Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc hoàn thành chính sách thương mại quôc tế

i

L I CAM OAN

Tôi, Mai Th Cư ng, xin cam oan ây là cơng trình nghiên c u khoa h c
c a riêng tôi. Các s li u nêu ra và trích d n trong lu n án là trung th c.
Toàn b k t qu nghiên c u c a lu n án chưa t ng ư c b t c ai khác công
b t i b t c cơng trình nào.
TÁC GI LU N ÁN

Mai Th Cư ng


ii

M CL C
L I CAM OAN ........................................................................................................i
M C L C...................................................................................................................ii
DANH M C CÁC KÝ HI U, CH VI T T T..................................................... iii
DANH M C CÁC B NG..........................................................................................v
DANH M C CÁC HÌNH..........................................................................................vi
PH N M
U.........................................................................................................1
CHƯƠNG 1. CƠ S LÝ LU N VÀ TH C TI N C A VI C HOÀN THI N
CHÍNH SÁCH THƯƠNG M I QU C T TRONG I U KI N H I NH P
KINH T QU C T .................................................................................................11
1.1. Nh ng v n chung v chính sách thương m i qu c t ................................11
1.2. N i dung c a vi c hồn thi n chính sách thương m i qu c t trong i u ki n
h i nh p kinh t qu c t ........................................................................................15
1.3. Kinh nghi m hồn thi n chính sách thương m i qu c t trong i u ki n h i
nh p kinh t qu c t ..............................................................................................34

CHƯƠNG 2. TH C TR NG HỒN THI N CHÍNH SÁCH THƯƠNG M I
QU C T C A VI T NAM TRONG I U KI N H I NH P KINH T QU C
T ..............................................................................................................................55
2.1. Quá trình h i nh p thương m i qu c t c a Vi t Nam ..................................55
2.2. Th c tr ng hồn thi n chính sách thương m i qu c t c a Vi t Nam trong
i u ki n h i nh p kinh t qu c t .........................................................................63
2.3. ánh giá vi c hoàn thi n chính sách thương m i qu c t c a Vi t Nam ......89
CHƯƠNG 3. QUAN I M VÀ GI I PHÁP TI P T C HỒN THI N CHÍNH
SÁCH THƯƠNG M I QU C T C A VI T NAM TRONG I U KI N H I
NH P KINH T QU C T ...................................................................................102
3.1. B i c nh h i nh p kinh t qu c t c a Vi t Nam trong th i gian t i ..........102
3.2. Quan i m ti p t c hoàn thi n chính sách thương m i qu c t trong i u ki n
h i nh p kinh t qu c t ......................................................................................105
3.3. Gi i pháp ti p t c hoàn thi n chính sách thương m i qu c t c a Vi t Nam
trong i u ki n h i nh p kinh t qu c t .............................................................109
K T LU N .............................................................................................................140
DANH M C CƠNG TRÌNH CƠNG B C A TÁC GI ....................................141
DANH M C TÀI LI U THAM KH O ................................................................143
PH L C................................................................................................................164


iii

DANH M C CÁC KÝ HI U, CH
Ch vi t t t

Tên

AFTA

Khu v c m u d ch t do
ASEAN

ASEAN Free Trade Area

APEC

Di n àn h p tác kinh t châu
Á - Thái Bình Dương

Asia-Pacific Economic Cooperation

ASEAN

Hi p h i các qu c gia ông
Nam Á

Association of South East Asian Nations

ASEM

H i ngh thư ng

Asia-Europe Meeting

CAP

K ho ch hành
c a APEC

CEPT

Bi u thu quan ưu ãi hi u l c
chung

CSTMQT

Chính sách thương m i qu c t

ECOTECH

H p tác kinh t và cơng ngh
c a APEC

Economic and Technical Cooperation

EHP

Chương trình thu ho ch s m

Early Harvest Program

ERP

T l b o h h u hi u

Effective Rate of Protection

FDI

y

ti ng Viêt

nh Á – Âu
ng h p tác

u tư tr c ti p nư c ngoài

Tên

y

VI T T T
ti ng Anh

Cooperation Action Plan
Common Effective Preferential Tariff

Foreign Direct Investment

GATT

Hi p nh chung v thu quan
và thương m i

General Agreement on Tariffs and Trade

GDP

T ng s n ph m qu c n i

Gross Domestic Production

GTAP

D án phân tích thương m i
tồn c u

Global Trade Analysis Project

HS

H th ng hài hoà

Harmonized System ho c vi t y là
Harmonized Commodity Description and
Code System

IAP

K ho ch hành
c a APEC

ISIC

H th ng th ng kê công nghi p

International Standard Industrial Code

ITC

Trung tâm thương m i qu c t

International Trade Center

ng qu c gia

Individual Action Plans


iv

Ch vi t t t

Tên

y

ti ng Viêt

Tên

y

ti ng Anh

KNCTHH

Kh năng c nh tranh hi n h u

LTSSHH

L i th so sánh hi n h u

MFN

Nguyên t c t i hu qu c

NK

Nh p kh u

RCA

L i th so sánh hi n h u

Revealed Comparative Advantage

SITC

Phân lo i thương m i chu n
qu c t

Standard International Trade Classification

VN - US
BTA

Hi p nh Thương m i Vi t

Nam – Hoa Kỳ

Vietnam-US Bilateral Trade Agreement

WB

Ngân hàng th gi i

World Bank

WTO

T ch c Thương m i th gi i

World Trade Organization

XNK

Xu t nh p kh u

XK

Xu t kh u

Most Favoured Nation


v

DANH M C CÁC B NG

B ng 2.1. Quá trình t do hoá thương m i

Vi t Nam.................................. 58

B ng 2.2. Các n i dung cơ b n c a AFTA ..................................................... 59
B ng 2.3. M c tiêu c t gi m thu theo AFTA c a Vi t Nam......................... 59
B ng 2.4. M c tiêu cơ b n c a APEC vào năm 2020..................................... 60
B ng 2.5. Cam k t cơ b n c a Vi t Nam trong Hi p

nh Thương m i Vi t

Nam - Hoa Kỳ ................................................................................................. 61
B ng 2.6. Chu n b c a Vi t Nam trong vi c gia nh p WTO ........................ 62
B ng 2.7. C t gi m thu theo chương trình EHP............................................ 71
B ng 2.8. S v ki n Vi t Nam bán phá giá ................................................... 78
B ng 2.9. K ch b n phân tích Chương trình thu ho ch s m........................... 99


vi

DANH M C CÁC HÌNH

Hình 1.1. Khung phân tích chính sách thương m i qu c t trong i u ki n h i
nh p kinh t qu c t ........................................................................................ 18
Hình 1.2 S n xu t và tiêu th n i

a ơ tơ t i Thái Lan .................................. 38

Hình 1.3. Xu t kh u c a ngành công nghi p ơ tơ Thái Lan ........................... 39

Hình 1.4. Chu i giá tr trong m t ngành công nghi p .................................... 40
Hình 1.5. S v ki n Trung Qu c bán phá giá 1995-2005 ............................. 45
Hình 1.6. So sánh ch ng bán phá giá c a Trung Qu c................................... 46
Hình 2.1. Tăng trư ng xu t nh p kh u và t ng XNK/GDP t i Vi t Nam...... 56
Hình 2.2. Cơ c u thương m i Vi t Nam theo khu v c 1995-2005................. 56
Hình 2.3. Thu su t bình quân c a Vi t Nam theo l trình CEPT ................. 69
Hình 2.4. Thu su t bình quân c a Vi t Nam theo EHP ................................ 72


1

PH N M

1. Tính c p thi t c a
Vi t Nam

U

tài lu n án

t m c tiêu v cơ b n tr thành nư c cơng nghi p hố vào

năm 2020. Q trình cơng nghi p hố c a Vi t Nam có b i c nh khác v i các
nư c

ông Á, c th là Vi t Nam ph i tham gia vào quá trình h i nh p kinh

t qu c t và tham gia vào m ng lư i s n xu t khu v c và th gi i. Bên c nh
ó, các nư c trong khu v c như Trung Qu c và ASEAN-41 ã

t ư c

nh ng k t qu r t áng ngư ng m trong phát tri n kinh t . Trong b i c nh
ó, chính sách thương m i qu c t có m t v trí quan tr ng trong vi c h tr
th c hi n chính sách cơng nghi p và các chính sách khác.
Chính sách thương m i qu c t là thu t ng

ang ư c v n d ng trên th c

ti n song không ư c s d ng m t cách h th ng cũng như

khía c nh này

hay khía c nh khác cịn có nh ng n i dung và tên g i khác nhau như chính
sách xu t nh p kh u, chương trình xúc ti n thương m i tr ng i m qu c gia,
chương trình nâng cao s c c nh tranh c a s n ph m công nghi p xu t kh u,
bi u thu nh p kh u ưu ãi theo CEPT, ...
Vi t Nam ang

giai o n cu i c a quá trình àm phán gia nh p WTO,

ã là thành viên c a ASEAN, APEC, ký k t các hi p
minh châu Âu, hi p

nh thương m i Vi t Nam – Hoa Kỳ. Th c hi n cơng

nghi p hố trong i u ki n h i nh p kinh t qu c t
tính minh b ch, ch

nh khung v i Liên

t ra nh ng v n

v

ng c a chính sách thương m i qu c t c a Vi t Nam,

c bi t là s ph i h p gi a U ban qu c gia v h p tác kinh t qu c t , B
Thương m i, B Tài chính, B Cơng nghi p v i các b ngành, hi p h i,
doanh nghi p và
1

i tác nư c ngoài.

Các nư c ASEAN-4 nêu ra

ây bao g m Malaysia, Thái Lan, Indonesia và Philippines


2

Chính ph Vi t Nam ã th c hi n nhi u c i cách v thương m i trong quá
trình h i nh p kinh t qu c t . Tuy nhiên, nhi u v n

còn c n ư c ti p t c

xem xét như vi c liên k t doanh nghi p và Chính ph trong vi c hồn thi n
chính sách thương m i qu c t ; cơ s khoa h c và th c ti n khi àm phán
ASEAN m r ng, ký k t hi p
kinh t có v n

nh song phương; phát huy vai trò c a khu v c

u tư nư c ngồi trong vi c th c hi n chính sách; và cách

th c v n d ng các công c c a chính sách thương m i qu c t trong i u ki n
h i nh p kinh t qu c t . Chính sách thương m i qu c t ph i ư c hoàn thi n
v a phù h p v i các chu n m c thương m i qu c t hi n hành c a th gi i,
v a phát huy ư c l i th so sánh c a Vi t Nam.
V i nh ng lý do nêu trên, vi c xem xét chính sách thương m i qu c t c a
Vi t Nam trong i u ki n h i nh p kinh t qu c t là vi c làm v a có ý nghĩa
v m t lý lu n, v a có ý nghĩa v m t th c ti n, góp ph n ưa Vi t Nam h i
nh p thành công và

t ư c m c tiêu v cơ b n tr thành qu c gia cơng

nghi p hố vào năm 2020.
2. Tình hình nghiên c u

tài

Chính sách thương m i qu c t là m t thu t ng khơng cịn m i trên th
gi i. T ch c thương m i th gi i (WTO) cung c p thông tin c p nh t v các
n i dung c a chính sách thương m i qu c t trên trang web c a t ch c này.
ây là m t ngu n tài li u phong phú giúp ích cho vi c nghiên c u chính sách
thương m i qu c t trong i u ki n h i nh p kinh t qu c t b i vì nh ng
nguyên t c, quy

nh c a WTO ang và s tác

ng thương m i qu c t mà c các ho t

ng t i không ch các ho t

ng kinh t qu c t và chính sách

thương m i qu c t c a các qu c gia. Tuy nhiên, hi n t i Vi t Nam v a m i
tr thành thành viên c a WTO. Các rà sồt v chính sách thương m i qu c t
c a Vi t Nam cũng chưa ư c ưa vào chương trình làm vi c chính th c c a
Nhóm rà sốt chính sách thương m i qu c t c a WTO.


3

T i Vi t Nam, D án H tr Thương m i
Thương m i, do C ng

a biên (MUTRAP) thu c B

ng Châu Âu tài tr giúp Vi t Nam ti n hành các

nghiên c u nh m h tr Vi t Nam trong ti n trình gia nh p WTO và áp ng
các yêu c u

t ra trong vi c th c hi n các cam k t qu c t v thương m i.

Hi n t i, d án này ã bư c vào giai o n II. K t qu nghiên c u
bao g m nh ng v n

giai o n I

v c t gi m thu trong ASEAN và WTO, phát tri n

công nghi p c a Vi t Nam trong i u ki n h i nh p, các nguyên t c trong
khuôn kh hi p

nh v d ch v c a WTO, h i áp v APEC, ASEAN. Các

nghiên c u c a d án hi n ang t p trung vào nâng cao năng l c cho cán b
Vi t Nam, thi t l p các i m h i áp v các rào c n k thu t

i v i thương

m i (TBT) và các bi n pháp ki m d ch (SPS).
Tuy nhiên, MUTRAP không ưu tiên gi i quy t các v n

v ph i h p

hồn thi n chính sách thương m i qu c t c a Vi t Nam trong i u ki n h i
nh p kinh t qu c t .
Trung tâm Kinh t qu c t c a Úc (CIE) th c hi n nghiên c u v các cơng
c c a chính sách thương m i qu c t c a Vi t Nam cũng như các quy

nh

v thương m i , chính sách xu t kh u. Nghiên c u này [114] hoàn thành năm
1998. Ngoài ra, t i Vi t Nam ã có nhi u cơng trình, sách tham kh o v h i
nh p kinh t qu c t . M t s cơng trình tiêu bi u như sách tham kh o “Tồn
c u hố và H i nh p kinh t c a Vi t Nam” do V T ng h p Kinh t , B
Ngo i giao ch biên năm 1999, tài li u b i dư ng “Ki n th c cơ b n v h i
nh p kinh t qu c t ” do B Thương m i th c hi n năm 2004, công trình “H i

nh p kinh t : Áp l c c nh tranh trên th trư ng và

i sách c a m t s nư c”

do Vi n Nghiên c u Qu n lý Kinh t Trung ương và Cơ quan Phát tri n Qu c
t Thu
v n

i n ph i h p th c hi n vào năm 2003, tài li u tham kh o “Nh ng
cơ b n v th ch h i nh p kinh t qu c t ” do PGS.TS. Nguy n Như

Bình ch biên năm 2004. Các cơng trình này gi i thi u nh ng v n

c t lõi


4

c a h i nh p kinh t qu c t song không t p trung xem xét vi c i u ch nh
chính sách thương m i qu c t c a Vi t Nam.
Vi c tính tốn l i th so sánh hi n h u (RCA) c a Vi t Nam ư c th c
hi n

m t s cơng trình như cơng trình c a Mutrap [139], cơng trình c a

Nguy n Ti n Trung [152], cơng trình c a Fukase và Martin [109]. Các cơng
trình này

u ư c hoàn thành vào năm 2002. Tuy nhiên, các cơng trình này

chưa di n gi i, ng d ng l i th so sánh hi n h u vào vi c hồn thi n chính
sách thương m i qu c t c a Vi t Nam.
i v i các nư c ang phát tri n th c hi n cơng nghi p hố, phát tri n
ngành cơng nghi p ch t o là m t trong nh ng ho t

ng tr ng tâm như

nghiên c u c a Krugman và Obstfeld [50], nghiên c u c a Ohno [58]. Khu
v c kinh t có v n

u tư tr c ti p nư c ngoài (FDI) ư c xem xét dư i nhi u

khía c nh trong ó có vai trị c a nó

i v i ho t

ng thương m i qu c t c a

các qu c gia như các nghiên c u c a Banga [107], Goldberd và Klein vào
năm 1997 [120], Lipsey vào năm 1999 [131], Zhang vào năm 2001 [166],
Weiss và Jalilian vào năm 2003 [160], Lemi vào năm 2004 [130], Kishor vào
năm 2000 [126], Mortimore vào năm 2003 [137], Krugman và Obstfeld vào
năm 1996 [50], Yilmaz vào năm 2004 [159]. Tuy nhiên, nh ng nghiên c u
này chưa xem xét vi c thúc

y xu t kh u thông qua khu v c FDI

Vi t

Nam.

T i Vi t Nam, m t s nghiên c u v xu t kh u c a khu v c FDI ã ư c
th c hi n như nghiên c u c a Nguy n Như Bình và Haughton vào năm 2002
[111]; nghiên c u c a Mutrap vào năm 2004 [138]; nghiên c u c a Martin và
c ng s vào năm 2003 [51]. Ba cơng trình này ã xem xét s hi n di n c a
FDI theo ngành và t tr ng xu t kh u c a FDI trong các ngành này. Tuy
nhiên, vi c xem xét tăng cư ng xu t kh u c a khu v c FDI như m t n i dung


5

c a chính sách thương m i qu c t chưa ư c th c hi n.
M t s lu n án ti n s cũng ã th c hi n các nghiên c u v thúc

y xu t

kh u hay chính sách ngo i thương như lu n án ti n s “Nh ng gi i pháp ch
y u

thúc

y xu t kh u hàng hoá c a Vi t Nam sang các nư c khu v c

m u d ch t do ASEAN (AFTA) trong giai o n

n 2010 c a Nguy n Thanh

Hà th c hi n năm 2003 [47]; lu n án ti n s “Tăng trư ng c a n n kinh t
Vi t Nam theo con ư ng thúc

y xu t kh u: Nh ng i u ki n c n thi t và

nh ng gi i pháp” c a Tr n Văn Hoè th c hi n năm 2002 [48]; lu n án ti n s
“Hồn thi n chính sách ngo i thương Vi t Nam trong q trình cơng nghi p
hố, hi n

i hoá và h i nh p v i khu v c và th gi i” c a T Thanh Thu

th c hi n năm 2003 [89].

c i m c a các lu n án này là ho c ch t p trung

vào m t khu v c, ho c ch xem xét v n
dư i góc

thúc

y xu t kh u, ho c xem xét

chính sách ngo i thương ch chưa h th ng hoá các n i dung liên

quan c a chính sách thương m i qu c t Vi t Nam trong i u ki n h i nh p
kinh t qu c t .
Tóm l i, hi n v n chưa có m t cơng trình nghiên c u m t cách h th ng
chính sách thương m i qu c t c a Vi t Nam trong i u ki n h i nh p kinh t
qu c t . Vì v y,

tài ư c l a ch n nghiên c u c a lu n án là m i và c n

thi t c v phương pháp lu n và n i dung nghiên c u.
3. M c ích và nhi m v nghiên c u c a lu n án

M c ích c a lu n án là nghiên c u m t cách h th ng chính sách thương
m i qu c t c a Vi t Nam trong i u ki n h i nh p kinh t qu c t và
m t s quan i m và gi i pháp hoàn thi n chính sách này

Vi t Nam.

ư c m c ích này, lu n án th c hi n h th ng hố các v n

xu t
t

lý lu n trong

ó chú tr ng vi c xây d ng m t khung phân tích th ng nh t; nghiên c u th c
tr ng hồn thi n chính sách thương m i qu c t c a Vi t Nam; xem xét kinh


6

nghi m hồn thi n chính sách này

m t s qu c gia trư c khi

xu t các

quan i m, gi i pháp hồn thi n chính sách thương m i qu c t c a Vi t Nam
trong i u ki n h i nh p kinh t qu c t .
4.

i tư ng và ph m vi nghiên c u c a lu n án

“H i nh p qu c t ” có ph m vi r ng l n hơn “h i nh p kinh t qu c t ”

song

i tư ng nghiên c u c a lu n án là chính sách thương m i qu c t c a

Vi t Nam trong i u ki n h i nh p kinh t qu c t . Lu n án xem xét chính
sách thương m i qu c t c a Vi t Nam trong kho ng th i gian t năm 1988
n nay, ưu tiên xem xét giai o n t năm 2001

n nay. ây là giai o n mà

Vi t Nam tăng t c h i nh p kinh t qu c t nói chung và h i nh p v thương
m i nói riêng. Lu n án ch t p trung xem xét các v n
m i hàng hố ch khơng xem xét các v n
khía c nh liên quan

liên quan

n thương

v thương m i d ch v và các

n thương m i c a quy n s h u trí tu . Lu n án cũng

không t p trung nghiên c u các v n

thư ng ư c nghiên c u cùng v i

chính sách thương m i qu c t như t giá h i oái và th trư ng ngo i h i.

5. Phương pháp nghiên c u
Lu n án s d ng các phương pháp nghiên c u ch y u trong khoa h c xã
h i bao g m phương pháp duy v t bi n ch ng và duy v t l ch s , phương
pháp th ng kê, phương pháp so sánh, phương pháp phân tích và t ng h p.
Lu n án s d ng các s li u th ng kê phù h p trong q trình phân tích và
t ng h p th c ti n v n d ng và hoàn thi n chính sách thương m i qu c t c a
Vi t Nam; phân tích và t ng h p kinh nghi m qu c t

(Hoa Kỳ, Thái Lan,

Malaysia, Trung Qu c) trong vi c hồn thi n chính sách thương m i qu c t .
Lu n án t ng h p lý lu n v chính sách thương m i qu c t trong i u ki n
h i nh p kinh t qu c t c a các qu c gia cơng nghi p hố theo m t khung
phân tích. Lu n án so sánh b i c nh hoàn thi n c a Vi t Nam v i các qu c


7

gia k trên. Các cơng c c a chính sách thương m i qu c t

ư c so sánh,

i

chi u theo t ng giai o n l ch s .
Lu n án ng d ng phương pháp toán
c a Vi t Nam trong ASEAN, t
và v i ASEAN. Trên cơ s
này

tính tốn l i th so sánh hi n h u

ó xem xét l i th c a Vi t Nam v i th gi i

ó, lu n án di n gi i cách th c v n d ng ch s

hồn thi n chính sách thương m i qu c t trong i u ki n h i nh p

kinh t qu c t c a Vi t Nam. Lu n án s d ng D án phân tích thương m i
tồn c u (GTAP)

ánh giá tác

(EHP), trong khn kh Hi p

ng c a Chương trình thu ho ch s m

nh Thương m i t do ASEAN – Trung Qu c,

t i n n kinh t Vi t Nam.
6. Nh ng óng góp m i c a lu n án
Lu n án có nh ng óng góp m i sau ây:
M t là, lu n án phân tích và

xu t hồn thi n chính sách thương m i

qu c t theo m t khung phân tích th ng nh t. M c tiêu cơng nghi p hố và
s c ép c a h i nh p kinh t qu c t

ng th i tác

ng t i vi c hoàn thi n

chính sách thương m i qu c t qua nh n th c v m i quan h gi a t do hoá
thương m i và b o h m u d ch, hồn thi n các cơng c c a chính sách
thương m i qu c t và ph i h p hồn thi n chính sách thương m i qu c t .
Hai là, lu n án ưa ra cách di n gi i m i v l i th so sánh hi n h u
(RCA) bao g m

nh hư ng v m r ng liên k t khu v c, ký k t các hi p

nh song phương, l trình h i nh p.
tồn c u (GTAP)

xem xét tác

ng d ng d án phân tích thương m i

ng c a Chương trình thu ho ch s m (EHP)

t i n n kinh t Vi t Nam cho th y Vi t Nam là qu c gia thu ư c nhi u l i
ích nh t t EHP như góp ph n tăng GDP; giá tr gia tăng; c i thi n h s
thương m i. Lu n án xem xét vi c hồn thi n chính sách theo hai n i dung (i)
l trình t do hố thương m i ngành; (ii) hồn thi n cơng c thu quan.


8

Ba là, lu n án xem xét cách th c hồn thi n chính sách thương m i qu c
t

b n qu c gia ã là thành viên c a WTO bao g m: Thái Lan, Malaysia,

Trung Qu c và Hoa Kỳ. Các bài h c rút ra cho Vi t Nam bao g m th c hi n
y m nh t do hoá thương m i và chú tr ng t i nâng cao năng l c c nh
tranh; ch

ng phòng ng a các tranh ch p thương m i; c i cách doanh

nghi p nhà nư c và tư nhân hố; t m th i khơng tham gia Hi p

nh v mua

s m c a Chính ph trong khn kh WTO; t p trung vi c hồn thi n chính
sách thương m i qu c t vào m t cơ quan tr c thu c Chính ph và th c hi n
minh b ch hố chính sách; c ng

ng doanh nghi p thư ng xuyên cung c p

thông tin ph n h i v vi c th c hi n chính sách thương m i qu c t qua các
kênh trao

i như các di n àn, các cu c h p.

B n là, thông qua vi c phân tích th c ti n v n d ng chính sách thương
m i qu c t c a Vi t Nam trong i u ki n h i nh p kinh t qu c t , lu n án
ch ra r ng chính sách thương m i qu c t c a Vi t Nam chưa ư c s d ng
m t cách h th ng và thi u s k t h p

ng b gi a các ngành liên quan. Vi c

th ng kê, theo dõi các công c phi thu quan trong chính sách thương m i
qu c t chưa ư c th c hi n. Vi c ph i h p hồn thi n chính sách thương m i
qu c t còn y u.
Năm là, trên cơ s phân tích lý lu n và th c ti n v chính sách thương m i
qu c t trong i u ki n h i nh p kinh t qu c t

Vi t Nam, lu n án

xu t

các quan i m và m t s gi i pháp hoàn thi n chính sách thương m i qu c t
c a Vi t Nam trong th i gian t i như: tăng cư ng s d ng h n ng ch thu
quan (công c phù h p v i các nguyên t c c a WTO); hoàn thi n h th ng
thông tin th trư ng theo ngành hàng và theo công c áp d ng

các th trư ng

xu t kh u. Trong quá trình h i nh p kinh t qu c t , Vi t Nam ph i

mb o

tn th các cam k t nhưng khơng nên bó bu c trong m t l ch trình nh t

nh.

Vi c hồn thi n chính sách thương m i qu c t c n tăng cư ng s tham gia


9

c a c ng
hi n rõ

ng doanh nghi p và gi i nghiên c u. Chính ph Vi t Nam c n th
nh hư ng

y m nh xu t kh u và nâng cao năng l c c nh tranh. U

ban Qu c gia v H p tác Kinh t Qu c t nên là cơ quan

u m i th c hi n

i u ph i hồn thi n chính sách thương m i qu c t c a Vi t Nam.
7. K t c u c a lu n án
Ngoài các ph n m

u, k t lu n, l i cam oan, trang bìa và ph bìa, danh

m c các ký hi u, ch vi t t t, danh m c b ng hình, tài li u tham kh o và ph c
l c, các cơng trình ã cơng b c a tác gi , lu n án ư c k t c u như sau:
Chương 1 – Cơ s lý lu n và th c ti n c a vi c hồn thi n chính sách
thương m i qu c t trong i u ki n h i nh p kinh t qu c t . Chương này làm
rõ cơ s lý lu n và

xu t khung phân tích cho tồn b lu n án. Chương này

th c hi n rà sốt khái ni m v chính sách thương m i qu c t , b n ch t c a
h i nh p kinh t qu c t v thương m i. Nh ng nguyên t c, quy
WTO ư c xem xét

làm rõ hơn

nh c a

nh hư ng hồn thi n các cơng c c a

chính sách thương m i qu c t . N i dung c a vi c hồn thi n chính sách
thương m i qu c t bao g m nh ng v n

như: (i) nh n th c v m i quan h

gi a t do hoá thương m i và b o h m u d ch trong q trình hồn thi n
chính sách thương m i qu c t c a Vi t Nam; (ii) hồn thi n các cơng c c a
chính sách thương m i qu c t ; (iii) ph i h p hồn thi n chính sách thương
m i qu c t . Chương này xem xét kinh nghi m hoàn thi n c a m t s qu c
gia trên th gi i nh m tìm ra nh ng bài h c h u ích cho Vi t Nam trong vi c
hồn thi n chính sách thương m i qu c t . V i m c tiêu nghiên c u chính
sách thương m i qu c t c a các qu c gia trong b i c nh

y m nh h i nh p

kinh t qu c t , chương này xem xét kinh nghi m hồn thi n chính sách
thương m i qu c t c a b n qu c gia ã là thành viên c a WTO, bao g m:
Thái Lan, Malaysia, Trung Qu c và Hoa Kỳ. Kinh nghi m c a Thái Lan và
Malaysia ư c xem xét trong b i c nh hai nư c này gia tăng h i nh p kinh t


10

qu c t . Kinh nghi m c a Trung Qu c ư c xem xét trong b i c nh Trung
Qu c gia nh p T ch c Thương m i th gi i (WTO). Kinh nghi m c a Hoa
Kỳ ư c xem xét

làm rõ cơ ch hoàn thi n chính sách thương m i qu c t

m t qu c gia phát tri n kêu g i t do hoá thương m i m nh m nh t trên th
gi i2.
Chương 2 – Th c tr ng hồn thi n chính sách thương m i qu c t c a
Vi t Nam trong i u ki n h i nh p kinh t qu c t . S d ng khung phân tích
chương

u tiên, Chương 2 xem xét nh n th c v m i quan h gi a t do hoá

thương m i và b o h m u d ch trong q trình hồn thi n chính sách thương
m i qu c t c a Vi t Nam theo ba giai o n,

ng th i phân tích th c ti n

hồn thi n cơng c thu quan, các công c phi thu quan, th c ti n ph i h p
hồn thi n chính sách thương m i qu c t

Vi t Nam trong i u ki n h i

nh p kinh t qu c t . Chương này cũng ng hai công c là ch s l i th so
sánh hi n h u (RCA) và D án phân tích thương m i tồn c u (GTAP)
xem xét vi c hồn thi n chính sách thương m i qu c t c a Vi t Nam.
Chương 3 – Quan i m và gi i pháp ti p t c hồn thi n chính sách
thương m i qu c t c a Vi t Nam trong i u ki n h i nh p kinh t qu c t .
Trên cơ s nh ng lý lu n và th c ti n ư c phân tích, chương này xem xét

b i c nh h i nh p kinh t qu c t c a Vi t Nam trong th i gian t i;

xu t

m t s quan i m và các gi i pháp hoàn thi n chính sách thương m i qu c t
c a Vi t Nam. Các gi i pháp ư c lu n gi i c v n i dung,

a ch áp d ng

và i u ki n áp d ng.

2

Hoa Kỳ ư c l a ch n
nghiên c u vì th c ti n v n d ng chính sách thương m i qu c t c a Hoa Kỳ tác
ng t i vi c hồn thi n chính sách thương m i qu c t c a các qu c gia trên th gi i (thông qua vi c Hoa
Kỳ c g ng qu c t hoá các th c ti n c a Hoa Kỳ cho h th ng thương m i th gi i).


11

CHƯƠNG 1. CƠ S

LÝ LU N VÀ TH C TI N C A VI C HỒN

THI N CHÍNH SÁCH THƯƠNG M I QU C T TRONG I U KI N
H I NH P KINH T QU C T

Chương này làm rõ cơ s lý lu n v chính sách thương m i qu c t trong
i u ki n h i nh p kinh t qu c t và

xu t khung phân tích cho tồn b

lu n án. V i m c tiêu k trên, ph n 1.1 làm rõ khái ni m v thương m i qu c
t , chính sách thương m i qu c t , và các cơng c c a chính sách thương m i
qu c t . Ph n 1.2 làm rõ nh ng v n

c a vi c hồn thi n chính sách thương

m i qu c t trong i u ki n h i nh p kinh t qu c t và ưu tiên xem xét trong
khuôn kh c a T ch c Thương m i th gi i (WTO). Ph n này cũng xem xét
vi c ng d ng ch s l i th so sánh hi n h u (RCA) và D án phân tích
thương m i tồn c u (GTAP) vào vi c hồn thi n chính sách thương m i qu c
t c a các qu c gia. Ph n 1.3 trình bày v kinh nghi m hồn thi n chính sách
thương m i qu c t c a m t s qu c gia trên th gi i. Vi c úc k t kinh
nghi m ư c phân tích

c nh ng qu c gia ang phát tri n (Malaysia, Thái

Lan. Trung Qu c) và qu c gia phát tri n (Hoa Kỳ)

tìm ra nh ng bài h c

h u ích cho vi c hồn thi n chính sách thương m i qu c t c a Vi t Nam. N i
dung ư c ưu tiên xem xét là nh ng kinh nghi m mà Vi t Nam quan tâm như
v n

ch ng bán phá giá, v n

phát tri n ngành, v n

ph i h p hoàn

thi n chính sách.
1.1. Nh ng v n

chung v chính sách thương m i qu c t

1.1.1. Khái ni m v thương m i qu c t và chính sách thương m i qu c t
Thương m i qu c t thư ng ư c hi u là s trao

i hàng hoá và d ch v


12

qua biên gi i gi a các qu c gia3. Theo nghĩa r ng hơn, thương m i qu c t
bao g m s trao

i hàng hoá, d ch v và các y u t s n xu t4 qua biên gi i

gi a các qu c gia [132, tr.4]. T ch c thương m i th gi i (WTO) xem xét
thương m i qu c t bao g m thương m i hàng hoá, thương m i d ch v và
thương m i quy n s h u trí tu [164]. Các bi n pháp
thương m i là m t n i dung trong các hi p

u tư liên quan

n

nh a biên v thương m i hàng

hoá.
Trong các tài li u ti ng Anh, khái ni m v chính sách thương m i qu c t
ư c vi t ng n g n là chính sách thương m i (trade policy). M ng lư i i n
toán c a nư c Anh

nh nghĩa chính sách thương m i qu c t là “chính sách

c a chính ph nh m ki m sốt ho t

ng ngo i thương5”.

Chính sách thương m i qu c t là “nh ng chính sách mà các chính ph
thơng qua v thương m i qu c t ” [50, tr.315].
Theo Trung tâm Kinh t qu c t c a Úc (CIE), h th ng các chính sách
thương m i qu c t có th

ư c phân chia bao g m các quy

nh v thương

m i, chính sách xu t kh u, h th ng thu và các chính sách h tr khác [114].
Các quy

nh v thương m i bao g m h th ng các quy

nh liên quan

thương m i (h th ng pháp quy); h th ng gi y phép, chính sách

doanh nghi p trong nư c và doanh nghi p có v n

n

i v i

u tư nư c ngồi (ki m

sốt doanh nghi p); vi c ki m soát hàng hoá theo các quy

nh c m xu t, c m

nh p; ki m soát kh i lư ng; ki m soát xu t nh p kh u theo chuyên ngành
(ki m soát hàng hố). Chính sách xu t nh p kh u c a m t nư c có th là
khuy n khích xu t kh u hay nh p kh u và cũng có th là h n ch xu t kh u
hay nh p kh u tuỳ theo các giai o n và m t hàng.
3

khuy n khích xu t

(T i n Wikipedia)
Các y u t s n xu t
ây ư c hi u là lao ng và v n.
5
nh nghĩa này có th xem tr c ti p trên m ng t i www.cogsci.princeton.edu/cgi-bin/webwn
4


13

kh u, các chính ph áp d ng các bi n pháp như mi n thu , hoàn thu , tín
d ng xu t kh u, tr c p xu t kh u, xây d ng các khu công nghi p, khu ch
xu t.

h n ch xu t kh u, các chính ph có th áp d ng các l nh c m xu t,

c m nh p, h th ng gi y phép, các quy
nh v cơ quan xu t kh u và các quy

nh ki m soát kh i lư ng hay quy
nh v thu

i v i xu t kh u. Các

chính sách h tr khác ư c áp d ng bao g m khuy n khích khu v c kinh t
có v n

u tư tr c ti p nư c ngoài

u tư vào các ngành hư ng vào xu t kh u

(mi n thu và ưu ãi thu ) hay khuy n khích các nhà
các kho n tín d ng xu t kh u v i lãi su t ưu ãi,
và cho phép kh u hao nhanh, ho t

u tư trong nư c b ng

m b o tín d ng xu t kh u

ng h tr t các t ch c xúc ti n thương

m i.
Trong lu n án này, chính sách thương m i qu c t
nh c a chính ph nh m i u ch nh ho t

ư c hi u là nh ng quy

ng thương m i qu c t , ư c thi t

l p thông qua vi c v n d ng các công c (thu quan và phi thu quan) tác
ng t i các ho t
t

ng xu t kh u và nh p kh u. Ho t

ng thương m i qu c

ư c xem xét ch y u bao g m thương m i hàng hoá (và cũng

các n i dung liên quan

n

c pt i

u tư6).

1.1.2. N i dung các công c c a chính sách thương m i qu c t trong i u
ki n h i nh p kinh t qu c t
Ph n này s trình bày khái qt h th ng cơng c c a chính sách thương

m i qu c t trên bình di n n i dung và m c ích s d ng.
Theo Krugman và Obstfeld, các cơng c c a chính sách thương m i qu c
t có th

6

ư c phân chia thành các công c thu quan và phi thu quan [50].

V n
thương m i có liên quan n u tư là m t v n
trong khuôn kh c a WTO.
i v i các nư c
cơng nghi p hố mu n như Vi t Nam, vi c thu hút u tư tr c ti p nư c ngoài và tăng cư ng xu t kh u c a
khu v c này ư c coi là m t bi n pháp quan tr ng.


14

H th ng thu
ti p. Các v n

ư c xem xét thư ng bao g m thu tr c ti p và thu gián
ư c xem xét thư ng bao g m thu nh p kh u và thu xu t

kh u theo dòng thu , m c thu , cơ c u tính thu , thu theo các ngành, l ch
trình c t gi m thu theo các chương trình h i nh p. Thu quan tr c ti p là
thu

ánh vào hàng hoá nh p kh u hay xu t kh u. Các lo i thu này bao g m

thu theo s lư ng, thu giá tr và thu h n h p. Thu gián ti p tác
thương m i như thu doanh thu, thu giá tr gia tăng, thu tiêu th

ng t i

c bi t.

Các hàng rào phi thu quan bao g m tr c p xu t kh u, h n ng ch nh p
kh u, h n ch xu t kh u t nguy n, các yêu c u v n i
d ng xu t kh u, quy

a hố, tr c p tín

nh v mua s m c a chính ph , các hàng rào hành

chính, khuy n khích doanh nghi p có v n

u tư tr c ti p nư c ngoài xu t

kh u, khu ch xu t, khu công nghi p, các quy

nh v ch ng bán phá giá và

tr c p7.
Tr c p xu t kh u là kho n ti n tr cho m t công ty hay m t cá nhân ưa
hàng ra bán

nư c ngoài. Tr c p xu t kh u có th theo kh i lư ng hay theo

giá tr .

H n ng ch nh p kh u là s h n ch tr c ti p s lư ng ho c giá tr m t s
hàng hố có th

ư c nh p kh u. Thơng thư ng nh ng h n ch này ư c áp

d ng b ng cách c p gi y phép cho m t s công ty hay cá nhân. H n ng ch có
tác d ng h n ch tiêu dùng trong nư c gi ng như thu song nó khơng mang
l i ngu n thu cho chính ph . H n ng ch xu t kh u thư ng áp d ng ít hơn h n
ng ch nh p kh u và thư ng ch áp d ng

i v i m t s m t hàng.

H n ch xu t kh u t nguy n là m t bi n th c a h n ng ch nh p kh u.
Nó là m t h n ng ch thương m i do phía nư c xu t kh u
7

t ra thay vì nư c

Trong khn kh các hi p nh c a WTO, các bi n pháp phi thu quan bao g m các h n ch
nh lư ng;
hàng rào k thu t; các bi n pháp b o v thương m i t m th i; các bi n pháp qu n lý v giá; các bi n pháp


15

nh p kh u.
a hoá là m t quy

Các yêu c u v t l n i

nh òi h i m t s b ph n

c a hàng hoá cu i cùng ph i ư c s n xu t trong nư c. B ph n này ư c c
th hoá dư i d ng các ơn v v t ch t ho c các i u ki n v giá tr .
Tr c p tín d ng xu t kh u cũng gi ng như tr c p xu t kh u nhưng dư i
hình th c m t kho n vay có tính ch t tr c p dành cho ngư i mua.
nh v mua s m c a chính ph hay doanh nghi p có th hư ng vi c

Quy

mua s m tr c ti p vào các hàng hoá ư c s n xu t trong nư c ngay c khi
nh ng hàng hố ó

t hơn hàng nh p kh u.

Các hàng rào hành chính và k thu t là vi c các chính ph s d ng các
i u ki n v tiêu chu n y t , k thu t, an toàn và các th t c h i quan

t o

nên nh ng c n tr thương m i.
Các quy
d ng

nh v ch ng bán phá giá và tr c p là các th t c, bi n pháp áp

i v i các hàng hoá b coi là bán phá giá hay tr c p.

Các khu công nghi p và khu ch xu t t o i u ki n cho các nhà s n xu t
vì nó có nh ng ưu ãi như ti n thuê

t, h th ng cơ s h t ng ( i n, nư c,

vi n thông) hi u qu và áng tin c y, th t c hành chính thu n l i.
1.2. N i dung c a vi c hồn thi n chính sách thương m i qu c t trong
i u ki n h i nh p kinh t qu c t
H i nh p kinh t qu c t là quá trình các n n kinh t gia nh p, tham gia và
tr thành m t b ph n trong m t t ng th [14, tr.34]. Trên bình di n qu c gia,
bi u hi n c a h i nh p kinh t qu c t là vi c m t qu c gia gia nh p và tham
gia vào n n kinh t th gi i thông qua vi c tham gia vào các t ch c khu v c,
qu c t và ký k t các hi p
liên quan

n

nh kinh t song phương và a phương. Quá trình

u tư; các bi n pháp qu n lý hành chính; các bi n pháp m i [14].


16

h i nh p kinh t qu c t tác

ng t i ho t

ng thương m i qu c t theo

hư ng gi m hay lo i b các rào c n thương m i.
Trong i u ki n h i nh p kinh t qu c t , khi hồn thi n chính sách

thương m i qu c t , các qu c gia ph i tuân th nh ng nguyên t c và quy
c a các th ch qu c t và khu v c, c a các hi p
phương ã và s ký k t. Các qu c gia khó có th
vì l i ích c a mình” mà khơng tính

nh

nh song phương và a
ưa ra m t chính sách “ch

n ph n ng c a các qu c gia b n hàng.

Tuỳ thu c vào th ch và cam k t h i nh p, h i nh p kinh t qu c t

t ra

nh ng u c u khác nhau khi hồn thi n chính sách thương m i qu c t như
nh ng yêu c u v l trình và n i dung m c a n n kinh t trong nư c và thâm
nh p th trư ng th gi i (vi c c t gi m và i u ch nh các ưu ãi cho phù h p
v i cam k t; thay

i và ban hành m i các lu t và b lu t; h tr xu t kh u,

nâng cao tính c nh tranh c a các doanh nghi p; ph i h p hồn thi n chính
sách thương m i qu c t ).
Trong i u ki n h i nh p kinh t qu c t di n ra ngày càng m nh m , các
nư c ang phát tri n (như Vi t Nam) ang th c hi n và hồn thi n chính sách
thương m i qu c t trong b i c nh th c hi n cơng nghi p hố và ph i gia
nh p có hi u qu vào m ng lư i s n xu t khu v c và qu c t . Trong i u ki n
này, các nư c ang phát tri n ph i gi i quy t các v n

t nh n th c v vi c

gi i quy t m i quan h gi a t do hoá thương m i và b o h m u d ch, cách
th c s d ng các công c c a chính sách

n ph i h p hồn thi n chính

sách..Khung phân tích chính sách thương m i qu c t trong i u ki n h i
nh p ư c di n t như

Hình 1.1. Trư c h t, các qu c gia c n làm rõ nh n

th c v vi c gi i quy t v n

t do hoá thương m i và b o h m u d ch. Ti p

theo, vi c ph i h p hồn thi n chính sách thương m i qu c t
Cu i cùng, h th ng các cơng c
v n

ư c phân tích.

ư c xem xét theo th i gian

làm rõ ba

: (i) tính phù h p v i h i nh p khu v c và qu c t và m c tiêu công

17

nghi p hoá; (ii) vi c ph i h p hồn thi n chính sách thương m i qu c t ; (iii)
tác

ng t i ho t

có xem xét tác

ng thương m i qu c t (xu t kh u và nh p kh u). M c dù
ng c a chính sách thương m i qu c t t i ho t

m i qu c t và n n kinh t (như ph n ng d ng GTAP

ng thương

tính tốn v tác

ng c a Chương trình thu ho ch s m) song lu n án này không t p trung vào
n i dung này.
1.2.1. Hoàn thi n nh n th c v gi i quy t m i quan h gi a t do hoá
thương m i và b o h m u d ch
Trong i u ki n h i nh p kinh t qu c t , chính ph các nư c có lý do
khác nhau khi l a ch n t do hoá thương m i hay b o h th trư ng trong
nư c. Câu h i v vi c nên hay không th c hi n t do hố khơng cịn phù h p
n a. Thay vào ó, các qu c gia ph i th c hi n t do hoá theo m t l trình
nh t

nh d a trên cơ s nh ng phân tích l i ích – chi phí và k t h p v i

nh ng phân tích khác. T i sao th c hi n t do hoá ngành này theo l trình
này và th c hi n t do hố ngành khác theo l trình khác là câu h i c n ư c
gi i quy t.
Các nhà kinh t h c thư ng ưa ra khuy n ngh d a trên phân tích v l i
ích – chi phí thơng thư ng song Chính ph khơng hồn tồn ưa ra chính sách
d a trên nh ng phân tích như v y [50, tr.370]. Các chính ph có th
các lý do sau khi th c hi n t do hoá thương m i

ưa ra

m t ngành:

M t là, theo nh ng phân tích v l i ích – chi phí thơng thư ng, m t mơi
trư ng thương m i t do khơng b bóp méo s khơng t o ra t n th t ròng c a
xã h i do nh ng l ch l c trong s n xu t và tiêu dùng mang l i.
Hai là, nh ng tính tốn n m bên ngồi phân tích l i ích – chi phí thơng
thư ng bao g m l i ích

t ư c nh l i th kinh t theo quy mô thông qua s

gia nh p ngành c a nhi u doanh nghi p

nh ng th trư ng ư c b o h và


18

l i ích

t ư c nh vi c các ch doanh nghi p h c h i thông qua c nh tranh.

Ba là, lý do chính tr . N u chính ph áp d ng các bi n pháp b o h thì
chính ph s ph i gi i quy t v n

l i ích chính tr c a các nhóm l i ích (v n

phân ph i l i thu nh p cho các khu v c b nh hư ng).

Hình 1.1. Khung phân tích chính sách thương m i qu c t trong i u ki n
h i nh p kinh t qu c t
Ngu n: Tác gi (2006).

Bên c nh ó, các chính ph cũng có th
sao l i th c hi n b o h m t ngành:

ưa ra các lý do sau

lý gi i t i


19

M t là,

i v i các nư c l n (có kh năng thay

i giá th gi i) thì vi c áp

d ng thu xu t kh u và thu nh p kh u có l i hơn cho nư c ó. Các nư c nh
khơng làm ư c như v y do khơng có kh năng tác

ng thay

i giá c th

gi i.
Hai là, s th t b i c a th trư ng trong nư c như th t nghi p ho c bán th t
nghi p, nh ng khi m khuy t trên th trư ng v n, công ngh . Khi o lư ng
th ng dư c a ngư i s n xu t s r t khó o ư c các kho n l i ích và chi phí.
Ba là, thuy t v

i u t t nh t h ng nhì (the second best) cho r ng khi th

trư ng b khi m khuy t thì vi c s d ng các chính sách can thi p mang l i
i u t t ch ng h n t o ra nhi u vi c làm cho khu v c cơng nghi p. Tuy nhiên,
chính sách thương m i qu c t , khi ư c làm theo cách này, ph i ư c so
sánh v i chính sách trong nư c nh m kh c ph c cùng m t v n

.

V i l p lu n v b o h ngành công nghi p non tr , nhi u nư c ang phát
tri n l a ch n chính sách cơng nghi p hố thay th nh p kh u. Các chính sách
này thành cơng trong thúc y công nghi p ch t o song l i không thành công
trong thúc y tăng trư ng kinh t và nâng cao m c s ng. Các n n kinh t
cơng nghi p hố m i (NIEs8) th c hi n cơng nghi p hố thơng qua phát tri n
xu t kh u hàng ch t o và các n n kinh t này t ư c s tăng trư ng nhanh
v s n lư ng và m c s ng. V n
t ra là các nư c ang phát tri n li u có
t ư c nh ng thành tích tương t khơng n u t b chính sách cơng nghi p
hố thay th nh p kh u. Câu h i có th ư c t ra là t i sao khơng khuy n

khích c thay th nh p kh u và nh hư ng xu t kh u? Lý do b i vì m t ch
thu quan làm gi m nh p kh u cũng làm gi m xu t kh u [50, tr.424-425].
Vi c b o h các ngành công nghi p thay th nh p kh u d n n chuy n các
ngu n tài nguyên ra kh i khu v c xu t kh u th c t ho c ti m tàng. Do ó,
m t nư c l a ch n phương án thay th nh p kh u cũng ng th i l a ch n
cách làm gi m s tăng trư ng xu t kh u.
8

Các n n kinh t này

ông Á bao g m Hàn Qu c, ài Loan, H ng Công và Singapore