Kế toán công cụ tài chính phái sinh phòng ngừa rủi ro trong các doanh nghiệp xuất nhập khẩu tại an giang thực trạng và giải pháp

BăGIÁOăDCăVẨăẨOăTO
TRNGăIăHCăKINHăTăTP.HăCHệăMINH







TRNăTHăBOăTRÂM






KăTOÁNăCỌNGăCăTẨIăCHệNHăPHÁIăSINHă
PHọNGăNGAăRIăROăTRONG CÁC DOANH
NGHIPăXUTăNHPăKHU TIăANăGIANG
THCăTRNGăVẨăGIIăPHÁP

LUNăVNăTHCăSăKINHăT










TP.H CHÍ MINH - NMă2014


BăGIÁOăDCăVẨăẨOăTO
TRNGăIăHCăKINHăTăTP.HăCHệăMINH




TRNăTHăBOăTRÂM





KăTOÁNăCỌNGăCăTẨIăCHệNHăPHÁIăSINHă
PHọNGăNGAăRIăROăTRONG CÁC DOANH
NGHIPăXUTăNHPăKHU TIăANăGIANG

THCăTRNGăVẨăGIIăPHÁP



Chuyên ngành: K toán
Mư s: 60340301





LUNăVNăTHCăSăKINHăT





NGI HNG DN KHOA HC
TS. TRNăVNăTHO



TP. HăCHệăMINHă- NMă2014


LIăCAMăOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cu khoa hc, đc lp ca tôi vi
s c vn ca ngi hng dn khoa hc là Tin s Trn Vn Tho. ây là đ tài
lun vn Thc s kinh t, chuyên ngành K toán. Lun vn này cha đc công b

di bt k hình thc nào. Tt c các ngun tài liu tham kho đư đc trích dn
đy đ.

TÁCăGIăLUNăVN


MCăLC
Trang
Trang bìa ph
Li cam đoan
Mc lc
Danh mc các ch vit tt
PHNăMăU 1
Chngă1ă LụăLUNăCHUNGăVăKăTOÁNăCỌNGăCăTẨI CHÍNH PHÁI
SINHă PHọNGă NGAă RIă ROă TRONGă CÁCă DOANHă NGHIPă KINHă
DOANHăXUTăNHPăKHU 6
1.1.ăcăđimăhotăđngăkinhădoanhăxutănhpăkhuăvàănhngăriăroătrongăcácă
doanhănghipăxutănhpăkhu 6
1.1.1. c đim hot đng kinh doanh xut nhp khu 6
1.1.2. Ri ro trong lnh vc kinh doanh xut nhp khu 7
1.1.2.1. Khái nim ri ro 7
1.1.2.2. Phân loi ri ro 8
1.1.2.3. Phân tích ri ro 9
1.2.ăKháiăquátăchungăvăcôngăcătàiăchínhăpháiăsinh 10
1.2.1. Khái nim và vai trò ca công c tài chính phái sinh 10
1.2.2. Các loi công c tài chính phái sinh ph bin hin nay 11
1.2.2.1. Hp đng k hn (forward contract) 11
1.2.2.2. Hp đng tng lai (hp đng giao sau - future contract) 12
1.2.2.3. Hp đng quyn chn (Option contract) 12
1.2.2.4. Hp đng hoán đi (Swap contract) 13

1.3.ăPhòngăngaăriăroăbngăcôngăcătàiăchínhăpháiăsinh 14
1.3.1. Phòng nga ri ro bng hp đng k hn 14
1.3.1.1. i vi ri ro t giá 14
1.3.1.2. i vi ri ro lưi sut 14
1.3.1.3. i vi ri ro giá c hàng hóa 14


1.3.2. Phòng nga ri ro bng hp đng tng lai 15
1.3.2.1. i vi ri ro t giá 15
1.3.2.2. i vi ri ro lưi sut 15
1.3.2.3. i vi ri ro giá c hàng hóa 16
1.3.3. Phòng nga ri ro bng hp đng quyn chn 16
1.3.3.1. i vi ri ro t giá 16
1.3.3.2. i vi ri ro lưi sut 17
1.3.3.3. i vi ri ro giá c hàng hóa 17
1.3.4. Phòng nga ri ro bng hp đng hoán đi 17
1.3.4.1. i vi ri ro t giá 17
1.3.4.2. i vi ri ro lưi sut 18
1.3.4.3. i vi ri ro giá c hàng hóa: 18
1.4.ă Kă toánă cácă côngă că tàiă chínhă pháiă sinhă nhmă phòngă ngaă riă roă theoă
chunămcăkătoánăqucăt 18
Ktălunăchngă1 23
Chngă 2ă ă THCă TRNGă Kă TOÁNă CỌNGă Că TẨIă CHệNHă PHÁIă SINHă
PHọNGă NGAă RIă ROă TRONGă CÁCă DOANHă NGHIPă XUTă NHPă
KHUăTIăANăGIANG 24
2.1.ăTngăquanăcácădoanhănghipăxutănhpăkhuătiăAnăGiang 24
2.1.1. Gii thiu chung 24
2.1.2. c đim hot đng kinh doanh xut nhp khu nh hng đn k toán
các công c tài chính phái sinh phòng nga ri ro trong các doanh nghip xut
nhp khu ti An Giang 25

2.1.3. Ri ro và phân tích ri ro trong hot đng kinh doanh ti các DN XNK 
An Giang 27

2.2.ăThcătrngăcăsăphápălỦăvăkătoánăcácăcôngăcătàiăchínhăpháiăsinh phòng
ngaăriăro 30
2.3.ăThcătrngăkătoánăcôngăcătàiăchínhăpháiăsinhăphòngăngaăriăroătrongă
cácădoanhănghipăxutănhpăkhuătiăAnăGiang 34


2.3.1. T chc vn dng chng t k toán 36
2.3.2. T chc vn dng h thng tài khon k toán 36
2.3.3. Trình t hch toán 37
2.3.4. T chc vn dng s k toán 38
2.3.5. Trình bày và thuyt minh báo cáo tài chính 38
2.4.ă Mtă să vnă đă văcă să phápă lỦă vàă kă toánă côngă că tàiăchínhă pháiăsinhă
phòngăngaăriăroătrongădoanhănghipăxutănhpăkhuătiăAnăGiang 39
2.4.1. Nguyên nhân hin nay 39
2.4.1.1. Nhóm nguyên nhân khách quan 39
2.4.1.2. Nhóm nguyên nhân ch quan 41
2.4.2. ánh giá v c s pháp ly và k toán công c tài chính phòng nga ri ro
trong các doanh nghip xut nhp khu ti An Giang 42

2.4.2.1. Nhng tn ti có nguyên nhân khách quan 42
2.4.2.2. Nhng tn ti có nguyên nhân ch quan 43
Ktălunăchngă2 45
Chngă 3ă ă GIIă PHÁPă Kă TOÁNă CỌNGă Că TẨIă CHệNHă PHÁIă SINHă
PHọNGă NGAă RIă ROă TRONGă CÁCă DOANHă NGHIPă XUTă NHPă
KHUăTIăANăGIANG 46
3.1.ăQuanăđimăthcăhinăgiiăphápăkătoánăcôngăcătàiăchínhăpháiăsinhăphòngă
ngaăriăroătrongăcácădoanhănghipăxutănhpăkhuăAnăGiang 46

3.2.ăGiiăphápăcăthăđiăviăcácădoanhănghipăxutănhpăkhuătiăAnăGiang . 47
3.2.1. i vi nhng tn ti xut phát t nguyên nhân ch quan 47
3.2.2. i vi nhng tn ti xut phát t nguyên nhân khách quan 48
3.2.2.1. Doanh nghip cn nhn din và phân tích ri ro tài chính đang
gp phi mt cách chuyên nghip 48
3.2.2.2. Hng dn vn dng k toán công c tài chính phái sinh phòng
nga ri ro ti các DN XNK An Giang trong điu kin hin nay 49
3.2.2.3. Lp báo cáo k toán qun tr đ phân tích tình hình, kim soát
CCTCPS sau khi s dng đ phòng nga ri ro 64


3.3.ăKinănghăNhàănc 66
3.3.1. Hoàn thành vic sa đi, b sung Lut K toán 2003 66
3.3.2. Nghiên cu ban hành các Chun mc k toán v công c tài chính 66
3.3.3. Hoàn thin ni dung ch đ k toán doanh nghip v k toán công c tài
chính phái sinh phòng nga ri ro 67
Ktălunăchngă3 68
KTăLUNăCHUNG 69
TÀI LIU THAM KHO
PH LC


DANHăMCăCÁCăCHăVITăTT
Vitătt
VităđyăđăTingăVit
VităđyăđăTingăAnh
ADB
Ngân hàng phát trin Châu Á
The Asian Development Bank
IAS

Chun mc k toán quc t
International Accounting Standard
IFRS
Chun mc báo cáo tài chính quc
t
International Financial Reporting
Standards
IMM
Th trng tin t quc t
The International Monetary Market
WTO
T chc Thng mi Th gii
World Trade Organnization
BCTC
Báo cáo tài chính

CCTCPS
Công c tài chính phái sinh

CMKT
Chun mc k toán

DN
Doanh nghip

HH
Hp đng hoán đi

HKH
Hp đng k hn

HPS
Hp đng phái sinh

HQC
Hp đng quyn chn

HTL
Hp đng tng lai

NHNN
Ngân hàng Nhà nc

NHTM
Ngân hàng thng mi

SPPS
Sn phm phái sinh

TK
Tài khon

XNK
Xut nhp khu

1



PHN MăU

1. Săcnăthit caăđătài
Ngày nay, khi quá trình phân công lao đng quc t đang din ra ht sc sâu
sc, kinh doanh xut nhp khu đc xem nh là mt điu kin tin đ cho s phát
trin kinh t ca mi quc gia [Nguyn Trí Tri, 2010]. Do đó, khi Nhà nc thc
hin chính sách đa dng hóa và đa phng hóa các quan h kinh t quc t thì các
doanh nghip xut nhp khu (DN XNK) là nhng DN đón đu c hi cng nh
thách thc. Mt trong s nhng thách thc đó là nhng ri ro trong sn xut kinh
doanh (SXKD), đc bit là nhng ri ro v lưi sut, t giá và giá c hàng hóa. Nhn
thc đc điu này, nhng nm gn đây, nhiu DN XNK đư ch đng tìm hiu và
phòng nga ri ro cho công ty mình bng công c tài chính phái sinh (CCTCPS).
CCTCPS là sn phm ca th trng tài chính hin đi. Tuy nhiên, CCTCPS
là con dao hai li. Bên cnh nhng li ích mà nó mang đn cho DN trong vic
gim thiu hoc loi b ri ro do s thay đi lưi sut, bin đng t giá, bin đng
giá c hàng hóa thì thc t cho thy, mt trong nhng nguyên nhân gây ra s sp đ
ca ngân hàng Lehman Brothers là vì s dng CCTCPS mt cách vô ti v. Chính
vì th, DN cn phi thông hiu, qun lý và k toán CCTCPS mt cách c th khi
đa vào s dng, nht là s dng vi mc đích phòng nga ri ro.
Vit Nam đư cam kt khi gia nhp WTO, đn nm 2020 phi hi nhp quc
t hoàn toàn. iu này có ngha, h thng tài chính, h thng k toán Vit Nam
cng phi hi nhp vi thông l và chun mc quc t đc chp nhn chung. Tuy
nhiên, chun mc k toán (CMKT) v CCTC, trong đó có CCTCPS vn cha đc
xây dng và ban hành, cng cha có bt k mt vn bn nào hng dn v k toán
CCTCPS đ các DN thc hin. Xác đnh vn đ cp bách, vào ngày 18/3/2013, Th
tng chính ph đư ban hành Quyt đnh 480/2013/Q-TTg phê duyt chin lc
K toán - Kim toán đn 2020, tm nhìn 2030 vi mt trong nhng quan đim
chính là “ Hoàn thin khuôn kh pháp lý h thng chun mc, phng pháp nghip
v phù hp vi nn kinh t th trng đang phát trin ca Vit Nam”. Nhng tình
2

hình hin ti, mt s DN Vit Nam nói chung và DN XNK nói riêng khi s dng
CCTCPS đ phòng nga ri ro không bit phi thc hin k toán nh th nào, s
khác thì thc hin da trên Ch đ k toán DN hin hành và k toán nh nhng đi
tng khác. iu này đư làm thông tin tài chính, k toán liên quan CCTCPS không
đc phn ánh mt cách trung thc. Do đó, các DN nói chung và DN XNK nói
riêng cn phi có s điu chnh thích hp và tuân th đúng các nguyên tc k toán
trong vic thc hin k toán CCTCPS phòng nga ri ro.
Chính nhng lý do trên, tôi quyt đnh chn đ tài: “K toán công c tài
chính phái sinh phòng nga ri ro trong các doanh nghip xut nhp khu ti
An Giang - Thc trng và gii pháp” làm đ tài lun vn.
2. Mcătiêu nghiênăcu
K tha các công trình nghiên cu trc đó v k toán CCTCPS phòng nga
ri ro, mc tiêu nghiên cu ca lun vn nh sau:
H thng hóa và làm sáng t nhng vn đ lý lun v ri ro trong DN, nhng
vn đ lý lun v CCTCPS phòng nga ri ro, k toán các CCTCPS phòng nga ri
ro;
Phân tích và đánh giá thc trng k toán CCTCPS phòng nga ri ro ti các
DN XNK  An Giang;
 xut nhng gii pháp k toán CCTCPS phòng nga ri ro trong hot đng
kinh doanh ti các DN XNK  An Giang.
3.ăiătngăvàăphmăviănghiênăcu
i tng nghiên cu: Ri ro trong kinh doanh XNK, CCTCPS phòng nga
ri ro, CMKT CCTCPS và k toán CCTCPS phòng nga ri ro.
Phm vi nghiên cu: Gii hn nghiên cu  các ri ro t giá, lưi sut và hàng
hóa; gii hn CCTCPS  4 loi hp đng (hp đng k hn, hp đng tng lai,
hp đng quyn chn, hp đng hoán đi); tp trung nghiên cu thc trng k toán
các CCTCPS phòng nga ri ro trong các DN kinh doanh XNK ti An Giang.
3

4.ăPhngăphápănghiênăcu
Phng pháp đnh tính: (1) nhn dng và phân loi ri ro trong kinh doanh
XNK, CCTCPS, cng nh s dng CCTCPS phòng nga ri ro; (2) tng quát hóa
các vn đ liên quan đn CCTCPS đ tìm ra bn cht, đc trng ca CCTCPS và k
toán CCTCPS phòng nga ri ro, tin hành thu thp thông tin v CCTCPS, k toán
CCTCPS phòng nga ri ro.
Phng pháp đnh lng: c th là kho sát, thng kê mô t nhm đánh giá
thc trng k toán CCTCPS phòng nga ri ro ti các DN XNK  An Giang.
Phng pháp phân tích tng hp: lun vn thu thp phân tích và tng hp
các ngun thông tin s cp và th cp. Ngun thông tin s cp đc thu thp, tng
hp và phân tích t cuc phng vn. Ngun thông tin th cp đc thu thp và tng
hp t các BCTC, s sách k toán ca các DN s dng CCTCPS đ phòng nga ri
ro và nhng nhn đnh ca các chuyên gia trên báo, tp chí v vn đ có liên quan.
Trên c s đó, lun vn đánh giá và đa ra các gii pháp c th đ hoàn thin k
toán các CCTCPS phòng nga ri ro trong các DN kinh doanh XNK ti An Giang.
5. Nhng đóngăgópămi caălunăvn
ánh giá đc thc trng k toán CCTCPS phòng nga ri ro ti các DN
XNK  An Giang hin nay.
a ra các quan đim và gii pháp cho k toán CCTCPS phòng nga ri ro
phù hp vi đc đim hot đng kinh doanh XNK ti các DN XNK  An Giang.
Làm tài liu tham kho v k toán cho các DN XNK đang và mun s dng
CCTCPS phòng nga ri ro.
6.ăTngăktăcácănghiênăcu cóăliênăquanăđătài
Các nghiên cu có liên quan đn k toán CCTCPS phòng nga ri ro ti
nc ta còn ít và hin nay có mt s công trình nghiên cu ch yu sau:
 tài nghiên cu khoa hc trên tp chí Ngân hàng ca ThS. Phm Th Minh
Hng, khoa K toán, trng đi hc Kinh t quc dân v Phòng nga ri ro t giá
và phng pháp k toán (2010). Trong đó, tác gi nêu lên đc s cn thit ca

4



nghip v phòng nga ri ro t giá thông qua CCTCPS trong bi cnh hin nay,
cng nh phng pháp k toán trong doanh nghip.
 tài nghiên cu khoa hc trên tp chí Khoa hc và công ngh đi hc à
Nng ca tác gi Lê Quang Sang v K toán các công c tài chính phái sinh trong
hot đng phòng nga ri ro giá tr hp lý và dòng tin (2012). Trong đó, tác gi đư
nêu lên đc mt s nguyên tc c bn ca k toán các CCTCPS trong hot đng
phòng nga ri ro giá tr hp lý và dòng tin cng nh các tác đng ca nó thông
qua vic tng hp, phân tích các nghiên cu liên quan và minh ha tình hung.
 tài lun vn thc s kinh t, trng đi hc kinh t TP.HCM ca tác gi
V Th Khánh Minh v Vn dng chun mc k toán quc t vào k toán công c
tài chính phái sinh ti các ngân hàng thng mi Vit Nam (2012). Trong đó, tác
gi đư nêu lên đc các nguyên tc c bn ca k toán CCTCPS theo CMKT quc
t; ánh giá đc thc trng k toán CCTCPS ti Vit Nam trên hai phng din
hài hòa v chun mc và hài hòa v thc hành k toán; đng thi đa ra gii pháp
hoàn thin.
 tài lun án tin s kinh t, Hc vin tài chính ca tác gi Nguyn Phi Sn
v K toán các công c tài chính phái sinh nhm phòng nga ri ro trong các
doanh nghip à Nng (2013). Trong đó, lun án nêu lên s cn thit phi s dng
CCTCPS đ phòng nga ri ro cng nh yêu cu hoàn thin k toán các CCTCPS
phòng nga ri ro trong các DN à Nng, đng thi đ xut ni dung hoàn thin k
toán các CCTCPS phòng nga ri ro. Các ni dung hoàn thin bao gm: C s pháp
lý, nguyên tc k toán, TK và phng pháp k toán, s sách k toán s dng, BCTC
trình bày.  có c s hoàn thin, cn quán trit quan đim các vn đ cn b sung
trong Ch đ K toán DN có liên quan và thc hin c bn các điu kin di góc
đ qun lý Nhà nc, cung cp SPPS ca các đn v và s n lc ca bn thân các
DN XNK ti à Nng.

7. Ktăcuălunăvn
Kt cu lun vn ngoài m đu và kt lun gm có 3 chng:
5



Chng 1: Lý lun chung v k toán công c tài chính phái sinh phòng nga ri ro
trong các doanh nghip xut nhp khu
Chng 2: Thc trng k toán công c tài chính phái sinh phòng nga ri ro trong
các doanh nghip xut nhp khu ti An Giang
Chng 3: Gii pháp k toán công c tài chính phái sinh phòng nga ri ro trong
các doanh nghip xut nhp khu ti An Giang
6



Chngă1
LụăLUNăCHUNG VăKăTOÁN CỌNGăC TÀI CHÍNH
PHÁI SINH PHọNGăNGAăRIăRO TRONG CÁC DOANH
NGHIP KINH DOANH XUTăNHPăKHU
1.1. căđimăhotăđngăkinh doanh xutănhpăkhuăvàănhngăriăroătrongăcácă
doanhănghip xutănhpăkhu
1.1.1.ăcăđimăhotăđngăkinh doanh xutănhpăkhu

Hot đng kinh doanh XNK cng ging nh hot đng kinh doanh hàng hóa,
dch v trong nc. Tuy nhiên, hot đng kinh doanh XNK din ra trên th trng
quc t nên có đ phc tp hn [Trng đi hc ngoi thng, 2012]. Nhng đc
đim ch yu có th thy là:
+ Hot đng kinh doanh hàng hóa, dch v đc tin hành vi đi tác  nc
ngoài: ngha là vic buôn bán din ra gia các đi tác có ngôn ng, phong tc tp

quán, tôn giáo khác nhau; hàng hóa đc chuyn t trong nc ra nc ngoài hoc
ngc li, đòi hi bao bì, ký mư hiu phi tuân theo tiêu chun quc t, bn chc đ
có th chuyn ti qua nhiu phng thc vn ti, nhiu phng tin vn chuyn
khác nhau. Ni dung ca hp đng phi c th, phi th hin ý chí ca c hai bên và
theo mu quy đnh ca hot đng thng mi quc t.
+ Buôn bán quc t phi theo chun mc quc gia và quc t: tp quán, pháp
lut ca bên mua và bên bán là khác nhau. Do vy các DN XNK phi tuân th lut
kinh doanh cng nh tp quán kinh doanh ca tng nc và lut thng mi quc
t.
+ Thi gian: thi gian lu chuyn hàng hóa XNK bao gi cng dài hn so
vi thi gian lu chuyn hàng hóa trong hot đng kinh doanh ni đa do phi thc
hin hai giai đon mua hàng và hai giai đon bán hàng. i vi hot đng xut khu
là mua  th trng trong nc bán cho th trng ngoài nc, còn đi vi hot
7



đng nhp khu là mua hàng hóa ca nc ngoài và bán cho th trng ni đa. Do
đó đ xác đnh kt qu hot đng kinh doanh XNK, ngi ta ch xác đnh khi hàng
hóa đư luân chuyn đc mt vòng hay khi đư thc hin xong 1 thng v ngoi
thng [Nguyn Th Quy, 2008]; thi gian giao, nhn hàng và thi đim thanh toán
tin hàng thng không trùng nhau mà có khong cách kéo dài.
+ Hàng hóa kinh doanh XNK: bao gm nhiu loi trong đó xut khu ch
yu nhng mt hàng có th mnh trong nc (hàng nông sn, thy sn, hàng th
công m ngh ), còn nhp khu ch yu nhng mt hàng mà trong nc không có,
cha sn xut đc hoc sn xut cha đáp ng đc nhu cu c v s lng, cht
lng, th hiu (hàng t liu sn xut, hàng tiêu dùng ).
+ Phng thc thu n, thanh toán trong hot đng kinh doanh XNK: phc tp
và đa dng hn so vi kinh doanh trong nc, đòi hi các nhà kinh doanh tùy điu
kin phi la chn đc đng tin thanh toán, các hình thc thanh toán bo v

quyn li ca mình và thc hin đc hp đng. Hin nay, phng thc thanh toán
ch yu đc s dng là phng thc thanh toán bng th tín dng [Nguyn Th
Quy, 2011].
1.1.2.ăRiăroătrongălnhăvc kinh doanh xutănhpăkhu

1.1.2.1.ăKháiănimăriăro
Nhng đnh ngha v ri ro rt phong phú và đa dng, nhng tp trung li có
th chia thành hai trng phái ln, đó là trng phái truyn thng và hin đi.
Ri ro (theo trng phái hin đi) là s bt n v t sut sinh li ca mt
chng khoán hay mt danh mc, hn na ri ro phn ánh mt s không chc chn
trong tng lai.
Ri ro (theo trng phái truyn thng) là nhng kt qu nhn ít hn mong
đi trong quá trình hot đng sn xut kinh doanh. Nu tích cc nghiên cu ri ro,
ngi ta có th tìm ra nhng bin pháp phòng nga, hn ch nhng ri ro tiêu cc,
8



đón nhn nhng c hi mang li kt qu tt đp cho tng lai [Nguyn Th Ngc
Trang, 2012].
Tóm li, ri ro là s bin đng tim n v kt qu tài chính do ph thuc vào
các yu t môi trng hot đng ca DN trong tng lai.
1.1.2.2.ăPhânăloiăriăro
Khi hot đng trong lnh vc kinh doanh, các DN XNK phi đi mt vi rt
nhiu ri ro có th kim soát và không th kim soát đc. Tuy nhiên, lun vn này
ch s đ cp đn nhng ri ro ch yu sau:
(1) Ri ro t giá
Do đc đim hot đng sn xut kinh doanh, nên các DN XNK không th
tránh khi s nh hng ca bin đng t giá. S nh hng ca t giá có th theo
hai hng tích cc hoc tiêu cc, nu nh hng tiêu cc có th làm cho tài sn,

vn ch s hu, doanh thu và li nhun gim đi, đng thi làm cho N phi tr, chi
phí và các khon l tng lên [Nguyn Minh Kiu, 2008]. iu này tác đng rt xu
đn các ch s tài chính. Chính vì vy, các DN luôn tìm cách hn ch đn mc thp
nht loi ri ro này.
(2) Ri ro lãi sut
DN s chu ri ro lưi sut khi đi vay và cho dù DN có vay theo lưi sut c
đnh hay th ni thì vn phi chu tác đng ca s thay đi lưi sut th trng
[Nguyn Th Ngc Trang, 2012]. i vi lưi sut th ni, DN đi vay s phi chu
tác đng ca lưi sut th trng lên chi phí đi vay do lưi sut th trng luôn thay
đi. i vi lưi sut vay c đnh, DN đi vay s chu tác đng ca lưi sut th trng
lên giá tr ca khon n vay theo s thay đi ca nó.
(3) Ri ro giá c hàng hóa
Giá c hàng hóa chu tác đng ca quan h cung cu th trng, các đng
thái chính tr và tình hình thi tit… [Nguyn Th Ngc Trang, 2012]. Do đó, DN
rt khó kim soát s bin đng ca giá c hàng hóa, nht là đi vi DN XNK. Giá
9



c hàng hóa tác đng đn doanh thu, chi phí và dòng tin d tính. Do đó giá c hàng
hóa cng là mt ri ro ca DN.
S bin đng v t giá, giá c hàng hóa và s thay đi lưi sut ngoài vic nh
hng đn doanh thu, chi phí và li nhun nó còn nh hng đn tài sn, N phi
tr và vn ch s hu, t đó nh hng đn tính hình tài chính ca DN.
1.1.2.3.ăPhânătíchăriăro
Cho dù DN có đang gp phi ri ro hay không thì vic phân tích ri ro luôn
là mt nguyên tc c bn giúp DN qun tr và vt qua nhng ri ro khi gp phi.
Vic phân tích ri ro mt cách khoa hc, đúng đn s giúp DN đa ra các quyt
đnh cn thit đ gim thiu nhng bt li đn tình hình hot đng ca DN.
(1) Phân tích ri ro t giá

Ri ro t giá là ri ro phát sinh do s bin đng t giá làm nh hng đn giá
tr k vng trong tng lai, đây là loi ri ro có th phát sinh trong nhiu hot đng
khác nhau ca DN nh hot đng đu t, hot đng XNK và hot đng tín dng.
Trong hot đng XNK, ri ro t giá là loi ri ro thng xuyên gp phi và
đáng lo ngi nht đi vi các DN có hot đng XNK mnh [Nguyn Minh Kiu,
2008]. S thay đi t giá làm thay đi giá tr k vng ca các khon thu hoc chi
ngoi t trong tng lai khin cho hiu qu hot đng XNK b nh hng.
(2) Phân tích ri ro lãi sut
DN đi vay vn vi lưi sut c đnh trong khi lưi sut th trng luôn bin
đng, nu lưi sut th trng bin đng theo chiu hng đi lên thì DN có li nhng
nu lưi sut th trng bin đng theo chiu hng đi xung thì DN gp phi ri ro.
DN đi vay vn vi lưi sut th ni và lưi sut này thng xuyên bin đng
theo s bin đng ca lưi sut th trng, nu lưi sut th trng bin đng theo
chiu hng đi lên thì DN gp bt li tng đi và ngc li nu lưi sut th trng
bin đng đi xung thì DN có li tng đi.
10



(3) Phân tích ri ro giá c hàng hóa
Ri ro giá c xut hin khi giá hàng hóa đu ra gim xung thp hoc giá
hàng hóa đu vào tng cao. Các DN XNK thng đc đo lng ri ro giá c hàng
hóa bng bin đng giá XNK và có th đc gim nh bng các bin pháp phòng
chng hiu qu [Nguyn Th Ngc Trang, 2012]. Do đó, các DN XNK cn phi có
nhng thông tin, kin thc c bn, thit thc v phng thc s dng các công c
bo him ri ro giá c hàng hóa, cng nh hiu rõ nhng th tc đng ký cn thit
đ áp dng ti DN mình v bo h ri ro. Bên cnh đó, vic xây dng chính sách
qun lý ri ro toàn din đáp ng yêu cu riêng bit ca mi DN cng cn đc quan
tâm.
1.2. Kháiăquátăchungăvăcôngăcătàiăchínhăpháiăsinh

1.2.1.ăKháiănimăvàăvaiătròăcaăcôngăcătàiăchính phái sinh
Theo IAS s 32 – CCTC-Trình bày: CCTCPS là nhng CCTC đc phát
hành trên c s nhng CCTC đư có nhm nhiu mc tiêu khác nhau nh phân tán
ri ro, bo v li nhun hoc to li nhun [International Accounting Standards 32
Financial Instruments].
Theo IAS s 39 – CCTC-Ghi nhn và xác đnh giá tr: CCTCPS là mt
CCTC hay mt hp đng tha mưn đng thi c ba đc đim sau [International
Accounting Standards 39 Financial Instruments]:
+ Có giá tr thay đi đ đáp ng s thay đi ca các yu t trên th trng:
Lưi sut, t giá hi đoái, giá c hàng hóa, giá chng khoán, xp hng tín dng…
+ Không yêu cu đu t thun ban đu hoc ch yêu cu đu t thun ban
đu thp hn so vi các loi hp đng khác có các phn ng tng t đi vi s
thay đi ca các yu t th trng.
+ c thanh toán vào mt ngày trong tng lai.
Theo IFRS s 9 – CCTC, CCTCPS chìm (embedded derivatives) là mt b
phn hp thành ca mt hp đng phc hp mà nó có hp đng ch là phi phái
sinh. CCTCPS chìm này khin cho mt vài hay tt c lung tin ca hp đng phc
11



hp thay đi tng t công c phái sinh, tc thay đi theo lưi sut, giá hàng hóa, t
giá hi đoái, ch s giá, xp hng tín dng Chng hn nh, trái phiu chuyn đi là
mt công c tài chính phc hp bao gm hp đng ch phi phái sinh là trái phiu
thông thng và công c phái sinh chìm là quyn chuyn đi trái phiu
[International Financial Reporting Standard 9].
CCTCPS xut hin ln đu tiên vi vai trò là công c giúp gim thiu hoc
loi b ri ro. Cùng vi s phát trin ca th trng tài chính, các DN, nhà đu t
không ch s dng CCTCPS đ phòng nga ri ro mà còn cho mc đích kinh doanh,
đu c [International Accounting Standards 32 Financial Instruments].

1.2.2.ăCácăloiăcôngăcătàiăchính phái sinh phăbinăhinănayă

Ti Vit Nam, các CCTCPS phòng nga ri ro đc s dng ch yu là 04
loi hp đng: HKH, HTL, HQC, HH.
1.2.2.1. Hpăđngăkăhnă(forwardăcontract)ă
(1) Khái nim
HKH là hp đng gia hai bên ngi mua và ngi bán đ mua hoc bán
tài sn vào mt ngày trong tng lai vi giá tha thun ngày hôm nay [Nguyn Th
Ngc Trang, 2012]. Nu vào ngày đáo hn giá thc t cao hn giá thc hin ngi
s hu hp đng s kim đc li nhun, nu giá thp hn ngi s hu hp đng
s chu mt khon l.
(2) c đim
HKH là có th đc thit k mt cách linh hot tùy thuc vào s tha
thun ca hai bên.
Nu giá thc t vào ngày đáo hn hp đng cao hn giá mong đi, to ra li
nhun. Li nhun này s đn bù vào ri ro vn có ca công ty. Vì vy, HKH là
mt trong nhng cách phòng nga ri ro tài chính.
Khó tìm đc đi tác phù hp dn đn chi phí cao.
12



Nu vào ngày đáo hn hp đng, mt bên t chi thc hin hp đng thì ri
ro tín dng hay ri ro v kh nng chi tr hp đng s xy ra.
Giá tr ca HKH ch đc xác đnh vào ngày đáo hn, không có khon chi
tr nào đc thc hin vào ngày ký kt hoc trong thi hn ca hp đng. Vy nên,
bn thân nhng HKH cha đng nhiu ri ro nht trong các CCTCPS.
1.2.2.2.ăHpăđngătngălaiă(hpăđngăgiaoăsauă- future contract)
(1) Khái nim:
HTL là hp đng gia hai bên ngi mua và ngi bán đ mua và bán tài

sn vào mt ngày trong tng lai vi giá đư tha thun ngày hôm nay [Nguyn
Minh Kiu, 2006]. HTL đc giao dch trên th trng có t chc, đc gi là sàn
giao sau.
(2) c đim
Có th trao đi vi khi lng và ngày phân phát ch đnh đc chun hóa
trên th trng giao sau cho đn ngày đáo hn, làm tng tính thanh khon ca HTL.
Các bên tham gia HTL không trc tip to ra hp đng mà thông qua các
hưng môi gii có uy tín và các bên tham gia không lo lng nhiu v ri ro v n.
Sn sàng cung cp nhng hp đng có giá tr nh cho phép các bên tham gia
có th nhng li hp đng  bt k thi đim nào trc khi hp đng ht hn.
HTL ch cung cp gii hn mt vài ngoi t mnh hay mt vài loi thông
dng và mt vài ngày giao dch chuyn giao ngoi t trong nm mà thôi.
HTL bt buc phi thc hin khi đn hn.
1.2.2.3. Hpăđngăquynăchnă(Option contract)
(1) Khái nim
HQC là mt hp đng gia hai bên - ngi mua và ngi bán - trong đó cho
ngi mua quyn, nhng không phi ngha v, đ mua hoc bán mt tài sn nào đó
vào mt ngày trong tng lai vi giá đư đng ý vào ngày hôm nay [Nguyn Th
13



Ngc Trang, 2012].
Ngi mua quyn chn tr cho ngi bán mt s tin gi là phí quyn chn,
ngi bán quyn chn sn sàng bán hoc tip tc nm gi tài sn theo các điu
khon ca hp đng nu ngi mua mun th. Mt quyn chn đ mua tài sn gi
là quyn chn mua, mt quyn chn đ bán tài sn gi là quyn chn bán.
Hin nay trên th gii đang áp dng 2 kiu HQC là quyn chn theo kiu
M có th thc hin ti bt k thi gian nào cho ti ngày đáo hn ca hp đng và
HQC theo kiu Châu Âu ch đc thc hin hp đng này ti ngày đáo hn.

(2) c đim:
Không bt buc các bên phi giao sn phm.
Ch quy đnh quyn giao hay nhn, mà không bt buc thc hin ngha v.
Ngi mua có th thc hin quyn hoc bán quyn hay không thc hin quyn. Ngi
bán phi thc hin ngha v hp đng nu ngi mua yêu cu.
Tùy theo tng loi mà HQC có th thc hin ti bt k thi đim nào trc
ngày đáo hn hoc đn ngày đáo hn.
1.2.2.4. Hpăđngăhoánăđiă(Swap contract)
(1) Khái nim:
HH là mt hp đng trong đó hai bên đng ý hoán đi dòng tin, mt
giao dch mà c hai bên đng ý thanh toán cho bên còn li mt chui các dòng tin
trong mt khong thi gian xác đnh [Trn Ngc Th, 2011]. Tùy thuc vào s lên
xung ca t giá, lưi sut hay giá cn hang hóa sau đó mà mi bên s thu đc li
nhun hay là b l, lưi ca bên này chính là l ca bên kia.
(2) c đim
Các HH đu có quy đnh mt ngày bt đu, mt ngày kt thúc và nhng
ngày mà vic thanh toán đc thc hin.
Cng ging nh HKH, các HH cng có ri ro nu mt bên b v n.
14



HH đc xem nh là kt hp gia các HKH.
1.3. Phòngăngaăriăroăbngăcôngăcătàiăchínhăpháiăsinh
1.3.1.ăPhòngăngaăriăroăbngăhpăđngăkăhn

 phòng nga ri ro do bin đng t giá, lưi sut cng nh giá c hàng hóa,
bng HKH, DN liên h vi NHTM hoc nhà môi gii đ mua hoc bán theo
HKH vi mc giá, lưi sut xác đnh trc. Khi s dng HKH, DN ln lt thc
hin các giao dch  hai thi đim ký kt và đáo hn hp đng [Nguyn Minh Kiu,

2008]:
1.3.1.1. iăviăriăroătăgiá
 thi đim ký kt hp đng, DN cam kt bán hoc mua ngoi t trong
tng lai vi NHTM hoc nhà môi gii theo t giá mua hoc bán k hn.  thi
đim này cha có s chuyn giao ngoi t gia hai bên nhng t giá bit trc và c
đnh, bt chp t giá giao ngay khi hp đng đn hn là bao nhiêu.
 thi đim đáo hn, hai bên chuyn giao s lng ngoi t đư cam kt ban
đu theo t giá k hn đư xác đnh trc ti ngày ký kt hp đng hoc có th ch
chuyn giao phn chênh lch gia t giá k hn vi t giá giao ngay ti ngày đáo hn.
1.3.1.2. iăviăriăroălưiăsut
 thi đim ký kt hp đng, DN cam kt vay mt khon danh ngha trong
tng lai vi NHTM hoc nhà môi gii theo lưi sut k hn do NHTM hoc nhà
môi gii xác đnh.
 thi đim đáo hn, tùy thuc vào s bin đng ca lưi sut mà DN s đc
nhn hoc phi chuyn tr phn chênh lch gia lưi sut k hn vi lưi sut thc t
ti thi đim đáo hn hp đng.
1.3.1.3. iăviăriăroăgiáăcăhàngăhóa
 thi đim ký kt hp đng, DN cam kt mua hoc bán s lng hàng hóa
trong tng lai theo giá k hn đc xác đnh trc.  thi đim này cha có
15



chuyn giao hàng hóa gia hai bên nhng giá hàng hóa bit trc và c đnh, bt
chp đn ngày đáo hn hp đng giá c có thay đi nh th nào.
 thi đim đáo hn, hai bên chuyn giao s lng hàng hóa đư cam kt ban
đu theo giá k hn đư xác đnh trc ti ngày ký kt hp đng hoc có th ch
chuyn giao phn chênh lch gia giá k hn vi giá thc t ti ngày đáo hn.
1.3.2.ăPhòngăngaăriăroăbngăhpăđngătngălai

 phòng nga ri ro do bin đng t giá, lưi sut và giá c hàng hóa bng
HTL, DN liên h vi NHTM hoc nhà môi gii đ mua, bán hoc vay theo HTL
vi mc giá, lưi sut đc xác đnh [Nguyn Minh Kiu, 2008].
 thi đim ký kt hp đng, DN cam kt lưi sut vay, bán hoc mua ngoi
t, hàng hóa trong tng lai vi NHTM hoc nhà môi gii theo lưi sut, giá mua
hoc bán tng lai do NHTM hoc nhà môi gii xác đnh.  thi đim này, DN
phi m TK ký qu ti mt ngân hàng và ký qu ln đu mt khon tin theo yêu
cu ca NHTM hoc nhà môi gii.
1.3.2.1. iăviăriăroătăgiá
Trong thi gian hiu lc ca HTL, DN phi duy trì tin ký qu ti thiu
theo yêu cu. Trong thi gian này, nu DN có lưi v t giá thì s nhn đc tin
trong TK ký qu, ngc li, nu l t giá thì phi tr cho đi tác bng cách b tr
tin trong TK ký qu. Khon lưi hoc l trong HTL s đ bù đp cho khon l
hoc lưi t các hp đng liên quan đn các khon phi thu và phi tr bng ngoi t.
[Nguyn Minh Kiu, 2008]
 thi đim đáo hn, hai bên chuyn giao s lng ngoi t đư cam kt ban
đu theo t giá hp đng đư xác đnh trc ti ngày ký kt hp đng hoc có th
không chuyn giao s lng ngoi t (nu HTL ch mua bán trên danh ngha).
1.3.2.2. iăviăriăroălưiăsut
Trong thi gian hiu lc ca hp đng, DN phi duy trì tin ký qu ti thiu
theo yêu cu. Trong khon thi gian này, nu DN có lưi t hp đng (lưi sut thc
t ln hn lưi sut hp đng) thì s nhn đc tin trong TK ký qu, ngc li, nu
16



l t hp đng (lưi sut thc t ln hn lưi sut hp đng) thì s phi tr tin cho đi
tác bng cách b tr tin trong TK ký qu. Khon lưi hoc l trong HTL s dùng
đ bù đp cho khon l hoc lưi t các hp đng liên quan. Chính nh hp đng này
mà DN kim soát đc ri ro lưi sut.

 thi đim đáo hn, hai bên chuyn giao s tin gc đư cam kt ban đu
theo lưi sut hp đng đư xác đnh trc ti ngày ký kt hp đng hoc có th
không chuyn giao s tin gc (nu HTL ch vay trên danh ngha).
1.3.2.3. iăviăriăroăgiáăcăhàngăhóa
Trong thi gian hiu lc ca HTL, DN phi duy trì tin ký qu ti thiu.
Trong khong thi gian này, nu DN có lưi v giá thì s nhn đc tin trong TK ký
qu, ngc li, nu l v giá thì s b tr tin trong TK ký qu. Khon lưi hoc l
trong HTL s dùng đ bù đp cho khon l hoc lưi t các hp đng liên quan.
 thi đim đáo hn, hai bên chuyn giao s lng hàng hóa đư cam kt ban
đu theo giá hp đng đư xác đnh trc ti ngày ký kt hp đng hoc có th
không chuyn giao s lng hàng hóa (nu HTL ch mua bán trên danh ngha).
1.3.3.ăPhòngăngaăriăroăbngăhpăđngăquynăchn

 phòng nga ri ro do s bin đng ca t giá, lưi sut, giá c hàng hóa
bng HQC, DN liên h vi NHTM hoc nhà môi gii đ vay, mua hoc bán
HQC vi lưi sut, giá đc xác đnh và phi đóng phí quyn chn theo quy đnh
[Nguyn Minh Kiu, 2008].
Khi đáo hn, vic thc hin hay không thc hin hp đng hoàn toàn do DN
quyt đnh. Nu s bin đng ca t giá, lưi sut, giá c hàng hóa theo hng có li
thì DN s thc hin hp đng, ngc li thì DN không thc hin hp đng.
1.3.3.1.ăiăviăriăroătăgiá
 thi đim ký kt hp đng, DN cam kt bán hoc mua ngoi t trong
tng lai vi NHTM hoc nhà môi gii theo t giá mua hoc bán quyn chn do
17



NHTM hoc nhà môi gii xác đnh.  thi đim này, DN phi np phí cho NHTM
hoc nhà môi gii, gi là phí quyn chn.
Trong thi gian hiu lc ca hp đng hoc ti thi đim đáo hn hp đng,

nu t giá bin đng theo hng có li thì DN s thc hin hp đng, nu t giá
bin đng theo hng bt li thì DN s không thc hin hp đng.
1.3.3.2.ăiăviăriăroălưiăsut
 thi đim ký kt hp đng, DN cam kt vay trong tng lai vi NHTM
hoc nhà môi gii theo lưi sut tng lai do NHTM hoc nhà môi gii xác đnh. 
thi đim này, DN phi đóng phí quyn chn cho NHTM hoc nhà môi gii.
Trong thi gian hiu lc ca hp đng hoc ti thi đim đáo hn hp đng,
nu lưi sut bin đng theo hng có li thì DN s thc hin hp đng và NHTM
hoc nhà môi gii s chuyn giao s tin gc đư cam kt cho vay ban đu theo lưi
sut hp đng đư xác đnh trc ti ngày ký kt hp đng.
1.3.3.3. iăviăriăroăgiáăcăhàngăhóa
 thi đim ký kt hp đng, DN cam kt bán hoc mua hàng hóa trong
tng lai theo giá bán hoc mua tng lai đc xác đnh trc.  thi đim này,
DN phi tr phí quyn chn cho sàn giao dch hoc nhà môi gii.
Trong thi gian hiu lc ca hp đng hoc ti thi đim đáo hn, nu giá c
hàng hóa bin đng theo hng có li thì DN s thc hin hp đng và thc hin
vic mua hoc bán s lng hàng hóa đư cam kt ban đu theo giá hp đng đư xác
đnh trc ti ngày ký kt hp đng.
1.3.4.ăPhòngăngaăriăro bngăhpăđngăhoán đi

1.3.4.1.ăiăviăriăroătăgiá
Khi s dng loi hp đng này, DN thc hin cùng lúc hai giao dch (i) mua
hoc bán ngoi t giao ngay và (ii) bán hoc mua ngoi t k hn [Nguyn Minh
Kiu, 2008].