độc lập tự chủ, ý thức
về chủ quyền và bản sắc dân tộc ngày càng được nâng cao, nổi bật là xu thế vừa
hợp tác vừa đấu tranh trong cùng tồn tại hoà bình giữa các chế độ chính trị xã
hội khác nhau.
Trước xu thế như vậy, Tổng thống Bill - Clinton tuyên bố thiết lập quan hệ
ngoại giao với Việt Nam (11/7/1995) là phù hợp với xu thế phát triển của thế
giới hiện nay. Đó là một mốc quan trọng, chấm dứt 50 năm quan hệ bất bình
thường, mở ra một trang sử mới trong quan hệ hai nước.
Xuất phát từ nhận thức trên, việc nghiên cứu quan hệ Việt - Mỹ là rất cần
thiết vì đây là một vấn đề có ý nghĩa chính trị, thời sự quan trọng được khu vực
và thế giới quan tâm nghiên cứu. Qua đó làm rõ thực trạng và những vấn đề đặt
ra trong quan hệ giữa hai nước, tiến tới đề xuất các kiến nghị, đóng góp vào
chính sách đối ngoại của Việt Nam đối với Mỹ.
Từ thực tiễn quan hệ Việt - Mỹ hơn 5 năm qua kể từ khi hai nước bình
thướng hoá quan hệ ngoại giao cho thấy sự lựa chọn đề tài này là phù hợp và
cần thiết.
Thời gian 5 năm cũng mới chỉ là giai đoạn đầu của quá trình lâu dài còn
đang tiếp tục tiếp diễn trong tương lai, nhiều vấn đề chưa bộc lộ hết còn đang
tiềm ẩn. Do vậy đề tài chỉ đánh giá quan hệ Việt - Mỹ 5 năm qua để thấy rõ
những biểu hiện cụ thể của hai nước. Từ đó rút ra bài học kinh nghiệm cần thiết
và đưa ra những kiến nghị mới.
Chuyên đề được hoàn thành nhờ sự hướng dẫn, giúp đỡ tận tình của thầy
giáo Thái Văn Long - Viện quan hệ quốc tế - Học viện chính trị quốc gia.
Do hiểu biết và trình độ có hạn, bài viết khó tránh khỏi thiếu sót. Tác giả
rất mong nhận được sự chỉ bảo của thầy cô và các bạn.
1

CHƯƠNG I
LỊCH SỬ QUAN HỆ NGOẠI GIAO VIỆT - MỸ
TỪ SAU CHIẾN TRANH LẠNH ĐẾN NAY
I. KHÁI QUÁT LỊCH SỬ QUAN HỆ NGOẠI GIAO VIỆT - MỸ
1. Quan hệ ngoại giao trong lịch sử
Trong lịch sử quan hệ Việt - Mỹ sự kiện 11/7/1995 không phải là lần đầu
hai nước đặt quan hệ ngoại giao với nhau. Đã có rất nhiều lần hai bên chủ động
tìm đến với nhau để thiết lập quan hệ ngoại giao mà hàng loạt các cơ hội thiết
lập quan hệ ngoại giao giữa hai nước bị bỏ lỡ.
Năm 1853, đô đốc hải quân Mỹ Mathew C.Perry dẫn một hạm đội 4 tàu
chiến vào vịnh TOKYO và năm sau lại trở lại và thuyết phục được người Nhật
ký một Hiệp ước hữu nghị với Mỹ. Nhưng trước đó, năm 1832 Chính phủ Mỹ
cứ đặc sứ Edmuad Roberts mang bức thư sang trình Quốc vương Việt Nam (kho
đó là vua Minh Mạng) để hai nước giao hảo thông thương, nhưng tàu Mỹ đậu tại
một bến của tỉnh Phú Yên cách xa thủ đô Huế. Vua Minh Mạng lệnh cho Viện
ngoại lang Nguyễn Tri Phương và Tư vụ Lý Văn Phức hợp với tỉnh Phú Yên mở
tiệc khoan đãi long trọng. Vua chuẩn bị cho lần sau đậu thuyền tại vịnh Trà Sơn
(tức Cửa Hàn). Năm 1836 lần thứ hai phái bộ Mỹ vẫn do Edmund Roberts làm
trưởng đoàn, cập bến vịnh Trà Sơn để xin được yết kiến trình quốc thư.
Ngay trong bức thư đầu tiên này, Tổng thống Andrew Jackson đã nói rõ ý
định giao hảo của Chính phủ Hoa Kỳ "thư này sẽ được trình Bệ hạ bởi ngài
Edmund Roberts, một công dân khả kính của Hoa Kỳ, được cử làm đặc sứ mang
trọng trách chuyển tới Bệ hạ những việc hệ trọng của bản quốc. Tôi xin Bệ hạ
bảo hộ cho ông ta trong khi phụng mệnh và đối đãi với ông ta một cách bao
dung và tin cậy, xin hãy hoàn toàn tin tưởng vào những gì mà ông ta nhân danh
nhắc lại lời cam đoan về tình hữu hảo và thiện chí đối với Bệ hạ"
(1)
. Tuy nhiên,
chuyến đi mở đường này tiếc thay lại chỉ dừng lại ở một bữa tiệc chiêu đãi và
không giải quyết được vấn đề cụ thể. Nguyên nhân là do Edmund Roberts bị

(1)
Lưu Văn Lợi, Năm mươi năm ngoại giao Việt Nam, NXB Công an nhân dân, năm 1998, tập 2, trang 268
2
bệnh và mất đột ngột tại Ma Cao, không hoàn thành được nhiệm vụ và cũng bỏ
lỡ cơ hội bang giao giữa hai nước.
Từ đó về sau, trong tình hình thâm nhập ngày càng sâu của Chủ nghĩa thực
dân Pháp ở Việt Nam, không có thêm cuộc tiếp xúc nào của Hoa Kỳ với Triều
đình Huế.
Nửa cuối thế kỷ XIX, trong lúc Thiên Hoàng Minh Trị đang đưa nước Nhật
Bản tiến mạnh mẽ vào con đường duy tân thì tình hình nước Việt Nam ngày
càng có nguy cơ mất nốt Trung Kỳ, Bắc Kỳ. Vua Tự Đức nhu nhược trước âm
mưu mở rộng xâm lược của thực dân Pháp, bác bỏ đề nghị cách tân của Nguyễn
Trường Tộ và nhiều nhà cách tân tâm huyết khác. Tuy vậy, ông vẫn muốn nắm
tình hình phương Tây để liệu điều chỉnh chính sách. Tháng 7/1873 Tự Đức cử
Bùi Viện, một nhà nho thức thời và năng động, đi ra nước ngoài, trước hết là tới
Hương Cảng. Do có sự giúp đỡ của Viện lãnh sự Mỹ tại Hương Cảng mà ông đã
làm quen. Bùi Viện đáp tàu sang Mỹ với hy vọng tìm được người bạn mới giúp
Việt Nam đánh Pháp. Tới Mỹ, ông được Tổng thống Ulysse Grant tiếp và hứa sẽ
giúp Việt Nam bảo vệ đất nước nhưng cần có quốc thư uỷ nhiệm chính thức của
Nhà nước Việt Nam. Khi Bùi Viện trở lại Mỹ, thực hiện chuyến công cán lần
hai vào năm 1875 với quốc thư của Vua Tự Đức trong tay, nhưng tình hình quan
hệ Mỹ - Pháp đã khác, Mỹ không còn muốn viện trợ cho Việt Nam chống Pháp
nữa vì lúc này Mỹ chưa có điều kiện cạnh tranh với thực dân Pháp.
Nếu trước đây Edmund Roberts hai lần tới Việt Nam mà đại sự không
thành thì Bùi Viện cũng hai lần sang Mỹ mà cũng trở về tay không, hai nước
vẫn chưa thiết lập được quan hệ ngoại giao. Khi nước Việt Nam trở thành thuộc
địa của Pháp, Mỹ đặt lãnh sự quán tại Sài Gòn và Hà Nội trong lúc đó họ cai trị
Philippin sau khi đánh bại Tây Ban Nha.
Cả hai cuộc tiếp cận lịch sử đều thất bại và từ đó Hoa Kỳ từ bờ Thái Bình
Dương đứng nhìn quá trình chủ nghĩa thực dân Pháp bóc lột nhân dân Việt Nam

cho tới khi nó bị gót sắt của chủ nghĩa quân phiệt Nhật Bản đè bẹp trong chiến
tranh thế giới thứ II.
Nằm dưới sự đô hộ, cai trị của chủ nghĩa thực dân Pháp, nhân dân Việt
Nam đã không ngừng đấu tranh để giành lại độc lập tự do và khi cách mạng
Tháng 8 - 1945 thắnglợi hoàn toàn, nước Việt Nam dân chủ cộng hoà ra đời đã
chấm dứt hơn 80 năm chế độ Pháp thuộc. Nhưng ngay sau khi giành được độc
lập, theo qui định của Hiệp ước Postdam, Đông Dương chia làm 2 khu vực để
3
giải giáp quân Nhật: khu vực phía Bắc từ vĩ tuyết 16 trở lên, khu vực phía Nam
từ vĩ tuyến 16 trở xuống. Quân Tưởng Giới Thạch kéo vào miền Bắc Việt Nam,
quân Anh kéo vào miền Nam Việt Nam đại diện cho lực lượng đồng minh giải
giáp quân Nhật.
Ngay trong thời kỳ này, giữa Việt Nam và Mỹ cũng bắt đầu có quan hệ
bang giao thông qua hợp tác tích cực chống quân đội Phát xít. Trong chiến tranh
thế giới thứ hai, khi nước Mỹ tham gia đồng minh, đang trong hàng ngũ lực
lượng dân chủ toàn thế giới chống phe trục: Đức - Ý - Nhật, Chủ tịch Hồ Chí
Minh đã chủ động đặt quan hệ với Mỹ. Trong suốt thời gian lưu lại Trung Quốc,
sau khi được chính quyền Tưởng Giới Thạch trả tự do (1943-1944), Hồ Chí
Minh đã làm quen với một số sỹ quan Mỹ đang hoạt động ở Trung Quốc. Trong
chuyến đi Côn Minh, Trung uý Mỹ Charles Fenn gặp Hồ Chí Minh ngày 17/3
rồi lại gặp ngày 20/3 Fenn ngỏ ý mong muốn được Việt Minh giúp đỡ. Hồ Chí
Minh nhận lời nhưng nói không có phương tiện thông tin. Do sự sắp xếp của
Fenn, Hồ Chí Minh gặp tướng Claire I.Chennault, tư lệnh quân đoàn không quân
14 của Mỹ. Ngày 27/4 Hồ Chí Minh trên đường về nước gặp thiếu tá
Archimeder L.A.Patti thuộc tổ chức OSS tại một làng nhỏ gần Tĩnh Tây (Trung
Quốc). Cùng đi với Người là 2 người Mỹ: Franckie Tan, gốc Hoa và Maxim.
Ngày 16/7, thiếu tá Thomas cùng một số người Mỹ nhảy dù xuống làng
Kimlung và được bố trí ở Tân Trào (Tuyên Quang). Số người Mỹ này làm việc
liên lạc với cơ quan Mỹ ở Côn Minh và huấn luyện kỹ thuật cho một số cán bộ
quân sự của quân giải phóng. Người Mỹ cũng đã cung cấp cho Việt Minh một

số vũ khí, thuốc men bằng cách thả dù xuống khu căn cứ Việt Bắc hoặc đưa đến
Nam Ninh (Trung Quốc) để Việt Minh chuyển về nước. Đến tháng 8 thì nhóm
Thomas theo quân du kích của Hồ Chí Minh xuôi về Hà Nội, trở thành nhân
chứng của một trong những sự tích thần kỳ nhất trong lịch sử Việt Nam - ngày
Việt Nam tuyên bố độc lập.
Với cương vị Chủ tịch nước Việt Nam dân chủ cộng hoà, lại trực tiếp phục
trách công tác ngoại giao, Hồ Chí Minh đã thảo bản tuyên bố về chính sách
ngoại giao trong đó khẳng định chủ trương quan hệ hoà bình hữu nghị với tất cả
các nước trên thế giới, trên cơ sở bình đẳng, tôn trọng độc lập chủ quyền của
mỗi nước. Với Mỹ, Hồ Chí Minh tiếp tục duy trì những quan hệ đã có trong
chiến tranh. Nhân dân Chính phủ Việt Nam, Người đã gửi hàng chục bức thư,
điện, công hàm tới Tổng thống Truman, Chính phủ và Bộ Ngoại giao Mỹ. Nội
4
dung của các văn bản ấy xoay quanh vấn đề yêu cầu Mỹ ủng hộ nền độc lập của
Việt Nam, khẳng định sự hợp tác của Nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hoà.
Tháng 10/1945 Tổng thống Truman ra tuyên bố 12 điểm về chính sách đối
ngoại của Mỹ, Hồ Chí Minh đã bày tỏ thái độ hoan nghênh và mong muốn
Chính phủ Mỹ sẽ thực hiện đúng tinh thần của Bản tuyên bố, ủng hộ chủ quyền
của các dân tộc nhược tiểu. Song lúc này Chính phủ Mỹ đã ngả hẳng sang chủ
trương ủng hộ Pháp trở lại Đông Dương. Những cố gắng trong quan hệ ngoại
giao chính thức với Mỹ đã không đạt kết quả. Tuy vậy, Việt Nam vẫn luôn chú ý
đến việc giữ tôn trọng của Chính phủ mình đối với vai trò của Mỹ trong đồng
minh, sự có mặt của đại diện phái bộ Mỹ trong các buổi lễ ký Hiệp định sơ bộ
ngày 6/3/1946 cũng như trong các văn bản mà Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi cho
Chính phủ Mỹ đã nói lên điều đó.
Trong thời gian này, tuy quan hệ ngoại giao chính thức không thành công
nhưng quan hệ của Việt Nam với Chính phủ Mỹ vẫn có dấu hiệu khả quan thông
qua hình thức ngoại giao nhân dân mà điển hình là Hội hữu nghị Việt - Mỹ.
Ngày 2/9/1947, trong thư gửi Việt - Mỹ ái hữu hội, Hồ Chủ Tịch đã viết:
"Chúng ta không bao giờ quên sự hợp tác giúp đỡ thân ái của các bạn người Mỹ

hồi chúng ta du kích chống Nhật và chúng ta mong rằng sự hợp tác đó được tiếp
tục trong cuộc tranh đấu của chúng ta chống thực dân phản động Pháp giành
thống nhất và độc lập. Chúng ta mong rằng Hoa Kỳ, nước đầu tiên đã tranh đấu
cho nền độc lập và dân chủ của quốc gia,... sẽ giúp chúng ta trong công cuộc đấu
tranh giải phóng hiện nay và trong công cuọc kiến thiết xây dựng sau này"
(2)
.
Năm 1947 Chính phủ Mỹ đã giúp Pháp tiến hành chiến tranh Việt Nam. Sự
phát triển theo chiều hướng đó đã dẫn tới sự dính líu trực tiếp ngày càng sâu sắc
của Mỹ vào cuộc chiến tranh ở Việt Nam.
2. Quan hệ ngoại giao trong chiến tranh Mỹ - Việt
Khi bước ra khỏi cuộc chiến tranh thế giới thứ nhất và thứ hai, Mỹ không
những không bị hao hụt về người và của mà trái lại còn thu được nhiều lợi nhất
nhờ làm giàu bằng việc bán vũ khí. Cùng thời gian này, cách mạng Việt Nam
thành công, lập lên nước Việt Nam dân chủ cộng hoà. Dưới sự lãnh đạo của
Đảng Cộng sản do Chủ Tịch Hồ Chí Minh sáng lập, Cách mạng Việt Nam đã trở
thành ngọn cờ tiêu biểu cho sự kết hợp các trào lưu cách mạng của thời đại, cho
xu thế phát triển tất yếu của phòng trào giải phóng dân tộc lên chủ nghĩa xã hội.
(2)
Hồ Chí Minh toàn tập, NXB Chính trị Quốc gia, trang 211
5
Do vậy, sau khi Pháp thua, Mỹ đã thế chân Pháp can thiệp trực tiếp vào
Việt Nam, dựng lên chính quyền tay sai Ngô Đình Diêm đã chứng tỏ rõ ràng ý
đồ của Mỹ. Ngày 23/10/1954, khi Eisenhour gửi bức thư cho Ngô Đình Diệm
cam kết Mỹ ủng hộ hoàn toàn và sẽ viện trợ đối với chế độ của ông ta. Điều đó
có ý nghĩa rõ ràng rằng Hoa Kỳ chính thức và công khai cam kết chống lại Việt
Nam dân chủ cộng hoà với miền Nam Việt Nam.
Cuộc chiến đấu của Đảng và nhân dân ta chống cuộc chiến tranh phá hoại ở
miền Bắc và cuộc chiến tranh cục bộ ở miền Nam, đã khởi đầu trong sự so sánh
lực lượng bất lợi cho ta. Thấm nhuần lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh "Không

có gì quí hơn độc lập tự do", nhân dân cả 2 miền đều đứng lên kiên quyết chống
Mỹ xâm lược.
Năm 1967 ta mở mặt trận ngoại giao phối hợp với mặt trận quân sự và mặt
trận chính trị cùng đánh Mỹ. Ta tăng cường đoàn kết với Liên Xô và Trung
Quốc cùng các nước xã hội chủ nghĩa khác, củng cố và phát triển mặt trận nhân
dân Đông Dương, đoàn kết với phong trào phản chiến ở Mỹ, kết hợp sức mạnh
dân tộc với sức mạnh thời đại.
Tuy nhiên, Nhà nước Việt Nam luôn luôn phân biệt rõ bạn - thù, phân biệt
rõ nhân dân Mỹ với những nhà cầm quyền của Mỹ theo đuổi chính sách chiến
tranh. Mục đích của nhân dân Việt Nam là đấu tranh để giành độc lập tự do, đem
lại hạnh phúc cho dân tộc và chung sống hoà bình với cộng đồng thế giới trên cơ
sở bình đẳng, hữu nghị. Vì vậy Chính phủ và nhân dân Việt Nam sẵn sàng đàm
phán với điều kiện là quân Mỹ phải rút khỏi cuộc chiến tranh Việt Nam. Với
mục đích đó, ta chủ trương buộc địch xuống thang từng bước, giành thắng lợi
từng phần. Sau thắng lợi tết Mậu Thân (1968), Mỹ buộc phải ngồi vào bàn đàm
phán, mở cho ta cục diện vừa đánh vừa đàm, kết hợp đấu tranh quân sự và ngoại
giao, tạo điều kiện cho thắng lợi sau này.
Sau bốn năm kiên trì đấu tranh, thương lượng, vào năm 1973, Mỹ phải ký
Hiệp định Paris, chịu rút quân Mỹ và đồng minh ra khỏi miền Nam trong lúc
quân miền Bắc vẫn ở lại miền Nam. Theo Hiệp định Paris 1973 thì "Hiệp định
này sẽ tạo điều kiện thiết lập quan hệ mới, bình đẳng và cùng có lợi giữa Việt
Nam dân chủ cộng hoà và Hoa Kỳ, trên cơ sở tôn trọng độc lập, chủ quyền của
nhau và không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau".
6
Ngày 29/4/1975: sứ quán Mỹ đã rút hết số nhân viên và đóng cửa.
Ngày 30/4/1975 ta giải phóng Sài Gòn, thống nhất đất nước mở ra một
chương mới trong lịch sử 4.000 năm của dân tộc Việt Nam. Cũng từ đó, sau khi
thua trên chiến trường, Mỹ lại quyết định lệnh cấm vận toàn Việt Nam. Việt
Nam và Mỹ cắt đứt quan hệ ngoại giao.
3. Quan hệ ngoại giao Việt - Mỹ từ năm 1976 - 1995

Nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam chính thức ra đời ngày
2/7/1976 đánh dấu bước phát triển rực rỡ của nước Việt Nam. Cũng trong thời
gian này, hai Chính phủ Việt Nam và Mỹ đã bắt đầu đàm phán để thiết lập quan
hệ ngoại giao. Phía Việt Nam đã bày tỏ quan điểm của mình: Mỹ phải thực hiện
đúng Hiệp định Pari 1973, theo đó Mỹ đã cam kết viện trợ tái thiết cho Việt
Nam sau chiến tranh. Nhưng Tổng thống Mỹ G.Ford đã bác bỏ yêu cầu này và
đặt ra 2 điều kiện tiên quyết cho việc bình thường hoá quan hệ ngoại giao: 2
điều kiện đó là: kiểm kê đầy đủ những người Mỹ bị coi là mất tích trong chiến
tranh mà họ gọi là MIA và giải trình "những hành động gây căng thẳng liên tiếp
của Việt Nam"
(3)
ở Đông Nam Á.
Trong 2 năm 1975-1976, Mỹ 3 lần phủ quyết việc Việt Nam gia nhập Liên
Hiệp Quốc Ngân hàng thế giới (WB), Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF), Ngân hàng
phát triển Châu Á (ADB). Mỹ làm ngơ trước thiện chí mà Chính phủ ta đã nhiều
lần bày tỏ để tạo điều kiện cho 2 bên có thể gặp nhau, nhằm giải quyết vấn đề
còn lại giữa 2 bên.
Đầu năm 1977, Jimmy Carter lên làm Tổng thống và ngày 16/3/1977
Carter cử đoàn phái viên của Tổng thống sang Việt Nam, do ông L.Woodcook
dẫn đầu để thăm do khả năng bình thường hoá quan hệ với Việt Nam. Cũng
trong tháng 3/1977, Tổng thống J.Carter cũng cho phép tàu thuỷ, máy bay các
nước khác trở hàng cho Việt Nam được ghé qua các sân bay của Mỹ để lấy
nhiên liệu. Đây là một cố gắng của Chính phủ Mỹ nhằm đạt được sự bình
thường hoá với Việt Nam.
Trong khi các cuộc đàm phán giữa Việt Nam và Hoa Kỳ chưa có một chút
biến chuyển gì thì tình hình quốc tế có nhiều thay đổi. Năm 1978, Mỹ và Trung
Quốc bắt đầu có sự hợp tác để đi đến bình thường hoá quan hệ, Mỹ đã bàn với
Trung Quốc để xây dựng mối quan hệ chiến lược lâu dài giữa 2 nước trong đó
(3)
Lưu Văn Lợi, Năm mươi năm ngoại giao Việt Nam, Nhà Xuất Bản Công an nhân dân, năm 1998, tập II, tr273

7
có cả việc phối hợp để chống Liên Xô
(4)
. Cuối 1978, Trung Quốc và Mỹ xúc
tiến đàm phán để bình thướng hoá quan hệ. Đối với Việt Nam, Tổng thống Mỹ
J.Carter đã quyết định xếp lại kế hoạch đàm phán. Vậy là cơ hội thiết lập quan
hệ ngoại giao Việt - Mỹ một lần nữa lại tuột khỏi tầm tay và bị bỏ lỡ.
Năm 1979 các cuộc đàm phán để bình thường quan hệ Việt - Mỹ ngừng trệ.
Vì phía Mỹ cho rằng Việt Nam đã vi phạm Luật quốc tế khi đưa quân vào
Campuchia để lập ra chính quyền Campuchia - Hiengxemrin. Mỹ đã lấy lý do
này để lôi kéo các nước ủng hộ những hành động chống phá Việt Nam dưới
danh nghĩa bảo vệ ổn định an ninh thế giới. Vấn đề Campuchia đã kéo theo sự
dính líu của nhiều nước và sự phân cực gay gắt trong nền chính trị khu vực. Từ
đó đánh dấu thời kỳ băng giá trong quan hệ Việt - Mỹ.
Tháng 1/1981, Tổng thống Mỹ Regan tuyên hệ nhậm chức. Dưới sức ép
mạnh mẽ về vấn đề MIA, ông đã hứa coi việc tìm kiếm người mất tích là ưu tiên
cao nhất của ông. Nhưng trong nhiệm kỳ đầu của ông, ngoại giao giữa hai nước
ít đạt được kết quả. Năm 1986, Việt Nam tiến hành đổi mới cải thiện vị thế của
mình trong khu vực và trên thế giới nên Mỹ bắt đầu thay đổi chính sách quan hệ
với Việt Nam.
Từ tháng 1 đến 3/8/1987 Tướng Vétxi đặc phái viên của Tổng thống Regan
thăm Việt Nam lần thứ nhất, thảo luận vấn đề nhân đạo mà 2 bên cùng quan
tâm.
Ngày 20/1/1988 Tổng thống Regan tuyên bố: Trong khung cảnh một giải
pháp cho vấn đề Campuchia bao gồm Việt Nam rút hoàn toàn quân đội ra khỏi
Campuchia, Mỹ sẵn sàng đi vào bình thường hoá quan hệ với Việt Nam trên cơ
sở tiến bộ trong vấn đề MIA trở lại trại cải tạo
(5)
.
Năm 1989, Tổng thống Bush đắc cử và đã quyết định thay đổi chính sách

đối với Việt Nam, mở ra một thời kỳ mới với nhiều hy vọng.
Ngày 26/9/1989, Việt Nam hoàn thành việc rút quân khỏi Campuchia.
Ngày 6/8/1990 đối thoại Việt - Mỹ vòng 1 giữa đại sứ Trịnh Xuân Lãng và
Phó trợ lý Bộ trưởng Ngoại giao K.Quyn về quan hệ Việt - Mỹ.
Từ ngày 29 đến 30/9/1990 Bộ trưởng ngoại giao Nguyễn Cơ Thạch gặp Bộ
trưởng Ngoại giao Giêm UBây - Cơ tại Niu Joóc.
(4)

(5)
Lưu Văn Lợi: Năm mươi lăm ngoại giao Việt Nam, NXB Công an nhân dân, năm 1998, tập II, trang 275
8
Ngày 9/4/1991, phía Mỹ đưa ra lộ trình (Roadmaping) bốn bước bình
thường hoá quan hệ với Việt Nam lần đầu tiên đưa ra công khai, chính thức
chính sách đối với Việt Nam.
Ngày 20/4/1991, Tướng Vétxi vào Việt Nam lần 2, bàn về vấn đề lập văn
phòng MIA tại Hà Nội.
Ngày 25/4/1991 phía Mỹ tuyên bố lần đầu tiên viện trợ 1 triệu USD giúp
Việt Nam về lĩnh vực chân tay giả.
Ngày 23/10/1991 Bộ trưởng Ngoại giao Nguyễn Mạnh Cầm gặp bộ trưởng
Ngoại giao Mỹ Giêm Bây - Cơ tại Pari nhân dịp ký Hiệp định Pari về Campuchia.
Từ 31/1/1992 đến 1/2/1992 đặc phái viên tướng G. Vét - xi vào Việt Nam
lần thứ tư bàn về các biện pháp thúc đẩy vấn đề MIA và các vấn đề khác trong
quan hệ Việt - Mỹ.
Ngày 8/10/1992 Bộ trưởng ngoại giao Nguyễn Mạnh Cầm gặp ngoại
trưởng Mỹ Eagleburger và Bộ trưởng quốc phòng Mỹ Chenry lần đầu tiên tại
Bộ ngoại giao Mỹ trao đổi về quan hệ giữa hai nước.
Ngày 23/10/1992, Tổng thống Bush tuyên bố rằng Mỹ sẽ nhanh chóng tiến
tới bình thướng hoá, kể cả bãi bỏ cấm vận, nếu những tấm ảnh và bằng chứng
mà Việt Nam trao có thể bổ xung cho việc giải quyết số phận các quân nhân Mỹ
bị mất tích, những người mà Mỹ tin rằng Việt Nam có những tin tức cuối cùng.

Năm 1993, Bill Clinton đắc cử Tổng thống Mỹ. Chính quyền của Clintơn
cũng kế thừa chính sách "lộ trình" của chính quyền G.Bush, trong đó cốt lõi của
quá trình bình thường hoá quan hệ vẫn là "tốc độ và qui mô" của quá trình bình
thường hoá bị tác động bởi sự hợp tác của Việt Nam về vấn đề POW/MIA. Tuy
rằng lộ trình 4 giai đoạn cho quá trình bình thường hoá quan hệ với Việt Nam do
chính quyền Mỹ công bố tháng 4/1991 không chính thức được coi là bản chỉ dẫn
tuyệt đối cho việc cải thiện quan hệ 2 nước nhưng trên thực tế nhiều bước đi đã
diễn ra theo đúng lịch trình này. Ở giai đoạn 3, có 2 điều kiện Việt Nam phải
thực hiện là:
- Tiếp tục ủng hộ và khuyến khích sự ủng hộ của Chính phủ Phnôm Pênh
với Hiệp định hoà bình Campuchia, rút hết các cố vấn, lực lượng quân sự Việt
Nam ra khỏi Camuchia.
9
- Giải quyết các trường hợp POW/MIA không trùng khớp thông tin. Trên
thực tế, điều một Việt Nam đã hoàn thành và điều hai cũng được giải quyết tích
cực với sự giúp đỡ to lớn của Việt Nam. Phía Mỹ đã thực hiện đầy đủ các điều
ghi trong khoản 3: Huỷ bỏ hoàn toàn lệnh cấm vận kinh tế đối với Việt Nam
ngày 3/2/1994, mở văn phòng liên lạc và ngoại giao tại Hà Nội và mời Việt
Nam lập văn phòng tại Washingtơn cũng như ủng hộ các cơ quan hành chính
quốc tế viện trợ để đáp ứng các nhu cầu cơ bản của con người ở Việt Nam.
Ở giai đoạn 4, không có đòi hỏi bổ xung yêu cầu Việt Nam thực hiện trong
giai đoạn này, Mỹ sẽ lập quan hệ ngoại giao cấp Đại sứ với Việt Nam, xem xét
việc giành chế độ tối huệ quốc cho buôn bán với Việt Nam của Mỹ.
Ngày 28/1/1995, Chính phủ Việt Nam và Chính phủ Mỹ chính thức thông
báo mở cơ quan liên lạc ở thủ đô 2 nước.
Với nỗ lực và thiện trí của cả hai bên, 7/1995 chính thức bình thường
hoá quan hệ ngoại giao. Đây là một bước đi quan trọng đáp ứng nguyện
vọng của nhân dân hai nước, phù hợp với xu thế phát triển hiện nay của tình
hình quốc tế, đồng thời góp phần vào sự nghiệp hoà bình, ổn định và phát
triển ở Đông Nam Á.

10