Luận văn Luận văn Ảnh hưởng của các yếu tố tâm lý đến hiệu quả của nhà đầu tư cá nhân trên thị trường chứng khoán Việt Nam

B GIÁO DO
I HC KINH T TP. H CHÍ MINH














Chuyên ngnh: Ti chnh – Ngân hng
M s: 60340201





NGƢỜI HƢỚNG DN KHOA HC:
GS. TS. TRN NGC THƠ

 



L

Tôi xin cam đoan rằng luận văn “nh hƣởng ca cc yếu t tâm l đến hiu qu ca
nh đu tƣ c nhân trên th trƣờng chng khon Vit Nam” l công trình nghiên cu ca
riêng tôi, c s h tr t gio viên hƣớng dn.
Các thông tin, dữ liu đƣc sử dụng trong luận văn l trung thc, các nội dung trích
dn đều đƣc ghi rõ nguồn gc và các kết qu nghiên cu đƣc trình bày trong luận văn
ny chƣa đƣc công b tại bất kỳ công trình nghiên cu nào khác.
T.P Hồ Ch Minh, ngy 01 thng 10 năm 2013
Ngƣời cam đoan


ĐẶNG PHƢỚC DUY

LI C
Sau một thời gian học tập, nghiên cu tài liu v điều tra thu thập thông tin, đến nay
 tƣởng trong luận văn tt nghip cao học với đề ti: “nh hƣởng ca cc yếu t tâm l
đến hiu qu ca nh đu tƣ c nhân trên th trƣờng chng khon Vit Nam” đ đƣc
thc hin thnh công. C đƣc kết qu ny, trƣớc tiên tôi xin cm ơn PGS.TS. Trn Ngọc
Thơ, ngƣời đ hƣớng dn tôi rất nhiều trong vic điều tra thu thập s liu, phân tích, xử
lý tt bộ dữ liu ca mình.
Tôi cng xin gửi lời cm ơn đến cc thnh viên Cao học lớp đại cƣơng Đêm 12 kha
21, lớp TCDN Đêm 3, cc thnh viên ca trung tâm dạy SPSS- Tâm Vit Nam đ cng
tôi trao đổi, tho luận trong qu trình lm đề ti. Đồng thời, cc thnh viên đ nhit tình
gip đ v tr lời những câu hi trong bng kho st ca tôi, mang lại kết qu nghiên cu
cho luân văn.










,

TÓM TẮT ĐỀ TÀI 1
CHƢƠNG 1 - TỔNG QUAN 2

1.1 Lý do chọn đề tài nghiên cu 2
1.2 Vấn đề nghiên cu 5
1.3 Mục tiêu v câu hi nghiên cu 5
1.4 Phạm vi và đi tƣng nghiên cu 6
1.5 Kết cấu luận văn 6
CHƢƠNG 2 - CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ CC YẾU T TÂM L 7
VÀ HIU QU ĐU TƢ 7
2.1 Lý thuyết về cc yếu t tâm l 7
2.1.1 Tâm lý quá t tin (Overconfidence) 8
2.1.2 Tâm lý by đn (Herd Behavior) 9
2.1.3 Thi độ với ri ro (Psychology of Risk) 11
2.1.4 Tâm l qu lạc quan (Excessive Optimism) 12
2.1.5 Tình hung điển hình (Representativeness) 13
2.2 L thuyết về hiu qu đu tƣ 14
CHƢƠNG 3 - PHƢƠNG PHP NGHIÊN CỨU VÀ D LIU 16
3.1 Giới thiu 16



3.2 Phƣơng php nghiên cu v dữ liu 16
3.2.1 Thiết kế bng câu hi v thang đo 18
3.2.2 Mu nghiên cu đnh lƣng 21
3.3 Gi thiết v mô hình nghiên cu 22
CHƢƠNG 4 - NỘI DUNG VÀ KẾT QU NGHIÊN CỨU 23
4.1 Giới thiu 23
4.2 Mô t mu 23
4.2.1 Giới tnh v độ tuổi 23
4.2.2 Cc yếu t tâm l 25
4.3 Đnh gi thang đo 36
4.3.1 Phân tích nhân t EFA 36

4.3.2 Kiểm tra độ tin cậy ca cc thang đo cc yếu t tâm l bằng
Cronbach’s Alpha 39
4.3.3 Thang đo hiu qu đu tƣ 40
4.4 Kiểm đnh mô hình và gi thuyết nghiên cu 41
4.4.1 Phân tch tƣơng quan 41
4.4.2 Phân tích hồi quy 42
4.4.3 Kết qu nghiên cu 45
4.4.4 Dò tìm s vi phạm các gi đnh hồi quy 47
CHƢƠNG 5 - KẾT LUẬN 51
5.1 Các kết qu chính 51
5.2 Các hạn chế v hƣớng nghiên cu tiếp theo 51
DANH MỤC TÀI LIU THAM KHO 53
PHỤ LỤC








Bng 3.1: Cc biến quan st trong bi nghiên cu
Bng 4.1: Thng kê mô t về giới tnh v độ tuổi
Bng 4.2: Tn s v gi tr trung bình cc biến đo lƣờng qu t tin
Bng 4.3: Tn s v gi tr trung bình cc biến đo lƣờng tâm l lạc quan
Bng 4.4: Tn s v gi tr trung bình cc biến đo lƣờng tâm l by đn
Bng 4.5: Tn s v gi tr trung bình cc biến đo lƣờng thi độ với ri ro
Bng 4.6: Tn s v gi tr trung bình cc biến đo lƣờng tình hung điển hình
Bng 4.7: Kết qu phân tích EFA
Bng 4.8: Độ tin cậy ca cc thang đo nhân t ti chnh hnh vi

Bng 4.9: Đnh gi thang đo hiu qu đu tƣ.
Bng 4.10: Ma trận tƣơng quan giữa các biến
Bng 4.11: Thng kê mô t các biến phân tích hồi quy
Bng 4.11: H s R2
Bng 4.12: Phân tch ANOVA
Bng 4.13: Kết qu mô hình hồi quy bằng phƣơng php Enter






Hình 3.1: Quy trình nghiên cu
Hình 3.2: Mô hình nghiên cu
Biểu đồ 4.1: Giới tnh
Biểu đồ 4.2: Độ tuổi
Biểu đồ 4.3 Tâm l qu t tin
Biểu đồ 4.4 Tâm l qu lạc quan
Biểu đồ 4.5 Tâm l by đn
Biểu đồ 4.6 Thi độ với ri ro
Biểu đồ 4.7 Tình hung điển hình
Hình 4.1: Đồ th Scatterplot
Hình 4.2: Đồ th Histogram

1

 
Mục đch chnh ca nghiên cu ny l xem xt “nh hƣởng ca cc
yếu t tâm l đến hiu qu ca nh đu tƣ c nhân trên th trƣờng chng
khon Vit Nam”. Da trên cơ sở lý thuyết về cc yếu t tâm l kết hp

với nghiên cu đnh tính, tác gi đ xc đnh đƣc 5 nhân t thuộc yếu
t tâm l có thể tc động đến hiu qu ca nh đu tƣ c nhân bao gồm:
(1) Qu t tin, (2) Tâm l by đn, (3) Thi độ với ri ro, (4) Tâm l lạc
quan, (5) Tình hung điển hình.
Nghiên cu đƣc thc hin thông qua bng câu hi kho st đnh
lƣng trên 200 nh đu tƣ thông qua công cụ google documents. K ết qu
kiểm đnh mô hình đo lƣờng cho thấy cc thang đo lƣờng các khái nim
nghiên cu đều đạt yêu cu về độ tin cậy và giá tr (thông qua kiểm đnh
cronbach alpha và phân tích nhân t EFA). Kết qu phân tích hồi quy cho
thấy c 5 nhân t c tc động đến hiu qu ca nh đu tƣ c nhân trên
th trƣờng chng khon Vit Nam. Trong đ cc nhân t tc động cng
chiều với hiu qu đu tƣ gồm: qu t tin, tâm l lạc quan, tâm l by
đn. Cc nhân t tc động ngƣc chiều với hiu qu đu tƣ bao gồm: thi
độ với ri ro, tình hung điển hình.
2

- 
1.1 Lý do ch tài nghiên cu
Vào ngày 28-7-2000, Trung tâm Giao dch Chng khoán TP.HCM
chính thc đi vo hoạt động và thc hin phiên giao dch đu tiên, đnh
dấu mc đu tiên cho th trƣờng chng khoán (TTCK) Vit Nam ra đời
và tri qua chặng đƣờng gn 13 năm pht triển mạnh mẽ c về s lƣng
chng khoán niêm yết và giá tr giao dch. T hai công ty đƣc niêm yết
(cổ phiếu SAM và REE) và bn công ty chng khon thnh viên, đến nay
th trƣờng chng khoán Vit Nam đ pht triển thành hai Sở giao dch
chng khoán là: Sở giao dch chng khoán Tp. HCM (HSX) và Sở giao
dch chng khoán Hà Nội (HNX v UPCoM). Đến thng 9 năm 2013,
HSX có 96 công ty chng khoán thành viên và 345 chng khoán niêm
yết, HNX có 97 công ty chng khoán thành viên và 386 chng khoán
niêm yết.

So với lch sử phát triển hng trăm năm ca các TTCK lớn trên thế
giới thì th trƣờng chng khoán Vit Nam còn non trẻ, quy mô hoạt động
rất nh và có nhiều biến động. Giai đoạn đu chập chững ca TTCK Vit
Nam ko di 5 năm đu tiên t 2000 – 2005, ngoại tr cơn st vo năm
2001 (chỉ s VN index cao nhất đạt 571.04 điểm sau 6 thng đu năm
nhƣng chỉ trong vòng chƣa đy 4 tháng, t thng 6 đến tháng 10, các cổ
phiếu niêm yết đ mất giá tới 70% giá tr, chỉ s VN Index sụt t 571,04
điểm vào ngày 25/4/2001 xung chỉ còn khong 200 điểm vào tháng
10/2001), thì trong 5 năm ny chỉ s VN-Index lúc cao nhất chỉ có 300
điểm, mc thấp nhất xung đến 130 điểm. Lý do chính là ít hàng hoá,
các doanh nghip niêm yết cng nh, không hấp dn nh đu tƣ trong
nƣớc.
3

Ngày 8/3/2005, Trung tâm giao dch chng khoán Hà Nội (TTGDCK
HN) chính thc đi vo hoạt động, th trƣờng chng khoán bắt đu có dấu
hiu khởi sắc. Đến năm 2006 c thể coi th trƣờng chng khoán có s
phát triển đột phá, hoạt động giao dch sôi động tại c 3 “sn”: Sở giao
dch Tp.Hồ Chí Minh, Trung tâm Giao dch Hà Nội và th trƣờng OTC.
Trong vòng một năm, chỉ s Vn-Index tăng hơn 500 điểm, t hơn 300
điểm cui 2005 lên 800 điểm cui 2006. Tuy nhiên, trong khong thời
gian t giữa đến cui năm 2006, tình trạng đu tƣ vo cổ phiếu ở nƣớc ta
mang tâm l “đm đông”, c những ngƣời có v không c kiến thc,
hiểu biết về TTCK ln đều mua, bn theo phong tro, qua đ đ đẩy
TTCK Vit Nam lúc này vào tình trạng “nng” v dn đến hin tƣng
“bong bng th trƣờng” khi hu hết các cổ phiếu đều tăng gi liên tục bất
chấp cổ phiếu tt hay xấu. Năm 2007 l một mc đng nhớ ca TTCK
Vit Nam khi VN-Index đạt đỉnh điểm cao nhất 1,170.67 điểm vào ngày
12/03/2007 sau 7 năm hoạt động, rồi lại sụt gim sâu 30% chỉ trong vòng
1 thng sau đ và tiếp tục có nhiều đt biến động hồi phục và sụt gim

trong sut thời gian còn lại trong năm.
T năm 2008 đến nay, dƣới nh hƣởng ca nền kinh tế suy thoái, th
trƣờng bất động sn v bong bóng, ngân hàng khng hong với n xấu,
nh hƣởng đến th trƣờng chng khoán Vit Nam biến động theo xu
hƣớng xấu khi giá cổ phiếu liên tục lao dc, VN-Index gim xung đy
thấp nhất vào ngày 24/02/2009 với 234.50 điểm. Tuy có thời điểm phục
hồi tăng trở lại 615.68 điểm vo ngy 23/10/2009, nhƣng với xu hƣớng
gim chung ca th trƣờng trong thời gian dài khiến niềm tin ca nh đu
tƣ suy gim và hu nhƣ thận trọng trong các quyết đnh giao dch ca
mình.
Nếu nhƣ trƣớc năm 2007, nh đu tƣ c thể kiếm đƣc li nhuận t
vic đu tƣ vo th trƣờng chng khoán, thì t sau thng 3 năm 2007,
4

nền kinh tế Vit Nam và th trƣờng chng khon rơi vo kh khăn v
khng hong trm trọng, nhất l giai đoạn 2008 – 2009 hu hết những
nh đu tƣ còn nắm giữ cổ phiếu đều b thua l. Đến nay, trong trạng
thái giằng co tăng – gim ca th trƣờng chng khoán, nhiều nh đu tƣ
vn mun duy trì tài khon giao dch chng khoán và kỳ vọng th trƣờng
phục hồi, lấy lại s vn đu tƣ ban đu, thậm chí có thể c đƣc li
nhuận t vic đu tƣ trên th trƣờng chng khon. Nhƣng với những biến
động bất thƣờng ca th trƣờng chng khoán Vit Nam, nh đu tƣ dƣờng
nhƣ đang gặp nhiều kh khăn khi ra cc quyết đnh đu tƣ, bởi chỉ da
vào các phân tích da trên các lý thuyết tài chính, phân tích và d đon
ca các chuyên gia ca các công ty chng khoán, các tổ chc tài chính
lớn trong v ngoi nƣớc trong thời gian va qua đ hu nhƣ không đng
với diễn biến thc tế. Vậy, phƣơng php no c thể h tr cho nh đu tƣ
d đon, kiểm sot đƣc xu hƣớng vận động ca th trƣờng, nhằm gim
thiểu ri ro và qun lý danh mục đu tƣ hiu qu trên th trƣờng chng
khoán Vit Nam trong bi cnh giằng co hin nay? Các lý thuyết da

trên cc phân tch tâm l để gii thích những diễn biến bất thƣờng trên
th trƣờng chng khon. Da vo cc yếu t tâm l không thể cung cấp
một phƣơng thc đu tƣ kỳ diu nhƣng c thể gip cc nh đu tƣ cẩn
trọng hơn đi với cc hnh vi đu tƣ ca mình, t đ c thể trnh đƣc
những sai lm khiến họ có thể nghèo hơn.
Hin nay, những nghiên cu theo khuynh hƣớng tâm l vn còn
nhiều giới hạn và là ch đề khá mới ở Vit Nam. Tuy vậy, theo kết qu
cuộc thăm dò ca Tổ chc nghiên cu th trƣờng BVA ca Pháp hội Quc
tế Gallup phi hp thc hin cui năm 2010 tại 53 quc gia và công b
ngày 03/01/2011, Vit Nam đng đu nhm nƣớc lạc quan nhất thế giới
với 70% ngƣời Vit Nam tin tƣởng vào triển vọng kinh tế nƣớc nh năm
2011.
5

Vì vậy tác gi đ quyết đnh chọn đề tài    

  tập trung nghiên cu tìm ra những yếu t tâm l tác
động đến nh đu tƣ c nhân v lm nh hƣởng kết qu đu tƣ ca họ
trên th trƣờng chng khoán, t đ h tr nh đu tƣ c nhân cng nhƣ
những công ty chng khoán Vit Nam có có quyết đnh đu tƣ hiu qu
hơn.

Th trƣờng chng khon Vit Nam đ tri qua nhiều biến động, t
giai đoạn sơ khai, giai đoạn pht triển nng, giai đoạn suy gim v hin
tại xu hƣớng th trƣờng không r rng. V một đặc điểm quan trọng l th
trƣờng Vit Nam ch yếu l cc nh đu tƣ c nhân, cc tổ chc v qu
đu tƣ chƣa pht triển mạnh. Vậy vấn đề l tìm ra đƣc yếu t no tc
động đến hiu qu ca nh đu tƣ. Một cch tiếp cận mới l xem xt nh
hƣởng ca nhân t tâm l đến hiu qu ca nh đu tƣ c nhân sẽ cho ta
thấy r hơn điều đ.

1.3 Mc tiêu nghiên cu
Mục tiêu ca nghiên cu này là ng dụng các lý thuyết về yếu t
tâm l để:
1. Nhận dạng các yếu t tâm l ca nh đu tƣ c nhân trên th
trƣờng chng khoán Vit Nam thông qua các biến quan sát.
2. Đo lƣờng mc độ nh hƣởng ca các yếu t tâm l đến hiu qu
ca nh đu tƣ c nhân.
Câu hi nghiên cu:
6

1. Nh đu tƣ c nhân trên th trƣờng chng khoán Vit Nam tồn tại
nhng yếu t tâm l no?
2. Mc độ nh hƣởng ca các yếu t tâm l đến hiu qu ca nh
đu tƣ c nhân ?
1.4 Phng nghiên cu
Do những giới hạn về thời gian nghiên cu, nên tác gi chỉ tập trung
vo đi tƣng nghiên cu là những ngƣời đ tng hoặc vn đang tham
gia trên th trƣờng chng khoán Vit Nam đang sinh sng và làm vic ở
đa bàn TP. HCM. Đây l nơi c khi lƣng v gi tr giao dch lớn nhất
Vit Nam. Dữ liu sử dụng để nghiên cu là 200 bng câu hi kho sát
đƣc tr lời bởi cc nh đu tƣ c nhân trên th trƣờng chng khoán Vit
Nam.
1.5 Kt cu lu
Luận văn đƣc trình bày thành 5 nội dung chnh nhƣ sau:
Chƣơng 1: Giới thiu.
Chƣơng 2: Cơ sở lý thuyết về cc yếu t tâm l và hiu qu đu tƣ.
Chƣơng 3: Phƣơng php nghiên cu và dữ liu.
Chƣơng 4: Nội dung và kết qu nghiên cu.
Chƣơng 5: Kết luận.

7

- 

2.1 Lý thuyt
Lý thuyết tài chính chính thng đ l gii th trƣờng tại chính bằng
cch đặt cơ sở trên quan điểm là những ngƣời tham gia th trƣờng là
những cá nhân duy lý, ti đa ho li ch mong đi một cách chính xác và
xử lý tất c những thông tin có sẵn (Shiller, 1998). Hay nói cách khác,
mọi thông tin trên th trƣờng hiu qu đều đƣc công khai, phn ánh vào
trong giá ca tài sn tài chính.
Th trƣờng hiu qu luôn tồn tại một cơ chế điều chỉnh th trƣờng về
trạng thái cân bằng, đ l cơ chế kinh doanh chênh lch giá. Nguyên tắc
ca cơ chế kinh doanh chênh lch giá là khi tồn tại hin tƣng đnh giá
sai trên th trƣờng, hay giá ca các tài sn tài chính trên th trƣờng
không phn ánh một cách chính xác giá tr hp lý (da trên những yếu t
cơ bn), thì sẽ tồn tại cơ hội kinh doanh chênh lch gi. Khi đ “những
nh đu tƣ hp l” sẽ tận dụng cơ hội để mua tài sn b đnh giá thấp,
bán tài sn b đnh gi qu cao. Hnh động này sẽ góp phn điều chỉnh
th trƣờng về trạng thái cân bằng hp lý.
Tuy nhiên, thc tế về tổng thể th trƣờng chng khoán thì thu nhập
trung bình và hành vi mua bán ca cá nhân không dễ dng để hiểu theo
lý thuyết tài chính chính thng. Cc yếu t tâm l là một cách tiếp cận
th trƣờng theo một cách mới: gii thích những bất thƣờng trên th
trƣờng tài chính da trên những diễn biến tâm lý, cm xúc và mc độ
nh hƣởng ca chúng lên các quyết đnh ca nh đu tƣ; v đƣc xem
nhƣ l một cách gii quyết cho những kh khăn m th trƣờng tài chính
chính thng đang gặp phi. Lý thuyết về cc yếu t tâm l chỉ ra rằng cơ
8

chế điều chỉnh th trƣờng về trạng thái cân bằng không phi lc no cng
có thể xy ra. C nghĩa l sẽ c trƣờng hp những nh đu tƣ hnh động
“hp l” không chiến thắng những nh đu tƣ “bất hp l”. Lc ny th
trƣờng sẽ không hiu qu, hay tài sn ti chnh đƣc đnh giá quá cao
hoặc quá thấp.
Có rất nhiều yếu t tâm l đƣc phát hin qua nghiên cu cho thấy
chng c tc động đng kể đến hành vi ca nh đu tƣ. Trong s đ, năm
nhân t tâm l phổ biến tồn tại ở hu hết mi con ngƣời, đ là:
2.1.1 Tâm lý quá t tin (Overconfidence)
Tâm lý học đ xc đnh rằng mọi ngƣời thƣờng quá t tin về bn
thân, khiến cho ngƣời ta đnh gi qu cao kiến thc ca họ, đnh gi
thấp ri ro, và kh năng kiểm soát các s kin cao hơn so với thc tế
Nofsinger (2001). Cc nh đu tƣ qu t tin thƣờng tin rằng họ thông
minh hơn v c thông tin tt hơn kh năng thc tế Pompian (2006).
Terrance Odean (1998) thấy rằng cc nh đu tƣ qu t tin c xu hƣớng
tin rằng họ có kh năng chọn cổ phiếu tt hơn cng nhƣ thời gian gia
nhập th trƣờng hay rút khi th trƣờng tt nhất; và vì thế, họ thƣờng tiến
hành nhiều giao dch hơn những nh đu tƣ khc. S quá t tin lm tăng
các hoạt động giao dch bởi vì nh đu tƣ luôn sẵn sàng bo v quan
điểm ca họ, không cn tham kho thêm những quan điểm thch đng ca
những nh đu tƣ khc. Tuy nhiên, Odean cng tìm thấy rằng trung bình
những nh đu tƣ đ thƣờng nhận đƣc tỷ suất sinh li thấp hơn th
trƣờng. Glaser và Weber (2003), Grinblatt v Keloharju (2009) đ c
những nghiên cu thc nghim về lý thuyết giao dch quá mc, và kết
qu những nghiên cu ny đ cho thấy thi độ t tin quá mc ca nhà
đu tƣ nh hƣởng đến tn suất và khi lƣng giao dch. Những nh đu
tƣ c mc độ quá t tin cao thì c khuynh hƣớng giao dch với khi
9

lƣng lớn (Glaser và Weber, 2003). Vic giao dch nhiều lại khiến chi

phí giao dch tăng lên, v c thể làm gim thành qu ca nh đu tƣ khi
tr đi chi ph.
Đồng thời, cc nh đu tƣ qu t tin cng cho rằng hnh động ca
họ ít ri ro hơn cc nh đu tƣ khc cm nhận. Nhiều khi, nh đu tƣ qu
t tin hiểu sai giá tr thông tin họ nhận đƣc, không những tính chính
xác ca thông tin mà còn hiểu sai c  nghĩa ca thông tin. S c tin thái
quá mà một ngƣời có càng lớn, ri ro cng cao v nh đu tƣ rất ít đa
dạng ha đu tƣ v chỉ tập trung vào những cổ phiếu m cho l mình đ
quen thuộc Shiller (2000), Barberis và Thaler (2002).
Ngoài ra, "Nghiên cu tâm lý cho thấy rằng, trong cc lĩnh vc nhƣ
tài chính, nam giới có tâm lý quá t tin cao hơn so với phụ nữ." Barber
và Odean (2001).
2.1.2 Tâm lý b
Khi con ngƣời đi đu với phn đon ca một nhóm lớn, họ có xu
hƣớng thay đổi suy nghĩ ca họ. Hoặc vì hu hết mọi ngƣời đều chu tác
động ca áp lc xã hội, thay đổi để ho đồng, tha nhận là ging với
đm đông. Hoặc da trên kinh nghim, họ cho rằng hnh động hay suy
nghĩ ca đm đông thƣờng không sai, tin rằng có thể đm đông biết một
điều gì đ m họ không biết. Hu hết mọi ngƣời cm thấy an ton hơn
khi hnh động v suy nghĩ theo đm đông.
Lý thuyết về cc yếu t tâm l cho rằng “hiu ng tâm lý by đn”
là khá phổ biến ở cc nh đu tƣ trên th trƣờng chng khon, v đặc bit
l cc nh đu tƣ t kinh nghim. Khi cc nh đu tƣ phân tch th trƣờng
và có nhận đnh đng ging nhau, th trƣờng cùng dch chuyển về một
hƣớng, có thể khiến cho th trƣờng đạt tính hiu qu nhanh chng hơn.
10

Tuy nhiên, nếu cc nh đu tƣ ny lại c cng hnh động theo một mu
hình có hành vi lch lạc, không hp lý sẽ khiến cho giá một s cổ phiếu
không phn ánh đng gi tr thc hay hp lý ca chúng, và có thể đng

vai trò trong vic gây ra tình trạng đu cơ bong bng.
Có nhiều nhân t tc động đến hành vi by đn ca một nh đu tƣ,
ví dụ nhƣ qu t tin, khi lƣng cổ phiếu giao dch, thời gian nắm giữ cổ
phiếu,… Cc nh đu tƣ cng t tin thì họ càng da trên những phán
đon c nhân v những thông tin riêng để đƣa ra quyết đnh đu tƣ.
Những nh đu tƣ ny tin tƣởng vào s am hiểu và lý trí ca mình, vì
vậy họ sẽ phớt lờ xu hƣớng ca đm đông hoặc ít quan tâm đến các hành
vi by đn. Khi cc nh đu tƣ đặt một s lƣng vn lớn vào các khon
đu tƣ ca họ, hoặc với kinh nghim ít, họ c khuynh hƣớng đi theo hnh
động ca đm đông để gim thiểu ri ro, ít nhất theo suy nghĩ ca họ khi
một nhóm lớn nhất trí trong phn đon thì họ chắc chắn đng. Bên cạnh
đ, tâm l by đn cng tuỳ thuộc vào kiểu nh đu tƣ, cc nh đu tƣ c
nhân sẽ c khuynh hƣớng đi theo đm đông hơn l cc nh đu tƣ tổ
chc khi ra quyết đnh đu tƣ. (Goodfellow, Bohl & Gebka, 2009,
p.213).
Hiu ng tâm lý by đn trên th trƣờng chng khon thƣờng diễn
biến và khuếch đại nhanh do có s “h tr đắc lc” ca công ngh cao.
Vào khong thời gian t sau Tết đến giữa tháng 3/2007, một làn sóng
ngƣời ồ ạt đổ xô vào th trƣờng chng khon, trong đ phn lớn không
mấy am hiểu gì về tnh đặc thù và các yếu t k thuật ca th trƣờng này,
thậm ch cng không cn biết đến thc chất ca những doanh nghip mà
họ chọn mặt gửi vng để đu tƣ. C mua là thắng – đ l một đặc tính
ca tâm l cc nh đu tƣ nh lẻ trong thời buổi hoàng kim ca th
trƣờng chng khoán. Họ c tin một cách kỳ lạ trƣớc mọi thông tin và kể
c tin đồn. Khi VN-Index dao động, rồi vƣt qu biên độ dƣới cho phép,
11

nó tuột xung, nhch lên đƣc một ít rồi liên tục tụt xung. Và rồi khi
những nh đu tƣ snh si đ nhận thấy không thể kháng c đƣc hơn
nữa, những động thái bán ra các cổ phiếu giá tr nhất đ tc động hu

nhƣ ngay lập tc đến cc nh đu tƣ nh lẻ. Với tâm lý lo âu, hoang
mang rồi s hãi b b rơi, họ cng vội vàng bán ra các cổ phiếu ca mình
một cách ồ ạ. Cổ phiếu cn phi tuân theo quy luật, khi n đ đƣc thổi
phồng lên quá cao thì cn trở về giá tr thc ca n, nhƣng với tình trạng
bán tháo tán loạn trên th trƣờng thời điểm đ đ dn đến s suy gim
nhanh chóng ca th trƣờng chng khoán Vit Nam. Trong trƣờng hp
này, có c những nh đu tƣ c l tr, c kinh nghim nhƣng họ vn tháo
chạy khi th trƣờng theo đm đông, khi m th trƣờng đ dch chuyển
theo hƣớng xấu qu nhanh dƣới tc động ca tâm l bn tho để vớt vát
lại vn ca cc nh đu tƣ c nhân nh lẻ. Họ có thể có niềm tin về s
phục hồi ca th trƣờng, nhƣng chọn cách hành xử theo đm đông để có
cm gic an ton hơn với khon đu tƣ ca mình luôn là cách dễ dàng
hơn.
 vi ri ro (Psychology of Risk)
Theo Markowitz, ri ro là mc độ bất ổn ca tỷ suất sinh li; đƣc
biết đến với nguyên tắc ch yếu l: “ri ro cao sẽ đem lại tỷ suất sinh li
cao, nhƣ l s đnh đổi giữa ri ro – tỷ suất sinh li trong các mô hình
đnh giá tài sn, điển hình nhƣ CAPM, APT”. Mọi ngƣời không thích ri
ro nhƣng họ sẽ chấp nhận ri ro ở những mc độ khác nhau (khẩu v ri
ro).
Thi độ đi với ri ro là s khác bit trong tỷ suất sinh li mong đi
ca nh đu tƣ trong tƣơng quan đnh đổi ri ro. Nếu có hai s la chọn
với cùng một tỷ suất sinh li, nh đu tƣ đƣơng nhiên sẽ la chọn
phƣơng n c mc ri ro thấp hơn. Tuy nhiên, kh năng chấp nhận ri ro
12

ca nh đu tƣ phn nh thi độ ca họ đi với ri ro. Có những nh đu
tƣ sẵn lòng la chọn những cơ hội mang tính ri ro cao nếu nó cung cấp
tỷ suất sinh li cao hơn. Ta c thể thấy điều này phù hp với nhiều hoàn
cnh thc tế. Các cá nhân không thích ri ro sẽ dùng mọi nguồn lc để

tìm ra những cách làm gim ri ro. Họ chính là những khách hàng lớn
ca ngành bo hiểm, là những ngƣời sẵn sàng tr tiền để thoát khi một
s ri ro m môi trƣờng t nhiên và xã hội gây ra. Ngƣc lại, các cá
nhân chấp nhận ri ro ở mc độ cao, ít s ri ro hơn sẽ nhận những
khon thƣởng cho điều này t chính những ngƣời không thích ri ro.
2.1.4 Tâm lc quan (Excessive Optimism)
Tâm lý lạc quan thái quá xuất phát t tâm lý quá t tin và niềm tin
rằng tƣơng lai sẽ diễn ra tt đẹp hơn hin tại. Griffin, Buehler, và Ross
(1994) đ lm kho sát với cc sinh viên đại học và họ nhận xét các sinh
viên hu nhƣ lạc quan về bn thân sẽ gặp những s kin tt trong tƣơng
lai nhiều hơn v ngƣc lại, gặp những s kin xấu thấp hơn so với bạn
bè cùng lớp; ngoài ra các sinh viên còn mắc phi một sai lch có tính h
thng trong vic lên kế hoạch: d đon sẽ hoàn thành các công vic sớm
hơn thời hạn thc tế. T sai lch trong nhận thc có thể nhận thấy mọi
ngƣời thƣờng c xu hƣớng đnh gi cao kh năng ca bn thân hơn so
với thc tế, và vì vậy họ cho rằng mình sẽ gặp những điều tt đẹp hơn
trong tƣơng lai so với những ngƣời đồng la.
Heaton, Gervais, v Odean (2002) đ c một nghiên cu kiểm đnh
tc động ca s lạc quan quá mc và s t tin quá mc đến các quyết
đnh ca nhà qun tr. Các nhà nghiên cu đ tìm thấy rằng nếu nhƣ s
t tin quá mc thƣờng c tc động tích cc vì nó khuyến khch đu tƣ,
thì s lạc quan quá mc lại dn tới tc động tiêu cc vì nó có thể khiến
nhà qun tr chấp nhận đu tƣ vo cc cơ hội c NPV âm v tin tƣởng
13

rằng quyết đnh đ sẽ đem đến NPV dƣơng. Nh đu tƣ khi c tâm l lạc
quan thái quá sẽ có cái nhìn không thc tế về giá tr công ty mà họ la
chọn. Họ c khuynh hƣớng tin rằng những điều tt đẹp sẽ đến với bn
thân họ nhiều hơn những ngƣời khác, hay nói cách khác công ty sẽ có s
phát triển tt hơn sau khi nhận s đu tƣ ca họ.

2.1.5 Tình hun hình (Representativeness)
Tversky v Kahneman (1974) đƣa ra một đnh nghĩa hn lâm về s
lch lạc do tình hung điển hình l ngƣời ta đnh gi xc suất xy ra ca
những s kin trong tƣơng lai da vào s tƣơng đồng với một tình hung
điển hình no đ. Diễn t một cch đơn gin l xu hƣớng quan tâm tới
những tình hung điển hình trong ngắn hạn hơn l những nhân t dài
hạn.
Các bài học kinh nghim, hay những quy tắc học đƣc t quá kh
thƣờng giúp chúng ta ra quyết đnh nhanh chóng và dễ dng hơn. Nhƣng
trong một s trƣờng hp, da dm quá nhiều vào các quy tắc đôi khi sẽ
dn đến sai lm, đặc bit l khi cc điều kin bên ngoi thay đổi.
Khuynh hƣớng tình hung điển hình, bao gồm vic quá tin cậy vào
những khuôn mu có sẵn dn đến s lch lạc (Shefrin, 2005), có nhiều h
qu đi với vic ra quyết đnh đu tƣ. V dụ nhƣ nh đu tƣ suy ra xu
hƣớng chung ca th trƣờng trong tƣơng lai da trên một giai đoạn ngắn
gn đ m xu hƣớng này không phi là quy luật chung, hay mọi ngƣời
thƣờng c đnh giá một nh đu tƣ c liên tiếp 3,4 ln đu tƣ thnh công
là một ngƣời tài gii, v v. V đặc bit l ngƣời ta thƣờng đề cao hiu
qu ca những quy tắc đơn gin, gn gi v dễ nhớ, v lm theo n nhƣ
một kiểu hiu ng. Lý thuyết này giúp gii thích tại sao th trƣờng thỉnh
thong hành xử một cách vô ý thc.
14


Hiu qu đu tƣ l một phạm trù kinh tế phn nh trình độ sử dụng
nguồn vn để đạt đƣc mục tiêu xc đnh. Trong đu tƣ chng khoán thì
hiu qu sử dụng nguồn vn đƣc thể hin trong vic mua bán chng
khon đem lại mc sinh li (tc là phn chênh lch gia kết qu thu
đƣc sau một khong thời gian và vn gc m nh đu tƣ phi b ra ban
đu).

Khái nim hiu qu đu tƣ khc với khái nim kết qu ở ch là kết
qu chỉ là những gì thu đƣc sau một khon thời gian đu tƣ. V kết qu
đ c thể là lời hoặc l.” (Trn Quc Tuấn, 2013).
Hiu qu đu tƣ c thể đƣc đo lƣờng theo nhiều phƣơng php. Đo
lƣờng da trên mc giá ca các cổ phiếu cc nh đu tƣ đang nắm giữ
trên th trƣờng, da trên li nhuận mà nó mang lại cho nh đu tƣ, mc
độ tho mãn ca nh đu tƣ khi ra quyết đnh đu tƣ, v v tuỳ theo
quan điểm ca nh đu tƣ v ngƣời nghiên cu. Với một cổ phiếu đƣc
đnh gi cao, nh đu tƣ hon ton c thể thu về một khon tiền lớn khi
giao dch bán ở thời điểm hp l. Nhƣng cng c những cổ phiếu có giá
hu nhƣ không thay đổi thậm chí còn suy gim nhƣng hiu qu đu tƣ
vn lớn điển hình nhƣ cổ phiếu Microsoft hay Google vì khon chi tr cổ
tc ca nó lớn v đều đặn. Điều này có thể đƣc gii thích khi các qu
đu tƣ thƣờng ƣa chuộng các chỉ s vn hóa theo tổng li nhuận hoặc chỉ
s vn hóa theo li nhuận ròng (giá tr vn hóa sau thuế). Li nhuận ở
đây đƣc hiểu là bao gồm giá và cổ tc.
Nhiều nghiên cu liên quan giữa yếu t tâm l và hiu qu đu tƣ đ
đƣc công b. Nghiên cu ca Kenneth A. Kim và John R. Nofsinger
(2003) về yếu t tâm l v hiu qu ca nh đu tƣ c nhân trên th
trƣờng Nhật, với kiểm nghim thc nghim, họ phát hin ra rằng các nhà
15

đu tƣ ở Nhật Bn c khuynh hƣớng mua và nắm giữ những cổ phiếu có
giá khi th trƣờng đang cao, v trong th trƣờng gim giá họ thiên về
những cổ phiếu có h s beta cao. Hiu qu đu tƣ thấp bởi họ nắm giữ
những cổ phiếu có giá tr trong sut thời gian th trƣờng tăng gi, v
những cổ phiếu này mang tính ri ro cao khi th trƣờng suy thoái. Một
năm sau, hai tc gi này cùng với cộng s Gong-Meng Chena và Oliver
M. Ruie (2004) có thêm một nghiên cu tƣơng t ở đất nƣớc Trung
Quc: “Behavior and performance of emerging market investors:

Evidence from China” v nhận thấy cc nh đu tƣ ở đây c khuynh
hƣớng biểu hin hành vi tâm lý trong quá trình ra quyết đnh đu tƣ.
Những nh đu tƣ nhiều kiến thc, kinh nghim trên th trƣờng lại có s
ln giao dch tồi nhiều hơn, biểu hin hiu ng tâm lý quá t tin và chu
tổn thất bởi khuynh hƣớng tình hung điển hình.
Một nghiên cu khác ca Oberlechner, Thomas và Carol L.Osler,
2004 về: “Overconfidence in Currency Market” xc đnh mc độ nh
hƣởng ca s quá t tin đi với hiu qu đu tƣ. Trong đ, hiu qu đu
tƣ đƣc các chuyên gia th trƣờng tiền t đo lƣờng bằng li nhuận.
Các nhà nghiên cu trƣớc đây sử dụng hu nhƣ cc dữ liu th cấp
về kết qu đu tƣ ca cc nh đu tƣ trong th trƣờng chng khon để
phân tch v đo lƣờng hiu qu đu tƣ. Nhƣng do một s điều kin hạn
chế, trong đề tài này không thể thu thập đƣc kết qu thc tế ca các nhà
đu tƣ trên th trƣờng chng khoán Vit Nam, (Nguyễn Th Kim Trâm,
2012) đ xây dng bng kho sát và yêu cu nh đu tƣ đnh gi hiu
qu đu tƣ ca họ thông qua các câu hi liên quan tới tỷ suất li nhuận
đu tƣ v mc độ hài lòng về quyết đnh đu tƣ ca họ nhƣ l cc tiêu
chuẩn để đo lƣờng hiu qu đu tƣ.

16

-

Trong chƣơng 2, tc gi đ trình by một s cơ sở l thuyết về yếu
t tâm l v hiu qu đu tƣ. Cơ sở l thuyết ny sẽ lm nền tng cho
nghiên cu ca tc gi trong chƣơng 3. Chƣơng 3 ny, tc gi sẽ giới
thiu phƣơng php nghiên cu đƣc sử dụng để điều chỉnh v đnh gi
cc thang đo. Nội dung chnh ca chƣơng bao gồm 2 phn:
(1) Phƣơng php nghiên cu v dữ liu
(2) Cc thang đo đo lƣờng cc khi nim nghiên cu.


Nghiên cu đƣc thc hin thông qua hai bƣớc. Bƣớc đu thông qua
phƣơng php đnh tnh với k thuật tho luận nhm nhằm pht hin, bổ
sung v điều chỉnh cc biến quan st sử dụng để đo lƣờng cc khi nim
nghiên cu. Sau đ thc hin nghiên cu c hnh thc bằng phƣơng php
đnh lƣng thông qua bng câu hi kho st để thu thập dữ liu bằng s,
gii quyết quan h trong l thuyết v nghiên cu theo quan điểm diễn
dch. Nghiên cu ny dng để kiểm đnh lại mô hình đo lƣờng cng nhƣ
mô hình l thuyết v cc gi thuyết trong mô hình. Thang đo đƣc kiểm
đnh bằng phƣơng php phân tch yếu t khm ph EFA v h s tin cậy
Cronbach Alpha và.
Đi tƣng đƣc mời kho st l cc nh đu tƣ c nhân đ tham gia
th trƣờng chng khon. Kết qu nghiên cu đƣc xử l bằng phn mềm
SPSS 20.0.
Quy trình nghiên cu đƣc tm tắt thông qua Hình 3.1 nhƣ sau:
17


Hình 3.1: Quy trình nghiên cu
Mục tiêu nghiên cu
Xây dng gi thiết nghiên cu
Xây dng luận chng l thuyết v thc tiễn
La chọn thang đo
Nghiên cu đnh tnh
Nghiên cu đnh lƣng
Mô hình v thang đo điều chỉnh
Kiểm đnh thang đo v phân tch dữ liu
Kết luận
18


Da vo l thuyết về cc yếu t tâm l v hiu qu đu tƣ v cc
nghiên cu trƣớc đây, tc gi xây dng bng câu hi da trên cc nghiên
cu ca Nguyễn Th Hi L (2011), Chan, Frankel & Kothari (2004),
Nguyễn Th Kim Trâm (2012) để xem xt hiu qu đu tƣ ca nh đu tƣ
c nhân trên th trƣờng chng khon Vit Nam. Cc nhân t tâm l đƣa
ra trong qu trình xây dng gi thuyết nghiên cu: Qu t tin, tâm l lạc
quan, tâm l by đn, thi độ với ri ro. Thông qua tho luận nhm, tc
gi bổ sung thêm yếu t tình hung điển hình da trên nghiên cu Chan,
Frankel & Kothari (2004) để ph hp với th trƣờng Vit Nam. Do giới
hạn về thời gian v dữ liu nghiên cu, tc gi đnh gi hiu qu đu tƣ
thông qua bng kho st về thu nhập v s hi lòng về kết qu đu tƣ.
Nhƣ đ trình by ở trên, thang đo trong nghiên cu ny da vo l
thuyết v cc thang đo đ c trong v ngoi nƣớc. Chng đƣc điều
chỉnh v bổ sung cho ph hp với ngƣời tiêu dng tại th t rƣờng Vit
Nam. C 5 khi nim:
(1) Qu t tin
(2) Tâm l lạc quan
(3) Tâm l by đn
(4) Thi độ với ri ro
(5) Tình hung điển hình.
Công cụ đo lƣờng da trên thang đo Likert 5 điểm.
(1) Hon ton không đồng 