n:
I 2013
LI C
Trong sut thi gian hc tp và làm lun c s
tn tình ca các th thut viên, các bn
s quý có th hc tp và
hoàn thành tt lun ca mình.
Nhân dp này, tôi xin chân thành gi li bic ti :
PGS.TS Nguyn Thái An
i thc ting dng viên, ch bo tn tình và to
mu kin thun l tôi có th hoàn thành lu
ng thi tôi xin gi li cn Ths. Nguy
An, TS. Nguyn Th Vân Anh nhi thn tình góp ý, giúp
tôi hoàn thành lu
Tôi c ct c các thy cô, anh ch k thut viên b môn
c liu, b môn Hóa phân tích - i hc Hà Ni, b c lý
- i hc Y Hà Ni, Vin Hóa hc Vin Khoa hc và Công ngh Vit
Nam , h tr tôi trong quá trình nghiên cu.
Xin trân trng co, cùng toàn th
các thy cô giáo, các cán b i hc Hà Nu kin
tôi có th i nhng kin thc quý giá v c trong sut
thi gian qua.
Cui cùng, tôi xin gi li c
ng viên tôi hoàn thành khóa lun này.
Hà Ni, ngày 27 tháng 08
Hc viên
Ngô Th Thu
Trang
1
. TNG QUAN 3
1.1. V TRÍ PHÂN LOM THC V 3
1.1.1. V trí phân loi ca chi Arctium 3
1.1.2m thc vt ca chi Arctium 3
m thc vt ca loài Arctium lappa L 3
1.1.4. Phân b và sinh thái 5
1.2. THÀNH PHN HÓA H 5
1.2.1. Qu 5
6
1.2.3. R 7
1.3. TÁC DNG
1.3.1. Tác dng trên gan và ch 10
1.3.2. Tác dng c ch HIV và t 11
1.3.3. Tác dng h ng huy 11
1.3.4. Tác dng kháng khu 12
1.3.5. Tác dng ch 13
1.3.6. Tác d 14
1.4. TÍNH VNG CA R 16
1.4.1. Tính v 16
1.4.2. Công d 16
1.5. MT S BÀI THUC CÓ R 17
1.6. MT S NG HUYT TRÊN THC
NGHI
1.6.1. t bng alloxan 17
1.6.2. t bng Streptozocin 18
1.6.3 t béo kt hp alloxan 18
1.6.4. Mt s 19
U 21
2.1.NGUYÊN VT LI 21
N NGHIÊN C 21
2.2.1.Thuc th, dung môi, hoá ch 21
22
23
2.3.1. Nghiên cu v hóa h
2.3.2. Nghiên cu tác dng huy 23
2.3.3. X lý s li 26
C NGHIM VÀ KT QU 27
3.1. NGHIÊN CU V HÓA H 27
c li 27
3.1.2. Chit xu
nh tính các nhóm cht trong r 28
nh tính cn các ph
nh tính cn n- 30
nh tính c 31
nh tính c
3.1.5. Phân l 35
3.1.5.1. Chun b c 35
3.1.5.2. Ti 35
3.1.5.3. Ki tinh khit và nhn dng các cht phân l . 38
3.2. NGHIÊN CU TÁC DNG H NG HUYT CA CAO LNG R
3.2.1. Kt qu nghiên cu sau10 ngày ung thu
3.2.2. Kt qu nghiên cu sau 20 ngày ung thu .
3.2.3. Kt qu gii phu bnh: Hình nh gan và t 53
3.2.3.1. Kt qu i th gan chut nht tr
3.2.3.2. Kt qu vi th gan chut nht tr
3.2.3.3. Kt qu i th t
3.2.3.4. Kt qu vi th t
N
XUT
Ch vit tt Ch vi
ADN Acid Deoxyribonucleic
AST ng
C
Cn Chloroform
CC Column chromatography
13
C-NMR Carbon (13) Nuclear Magnetic Resonance
COX-2 Cyclooxygenase-2
CTCT Công thc cu to
dd Dung dch
DEPT Distortionless Enhancement by Polarization
Transfer
ng
E Cn Ethyacetat
EtOAc Ethylacetat
EtOH Ethanol
GH Glucose huyt
GLUT2 Glucose transporter 2
H Cn H
1
H-NMR Proton (1) Nuclear Magnetic Resonance
HDL Lipoprotein t trng cao High density
lipoprotein
HE x 400 Nhum Hematoxylin - i 400
ln
HFD Ch t béo - High fat diet
HFF Ch t béo và fructose High fat
diet plus fructose
LDL Lipoprotein t trng thp- Low-density
lipoprotein
MDA Malonyl dialdehyd
MS Mass Spectroscopy
NDF Ch ng-Normal fat diet.
PGE2 Prostaglandin E2
Phn ng
SKLM Sc ký lp mng
STT S th t
STZ Streptozotocin
TLTK Tài liu tham kho
TT Thuc th
UV
254nm
, UV
365nm
STT
Ký hiu
Tên bng
Trang
1
Bng 1.1
Công thc hóa hc ca mt s hp cht phân lp t các
b phn c
9
2
Bng 1.2
Tác dc lý ca mt s hp cht phân lp t cây
15
3
Bng 2.1
Thành phng ca ch a
chut nht trng
24
4
Bng 3.1
ng cn chit xut t r
bàng
27
5
Bng 3.2
Kt qu mt s nhóm cht trong mu
nghiên cu
29
6
Bng 3.3
Kt qu nh tính mt s nhóm cht trong phân
n n-hexan
30
7
Bng 3.4
Kt qu nh tính mt s nhóm chn
CHCl
3
32
8
Bng 3.5
Kt qu nh tính mt s nhóm chn
EtOAc
33
9
Bng 3.6
Kt qu SKLM ca TA05 vi 3 h dung môi AST sau
khi phun TT
38
10
Bng 3.7
Kt qu SKLM ca TA06 vi 3 h dung môi AST sau
khi phun TT
39
11
Bng 3.8
D liu ph NMR ca TA05
41
12
Bng 3.9
D liu ph NMR ca TA06
43
13
Bng 3.10
ng ca ch ng
cân nng chut nht trng sau 10 ngày ung thuc
45
14
Bng 3.11
ng ca cao l
glucose máu chut nht trng sau 10 ngày ung thuc
46
15
Bng 3.12
ng ca cao l
cholesterol toàn phn trên chut nht trng sau 10 ngày
ung thuc
46
16
Bng 3.13
ng ca cao l
triglyceride trên chut nht trng sau 10 ngày ung
thuc
47
17
Bng 3.14
ng ca cao l LDL-
cholesterol trên chut nht trng sau 10 ngày ung thuc
47
18
Bng 3.15
ng ca cao l HDL -
cholesterol trên chut nht trng sau 10 ngày ung thuc
48
19
Bng 3.16
ng ca cao l s trng
i trên chut nht trng sau 10 ngày
ung thuc
48
20
Bng 3.17
ng ca cao lng
MDA dng th gan sau 10 ngày ung thuc
49
21
Bng 3.18
ng ca ch
cân nng chut nht trng sau 20 ngày ung thuc
49
22
Bng 3.19
ng ca cao l
glucose máu chut nht trng sau 20 ngày ung thuc
50
23
Bng 3.20
ng ca cao l
cholesterol toàn phn trên chut nht trng sau 20 ngày
50
ung thuc
24
Bng 3.21
ng ca cao l
triglyceride trên chut nht trng sau 20 ngày ung
thuc
51
25
Bng 3.22
ng ca cao l LDL-
cholesterol trên chut nht trng sau 20 ngày ung thuc
51
26
Bng 3.23
ng ca cao l HDL -
cholesterol trên chut nht trng sau 20 ngày ung thuc
52
27
Bng 3.24
ng ca cao lng gan
i trên chut nht trng sau 20 ngày ung thuc
52
28
Bng 3.25
ng ca cao lng
MDA dng th gan chut nht trng sau 20 ngày
ung thuc
53
29
Bng 3.26
Nhn xét v hình i th gan chut nht trng
53
STT
Ký hiu
Tên hình
Trang
1
Hình 1.1
nh t s b phn ca cây
4
2
Hình 3.1
chit xut
28
3
Hình 3.2
S cn H
34
4
Hình 3.3
S cn C
34
5
Hình 3.4
S cn E
34
6
Hình 3.5
phân lp các thành phn t phân n
chloroform chit xut t r
37
7
Hình 3.6
S ca TA05 AST sau khi phun TT
38
8
Hình 3.7
S ca TA06 AST sau khi phun TT
39
9
Hình 3.8
nh chp tinh th i KHV vt kính 40
40
10
Hình 3.9
Cu trúc hóa hc ca hp cht TA05
42
11
Hình 3.10
Cu trúc hóa hc ca hp cht TA06
44
12
Hình 3.11
Hình thái vi th gan chut lô chng
54
13
Hình 3.12
Hình thái vi th gan chut lô mô hình
54
14
Hình 3.13
Hình thái vi th gan chut lô ung gliclazid (A)
54
15
Hình 3.14
Hình thái vi th gan chut lô ung gliclazid (B)
54
16
Hình 3.15
Hình thái vi th gan chut lô 4 ung cao lng
bàng lic liu (A)
54
17
Hình 3.16
Hình thái vi th gan chut lô 4 ung cao lng
bàng lic liu (B)
54
18
Hinh 3.17
Hình thái vi th gan chut lô 5 ung cao lng
bàng lic liu (A)
55
19
Hình 3.18
Hình thái vi th gan chut lô 5 ung cao lng
bàng lic liu (B)
55
20
Hình 3.19
Hình thái vi th ty chut lô chng
55
21
Hình 3.20
Hình thái vi th ty chut lô mô hình
55
22
Hình 3.21
Hình thái vi th ty chut lô ung gliclazid
56
23
Hình 3.22
Hình thái vi th ty chut lô ung cao l
bàng lic liu
56
24
Hình 3.23
Hình thái vi th ty chut lô ung cao l
bàng lic liu
56
- 1 -
T V
Th gii thc vt, mt kho tàng bí n và k diu ca thiên nhiên
c quan tâm, khám phá và khai thác phc v nhu cu
ci. Ngày nay, cùng vi s phát trin ca tng hc,
công tác nghiên cu, phát trin thuc và sn phm thiên nhiên mi có
ngun gc cây c thu hút s quan tâm ca nhiu quc gia
trên th gii.
Vi v u kin t t Nam có mt thm
thc vt phong phng vi khong 12.000 loài thc vt bc cao
[1], khoc s dng làm thuc [1]. Tuy vy ch có mt s
ng ít loài cây và v thuc s dng m i ph bin
theo kinh nghim dân gian hoc theo y hc c truy c nghiên
cu k .
R c s dng ph bit loi th
phi hp vi c ci trng, cà rt và no thành mt loi th
b i tên g c coi là m
thuc cha bách bnh ti Nht Bn [14]. c khác trên th gi
Trung Quc, Canada, , Bc M c xem là v
thuu tr p, tr bnh ngoài
da, bnh Gout, có tác dng làm ra m hôi, lc máu, li tiu, kích thích tiêu
24]
c nhp t Trung Quc vào Vit Nam t
c trng th [7]. Trong y hc c truyn,
i ch yu dùng h) làm thuu tr cm
cúm, tr viêm phi, viêm amidal, tr st, cha hng h
dng cm máu, gic, nhu
- 2 -
T n Thái An và cng s n hành kho sát,
nghiên cu thành phn hóa hc ca r n gc khác nhau
c các kt qu u. Nhm khai thác ngun nguyên liu
sn có ng du tr bnh song song vi vic chng minh
kinh nghim s dng r n b sung vào
kho tàng cây thuc Vit Nam mc liu mi.Vì v Nghiên
cu thành phn hóa hc và th tác dng h ng huyt ca r
bàng c thc hin vi mc tiêu sau:
1. Nghiên cu thành phn hóa hc ca r
2. Th tác dng h ng huyt
thc hin các m c thc hin vi các ni
dung sau:
1. Nghiên cu thành phn hóa hc ca r nh tính các
nhóm chc liu bng các phn ng hóa hnh
tính cn bng các phn ng hóa hng quy và bng sc
ký lp mng. Chit xut, phân lp và nhn dng cht tinh khit da trên các
d liu ph.
2. Th tác dng h ng huyt: tin hành th tác dng h ng
huyt ca cao toàn phn r
- 3 -
TNG QUAN
1.1. V TRÍ PHÂN LOM THC VT
1.1.1. V trí phân loi ca chi Arctium L. [5], [9], [18]
Chi Arctium nm trong phân h Hoa ng (Tubuliflorae), h Cúc
(Asteraceae), b Cúc (Asterales), phân lp Cúc (Asteridae), lp Ngc lan
(Magnoliopsida), ngành Ngc lan (Magnoliophyta). V trí ca chi Arctium
L. trong h thng phân loi thc vc tóm t
Ngành Magnoliophyta
Lp Magnoliopsida
Phân lp Asteridae
B Asterales
H Asteraceae
Phân h Tubuliflorae
Chi Arctium L.
1.1.2 m thc vt ca chi Arctium L.
Cây tho, lá gc xp hình hoa th, lá thân mc so le. Cm hoa
u có bao chung, gm nhiu lá b n, có móc
nh, khi chín s thành móc qup giúp cho s phát tán nh ng vt. Chi
Arctium gm 10 loài i cu la. nc ta có nhp trng 1
loài là Arctium lappa L. [8].
1.1.3. m thc vt ca loài Arctium lappa L.
Tên khoa hc: Arctium lappa L., h Cúc (Asteraceae) [16].
Arctium majus Bernh [23].
c, hc phong t, th niêm t [16].
- 4 -
a b c
d e f
Hình 1.1. t s b phn c
lúc mi gieo i
d) C
e) Qu f) R
o, sng, có
khía, cao khong 1-1,5m, phía trên thân có nhiu cành. Lá mc thành hình
hoa th gc và mc so le trên thân. Lá to, rng 20-30cm, dài 30-40cm
[16], [23] hình trái xoan, gu tù hay nh
n sóng [7], [8], cung lá dài, có nhiu lông trng mn mi lá
[16].
Cu, mc ng kính 2-4 cm. Cánh hoa
hay tím nht [7], [8], [16]. Các lá bc ca bao chung kéo dài thành
n, có móc chóp [7], [8].
Qu b, thuôn, hoc gn hình trnh tam giác [23], màu
xám nâu [7]], có nhiu móc qup, phía trên có mt
- 5 -
mào lông ngn màu vàng [7], [8]. Mi qu có 1 ht. C tròn và dài, có th
dài t 1,2-2,7m nc trng t lên [11].
-7; ra qu tháng 7-8 [10], [16], 8-9 [8].
1.1.4. Phân b và sinh thái
n gc i m thuc Nam Âu hoc Tây
Á. Hin nay cây mc t nhiên vùng cn Himalaya thuc , Nepal và
Trung Quc trng nhi Trung Quc và Nht
Bn [23].
c nhp t Trung Quc vào trng th
Sapa thng phát trin tc m rng trng Bc Hà
(Lào Cai) và Sìn H (Lai Châu) [7], [8], [16c phát
hin mc hoang vùng cao huyn Bát Xát (Lào Cai) [16].
i vùng có khí hu á
nhii núi cao, nhi 15-18
0
C.
Cây trng t ht Sapa ra hoa qu nhiu tiên.
Sau khi qu già, c cây b tàn li [23].
t d trng. Tuy nhiên, trong nhi
c chú ý phát trin nên ch còn mt s ng
xuyên vi m ging ti Tri thuc Sapa - Vic liu [23].
T c trng ti bãi gia sông Hng, ht
gic nhp t Úc.
1.2 . THÀNH PHN HÓA HC
1.2.1. Qu
Mt s tài liu cho thy, qu a nhiu cht thuc nhiu
nhóm cht hóa hc:
-Nhóm lignan: arctiin, arctigenin, diarctigenin, các lappaol A, B, C,
D, E, F, H, các arctignan A - E, neoarctiin A, neoarctiin B [23].
-Nhóm sterol: daucosterol [23].
- 6 -
-Nhóm polysaccharid: inulin [23].
-Nhóm du béo 15-30 % [23], 25-30% [16], [24] yu
gm các glycerid ca acid palmitic, acid stearic và acid oleic).
T dch chit ethanol qu
và Min- c 10 cht: neoarctiin A, mairesinol,
arctiin, lappaol A, lappaol E, lappaol F, lappaol H và arctignan A, arctignan
G, arctignan H [95].
Theo mt s nhà khoa hc Hàn Qu dch chit
methanol qu lc isolappaol C, lappaol C, lappaol
D, lappaol F và diartigenin [80].
ng s c arctiin và arctigenin
trong dch chit methanol qu [68].
1.2.2. Lá
- Sesquiterpen: trong lá khô có cha tinh du, arctiol, ¬9(10)-
fukinon -eudesmol, petasitolon, eremophilen,
a onopordopicri, arctiopicrin [43].
- Triterpenes: các alcol terpen t do, sterol t do, triterpen ester [43].
- Acid béo: 94,7% acid béo no (C14- C26) và 5,3% acid béo không
no (C18) [43].
- Acid phenol carbonic: acid caffeic [43], acid ascorbic, cht nhày,
tannin.
c 2 triterpenoid
-hydroxylanosta-5,15- -acetoxy-hop-22(29)-ene) t dch chit
nh bng ph
-hydroxylanosta-5,15- c phân lp l u tiên
trong loài này [53].
Ngoài ra trong lá còn cha arctiin và arctigenin [16], men oxydase
[23].
- 7 -
1.2.3 R
Bng các phn ng hóa hn Th
Thu Trang, Trn Th Thu Th nh trong r
hái ti Sapa và Hà Ni có cha flavonoid, coumarin, tanin, cht béo,
ng kh, acid h
anthraglycosid, carotenoid, glycosid tim, saponin [19], [21], [22].
Trong r a:
- c: 70% [24], [43].
- Nhóm polysaccharide: inulin khong 50% [23], 56% [24], 57% (có
khi ti 70%) [16], 45% [7], glucose 5-6% [16], fructofuranan có trng
ng phân t thp (mt dng inulin).
- Anbumin 2% [24], vitamin: B1, B2, PP,C [24].
- Hp cht acetylen: polyacetylen [23 ng 0,001-0,002%
c liu khô kit).
- Các acid:
cid butyric, acid
isovaleric [23], [24], acid 3- hexanoic, acid 3- octenoic, acid costic [23],
acid crotonic [24].
+ Acid polyphenol: 3,65% [24 caffeic và acid
chlorogenic [23], [42].
+ Acid alkyl ca sulfur: acid aretic có c- (1-propynyl) -
- bithienyl- 5- carboxylic acid [24], acid gama - guanidine - n- butyric
[23].
+ Acid béo: t 0,4-0,8 % [43] bao gm acid stearic, acid
palmitic, acid oleic, acid linoleic [24].
- Các aldehyd: Fomaldehyd, acetaldehyd, propionic aldehyd,
isopropyl aldehyd [24].
- 8 -
- Alkyl polyalkyl 0,001- - tridecadien-
3,5,7,9-tetrayne chim 50%, 1,3,11- tridecatrie- 5,7,9- triyne chim 30%
[24].
- Nhóm lignan: neoarctiin A và lignanolide arctiin [43].
- R a methylen chloride, alchohol [24], cht béo
ng ln các cht nhy [16], [92], chng, nha [16]; các
nguyên t i, st, men peroxydase [23],
cht si [43].
- Trong r a tinh du, tannin, acid stearic, mt carbua
hydrogen và mt phytosterol [7].
T r c baicalin và genistin [91].
ng s c mt
fructofuranan tr ng phân t thp thuc nhóm inulin t dch chit
c [58].
dch chit ethylacetat r n Th Thu
c mt flavonoid glycosid có công thc hóa hc là
C
21
H
20
O
11
, vi tên khoa hc là kaempferol -7-O-glucosid [22].
c
acid chlorogenic trong r s dng sc ký lu dò
khi ph [51].
- 9 -
Bng 1.1: Công thc hóa hc mt s hp cht phân lp t các b phn
khác nhau c
Stt
Tên
Công thc
B
phn
TLTK
1
Arctigenin
CO
O
CH
3
HO
CH
3
O
Lá,
qu,
r,
ht
[23],
[68],
[32],
[46].
3
Arctiin
O
H
OH
3
C
OGlu
OCH
3
OCH
3
O
H
Lá,
qu,
r
[23],
[32],
[43],
[68],
[95].
4
Neoarctiin
Qu
[23],
[32],
[95].
5
Lappaol D
OH
CH
2
OH
OH
OMe
O
OMe
OMe
MeO
OH
O
Qu
[23],
[24],
[33],
[48],
[80].
8
Acid
chlorogenic
OH
H
H
COOH
OH
H
H OH
H
H
OCOCHCH
OH
OH
Lá,
v r
[23],
[24],
[32],
O
MeO
C
2-
O
MeO
OMe
OMe
H
3-
O
O
H
H
OMe
CH
3
MeO
- 10 -
15
Beta-eudesmol
CH
2
CH
3
CH
3
CH
3
OH
CH
3
Qu
[32]
20
Sitosterol-beta-D
glucopyranoside
R
[32],
[75],
[87]
21
Diarctigenin
O
O
H
HCO
H
3
CO
OH
OH
H
3
CO
OCH
3
O
O
H
OCH
3
OCH
3
H
H
Qu,
r,
ht
[32],
[50]
1.3. TÁC DC LÝ
1.3.1 Tác dng trên gan và chng viêm
Cao toàn phn r ng bo v gan trên mô hình
gây t ng acetaminophen (vi liu 600mg/kg th trng
chut) [65] hoc bng tetrachlorocarbon (32µg/kg th trng chu
ch chng oxy hóa [65], [66]; có tác dng chng viêm trên mô hình gây
phù chân chut bng 0,05ml carragenin 1% [64]; baicain trong dch chit
diclorua methal cng chng viêm và h nhit [59].
Dch chi c
ch gii phóng cysteinyl leukotrienes (Cys-LTs) bi các t bào bch cu
i vi. Ngoài ra, dch chi
dng c ch các phn ng d ng cp tính trên chuc gây phù tai [59].
- 11 -
Lappaol F, diarctignin và arctigenin trong ht và lá có kh c
ch tng hp NO bi các inducible nitric oxide synthase (iNOS) trong các
i th u tr mt s bp dng thp,
viêm mn tính, bnh t min [29].
Dch chit methanol c ng chng viêm
bng cách c ch tác dng ca COX-2 dn ti gim gii phóng PGE2
[29].
1.3.2. Tác dng c ch HIV và t
R ng chng khi u [24] (tuy nhiên tác dng
này mc th nghiu trong ng nghing v
c th nghi i [92]), có kh c ch s phát trin ca
virus HIV [23].
T qu c arctigenin- là mt phenyl
propanoid- có tác dng làm gin t bào ti t bào lai MH
60 (IC
50
là 1,0µM), tác dng chng oxy hóa, ch n quá
trình tng h
Dch chit diclorua methal cp t
ng làm gim ngung ca yu t c t
bào n C=0,01µg/ml vi hiu qu 100% [27]. là do s bt
hot Akt do thiu glucose. Baicalin và genistin c ch chn lc trên ADN
polymerase cng vc cht
bin, c ch chn lc trên ho ng ca TdT (Terminal
deoxyribonucleotidyl Transferase) [91].
1.3.3. Tác dng h ng huyt
Cao r ng h glucose máu; cung và thân cây
làm thng glycogen trong gan [23].
Tác dng h ng huyt ca h c nghiên cu
ng huyt bng alloxan. Kt qu cho thy sau 10
- 12 -
ngày ung dch chit lignan toàn phn t ht vi các mc liu 2,0; 1,0; 0,5
và 1,38; 0,69; 0,35 g/kg n glucose huyt, triglycerid, cholesterol
gi g mng thi kh p
glucose, n insulin máu và HDL-
ng huyt quá mch chit qu
dng h ng huyi an toàn và có th a các bin
chng ca bnh ting [93].
Dch chit ethanol r ng h ng huyt trên mô
ng huyt bng streptozotocin. Sau 14 ngày ung dch
chit ethanol r ng insulng
glucose huyt gi có th do dch chit kích thích tit
insulin và tái to các t y streptozotocin phá hy [31].
1.3.4. Tác dng kháng khun
n cao [23]. Thuc ngâm h
bàng trong ng nghim có tác di vi nhiu loi nm gây bnh và có
kh c ch các m khác nhau. R ng kháng
khun và kháng nm [24].
c s có tác dng c ch t cu vàng và mt s
nm ngoài da [2].
Dch chit ethyl acetat cng kháng khui
vi mt s chng vi khu Pseudomonas aeruginosa, Escherichia
coli, Lactobacillus acidophilus, Streptococcus mutans và Candida albicans
[81].
Cao toàn phn cng c ch mt s chng vi
khun: Enterococcus faecalis, Staphylococcus aureus, Pseudomonas
aeruginosa, Bacilus subtilis, Candida albicans [44].