Chuẩn mực kế toán ảnh hưởng của việc thay đổi tỷ giá hối đoái tại việt nam thực trạng và giải pháp hoàn thiện

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP. H CHÍ MINH




TRNG TH THU HIN

CHUN MC K TOÁN:
“NH HNG CA VIC THAY I
T GIÁ HI OÁI” TI VIT NAM
THC TRNG VÀ GII PHÁP HOÀN THIN



LUN VN THC S KINH T





TP. H CHÍ MINH – NM 2011

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP. H CHÍ MINH


TRNG TH THU HIN

CHUN MC K TOÁN:
“NH HNG CA VIC THAY I

T GIÁ HI OÁI” TI VIT NAM
THC TRNG VÀ GII PHÁP HOÀN THIN

Chuyên ngành: K toán
Mã s: 60.34.30


LUN VN THC S KINH T

NGI HNG DN KHOA HC:
TS. NGUYN NGC DUNG


TP. H CHÍ MINH – NM 2011









Tôi xin bày t lòng bit n sâu sc đn TS. Nguyn Ngc
Dung đã tn tình hng dn và giúp đ tôi thc hin tt lun v
n
này cng nh hoàn thin kin thc chuyên môn ca mình.

Tôi vô cùng bit n các Thy Cô Khoa K Toán Ki
m

Toán Trng i Hc Kinh T TP. H Chí Minh đã truyn đ
t
cho tôi nhng kin thc quý báu trong thi gian tôi hc tp ti
trng.

Tôi xin trân trng cm n Khoa K Toán – Kim Toán,
Phòng qun lý đào to sau đi hc – Trng i Hc Kinh T
TP.H Chí Minh đã to điu kin giúp đ tôi trong quá trìn
h
nghiên cu và hoàn thành lun vn.

Tôi cng chân thành cm n lãnh đo các công ty, bn bè,
đng nghip và gia đình tôi đã to điu kin, đng viên và giúp đ

tôi hoàn thành tt lun vn này.

Tác gi

TRNG TH THU HIN





LI CAM OAN


Tôi xin cam đoan lun vn này là công trình nghiên cu khoa hc ca riêng
tôi. Các phân tích, s liu và kt qu nêu trong lun vn là hoàn toàn trung thc và
có ngun gc rõ ràng.

Tác gi lun vn




TRNG TH THU HIN




DANH SÁCH CÁC CH VIT TT

ASEAN : Hip Hi Các Nc ông Nam Á
BCTC : Báo cáo tài chính
FASB : y Ban Chun Mc K Toán Tài Chính Hoa K
FRS : Chun mc báo cáo tài chính Malaysia
GDP : Tng sn phm quc ni
IAS : Chun mc k toán quc t
IASB : y ban chun mc k toán quc t
IFRSs : Các Chun mc báo cáo tài chính quc t
MASB : y Ban Chun Mc K Toán Malaysia
PL : Pháp lnh
Q : Quyt đnh
RM : ng Ring-gít
SFAS : Báo cáo Chun mc K toán tài chính
SXKD : Sn xut kinh doanh
TK : Tài khon

TSC : Tài sn c đnh
TT : Thông t
UBTVQH11 : y Ban Thng V Quc Hi Khóa 11
US GAAP : Nguyên tc k toán đc chp nhn rng rãi ca Hoa K
VAA : Hi K Toán và Kim Toán Vit Nam
VACPA : Hi K toán, Kim toán viên hành ngh Vit Nam
VAS : Chun mc K toán Vit Nam
WTO : T chc Thng mi Th gii
XDCB : Xây dng c bn






MC LC
MC LC Trang
LI M U 01
CHNG 1. TNG QUAN V NGOI T VÀ T GIÁ HI OÁI TRONG
K TOÁN


1.1. Mt s vn đ chung v ngoi t và các giao dch v ngoi t 04
1.2. K toán v các giao dch bng ngoi t 06
1.2.1. Ghi nhn ban đu 06
1.2.2. Báo cáo ti ngày lp bng cân đi k toán 06
1.3. Chun mc k toán v nh hng ca vic thay đi t giá hi đoái 07
1.3.1. Ti Vit Nam 07
1.3.1.1. Ghi nhn chênh lch t giá hi đoái 08
1.3.1.2. u t thun vào c s nc ngoài 08

1.3.1.3. Trình bày và công b báo cáo tài chính 09
1.3.2. Quc t 09
1.3.2.1. Chun mc k toán quc t 21 11
1.3.2.2. K toán các giao dch bng ngoi t ti M (US.GAAP) 13
1.3.2.3. K toán các giao dch bng ngoi t và chuyn đi báo cáo
tài chính ca các hot đng  nc ngoài ti Malaysia (FRS) 15
1.3.3. Nhng đim khác bit 17
1.3.4. Nhng bài hc kinh nghim trong vic xây dng và thc hin chun mc
k toán  Vit Nam 20
KT LUN CHNG 1 22




CHNG 2. TÌNH HÌNH ÁP DNG CHUN MC K TOÁN “NH
HNG CA VIC THAY I T GIÁ HI OÁI”

2.1. Các hot đng có liên quan đn ngoi t trong nn kinh t Vit Nam 23
2.1.1. Các giao dch vãng lai 23
2.1.2. Các giao dch vn 23
2.2. Các nguyên tc v ghi nhn và x lý chênh lch t giá hi đoái 25
2.2.1. Chun mc k toán (VAS 10) 25
2.2.2. Ch đ k toán 28
2.2.2.1. Nguyên tc ghi nhn các nghip v kinh t phát sinh bng ngoi
t và đánh giá li các khon mc tin t có gc ngoi t  thi
đim cui nm tài chính 28
2.2.2.2. Nguyên tc x lý chênh lch t giá hi đoái 29
2.2.3. Thông t hng dn 37
2.2.3.1. Thông t 105/2003/TT-BTC ngày 04 tháng 11 nm 2003 37
2.2.3.2. Thông t 161/2007/TT-BTC ngày 31 tháng 12 nm 2007 38

2.2.3.3. Thông t 201/2009/TT-BTC ngày 15 tháng 10 nm 2009 40
2.2.4. Mt s nhn xét v các quy đnh pháp lý liên quan đn k toán chênh lch
t giá hi đoái 42
2.3. Tình hình thc hin vic ghi nhn, x lý, trình bày chênh lch t giá hi
đoái  Vit Nam 48
2.3.1. Phm vi kho sát 48
2.3.2. Ni dung kho sát 48
2.3.3. Kt qu kh
o sát 50
2.3.4. Mt s đánh giá v tình hình thc hin 52
KT LUN CHNG 2 54




CHNG 3. MT S GII PHÁP HOÀN THIN

3.1. Quan đim hoàn thin 55
3.2. Các gii pháp hoàn thin 57
3.2.1. i vi VAS 10 57
3.2.2. i vi ch đ k toán 64
3.2.3. Mt s kin ngh khác 77
KT LUN CHNG 3 79
KT LUN 79
PH LC
Ph lc 1: Danh sách các doanh nghip đã tin hành kho sát
Ph lc 2: Phiu điu tra kho sát doanh nghip
Ph lc 3: Mt s ví d minh ha cho nhng kin ngh
 chng 3
TÀI LIU THAM KHO

- 1 -



LI M U
1. Gii thiu v đ tài và lý do chn đ tài
Thng mi quc t bao gm các hot đng nhp khu và xut khu chim
t l quan trng trong nn kinh t th gii. Theo T Chc Thng Mi Th Gii
(WTO), giá tr hàng hóa xut khu cng nh nhp khu nm 2008 là hn 15.000 t
đô la M
1
. Mc dù th gii đang đi mt vi s suy gim và khng hong kinh t
toàn cu nhng thng mi quc t vn đt đc s tng trng nht đnh. T nm
2003 đn nm 2008, xut khu toàn cu đã tng khong 113%, trong khi đó tc đ
tng tng sn phm quc ni (GDP) ca toàn th gii khong 17%. Do đó, hi nhp
kinh t quc t là xu th tt yu và là nhu cu cp thit trong chin lc phát trin
kinh t - xã hi ca Vit Nam.
Trong xu th hi nhp quc t v kinh t, Vit Nam đã có nhng thành tu
rt đáng t hào. Ni bt nht đó là, Vit Nam chính thc tr thành thành viên ca
T chc Thng mi Th gii (WTO) vào tháng 11 nm 2007. Vi đng li m
ca và hi nhp, Vit Nam đã tng bc ci thin môi trng kinh t đ thu hút đu
t trc tip nc ngoài và to điu kin đ các doanh nghip vn ra đu t  nc
ngoài. Mt trong nhng chính sách đ ci thin môi trng đu t là hoàn thin
khung pháp lý nhm to hành lang pháp lý, bo đm cho các nhà đu t trong nc
cng nh nc ngoài hot đng mt cách an toàn, bình đng và lành mnh.
Vi tiêu chí đó, mt s chun mc k toán Vit Nam đu tiên ra đi đã đa
k toán Vit Nam bc vào mt tin trình mi: hi nhp và phát trin. S đu t
trc tip ca nc ngoài vào Vit Nam và vic các công ty Vit Nam đu t vào các

th trng tim nng  nc ngoài, đã làm cho các nghip v kinh t giao dch bng
các đng tin khác vi đn v tin t k toán phát sinh ngày càng nhiu và đa dng.
iu này đòi hi phi có mt chun mc k toán v k toán các giao dch bng
ngoi t đ thay th cho các vn bn hng dn đã li thi, không còn phù hp vi
tình hình thc t. Trong bi cnh đó, B Tài Chính đã ban hành Quyt đnh s


1
[40, trang 21].
- 2 -



165/2002/Q-BTC ngày 31 tháng 12 nm 2002 ban hành chun mc k toán 10
(VAS 10): “nh hng ca vic thay đi t giá hi đoái” cùng vi 5 chun mc k
toán khác na.
Tuy nhiên, khi vn dng VAS 10 vào thc tin ti Vit Nam (trong giai
đon hin nay các vn bn khác hng dn v k toán các giao dch bng ngoi t
vn còn hiu lc) đã to nên hin tng chng chéo và có nhiu k h khin cho các
doanh nghip gp khó khn khi x lý các nghip v kinh t, hay có doanh nghip
li dng nhm cung cp các thông tin thiu trung thc v tình hình tài chính, “bóp
méo” kt qu hot đng kinh doanh. T đó, nhà đu t sinh ra tâm trng nghi ng
các bn báo cáo tài chính ca công ty khi công b.
Trong quá trình công tác thc t ti doanh nghip có vn đu t nc ngoài,
cng nh khi tham gia kim toán ti các công ty, ngi vit nhn thy đây là mt
vn đ bc xúc cn có nhng hng dn b sung đ gii quyt nhng vn đ còn
vng mc, giúp cho các thông tin mà doanh nghip cung cp cho nhà đu t tr
nên minh bch, trung thc, góp phn làm trong sáng môi trng kinh doanh. Chính
vì th, ngi vit đã chn đ tài: “nh hng ca vic thay đi t giá hi đoái ti
Vit Nam: thc trng và gii pháp hoàn thin” làm đ tài nghiên cu ca mình.

Vi kin thc và kinh nghim còn hn ch, chc chn đ tài không khi có
nhng sai sót; rt mong nhn đc s góp ý ca quý thy cô, anh ch và các bn đ
đ tài đc hoàn thin hn.
2. Mc tiêu nghiên cu
 tài nghiên cu hng đn các mc tiêu ch yu nh sau:
Th nht là, h thng hóa các quy đnh hin hành ca Vit Nam v k toán
các giao dch bng ngoi t, chênh lch t giá hi đoái và chuyn đi báo cáo tài
chính ca các hot đng  nc ngoài.
Th hai là, đánh giá tình hình vn dng chun mc k toán “nh hng ca
vic thay đi t giá hi đoái” vào thc tin ti Vit Nam.
Th ba là, so sánh vi chun mc k toán quc t tng đng (IAS 21), và
thc tin vn dng ca mt s nc nh M và Malaysia.
- 3 -



Th t là, đ ra phng hng và các gii pháp nhm hoàn thin các quy
đnh cho phù hp vi tình hình thc t ti Vit Nam.
3. Phm vi và phng pháp nghiên cu:
a. Phm vi nghiên cu
Do đ tài ch liên quan đn các nghip v kinh t phát sinh bng ngoi t,
nên phm vi nghiên cu tp trung vào các đi tng là các doanh nghip có vn đu
t trc tip ca nc ngoài ti Vit Nam, các doanh nghip Vit Nam có các hot
đng xut, nhp khu và đu t ra nc ngoài. Các doanh nghip không có hot
đng giao dch bng ngoi t không phi là đi tng nghiên cu ca đ tài.
b. Phng pháp nghiên cu
Phng pháp nghiên cu đc s dng là kho sát, thng kê, so sánh và đi
chiu gia các quy đnh pháp lý hin hành và thc tin vn dng.
4. Ý ngha thc tin ca đ tài
Th nht là, h thng hóa các quy đnh còn hiu lc, nhm giúp cho các

doanh nghip có mt hiu bit tng th các quy đnh v k toán các giao dch bng
ngoi t, chênh lch t giá hi đoái và chuyn đi báo cáo tài chính ca các hot
đng  nc ngoài.
Th hai là, phân tích tình hình vn dng chun mc k toán “nh hng ca
vic thay đi t giá hi đoái” vào thc tin  Vit Nam nhm tìm ra các khó khn,
vng mc ca các doanh nghip.
Th ba là, thông qua vic nghiên cu chun mc k toán quc t 21 (IAS)
“nh hng ca vic thay đi t giá hi đoái” và s vn dng ca các nc trên th
gii nh M và Malaysia, kt hp vi nhng vn đ còn vng mc  Vit Nam,
nhm đ ra các phng hng và gii pháp, kin ngh các c quan hu quan ban
hành các chính sách hng dn thc hin đ chun mc ngày càng đi sâu vào cuc
sng.

- 4 -



CHNG 1
TNG QUAN V NGOI T VÀ T GIÁ HI OÁI
TRONG K TOÁN
1.1. Mt s vn đ chung v ngoi t:
Theo đnh ngha trong chun mc k toán Vit Nam 10 “nh hng ca vic
thay đi t giá hi đoái” thì: “n v tin t k toán là đn v tin t đc s dng
chính thc trong vic ghi s và lp báo cáo tài chính” [6, đon 06]. Theo quy đnh
trong Lut k toán 2003, đn v tính s dng trong k toán gm: “n v tin t là
đng Vit Nam (ký hiu quc gia là “đ”, ký hiu quc t là “VND”)”. Trong trng
hp nghip v kinh t, tài chính phát sinh là ngoi t, phi ghi theo nguyên t và
ng Vit Nam theo t giá thc t hoc quy đi theo t giá hi đoái do Ngân hàng
Nhà nc Vit Nam công b ti thi đim phát sinh, tr trng hp pháp lut có
quy đnh khác; đi vi ngoi t không có t giá hi đoái vi đng Vit Nam thì phi

quy đi thông qua mt loi ngoi t có t giá hi đoái vi đng Vit Nam. n v
k toán ch yu thu, chi bng ngoi t thì đc chn mt loi ngoi t do B Tài
Chính quy đnh làm đn v tin t đ k toán, nhng khi lp báo cáo tài chính s
dng ti Vit Nam phi quy đi ra đng Vit Nam theo t giá do Ngân hàng Nhà
Nc Vit Nam công b ti thi đim khóa s lp báo cáo tài chính, tr trng hp
pháp lut có quy đnh khác” [25, đim 1, điu 11]. Nh vy, doanh nghip có th s
dng mt đn v tin t khác vi đng Vit Nam đ làm đn v tin t k toán
nhng phi đc s chp thun ca B Tài Chính.
Ngoi t là đn v tin t khác vi đn v tin t k toán ca mt doanh nghip
[6, đon 06]. Thông t 44/TC-TCDN ngày 8 tháng 7 nm 1997 “Hng dn x lý
các khon chênh lch t giá trong doanh nghip nhà nc” quy đnh: “Ngoi t là
loi tin khác vi "ng" Vit Nam” [2, đim 1.1].
T giá hi đoái là t giá trao đi gia hai đn v tin t. [6, đon 06]. Tuy
nhiên, thông t 201/2009/TT-BTC ngày 15 tháng 10 nm 2009 “Hng dn x lý
các khon chênh lch t giá trong doanh nghip”, có đa ra đnh ngha v t giá là:
- 5 -



“T giá hi đoái là t giá trao đi gia hai loi tin” [10, điu 2]. Theo ngi vit
đnh ngha này không rõ ràng (ti ngha hn) so vi đnh ngha trong VAS 10, th
hin  thut ng “hai loi tin”. Bi vì khi nói “hai loi tin” thì ngi đc cng có
th hiu là “tin giy” hoc “tin kim loi” ch không hoàn toàn hiu theo ngha là
hai đn v tin t (đng tin) khác nhau.
Chênh lch t giá hi đoái là chênh lch phát sinh t vic trao đi thc t hoc
quy đi ca cùng mt lng ngoi t sang đn v tin t k toán theo các t giá khác
nhau [6, đon 06]. Cng ging nh thông t 44, thông t 201 đa ra đnh ngha:
“chênh lch t giá hi đoái là chênh lch gia t giá ghi s k toán vi t giá quy
đi ti thi đim điu chnh ca cùng mt loi ngoi t” [1, đim 1.4] và [7, điu 2].
T giá hi đoái cui k là t giá hi đoái s dng ti ngày lp bng cân đi k

toán [6, đon 06]. Thông t 44 đa ra quy đnh v t giá cui k nh sau: “T giá
dùng đ quy đi s d ngoi t cui k ra "ng" Vit Nam là t giá chính thc do
Ngân hàng Nhà nc Vit Nam công b ti thi đim đó” [2, đim 2]. Thông t 201
quy đnh: “T giá quy đi ngoi t ra đng Vit Nam thc hin theo quy đnh ti
Quyt đnh s 15/2006/Q-BTC ngày 20/3/2006 ca B trng B Tài chính v
vic ban hành Ch đ k toán doanh nghip. Ngoi t mà Ngân hàng Nhà nc Vit
Nam không công b t giá quy đi ra "ng" Vit Nam thì thng nht quy đi
thông qua đng đô la M theo t giá giao dch ca ngân hàng mà doanh nghip m
tài khon ti thi đim thc t phát sinh hoc đánh giá li s d các khon mc tin
t có gc ngoi t cui k [10, điu 3 và điu 4].
Theo ý kin ca cá nhân ngi vit, các đnh ngha trong VAS 10 có tính khái
quát cao và phù hp vi thông l quc t hn so vi thông t 44 và thông t 201.
Các đnh ngha trong VAS 10 phù hp vi tình hình kinh t ca Vit Nam và phn
ánh tng đi đy đ thc t ca các doanh nghip. Do vy, các thut ng trong các
vn bn hng dn v k toán các giao dch v ngoi t đc ban hành sau VAS 10
thì nên nht quán vi các thut ng ca VAS 10 đ tránh vic hiu sai cng nh gây
bi ri cho các doanh nghip khi áp dng vào thc tin.
- 6 -



1.2. K toán v các giao dch bng ngoi t
Mt giao dch bng ngoi t là giao dch đc xác đnh bng ngoi t hoc yêu
cu thanh toán bng ngoi t, bao gm các giao dch phát sinh khi mt doanh
nghip:
a. Mua hoc bán sn phm, hàng hóa, dch v mà giá c đc xác đnh bng
ngoi t;
b. Vay hoc cho vay các khon tin mà s phi tr hoc ph
i thu đc xác
đnh bng ngoi t;

c. Tr thành đi tác (mt bên) ca mt hp đng ngoi hi cha thc hin;
d. Mua hoc thanh lý các tài sn; phát sinh hoc thanh toán các khon n
xác đnh bng ngoi t;
e. Dùng mt loi tin t này đ mua, bán hoc đi ly mt loi tin t khác.
1.2.1. Ghi nhn ban đu
Mt giao dch bng ngoi t phi đc hch toán và ghi nhn ban đu theo
đn v tin t k toán bng vic áp dng t giá hi đoái gia đn v tin t k toán
và ngoi t ti ngày giao dch.
T giá hi đoái ti ngày giao dch đc coi là t giá giao ngay; song doanh
nghip có th s dng t giá xp x vi t giá hi đoái thc t ti ngày giao dch.
Chng hn, nu t giá hi đoái dao đng nh thì t giá trung bình tun hoc tháng
có th đc s dng cho tt c các giao dch phát sinh ca mi loi ngoi t trong
tun hoc tháng đó.
1.2.2. Báo cáo ti ngày lp bng cân đi k toán
Ti ngày lp Bng cân đi k toán:
a. Các khon mc tin t có gc ngoi t
phi đc báo cáo theo t giá hi đoái
cui k. Các khon mc tin t là tin và các khon tng đng tin hin
có, các khon phi thu, hoc n phi tr bng mt lng tin c đnh hoc có
th xác đnh đc.
- 7 -



b. Các khon mc phi tin t có gc ngoi t phi đc báo cáo theo t giá hi
đoái ti ngày giao dch. Các khon mc phi tin t là các khon mc không
phi là các khon mc tin t.
c. Các khon mc phi tin t đc xác đnh theo giá tr hp lý bng ngoi t
phi đc báo cáo theo t giá hi đoái ti ngày xác đnh giá tr hp lý. Giá tr
hp lý là giá tr tài sn có th đc trao đi hoc giá tr mt khon n đc

thanh toán mt cách t nguyn gia các bên có đy đ hiu bit trong s trao
đi ngang giá.
Giá tr ghi s ca mt khon mc đc xác đnh phù hp vi các chun mc
k toán có liên quan.
1.3. Chun mc k toán v nh hng ca vic thay đi t giá hi đoái
1.3.1. Ti Vit Nam
 Bi cnh ra đi ca VAS 10:
Trc khi VAS 10 ra đi, B tài Chính đã ban hành nhiu vn bn pháp quy
hng dn vic hch toán k toán các giao dch bng ngoi t, nh: “Ch đ k toán
doanh nghip” đc ban hành theo Quyt đnh 1141/1995/Q-BTC ngày 01 tháng
11 nm 1995, thông t 44/TC-TCDN ngày 08 tháng 7 nm 1997 hng dn x lý
các khon chênh lch t giá trong doanh nghip nhà nc, thông t 77/1998/TT-
BTC ngày 06 tháng 6 nm 1998 hng dn t giá quy đi ngoi t ra đng Vit
Nam s dng trong hch toán  doanh nghip, . . . Vi mt lot các vn bn hng
dn nh vy đã khin cho các doanh nghip gp không ít khó khn trong vic t
chc công tác hch toán k toán.
Nhng nm 1996 – 1998, vi s tr giúp ca cng đng Châu Âu, d án
EUROTAPVIET đã giúp cho Vit Nam tip cn và tìm hiu sâu hn v h thng
chun mc k toán quc t. Nm 1999, B Tài Chính đã tin hành son tho và xây
dng h thng chun mc k toán Vit Nam trên c s ca chun mc k toán quc
t, phù hp vi điu kin kinh t - xã hi - lut pháp ca Vit Nam.
- 8 -



Vào ngày 31 tháng 12 nm 2001, B tài Chính đã chính thc ban hành 4 chun
mc k toán đu tiên, đánh du cho s ra đi ca h thng chun mc k toán Vit
Nam. Mt nm sau, ngày 31 tháng 12 nm 2002, 6 chun mc k toán tip theo
đc ban hành, trong đó có VAS 10: “nh hng ca vic thay đi t giá hi đoái”
và đn nay, đã có 26 chun mc k toán.

1.3.1.1. Ghi nhn chênh lch t giá hi đoái
Chênh l
ch t giá hi đoái là chênh lch phát sinh t vic trao đi thc t
hoc quy đi ca cùng mt lng ngoi t sang đn v tin t k toán theo các t giá
khác nhau. Theo VAS 10, chênh lch t giá hi đoái đc x lý nh sau:
(a) Trong giai đon đu t xây dng đ hình thành tài sn c đnh ca
doanh nghip mi thành lp, chênh lch t giá hi đoái phát sinh đc phn ánh lu
k, riêng bit trên Bng Cân đi k toán. Khi TSC hoàn thành đu t xây dng
đa vào s dng thì chênh lch t giá hi đoái đã phát sinh đc phân b dn vào
thu nhp hoc chi phí sn xut, kinh doanh trong thi gian ti đa là 5 nm.
(b) Trong giai đon sn xut, kinh doanh, chênh lch t giá hi đoái phát
sinh s đc ghi nhn là thu nhp, hoc chi phí trong nm tài chính, ngoi tr các
trng hp: s dng công c tài chính d phòng ri ro hi đoái; chênh lch t giá
hi đoái phát sinh t các khon mc tin t có gc ngoi t v bn cht thuc phn
vn đu t thun ca doanh nghip báo cáo ti mt c s  nc ngoài và các khon
n phi tr có gc ngoi t đc hch toán nh mt khon hn ch ri ro cho khon
đu t thun đó.
1.3.1.2. u t thun vào c s nc ngoài
Chênh lch t giá hi đoái phát sinh t các khon mc tin t có gc ngoi
t v bn cht thuc phn vn đu t thun ca doanh nghip báo cáo ti mt c s
 nc ngoài thì đc phân loi nh là vn ch s
 hu trong báo cáo tài chính ca
doanh nghip cho đn khi thanh lý khon đu t này. Ti thi đim đó các khon
chênh lch t giá hi đoài này s đc hch toán là thu nhp hoc chi phí.
Các khon chênh lch t giá hi đoái phát sinh t các khon n phi tr có
gc ngoi t đc hch toán nh mt khon hn ch ri ro cho khon đu t thun
- 9 -

ca doanh nghip ti mt c s  nc ngoài s đc phân loi nh là vn ch s
hu trên báo cáo tài chính ca doanh nghip cho đn khi thanh lý khon đu t
thun. Ti thi đim đó các khon chênh lch t giá hi đoái này s đc hch toán
là thu nhp hoc chi phí.
1.3.1.3. Trình bày và công b báo cáo tài chính
Doanh nghip phi trình bày trong báo cáo tài chính:
a) Khon chênh lch t giá hi đoái đã đc ghi nhn trong lãi hoc l
thun trong k;
b) Chênh lch t giá hi đoái đã đc phân loi nh vn ch s hu và
phn nh là mt phn riêng bit ca vn ch s hu và phi trình bày c khon
chênh lch t giá hi đoái đu k và cui k.
Khi đn v tin t báo cáo khác vi đng tin ca nc s ti mà doanh
nghip đang hot đng, doanh nghip phi trình bày rõ lý do, k c khi thay đi
đn v tin t báo cáo.
Khi có s thay đi trong vic phân loi hot đng  nc ngoài có nh
hng ln đn doanh nghip báo cáo thì doanh nghip phi trình bày:
a) Bn cht ca s thay đi trong vic phân loi;
b) Lý do thay đi;
c) nh hng ca s thay đi trong vic phân loi đn vn ch s hu;
d) Tác đng đn lãi, l thun ca k trc có nh hng trong vic phân
loi din ra  đu k gn nht.
Doanh nghip phi trình bày phng pháp đc la chn đ chuyn đi các
điu chnh v giá tr li th thng mi và giá tr hp lý phát sinh trong vic mua
c s  nc ngoài.
1.3.2. Quc t
Vi xu th toàn cu hóa nh hin nay và s phát trin mnh m ca th
trng vn quc t, nên hi t k toán quc t là con đng mà bt k quc gia nào
cng mun thc hin vì li ích ca chính mình.
T nm 2001, cùng vi s thành lp
- 10 -

IASB, trên 100 quc gia yêu cu hoc cho phép s dng IASs/IFRSs và nm 2002,
Liên minh châu Âu thông qua pháp lnh áp dng IFRSs cho các công ty niêm yt
vào nm 2005. Vi Hoa K, FASB và IASB đã đa ra tha thun l trình hi t
gia IFRSs và US GAAP. n nm 2003, IASB ban hành chun mc mi đu tiên
– IFRS 1, mt s quc gia/vùng lãnh th gm Australia, Hong Kong và New
Zealand cam kt áp dng IFRSs. Tính đn nm 2005,  châu Âu gn 7000 công ty
niêm yt  25 quc gia chuyn sang IFRSs và tin trình hi t này vn tip tc bng
chính n lc ca các quc gia.  châu Á, Trung Quc chim 1/5 dân s th gii,
cùng vi s phát trin mnh v kinh t cng đã áp dng các chun mc k toán, v
c bn tim cn vi IFRSs. Nm 2007, Brazil, Canada, Chilê, n , Nht và Hàn
Quc, . . . tt c đu thit lp khung thi gian đ thông qua hoc hi t vi IFRSs
[18, trang 35]. Và,
Vit Nam cng th, cn thit phi đa ra đnh hng xây dng
h thng k toán quc gia trong tin trình hi t vi k toán quc t. Thông qua
cách tip cn ca các quc gia, nh Hoa K hay Malaysia chng hn, Vit Nam có
th rút ra bài hc kinh nghim cho mình. Bi l:
Mt là tính tng đng, trong khu vc ASEAN, Malaysia là mt nc có th
trng chng khoán ln và phát trin, đã hi t vi k toán quc t to nên H
thng chun mc rt gn vi ni dung ca IAS (thc t là IFRS đã đc chp nhn
ti th trng chng khoán nc này). Chính nhng khó khn và tr ngi ca h
trong quá trình hi t k toán quc t là bài hc kinh nghim quý báu cho Vit Nam.
Xét trong tm khu vc, Malaysia có nhng nh hng đáng k trong vic phát trin
ca hip hi k toán các quc gia ASEAN (AFA). Do vy, vic hc hi kinh
nghim t Malaysia là cn thit đ xây dng và phát trin h thng chun mc k
toán Vit Nam hi nhp vi khu vc và th gii.
Hai là tính khác bit, M là nc có h thng chun mc k toán, tuy khác
vi IAS nhng li rt phát trin và có th trng chng khoán đng đu th gii.

Ngay IAS đc chp nhn  các th trng chng khoán  các nc châu Âu và
ông Nam Á nhng vn cha đc chp nhn ti th trng chng khoán M (theo
- 11 -



FASB có 255 đim khác bit gia IAS và US.GAAP)
2
. Trong đó, nhiu thut ng và
khái nim ca IAS đã đc k tha t US.GAAP. Do đó, nghiên cu và hc tp
kinh nghim thc tin xây dng chun mc k toán t hàng trm nm ca M s
giúp cho Chun mc k toán Vit Nam phù hp vi thông l k toán quc t và điu
kin thc t ti Vit Nam.

1.3.2.1. Chun mc k toán quc t 21
a. Gii thiu
Chun mc k toán quc t 21 (IAS 21) “K toán nh hng ca vic thay
đi t giá hi đoái” đc ban hành vào tháng 7 nm 1983, đn tháng 12 nm 1993,
y Ban Chun Mc K Toán Quc T (IASC) đã thay th bng IAS 21 “nh
hng ca vic thay đi t giá hi đoái”, đn tháng 12 nm 2003, Ban Son Tho
Chun Mc K Toán Quc t (IASB) đã sa đi và phát trin IAS 21 nh là mt
phn ca d án ci tin các chun mc k toán quc t. Trong ln sa đi này, mc
tiêu chính ca IAS 21 là đa ra các hng dn ch yu  ba ni dung: đnh ngha
đng tin chc nng và đng tin trình bày báo cáo, x lý các nghip v bng ngoi
t và chuyn đi báo cáo tài chính ca hot đng  nc ngoài.
b. Ni dung chun mc:
b.1. Các nghip v bng ngoi t:
Mt nghip v phát sinh bng ngoi t phi đc ghi nhn ban đu theo t
giá ti ngày phát sinh nghip v.
Ti mi thi đim lp bng cân đi k toán, doanh nghip phi báo cáo giá

tr các khon mc tin t có gc ngoi t theo t giá cui k và báo cáo các khon
mc phi tin t theo t giá ti ngày phát sinh nghip v hoc theo t giá hin hành
ti thi đim xác đnh giá tr hp lý.
Chênh lch t giá phát sinh t hot đng thanh toán hoc chuyn đi các
khon mc tin t theo các t giá khác vi t giá áp dng khi ghi nhn ban đu đc
hch toán là khon lãi hoc l trong k phát sinh.


2
[17, trang 5]
- 12 -



Nu khon lãi hoc l liên quan đn khon mc phi tin t đc ghi nhn
trc tip vào vn ch s hu thì bt k khon chênh lch t giá nào hình thành nên
khon lãi hoc l đó cng đc ghi nhn trc tip vào vn ch s hu.
Chuyn đi báo cáo tài chính đc lp theo đng tin chc nng sang đng
tin báo cáo.
Kt qu kinh doanh và tình hình tài chính mà đng tin chc nng không
phi là đng tin trong nn kinh t siêu lm phát đc chuyn đi theo đng tin
báo cáo nh sau:
- Tài sn và các khon n phi tr đc chuyn đi theo t giá ca ngày
lp bng cân đi k toán.
- Thu nhp và chi phí đc chuyn đi theo t giá ti ngày phát sinh
nghip v.
- Tt c khon chênh lch t giá phát sinh t vic chuyn đi báo cáo tài
chính đc ghi nhn là mt b phn riêng bit trong vn ch s hu.
Chun mc có nhng hng dn đc bit áp dng trong trng hp chuyn
đi báo cáo tài chính t đng tin chc nng ca doanh nghip là đng tin ca nn

kinh t siêu lm phát sang đng tin báo cáo.
b.2. Thanh lý c s nc ngoài
Khi thanh lý mt c s nc ngoài, khon chênh l
ch t giá ly k đã b
hoãn li đc trình bày là mt b phn riêng bit trong vn ch s hu ca c s
nc ngoài đó s đc ghi nhn vào khon lãi hoc l cùng k vi khon lãi / l t
vic thanh lý đc ghi nhn.
b.3. Trình bày báo cáo tài chính
- Khon chênh lch t giá đc ghi nhn trong lãi hoc l.
- Chênh lch t giá thun đ
c phân loi nh mt phn riêng bit ca vn ch
s hu, so sánh khon chênh lch này gia đu k và cui k.
- Khi đng tin báo cáo khác vi đng tin chc nng, doanh nghip phi trình
bày lý do ca s khác nhau này.
- 13 -



1.3.2.2. K toán các giao dch bng ngoi t ti M (US.GAAP)
a. Gii thiu:
Theo thng kê, 50 quc gia trong tng s 154 thành viên ca T chc
Thng Mi Th Gii đã chim đn 92,5% giá tr xut khu và 91,4% giá tr nhp
khu toàn cu; trong đó, M đng đu v hot đng nhp khu vi giá tr khong
2.000 t đô la M mi nm, chim 12,8% và đng hàng th hai v xut khu vi
hn 1.200 t đô la M mi nm, chim 8,4%
1
. Không dng li  thành qu đó, s
lng các công ty  M tham gia vào hot đng thng mi quc t tng không
ngng nh đc ghi nhn trong nm 2008 là 288.747 công ty, tng 7,5% so vi
nm 2007

3
.
Các khon thu t doanh thu bán hàng hóa xut khu và các khon thanh
toán cho hàng hóa nhp khu không phi lúc nào cng đc thc hin bng ni t
mà ph thuc vào các điu kin đã tha thun ca giao dch. Trong trng hp s
dng ngoi t, hai công ty giao dch vi nhau phi xác đnh đng tin s dng đ
thanh toán. Vn đ đt ra  đây là, làm th nào đ gii quyt s thay đi giá tr đng
ni t ca các khon doanh thu và n phi thu t xut khu cng nh giá tr hàng
hóa và n phi tr t nhp khu khi giá tr đng ngoi t thay đi.
T đó, y Ban Chun mc tài chính k toán (FASB) ca M đã ban hành
“Báo cáo v chun mc tài chính k toán” 52 (SFAS 52) vào tháng 12 nm 1981,
đa ra các quy đnh trong k toán các giao dch bng ngoi t và chuyn đi báo cáo
tài chính ca các hot đng  nc ngoài.
b. K toán các khon giao dch bng ngoi t
Có hai phng pháp k toán cho các khon lãi hoc l t giá hi đoái phát
sinh t các giao dch bng ngoi t là quan đim mt và hai giao dch.
Quan đim mt giao dch cho rng, doanh thu xut khu cha hoàn thành
cho đn khi các khon phi thu bng ngoi t đ
ã thu đc tin và quy đi sang đng
đô la M. Bt k s thay đi giá tr đng đô la M so vi đng ngoi t s đc


3
Table 1: Distribution of Exports by Identified and Unidentified Exporters [38].
- 14 -



hch toán nh mt khon điu chnh vào n phi thu và doanh thu. Phng pháp
này không đc IFRSs và US.GAAP chp nhn [32, trang 239].

Ngc li, IAS 21 và SFAS 52 đu quy đnh các công ty phi s dng quan
đim hai giao dch trong k toán các giao dch bng ngoi t. Quan đim này hch
toán doanh thu xut khu và thu tin sau này là hai giao dch riêng bit. Nhà qun lý
doanh nghip phi đa ra hai quyt đnh, mt là bán hàng và hai là cp tín dng
bng ngo
i t cho khách hàng, do đó kt qu thu nhp t mi quyt đnh phi đc
hch toán riêng bit
4
. Theo phng pháp này, doanh thu đc ghi nhn vào ngày
phát sinh và không có s điu chnh sau này vì vào thi đim đó nghip v bán
hàng đã đc hoàn tt; còn nh hng ca bt k s thay đi nào v t giá hi đoái
đu đc xem nh là giao dch th hai và phn nh vào lãi hoc l t giá trên bng
báo cáo hot đng kinh doanh. Do đó, giao dch đu tiên đc hch toán đc lp vi
giao dch thanh toán.
c. Chênh lch t giá hi đoái ti ngày lp bng cân đi k toán.
Hu ht các nc trên th gii quy đnh các khon phi thu hoc phi tr có
gc ngoi t phi đc đánh giá li theo t giá hi đoái ti ngày lp bng cân đi k
toán. Theo quan đim hai giao dch, điu này có ngha là phát sinh chênh lch t giá
hi đoái ti ngày l
p bng cân đi k toán. Vn đ đc đt ra là làm th nào đ
hch toán khon chênh lch t giá hi đoái cha thc hin này?
Có hai phng pháp k toán khon chênh lch t giá hi đoái cha thc hin
này là phng pháp hoãn li (deferral) và phng pháp dn tích (accrual).
Theo phng pháp hoãn li, chênh lch t giá hi đoái cha thc hin đc
hoãn li trên bng cân đi k toán cho đn khi thc hin thanh toán, có ngha là,
chênh lch t giá hi đoái đã thc hin đc hch toán vào báo cáo hot đng kinh
doanh. Phng pháp này không đc IFRSs và US.GAAP chp nhn [32, trang
241].



4
[32, trang 239]
- 15 -



Ngc li, IAS 21 và SFAS 52 đu quy đnh các công ty s dng phng
pháp dn tích đ hch toán chênh lch t giá hi đoái cha thc hin. Theo phng
pháp này, doanh nghip phi hch toán chênh lch t giá hi đoái cha thc hin
vào báo cáo kt qu kinh doanh trong k. Bt k s thay đi nào v t giá hi đoái
trong thi gian t ngày bán hàng cho đn ngày lp bng cân đi k toán phi đc
báo cáo vào kt qu hot đng kinh doanh trong k. Bt k s thay đi nào v t giá
hi đoái trong thi gian t ngày lp bng cân đi k toán cho đn ngày thanh toán
phi đc báo cáo trong k k toán th hai [32, trang 241].
1.3.2.3. K toán các giao dch bng ngoi t và chuyn đi báo cáo tài
chính ca các hot đng  nc ngoài ti Malaysia (FRS)
Cùng vi Vit Nam, Malaysia cng là thành viên ca t chc Hip Hi Các
Nc ông Nam Á (ASEAN). Nn kinh t ca Malaysia có nhng đc đim tng
t nh Vit Nam và các nc khác trong khu vc. Malaysia đã rt thành công trong
chính sách thu hút đu t nc ngoài đ phát trin kinh t. Bên cnh đó Malaysia
còn là nc đu t vào Vit Nam đng hàng th ba sau ài Loan và Hàn Quc
(Theo s liu thng kê ca Cc u t nc ngoài – B K Hoch và u T Vit
Nam, tính đn tháng 12 nm 2009, Malaysia có 341 d án đu t vào Vit Nam vi
tng s vn đu t hn 18 t đô la M)
5
. Hn th na, hot đng thng mi quc
t ca Malaysia cng rt phát trin (Trong danh mc 50 quc gia có hot đng xut
- nhp khu ln nht trên th gii nm 2008, Malaysia đng hàng th 21 v xut
khu và 28 v nhp khu). Nm 1999, Malaysia ban hành chun mc k toán nh
hng ca s thay đi t giá hi đoái (MASB 6). Sau đó, chun mc báo cáo tài

chính 121 (FRS 121) “nh hng ca s thay đi t giá hi đoái” nm 2004 đã thay
th cho MASB 6. Trc s thay đi ca chun mc k toán quc t IAS 21 nm
2003, y Ban Son tho chun mc ca Malaysia li sa đi FRS 121 vào nm
2005.


5
[14]
- 16 -



a. K toán các khon giao dch bng ngoi t
Cng ging nh IAS 21, FRS 121 yêu cu rng: “mt giao dch bng ngoi
t đc ghi nhn ban đu theo đn v tin t chc nng bng cách áp dng t giá hi
đoái giao ngay gia đn v tin t chc nng và đng ngoi t ti ngày giao dch”
[37, đon 21].
Ti ngày lp bng cân đi k toán, các khon mc tin t có gc ngoi t
đc báo cáo theo t giá cui k; các khon mc phi tin t đc báo cáo theo t
giá hi đoái ti ngày giao dch và các khon mc phi tin t đc xác đnh theo giá
tr hp lý đc báo cáo theo t giá hi đoái ti ngày giá tr hp lý đc xác đnh
[37, đon 23].
b. Chuyn đi báo cáo tài chính ca các hot đng 
nc ngoài
Phn ln ni dung hng dn v k toán các giao dch bng ngoi t và
phng pháp chuyn đi báo cáo tài chính trong FRS 121 ging nh IAS 21, ngoi
tr mt vài đim khác bit rt nh không đáng k nh, quy đnh v đng tin trình
bày báo cáo tài chính ti Malaysia là đng Ringit (RM). C FRS 121, IAS 21 và
SFAS 52 đu yêu cu phi da vào đng tin chc nng ca công ty con  nc
ngoài khi chuyn đi báo cáo tài chính ca công ty con đó đ hp nht vào báo cáo

tài chính ca công ty m.
FRS121, IAS 21 và SFAS 52 đu yêu cu rng: báo cáo tài chính ca mt
công ty con  nc ngoài có đng tin chc nng khác vi đng tin báo cáo ca
công ty m s đc chuyn đi theo phng pháp t giá hin hành [32, trang 311]
và [35, trang 610], ngha là tài sn và n phi tr đc chuyn đi theo t giá cui
k; thu nhp và chi phí đc chuyn đi theo t giá ti ngày giao dch [34, đon 39]
và chênh lch t giá hi đoái t vic chuyn đi đc ghi nhn nh là mt phn
riêng bit ca vn ch s hu cho đn khi thanh lý công ty con  nc ngoài [32,
trang 311]. Nu công ty con s dng đn v tin t chc nng cùng đn v tin t
báo cáo vi công ty m thì FRS121, IAS 21 và SFAS 52 đu yêu cu s dng
phng pháp tc thi (temporal method) khi chuyn đi báo cáo tài chính ca công
- 17 -



ty con đ hp nht vào công ty m [32, trang 311] và [35, trang 610]. Theo phng
pháp này, các khon mc tin t đc chuyn đi theo t giá hin hành; các khon
mc phi tin t đc chuyn đi theo t giá lch s (t giá ti ngày mà các khon
mc này đc mua hoc ti ngày giá tr hp lý ca các khon mc này đc xác
đnh); vn ch s hu đc chuyn đi theo t giá lch s; thu nhp và chi phí đc
chuyn đi theo t giá ti ngày giao dch [35, trang 607] và chênh lch t giá hi
đoái t vic chuyn đi báo cáo tài chính ca công ty con đc ghi nhn nh là lãi
hoc l [32, trang 311]. Tuy nhiên, VAS 10 không da vào đng tin chc nng đ
xác đnh phng pháp chuyn đi báo cáo tài chính ca hot đng  nc ngoài mà
da vào s phân loi hot đng  nc ngoài. VAS 10 quy đnh: nu hot đng 
nc ngoài nh mt b phn khng th tách ri ca doanh nghip báo cáo thì báo
cáo tài chính s đc chuyn đi nh là hot đng ca chính doanh nghip báo cáo
[6, đon 21]. Phng pháp chuyn đi báo cáo tài chính ca c s  nc ngoài
đc quy đnh nh phng pháp hin hành ca IAS 21; SFAS 52 và FRS 121.
Trong trng hp đn v tin t chc nng ca công ty con  nc ngoài là

đng tin ca nn kinh t siêu lm phát thì c IAS 21 và FRS 121 đu yêu cu phi
trình bày li báo cáo tài chính ca công ty con theo quy đnh trong chun mc k
toán “Báo cáo tài chính trong nn kinh t siêu lm phát” trc khi chuyn thc hin
chuyn đi theo phng pháp t giá hin hành [34, đon 43] và [37, đon 43]. Tuy
nhiên SFAS 52 đã quy đnh khác vi IAS 21 trong trng hp này, SFAS 52 yêu
cu báo cáo tài chính ca công ty con đang hot đng trong nn kinh t lm phát
cao đc chuyn đi theo phng pháp tc thi (temporal method) [32, trang 311].
VAS 10 quy đnh: “trng hp báo cáo ca c s  nc ngoài đc báo cáo bng
đng tin ca nn kinh t siêu lm phát thì doanh thu, thu nhp khác và chi phí đc
quy đi theo t giá cui k [6, đon 24b].
1.3.3. Nhng đim khác bit
VAS 10 đc ban hành da trên chun IAS 21 nên phn ln có ni dung
ging IAS 21, nhng đó là phiên bn ban hành nm 1993; nu so vi IAS 21 (2003)